Slide 1

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 2

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 3

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 4

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 5

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 6

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 7

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 8

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 9

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 10

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 11

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 12

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 13

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 14

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 15

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 16

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 17

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 18

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 19

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 20

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 21

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).


Slide 22

ŻYWNOŚĆ

CZY

ENERGIA?

Potencjał energetyczny rolnictwa

Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych
Warszawa, 2008 – 10 – 08

Żywność czy ENERGIA?
Czy jest miejsce dla obu kierunków
produkcji rolniczej?
• Zaspokojenie potrzeb żywnościowych,
– konsumpcja,
– zużycie na pasze,

• Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie
produkcji),

• Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym
produkcja biomasy na cele energetyczne.
2

Rolnicza przestrzeń produkcyjna
[tys. ha]

Użytki rolne ogółem

- 16 177

Grunty orne

- 11 869

• pod zasiewami

- 11 456

• ugorowane

-

Trwałe użytki zielone
• łąki
• pastwiska

413

- 3 271
- 2 497
- 774

Sady

-

337

Pozostałe użytki rolne

-

700

Źródło – dane GUS za 2007 r.

3

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów
w 2007 roku oraz kierunki zmian
Wyszczególnienie
Ogólna powierzchnia gruntów
ornych

Zmiana w stosunku
do średniej z lat
1995-2006 [w %]

Rok 2007
[tys. ha]
11456,1

-2%

8348,1

-1%

35,2

-14%

549,4

-41%

Przemysłowe ogółem

1066,6

28%

- buraki cukrowe

247,4

-20%

- rzepak i rzepik

796,8

57%

Pastewne ogółem

1026,5

7%

372,3

59%

Pozostałe ogółem

430,3

1%

- w tym warzywa

185,1

-13%

Zboża ogółem
Strączkowe jadalne

Ziemniaki

- w tym kukurydza na zielonkę

4
Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ
Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln
ton/rok

I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie
odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

8 500

plony w tonach z ha

2,5

2,75

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

zbiory w tys. ton

21 250

23 375

25 500

27 200

28 900

30 600

32 300

34 000

II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem
areału zasiewów
powierzchnia zasiewów w
tys. ha

8 500

8 300

8 100

7 850

7 750

7 650

7 450

7 250

plon w tonach/ha

3,4

3,5

3,6

3,7

3,75

3,8

3,9

4

zbiory w tys. ton

28 900

29 050

29 160

29 045

29 063

29 070

29 055

29 000

Źródło: - prognozy własne MRiRW

5

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku
Wyszczególnienie

Etap realizacji

wyjściowy

pośredni

docelowy

Powierzchnia uprawy
(tys. ha)

550 - 650

750 - 850

1000- 1200

Plon (t/ha)

2,4 – 2,6

2,6 – 2,8

2,8 - 3,0

1320-1690

1950-2380

2800 - 3600

850

1100

1100

470-840

850-1280

1700-2500

Zbiór (tys. ton)
Konumpcja (tys. t)
Możliwość przeznaczenia
na biodiesel (tys. t)

• Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go
już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r..
• Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do
produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne
jest około 2015 roku.
• Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane
6 w
2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne)

źródło - EUROSTAT
Romania

RZEPAK

Cyprus

Estonia

Latvia

Portugal

Lithuania

Romania

Bulgaria

Poland

Spain

Greece

Slovakia

Czech
Republic

ZBOŻA

Bulgaria

Italy

Estonia

Spain

Lithuania

Latvia

Slovakia

Slovenia

Poland

Sweden

4
Hungary

Sweden

Italy

Slovenia

Luxembourg

Austria

Denmark

Germany

United
Kingdom

France

Ireland

Netherlands

9

Czech
Republic

Austria

Ireland

Denmark

United
Kingdom

Hungary

France

Luxembourg

Germany

Netherlands

Belgium

0

Belgium

Przeciętne plony zbóż i rzepaku
w Polsce oraz innych krajach UE
tony z ha

8

7

6

5

4

3

2

1

tony z ha

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

7

Prognoza zapotrzebowania na
surowce rolnicze do wytwarzania
biokomponentów
Zapotrzebowanie na:

