Transcript Analiza na nivoto na gotovite pari vo optek vo Republika Makedonija i pri~inite za nivno odr`uvawe na visoko nivo Direkcija za istra`uvawe Narodna banka.

Analiza na nivoto na gotovite pari vo optek vo
Republika Makedonija i pri~inite za nivno
odr`uvawe na visoko nivo
Direkcija za istra`uvawe
Narodna banka na Republika Makedonija
April 2006
Motivi za analizata
 Visokoto nivo na gotovi pari vo optek vo Republika
Makedonija i nivniot nepovolen efekt vrz ekonomijata
 Neophodnost da se sogledaat pri~inite
 Uka`uvawe na prednostite na bezgotovinskiot na~in
na pla}awe: poeftin, pobrz i pobezbeden
Komparativna analiza na nivoto na
gotovi pari vo optek po zemji
 Pokazateli za stepenot na upotreba na
gotovite pari:


U~estvoto na gotovite pari vo optek vo pari~nata
masa
Soodnosot me|u gotovite pari vo optek i
nominalniot bruto doma{en proizvod, dopolnet
so analiza na stepenot na monetiziranost na
ekonomiite
Komparativno razgleduvawe na parametrite
Got ovi par i vo opt ek/M1
Makedoni ja
Hr vat ska
Romani ja
Bugar i ja
P ol ska
S l oveni ja
S l ova~ka
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
^ e{ ka
%
 Analiziran period: 1997-2004
 Prose~noto u~estvo na GPO vo pari~nata masa M1 vo Republika
Makedonija iznesuva 49,4%

za 10,8 procentni poeni nad prosekot na analiziranata grupa zemji od
Centralna i Isto~na Evropa
Komparativno razgleduvawe na parametrite (prodol`.)
3 0 .0
2 5 .0
2 0 .0
1 5 .0
1 0 .0
5 .0
Go t o vi p a r i vo o p t e k /B D P
Stepen
S t e p e nnan monetizacija
a mo n e t i za c(M1/BDP)
i ja ( M 1/B D P )
M akedonija
H rvats ka
R om anija
B ugarija
P ols ka
S lovenija
0 .0
S lova~ka

Prose~noto u~estvo na GPO vo BDP na Republika Makedonija iznesuva 4,8%:

za 1 p.p. pod prosekot na grupata analizirani zemji
Romanija i Makedonija, kako zemji so najnisko nivo na monetizacija, imaat i najvisoko u~estvo
na gotovite pari vo monetarniot agregat M1
^ e{ ka

Dinamika na GPO
Vo milioni denari
Gotovi pari vo optek
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Gotovi pari vo optek
Faktori koi determiniraat visoko nivo na gotovi
pari vo optek vo Republika Makedonija
 Transformacijata na Zavodot za platen promet
 Danokot na finansiski transakcii (juli 2001 - dekemvri 2002)
 Rastot na sivata ekonomija vo uslovi na neizvesnost vo
periodot na bezbednosnata kriza (2001-2002)
 Fizi~koto voveduvawe na evroto na 1. januari 2002 godina
 Vlijanie na psiholo{kiot faktor povrzan so krizniot period
Faktori koi determiniraat visoko nivo na gotovi
pari vo optek
vo Republika Makedonija (prodol`.)
 Momentalnosta i kone~nosta na gotovinskite
transakcii, kako i anonimnosta {to ja garantira
gotovinata
 Odredeni slabosti na postojnata zakonska
regulativa za raboteweto so gotovi pari
 Kredibilitetot na re`imot na fiksen devizen kurs:
zgolemena pobaruva~ka za denari
Upotrebata na instrumentite za
bezgotovinsko pla}awe po zemji
 [iroko prifaten i globalno preferiran instrument za
bezgotovinsko pla}awe seu{te ne postoi
 Upotrebata e determinirana od zakonskite, delovnite i
tehnolo{kite uslovi, kako i od istoriskiot razvoj na
platnite sistemi na zemjite
Upotreba na instrumentite za bezgotovinsko
pla}awe vo Republika Makedonija
Re l a t i v n o z n a ~ e w e n a u p o t r e b a t a n a i n s t r u me n t i t e z a
b e z go t o v i n s k o p l a } a w e v o M a k e d o n i j a ( % o d v k u p n i o t
o b e m n a b e z go t o v i n s k i p l a } a w a )
5 .6 %
1 .3 %
0 .9 %
^ e kovi
K r e d i t n i /d e b i t n i
k a r t i ~k i
K r e di t ni
t r a nsf e r i
Di r e k t e n d e b i t
9 2 .2 %
 Ograni~uvawa vo raboteweto so ~ekovi koi ne se sre}avaat vo tolkav
obem vo drugite zemji (ograni~en broj ~ekovi, minimalen iznos na koj
mo`e da glasi, nemo`nost da se koristi ~ek od edna banka kaj druga banka
ili po{ta, itn.)
Upotreba na plate`nite karti~ki vo
Republika Makedonija
Vkupen br oj kar t i ~ki na 1000 ` i t el i vo 2005 godi na
dekemvr i
noemvr i
okt omvr i
sept emvr i
avgust
jul i
juni
maj
apr i l
mar t
95
90
85
80
75
70
65
60
55
50
f evr uar i
Na 31.12.2005: 178.223 karti~ki
vo cirkulacija, porast od 37,4%
vo odnos na januari 2005:

