Slide 1

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 2

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 3

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 4

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 5

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 6

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 7

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 8

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 9

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.


Slide 10

I
T
A
L
I
Y
A

Italiya ikkinchi jahon urushidan keyin
•

Fashistlar boshqaruvi va urush
Italiya iqtisodiyoti va uning
maydonidagi ahvoliga ulkan zarar
yetkazdi.Urush yillarida 500 mingga
yaqin odam halok bo’ldi va nomnishonsiz yo’qoldi. 20 % sanoat
korxonalari va 40 % temir yo’l hamda
avtomobil yo’llari vayron etildi. Sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 50
% ga, qishloq xo’jalik mahsulotlari 40
%ga qisqardi. Ingliz va amerika
bosqinchilik hukumatlari ishlab
chiqargan moddiy mahsulotlar
rekvizitsiyasi Italiya iqtisodiyotiga
katta zarar yetkazdi. Buning ustiga
inflyatsiya kuchaydi. Oziq – ovqat turar
joy yetishmasligi kuchli sezildi. 2
millionga yaqin kishi ishsiz qoldi. 1947
yil 10 fevralda Parijda imzo chekilgan
tinchlik shartnomasiga ko’ra Italiya o’z
mustamlakalarini yo’qotdi va
anchagina miqdorda reparatsiyalarni
to’lashi lozim edi.

Respublikaning e’lon qilinishi
1946 yil 2 iyunda bir vaqtning o’zida
referendum va Ta’sis majlisiga saylovlar
bo’lib o’tdi. Referendumda 12.7 million kishi
respublika uchun, 10.7 million monarxiya
uchun ovoz berdi. Italiya respublika deb
e’lon qilindi, biroq monarxiya o’rnatilishining
qo’llab – quvvatlovchilarning ko’p sonliligi
mamlakatda konservativ kayfiyatli unsurlar
katta kuch ekanligidan guvohlik berardi.
Buni Ta’sis majlisiga saylovlar ham ko’rsatdi:
XDP uchun 4.7 million – sotsialistlar va 4.3
million kommunistlarga tegdi. Uchala partiya
tuzgan hukumatga Alchido de Gasperi
boshchilik qildi.1948 yil kuchga kirgan yangi
konstitutsiyaga ko’ra qonunchilik hokimiyati
umumiy ovoz berish yo’li bilan 5 yilga
saylanadigan va ikki palatadan – deputatlar
palatasi va senatdan iborat bo;lgan
parlamentga tegishli edi. Respublika
prezidenti ikkala palata qo’shma majlisida 7
yilga saylanadi.

Mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi
Ichki siyosiy vaziyatlardan unumli
foydalanish va parlament hamda
noparlament kurash usullaridan
foydalanish va XDPga ichki va tashqi
siyosat bo’yicha barcha rejalarni amalga
oshirishga imkon berdi.
• 1948 yilda amalga oshirila boshlagan
“Marshall rejasi” bo’yicha AQSH
iqtisodiy yordam dasturi uch yil davom
etdi va Italiya iqtisodiyoti rivojiga yordam
berdi. Bu muddat ichida 1.3 milliard
dollarlik amerika tovarlari keltirildi,
ularning ko’pi yirik sanoat mahsulotlarini
modernizatsiyalash uchun foydalanildi.
Ayrim korxonalarda “Marshall rejasi ”
amal qilgan yillarda qurilmalar to’liq
yangilandi va ular jahon bozorida
raqobatdosh bo’lib bordi. 50- yillar
boshida de Gaspari hukumati
zamindorlar yerlarining bir qismini pul
evaziga musodara qilishni o’z ichiga
olgan agrar islohotni o’tkazdi.
•
•

Italiyaning NATOga a’zo bo’lib kirishi
•

De Gasperi hukumati yetakchi sanoat davlatlari
bilan integratsiya yo’lidan bordi. 1949 yil aprelida
Italiya NATOga a’zo bo’lib kirdi. Bu butun mamlakatda
keskin norozilik uyg’otdi.
•
Ayniqsa shartnomaning 4 va 5- moddalari bunga
sabab bo’ldi. 5- modda xavfsizlik uchun jamoaviy
ma’suliyatni ko’zda tutardi, ya’ni bir mamlakatga xavf
– xatar tug’ilganda qolganlari unga yordam berishi
lozim edi. 4- moddaga ko’ra esa xavfsizlikka xavf –
xatar mamlakat ichidagi voqealar (ish tashlash,
namoyish ijtimoiy mojaro) tufayli yuz berishi va bosib
olish uchun sabab bo;lib xizmat qilishi mumkin. Biroq
parlamentdagi ko’pchilik NATOga kirish uchun ovoz
berdi.
•
Shartnoma shartlariga ko’ra, Italiya hukumati
mamlakat hududida Amerika harbiy bazalarini barpo
etishga ruxsat berdi. Biroq Italiya hukumatining
natoparastlik siyosati unga qimmatga tushdi. 1953 yil
7 iyunda saylovlar bo’lib o’tdi. Hulumat partiyalari
yetrli ovoz ololmadi va de Gaspari iste’foga chiqarildi.