2 008

2 010

2 020

Bioetanol tys. m3

288,77

463,37

805,75

Zboża (80% udział) tys. ton

688,24

1112,09

1933,80

Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3

356,16

648,46

1 127,76

Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton

747,94

1361,77

2368,30

Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego
wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe).
Źródło – dane i obliczenia MRiRW

8

Produkcja zbóż oraz ich
rozdysponowanie na cele przemysłowe
w latach 2004-2007 (tys. ton)

Wyszczególnienie

2004

2005

2006

2007

29 600

26 800

21 800

27 000

1 181

1 255

1 340

1 380

399

569

644

422

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu do produkcji ogółem

1,3%

2,1%

3,0%

1,6%

Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania
alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele
przemysłowe ogółem

33,8%

45,4%

48,0%

30,6%

Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton
Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem
w tys. ton
- w tym: do produkcji alkoholu

Źródło: dane MRiRW oraz GUS

9

Produkcja alkoholu etylowego w procentach
(surowce) – wg sprawozdań producentów

Rok

Zbożowy

Melas/bur.

winogron.

Ziemniacz.

Owoc.

Inne

OGÓŁEM

2004

72,7%

20,0%

0,0%

4,6%

0,0%

2,8%

100%

2005

82,5%

10,2%

0,0%

3,9%

0,1%

3,3%

100%

2006

80,5%

13,1%

0,0%

2,0%

0,0%

4,4%

100%

2007

71,1%

21,9%

0,0%

2,7%

0,0%

4,3%

100%

I kw.2008

66,2%

25,4%

0,0%

3,4%

0,0%

5,0%

100%

źródło - dane MRiRW

10

Prognoza zapotrzebowania na biomasę
pochodzenia rolniczego dla celów
elektroenergetycznych
Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej
Rok

Zużycie energii ze
spalania węgla [GJ]

Udział
OZE

Udzial
biomasy
rolniczej

Zapotrzebowanie na
energię z biomasy
[GJ]

Zapotrzebowanie
na biomasę
[tys ton]

Szacowana
powierzchna upraw
przy założeniu plonu
biomasy10 t/ha
[ tys ha]

2008

1 402 218 000

7,0%

5%

4 907 763,0

327,2

32,7

2009

1 402 218 000

8,7%

10%

12 199 296,6

813,3

81,3

2010

1 402 218 000

10,4%

20%

29 166 134,4

1 944,4

194,4

2011

1 402 218 000

10,4%

30%

43 749 201,6

2 916,6

291,7

2012

1 402 218 000

10,4%

40%

58 332 268,8

3 888,8

388,9

2013

1 402 218 000

10,4%

50%

72 915 336,0

4 861,0

486,1

2014

1 402 218 000

10,4%

60%

8 749 843,2

5 833,2

583,3

Założenia:
wartość opalowa biomasy - 15 GJ/tonę
zuzycie energii z wegla przez wytwórców en. Elektrycznej wg GUS dla 2004 r.
z wegla kamiennego - 888 026 000 GJ
z węgla brunatnego - 514 192 000 GJ
zakładane plnony biomasy z 1 ha - 10 ton (plon roslin energetycznych może być zdecydowaie wyższy, ale zakłada si, że pod
W obliczeniach przyjęto, że zapotrzebowaie na energię ze spalania nie będzie ulegać zmianie w całym okresie objetym oceną.
Źrodło: obliczenia własne MRiRW

11

Prognoza dostępności gruntów ornych
niezbędnych dla zabezpieczenia
zapotrzebowania na biomasę do celów
energetycznych
Wyszczególnienie

Powierzchnia ugorowana i odłogowana
Zboża do wytwarzania bioetanolu
Rzepak do wytwarzania estrów

Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy
w tym: do produkcji biogazu rolniczego