pogolemata dostapnost i
ednostavnata upotreba

pogodnostite koi gi
ovozmo`uvaat (za{teda na
vreme, tro{oci i sl.)

vo pomal obem i pojavata
na katalo{ka proda`ba,
proda`ba preku telefon i
internet-proda`ba
januar i

Upotreba na plate`nite karti~ki vo
Republika Makedonija
 Vo dekemvri 2005 godina: vkupno 157 bankomati (porast za 20%);
 Vkupno 4.715 trgovci koi prifa}aat karti~ki (porast za 22%).
dekemvr i
2005
noemvr i
okt omvr i
sept emvr i
avgust
jul i
juni
maj
apr i l
mar t
f evr uar i
2,5
2,4
2,3
2,2
2,1
2,0
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
januar i
2005
80
78
76
74
72
70
68
66
64
62
60
Ba nkoma t i na 1.000.000 ` i t e l i (l e va ska l a )
Tr govc i koi pr i f a }a a t ka r t i ~ki na ba nki t e na 1.000 ` i t e l i (de sna ska l a )
Upotreba na plate`nite karti~ki vo
Republika Makedonija
S t r ukt ur no u~est vo na t r ansakci i t e ost var eni pr eku bankomat i
i pr oda` ni mest a vo 2005
35%
Br oj na t r ansakci i na
bankomat i
Br oj na t r ansakci i na
pr oda` ni mest a
65%
Upotreba na plate`nite karti~ki vo
Republika Makedonija
Kar t i ~ki so debi t na f unkci ja na 1.000 ` i t el i
dekemvr i
2005
noemvr i
okt omvr i
sept emvr i
avgust
jul i
juni
maj
apr i l
mar t
f evr uar i
januar i
2005
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Kar t i ~ki so kr edi t na f unkci ja na 1.000 ` i t el i
 Dominiraat debitni karti~ki: percepcija na bankite za postoewe na
krediten rizik kaj naselenieto
Osvrt na oddelni faktori koi stimuliraat ili destimuliraat
cirkulacija na gotovina
 Stimulira~ki:



Siva ekonomija
Otkup na zemjodelski proizvodi i gotovinska isplata na
plati i penzii
Neto otkup na menuva~kiot pazar
 Destimulira~ki:

Primenata na Zakonot za spre~uvawe na perewe pari
 Neutralno:


Cikli~en faktor
Kreditna aktivnost na bankite
Potencijalni efekti od namaluvawe na
GPO
 Za{tedi: Tro{oci za izdavawe i distribucija na gotovite pari (125
milioni denari prose~no godi{no)
 Oportunitetni tro{oci - izgubena kamata
 Go olesnuva procesot na planirawe na likvidnosta za CB i za
delovnite banki
 Kanaliziraweto na parite vo bankarskiot sistem, preku procesot na
finansiska intermedijacija }e pridonese za poddr{ka na realniot
sektor na ekonomijata
 Pozitivni dano~ni implikacii
Potencijalni efekti
od namaluvawe na GPO - simulacija
 Pretpostavka: namaluvawe na GPO od 14 na 10 milijardi
denari ( za 28%)
 Potencijalni efekti:
• proporcinalno poniski tro{oci na NBRM za izdavawe i
distribucija na GPO (za{teda od 36 milioni denari);
•
prinos na privatniot sektor vrz osnova na kamata (40 milioni
denari na depozit po viduvawe);
•
dopolnitelen iznos na krediti na privatniot sektor (okolu 3
milijardi denari, po izdvojuvawe na zadol`itelna rezerva,
spored prose~en soodnos depoziti / krediti).
Temi za diskusija na ovaa rabotilnica:
 Dali se mo`ni podobruvawa vo zakonskata regulativa za
GPO?
 [to mo`at da storat NBRM i bankite za namaluvawe na
GPO?
 Dali se mo`ni podobruvawa vo trgovskata mre`a za
namaluvawe na GPO?
 [to mo`at da storat nadle`nite institucii za namaluvawe na
sivata ekonomija kako zna~aen faktor za visokoto nivo na
GPO?