DE KNOPEN VAN HET VAK Nascholing Antwerpen 4 oktober 2004 Joke Maex OPZET • Vergelijking oude – nieuwe leerplan - Een nieuwe visie op leren - Een.
Download ReportTranscript DE KNOPEN VAN HET VAK Nascholing Antwerpen 4 oktober 2004 Joke Maex OPZET • Vergelijking oude – nieuwe leerplan - Een nieuwe visie op leren - Een.
Slide 1
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 2
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 3
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 4
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 5
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 6
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 7
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 8
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 9
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 10
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 11
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 12
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 13
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 14
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 15
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 16
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 17
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 18
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 19
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 20
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 21
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 22
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 23
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 24
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 25
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 26
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 27
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 28
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 29
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 30
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 31
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 32
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 33
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 34
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 35
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 36
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 37
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 38
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 39
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 40
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 41
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 42
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 43
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 2
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 3
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 4
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 5
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 6
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 7
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 8
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 9
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 10
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 11
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 12
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 13
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 14
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 15
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 16
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 17
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 18
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 19
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 20
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 21
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 22
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 23
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 24
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 25
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 26
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 27
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 28
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 29
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 30
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 31
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 32
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 33
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 34
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 35
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 36
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 37
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 38
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 39
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 40
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 41
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 42
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).
Slide 43
DE KNOPEN VAN HET VAK
Nascholing Antwerpen
4 oktober 2004
Joke Maex
OPZET
• Vergelijking oude – nieuwe leerplan
- Een nieuwe visie op leren
- Een nieuwe theologie
- Een nieuwe godsdienstpedagogiek
• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op
www.godsdienstonderwijs.be
EEN NIEUWE VISIE OP
LEREN
Oude opvatting van leren
•
•
•
•
Cognitivisme
Leerling als informatieverwerker
Cognitieve voorkennis en ontwikkeling
Productgericht: belang van kennisoverdracht
volgens schema input–mentaal proces–output
• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)
leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme
• Uitgangspunt: leerling als actieve informatieverwerker (belang van mentale processen)
• Doel: verwerken en integreren van informatie
(kennisreproductie) en het kunnen toepassen in
andere situaties (belang van basisinzichten)
• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen,
aansluitend bij en voortbouwend op reeds
opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de
leerlingen toe te rusten met de
intellectuele capaciteiten om
zelfstandig en kritisch de wereld en
zichzelf te exploreren.”
(J. Lowyck)
CARTOON
Nieuwe opvatting van leren
• Constructivisme
• Leerling als subject van eigen leerproces
• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief
probleemoplossend leren; coöperatief leren
• Procesgericht: kennis als proces van
betekenis(d/re)constructie (schema: inputinterpretatieve filter-output)
• Het belang van voorkennis als leeromgeving
(beginsituatie)
Constructivisme
• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject
• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren,
uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie)
informatieverwerving- en verwerking
• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch
veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen
leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs
• Algemene doelstelling van onderwijs:
“Leren is wezenlijk het koppelen van
nieuwe informatie aan bestaande
voorkennis; het is het construeren van
representaties met behulp van reeds
aanwezige representaties.”
(W. van Walstijn)
Verschuiving van de te leren
inhoud naar het leren zelf
CARTOON
NIEUWE THEOLOGIE
OUDE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Context van secularisering: groeiende kloof
tussen ervaringen leerlingen – christelijke
traditie
• Mono-correlatie: subject als gericht op
religiositeit (P. Tillich)
• Uniperspectivistische hermeneutiek:
harmonie- en continïteitsgedachte
CARTOON
NIEUWE THEOLOGISCHE
OPVATTING
• Schatplichtig aan de oude
• Context van levensbeschouwelijke
pluralisering en de-traditionalisering
• Mens als levensbeschouwelijk wezen
• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.