50- 60- yillardagi mamlakat iqtisodiyoti
•

Yevropa iqtisodiy integratsiyasi Italiya
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim
rag’batlantiruvchisi bo’ldi. 50- yillar
oxiridan Italiyada jadal iqtisodiy ko’tarilish
boshlandi, mehnat mahsuldorligi oshdi,
mamlakatning rivojlangan davlatlar sanoat
ishlab chiqarishidagi ulushi ko’paydi. Fantexnika inqilobi keng quloch yozdi,
metallurgiya, avtomobil va kimyo sanoatida
modernizatsiyalash va avtomatlashtirish
jarayoni kechdi, yuqori texnologiya bilan
bog’liq yangi tarmoqlar paydo bo’ldi. U
agrar- sanoat mamlakatidan sanoat- agrar
mamlakatiga aylandi. 50- 60- yillarda
italyan sanoatining o’sish sur’atlari
dunyoda eng yuqori bo’ldi. Mamlakatning
yalpi ichki mahsuloti bu yillarda 5.4 marta
o’sdi. Italiya sanoati rivojlanishining farqli
jihati davlat sektorining yuqori
darajadaligadadir. Davlat sektori ulushiga
94 % eritilgan cho’yan, 95 % rangli metallar,
97 % tabiiy qazilma gaz to’g’ri keldi.
Sanoatni moliyalashtirish uchun JEPI yirik
davlat birlashmasi tashkil etildi.

Italiyada 60- 80- yillarda siyosiy hayot
•

Italiyada 60- 80- yillar siyosiy hayotidagi eng
sezilarli hodisa IKP ta’sirining o’sishi va XDP
mavqeining pasayishi bo’ldi. 1981 yili italyan
kommunistlari “yevrokommunizm”ga asos
bo’lgan dasturni qabul qildi va uni G’arbiy
Yevropaning qariyb barcha kommunistik
partiyalari qo’llab quvvatladi. U eng muhim
zamonaviy masalalarda KPSS va Sovet Ittifoqi
siyosatiga qarshi turdi va barcha demokratik
kuchlar ittifoqini ko’zda tutuvchi “yangi
internatsionalizm”ni e’lon qildi. XDPda tarkibiga
kommunist va sotsialistlar vakillari kirishlari
mo’ljallangan “so’l markaz” hukumatini tuzishni
ilgari surgan oqim paydo bo’ldi. Bu oqimga
1963 yil dekabrida XDP kotibi Aldo Moro
boshchilik qildi. “So’l markazchilar bloki” 1972
yilgacha mavjud bo’ldi. 1972 yili Italiyada XDPni
mag’lubiyatga olib kelgan yangi saylovlar bo’lib
o’tdi. Mamlakatda siyosiy inqiroz yetilib keldi.
Ijtimoiy- siyosiy inqiroz Italiyada terrorchilik
faollashuvi bilan chuqurlashib bordi.

Kurash davom etadi
•

1978 yil 9 mayda Aldo Moroning o’adan
ilma- teshik bo’lgan jasadi Rim markazida,
XDP va IKP rahbar organlari joylashgan
binolardan teng masofada turgan avtomobil
yukxonasidan topildi. Bu, uning mazkur
partiyalar o’rtasidagi yaqinlashish va
hamkorlik g’oyasini qo’llab quvvatlashi
o’limining chinakam sababi ekanligiga
to’g’ridan- to’g’ri ishora edi. Aldo Moro
o’limidan so’ng XDPda kommunistlar bilan
hamkorlikning raqiblari ustunlik qildi. IKP
parlament ko’pchiligi tarkibidan chiqdi. Aldo
Moroning o’limi mamlakatda umumiy nafrat
uyg’otdi. Mafiya va “qizil brigada”larga qarshi
yalpi urush boshlandi. Sitsiliya va Neapoldagi
jinoyatchi tashkilotlarning yuqori qism
rahbarlari qamoqqa olindi. Parlament
deputatlari orasidagi korrupsiya bilan bog’liq,
umummilliy janjal saylov tizimini
o’zgartirilishiga olib keldi. 1993 yil avgustida
italyan parlamenti va senat yangi saylov tizimi
haqida qaror qabul qildi.

Romano Prodi hukumati
•

1995 yil bo’lib o’tgan saylovlar natijasida
Romano Prodi boshchiligidagi yangi
hukumat yuzaga keldi, u dadil tajriba
sifatida boshqaruvga eski kommunistlarni
jalb etdi. Yangi hukumat oldida ikki asosiy
muammo turardi. Bularning dastlabkisi
byudjet yetishmovchiligi edi. Ikkinchisi
mamlakat shimolidagi separatchilik
harakati edi. Yangi hokimiyatda bo’lgan olti
yil mobaynida mamlakatda ko’p narsa
o’zgarmadi. Poraxo’rlik va korrujpsiyada
ayblangan amaldorlarning birortasi
hamjazolanmadi. Ularning ko’pchiligi sud
tomonidan “aybsiz” deb topildi. Ishsizlar
ko’paydi, byudjet yetishmovligi ortdi.
Romano Prodi o’z maqsadiga erishdi – u
2001 yil YEH Kengashi raisligiga saylandi.
Mamlakatda 2001 yil iyulida umumiy
parlament saylovlari o’tkazildi. “Fortsa
Italiya” partiyasi g’alaba qozondi. Silvio
Berluskoni o’zining chalkash sud ishlariga
qaramay, yana mamlakat bosh vaziri bo’ldi.