IZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA PRENAPONA I NJIHOVO PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE TOKOM EKSPLOATACIJE R. Đukanović, EPCG HE „Perućica“, Nikšić S. Škuletić, V. Radulović, Elektrotehnički fakultet, Podgorica CRNA GORA

PRENAPONI I ZAŠTITNI PRENAPONSKI UREĐAJI

• • • • • Najviši napon mreže Prenapon Zaštitni prenaponski uređaji Metaloksidni odvodnici prenapona Osnovne karakteristike metaloksidnih odvodnika prenapona: Naznačeni napon - Trajni radni napon Nazivna struja odvođenja - Dugotrajna udarna podnosiva struja - Sposobnost apsorpcije energije

IZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA PRENAPONA

• • • Određivanje parametara sistema Provjera nenormalnih uslova rada Izbor naznačenog napona odvodnika - Na osnovu trajnog radnog napona U c U c = U m / √3, iz izraza U Ro = U c /K o , gdje je: K o – faktor izrade kojeg daje proizvođač - Na osnovu privremenog prenapona U t U t = k f · U c , iz izraza U Rt = U t /K t , gdje su: k f – faktor zemljospoja K t – koeficijent sposobnosti podnošenja privremenog prenapona (slika 1) Finalni izbor vrši se na bazi najvišeg naznačenog napona između vrijednosti napona U Ro i U Rt

PRIMJER IZBORA METALOKSIDNOG ODVODNIKA PRENAPONA

• • • • • • • Izbor odvodnika je urađen za zaštitu blok transformatora 10,5/121,5 kV u HE “Perućica” iz kataloga proizvođača“Minel” iz Beograda U m = 123 kV; k f = 1,4; K o = 0,8; K t = 1,41 U c = U m / √3 = 123/√3 =71 kV U t = 1,05 · k f · U c = 1,05 ·1,4 ·71 = 104,4 kV U Ro = U c /K o = 71/0,8 = 88,7 kV U Rt = U t /K t = 104,4/1,41 = 74 KV Iz kataloga je usvojen izbor metaloksidnog odvodnika prenapona MWL 84/102 kV i 3EP2 86/108 kV, nazivne struje 10 kA, sa mogućnošću apsorpcije energije 8 kJ/kV

Slika 1. Zavisnost koeficijenta K t izražen preko trajnog radnog napona

PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U POGONU RP HE “PERUĆICA”

• • Održavanje i ispitivanje se sprovodi prema: Pravilniku o održavanju elektroenergetskih objekata Preporukama proizvođača opreme Važećim standardima Stečenim iskustvima korisnika Održavanje podrazumijeva redovni godišnji remont uz: - Vizuelni pregled stanja odvodnika - Pregled primarnih veza i veza za uzemljenje Pregled pričvršćenja na noseću konstrukciju Antikorozivnu zaštitu Čišćenje izolatora i dr.

PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U POGONU RP HE “PERUĆICA”

• • Preventivno ispitivanje se sprovodi: Mjerenjem ukupne struje koja teče kroz odvodnik pri radnom naponu, pri čemu se mjeri: - efektivna vrijednost ukupne struje I rms - tjemena vrijednost I p Mjerenjem trećeg harmonika ukupne struje I (150) Kako se radi o strujama veličine μA, za njihovo mjerenje u visokonaponskim postrojenjima su potrebni veoma osjetljivi instrumenti Kliješta za mjerenje otpora uzemljenja MS 2301 - Instrument za ispitivanje metaloksidnih OP SCAR 10

Tabela I: Rezultati preventivnih ispitivanja metaloksidnih odvodnika prenapona Tip MWL 84 MWL 84 3EP2 108 3EP2 108 3EP2 108 Fabrički broj B013/94 B195/01 A206/04 A231/04 A232/04 Godina ispitivanja 2004 2006 2008 2009 2004 2006 2008 2009 2004 2006 2008 2009 2004 2006 2008 2009 2004 2006 2008 2009 Ukupna refer. struja (μA) Preventivna ispitivanja Tjemena struja (μA) Treći harmonik uk. struje (μA) 700 800 712 750 600 700 723 740 400 500 365 365 400 500 356 290 400 500 450 500 987 1050 994 1020 505 508 502 430 620 680 22 23 23 23 11 10 10 11 12 13

ANALIZA REZULTATA ISPITIVANJA

• • • • Za pojedine tipove odvodnika usvojene su tipične i granične vrijednosti ukupne struje i struje trećeg harmonika, a zavise od naponskog nivoa odvodnika i od proizvođača Za MWL 84/102 kV: tipične vrijednosti ukupne struje su 1,3 mA , a struje trećeg harmonika 16 μA - limitirane vrijednosti su 2,2 mA i 100 μA Za odvodnike 3EP2 86/108 kV vrijednosti su nešto niže Ocjena stanja odvodnika se donosi na osnovu rezultata: ako su blizu tipičnih vrijdnosti – zadovoljavajuće stanje ako su iznad tipičnih, a niži od limitiranih – obratiti pažnju na odvodnik i intezivnije ga pratiti - rezultati iznad limitiranih – zamjena odvodnika

ZAKLJUČAK

• • • Odvodnici prenapona su jedni od bitnih elemenata elektro energetskih objekata i glavna uloga im je da zaštite izolaciju opreme od prenapona Pouzdanost rada i zaštitna uloga odvodnika prenapona u pogonu zavisi prije svega od pravilnog izbora, jer izborom višeg nazivnog napona povećava se sposobnost odvodnika da podnese prenapone u sistemu ali se smanjuje zaštitni nivo izolacije opreme, kao i od urednosti preventivnog održavanja i ispitivanja Analizirajući rezultate ispitivanja, koji su oko tipičnih vrijedno si, kao i opšte stanje posmatranih odvodnika prenapona u RP HE “Perućica”, može se zaključiti da su oni u dobrom stanju i da predstavljaju pouzdane aparate za zaštitu blok transformatora za koje su izabrani

HVALA NA PAŽNJI