Wykorzystanie rok
2007
w tys. ha

1 030
40

500

400

800

10

700

Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy
energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż

1 000

Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod
uprawy energetyczne

2 480

źródło – analizy własne MRiRW

Prognozowane docelowe
zapotrzebowanie
w tys. ha

2 000
12

Możliwości produkcji biomasy na trwałych
użytkach zielonych
(po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie
produkcji zwierzęcej)
Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok]
Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

925

1 387

Łąki jednokośne

512

768

Łąki dwukośne

377

566

Pastwiska

464

697

2 278

3 418

Wyszczególnienie

Ogółem

Źródło: IMUZ

13

Możliwości produkcji biogazu z biomasy
z trwałych użytków zielonych (tuz)
Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok]
Wyszczególnienie

Poziom minimalny przy
produkcji ekstensywnej

Poziom maksymalny przy
produkcji intensywny

Łąki nie użytkowane

462 400

693 600

Łąki jednokośne

256 000

384 000

Łąki dwukośne

188 700

283 050

Pastwiska

232 200

348 300

Ogółem

1 139 300

1 708 950

Źródło: IMUZ

14

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych
wyszczególnienie
bydło (0,4)
cielęta (0,3)
trzoda chlewna (0,2)
owce (0,4)
drób (0,2)

Razem (0,222)

skup żywca w tys. ton

pozostałości poubojowe
w tys. ton

317 960

127 184

9 848

2 954

1 738 579

347 716

1 129

452

913 754

182 751

2 981 270

661 057

źródło – GUS, szacunek własny

15

Dostępność słomy na cele energetyczne
w poszczególnych województwach [w tys. ton]
POMORSKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

587

341
PODLASKIE

ZACHODNIOPOMORSKIE

456

-607

KUJAWSKO-POMORSKIE

737
MAZOWIECKIE

147

WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE

1 019

113

ŁÓDZKIE

LUBELSKIE

160

257

DOLNOŚLĄSKIE

312

ŚWIĘTOKRZYSKIE
OPOLSKIE

566

-41
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE

170
MAŁOPOLSKIE

-131

-455

POLSKA = 4 866 tys. ton
Źródło: IUNG

16

Wnioski
•

Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być
wykorzystane:
–
–

•

Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz
produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji
celów związanych z ochroną środowiska od:
–
–

•

produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody
zwierzęce,
pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp.

obecnie realizowanego współspalania biomasy,
realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do
ich wytwarzania.

Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można
ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału
energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz
potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin
uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki
może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.
17

Podstawowe warunki sukcesu – czyli
wykorzystania OZE na miarę
potrzeb i potencjału
• OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne
dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy,
wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla
ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią.
• Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka,
koszty transportu;
• Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych
źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku
energetycznym;
• Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w
krajach uzależnionych od importu istotnych ilości
konwencjonalnych nośników energii.
18

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła

Potencjał energetyczny zawarty w
gnojowicy i oborniku
• Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również
odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża
(SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 5055 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca
energetycznego zależy od koncentracji suchej masy
i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3
gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3
biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się,
że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 3538 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może
być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu.
Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu
obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.
20

Potencjał energetyczny zawarty w
produktach ubocznych rolnictwa
• Według
badań
Instytutu
Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie
dostępny
potencjał
surowcowy
produkcji
biogazu, zawarty w produktach ubocznych
rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno –
spożywczego, wynosi odpowiednio:
• z produktów ubocznych produkcji rolnej – około
1 540 mln m3;
• z produktów ubocznych przetwórstwa rolnospożywczego - około100 mln m3
21

Wniosek
• Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości
roślinnych przemysłu rolno – spożywczego
możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu
rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000
mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy
indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują
około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu
po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 %
zapotrzebowania
kraju
na
biogaz
lub
w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów
wiejskich
oraz
dostarczyć
dodatkowo
125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys.
22
MWhc (energii cieplnej).