Ricoeur)
• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit
voorkeursoptie voor de christelijke traditie
CARTOON
Verschuiving van
continuïteits- naar discontinuïteitsgedachte met
aandacht voor verhaal van de
ander als uitdagend voor mijn
verhaal
EEN NIEUWE
GODSDIENSTPEDAGOGIEK
HERMENEUTISCHCOMMUNICATIEF
•
•
•
•
•
Narratieve identiteit
Klasgroep als hermeneutisch veld
Hermeneutische knooppunten
Hermeneutisch leerproces
Communicatie als constitutief voor het
onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN
•
•
•
•
•
•
Leerplan per jaar
Context van secularisering
Godsdienstonderricht als schoolvak
Exemplarisch onderricht
Existentiële catechese
Schoolcatechese als leren gelovend mens
worden
BASISDOELSTELLINGEN
• Geen algemene basisdoelstelling
• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven
• Vroomheidspraktijken en acten van geloof,
hoop, liefde en berouw inoefenen
• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis
inleiden
• Theologisch reflecteren over geloof
• Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN
• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden
• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie
van het leven
• Zich evangelisch engageren voor een betere
wereld.
doelstellingen zijn cognitivistisch
geformuleerd, maar beperken zich niet
tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN
• Weinig homogene (christelijke) groep:
sommigen vijandig, anderen onverschillig,
velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd
• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis
• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor
ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT
• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke
verkondiging van de christelijke traditie,
belang v/d houding)
• Informatieverstrekker (overdracht) met aandacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling
• Gelijkwaardige gesprekspartner
• Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR
• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking
• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud,
overzicht en doelstellingen
• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doelstellingen, uit te werken leerstof (existentieel/
verdiepend/heils-historisch/engagerend) per
leseenheid
• Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Cognitivisme: sterke aandacht voor
doelstellingen, leerstof aangepast aan
doelstellingen, belang van evaluatie
• Correlatie: belang van ervaringen van de
leerlingen, existentieel gekoppeld aan de
christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN
• Raamplan
• Context van radicale pluralisering, detraditionalisering en nieuwe spiritualiteit
• Belang van de dubbele beginsituatie
• Narratieve benadering
• Communicatief proces
• Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN
• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en
situeren in context van pluraliteit
• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in
dialoog met christelijke traditie en levensbeschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN
• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd
• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige
(25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend
gelovige (36,62%)
• Actieve betrokkenheid in een interactief
zingevingsproces
• Informatiebron
DE LEERKRACHT
• Getuige als gelovige
• Theologisch en pedagogisch specialist
• Moderator van het levensbeschouwelijk
interactieproces
• Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR
• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstellingen voor het hele secundair onderwijs; kerndoelen per graad; terreindoelen per jaar
• Terreinen of levendomeinen per graad;
gekoppeld aan terreindoelen
• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving
• Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE
• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid:
vorming van een persoonlijk levensbeschouwelijk interpretatiekader
• Narratieve hermeneutiek: van de mens als
religieus wezen naar de mens als interpretatief wezen en van een uniperspectivistische naar een multiperspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD
In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK
•
•
•
•
•
•
•
Beginsituatie
Hermeneutische knooppunten
Aanknopingspunten bij het leerplan
Achtergrondinformatie en basisliteratuur
Lesimpulsen
Didactische suggesties
Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOLCATECHETISCH PAKKET
• Beginsituatie
• Doelstellingen
• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende
inzichten (bordschema’s)
• Didactische werkvormen
• Leermiddelen
• Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE
• Belang van de maatschappelijke context
• Aandacht voor onderwerp in de media
• Aandacht voor verschillende godsdiensten
en levensbeschouwingen
• Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE
KNOOPPUTEN
• Interpretatieconflicten:
- maatschappelijk
- theologisch
- in de klas
• Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN
• Aandacht voor de verschillende graden
• Aandacht voor de verschillende richtingen
• Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE
EN BASISLITERATUUR
• Bedoeld voor de leerkracht (expert)
• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten
• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch
oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN
DIDACTISCHE SUGGESTIE
• Onderling gelinkt
• Aandacht voor levensbeschouwelijke
pluraliteit
• Materiaal voor alle jaren en richtingen
• Thematisch ingevuld
• Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES
• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke
ervaringen
• Vaak uitbreidende informatie
• Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE
• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek
godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofscommunicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.
• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een
probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en
rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)
• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J.
Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters,
2004.
• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education,
Leuven, Peeters, 2004. (in druk)
• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een
interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans
(red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).