Transcript Europski standardi za drvne sortimente
Europski standardi za drvne sortimente
NOVE HRVATSKE NORME – HRN EN
HZN/TO 238 ČVRSTA BIOGORIVA
Izv. prof. dr. sc . Željko Zečić
RAZVOJ NORMIZACIJE ŠUMSKIH DRVNIH PROIZVODA
Uzance
sporazumi ili pisani (dogovori) trgovački su prvi oblici standarda ili normi nastali prema mjestu dogovora, odnosno nastanka.
Tako imamo: Zagreba čke uzance iz 1930 . Ljubljanske uzance, Tr šćanske uzance, Be čke uzance, Pe štanske uzance,
Standard za drvo
Standard
proizvoda.
- najbolja metoda, svojstvo ili specifikacija ostvariva u vremenu, bazirana na znanstvenim i iskustvenim podacima - skup svih normi za jedan proizvod.
Zadatak standarda: definicija oblika, dimenzija, kvaliteta i način obrade
JUS
1940. Uredba o određivanju i kontrole kvalitete proizvoda, 1950. Uredba o tehničkim standardima - savezni zavod za standardizaciju i način rada. STANDARD ZA DRVO -
Hrvatske norme (HRN) NN BR. 53/91
Na temelju Zakona o preuzimanju Saveznog zakona o standardizaciji koji se u Republici Hrvatskoj primjenjuju kao republički Zakon (Narodne novine, br. 53/91.) u Republici Hrvatskoj je u primjeni standard za drvo i drvne proizvode
ZAKONODAVSTVO I NORME
Organizacije za izradu i objavljivanje normi:
ISO – International Organization for Standardization CEN – European Committee for Standardization www.iso.org
www.cen.eu
HZN – Hrvatski zavod za norme www.hzn.hr
• 1996. - Zakon o normizaciji (NN 55/1996) Temeljem Zakona o normizaciji (Narodne novine 55/96) prema Pravilniku o izradbi, izdavanju i objavi hrvatskih normi (Narodne novine 74/97) hrvatske norme priprema, izdaje i objavljuje Državni zavod za normizaciju i mjeriteljstvo na prijedlog tehničkih odbora. Članak 9. Stavak (7) Primjena hrvatskih normi nije obvezatna. • Pravilnikom o načinu osnivanja i rada tehničkih odbora (Narodne novine 86/98). Tehnički odbor 55 Oblo drvo i piljena građa je osnovan
7. veljače 1997.
godine u • okviru Programskog odbora za drvo
Europski i međunarodni okvir za normizaciju čvrstih biogoriva Tehničke specifikacije (CEN/TS) za kruta biogoriva pripremljene su tijekom razdoblja od 2000. do 2006. godine i nakon toga ti su dokumenti unaprijeđeni u potpune norme. Većina tih EN-normi objavljena je u razdoblju između 2009. i 2012. godine.
ZAKONODAVSTVO I NORME
•2003. - Zakon o normizaciji (NN 163/2003)
Hrvatska normizacija (u daljnjem tekstu: normizacija) temelji se na sljedećim načelima: – pravo dragovoljnog sudjelovanja svih zainteresiranih strana u postupku pripreme hrvatskih norma, prihvaćanje hrvatskih norma , te dragovoljna uporaba hrvatskih norma, – konsenzus o sadržaju hrvatskih norma, – javnost rada u svim njegovim fazama i obavješćivanje javnosti na prikladan način, – sprječavanje prevladavanja pojedinačnih interesa nad zajedničkim interesom, – međusobna usklađenost hrvatskih norma, – uzimanje u obzir dostignutog stanja tehnike i pravila te rezultata međunarodne i europske normizacije.
Članak 20.
Danom primjene ovoga Zakona prestaju važiti odredbe članka 2., 9., 10., 11. i 12. Zakona o normizaciji (»Narodne novine«, br. 55/96.).
ZAKONODAVSTVO I NORME
Zakon o normizaciji NN 163/2003,
(članak 2)
• • • • • • Norma je dokument donesen konsenzusom i odobren od mjerodavnog tijela, koji za opću i višekratnu uporabu daje pravila, upute ili značajke za aktivnosti i njihove rezultate te jamči najbolji stupanj uređenosti u datim uvjetima.
Međunarodna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja međunarodna normizacijska/normirna organizacija.
Europska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja europska normizacijska/normirna organizacija.
Nacionalna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo nacionalno normirno tijelo određene države.
Hrvatska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo hrvatsko nacionalno normirno tijelo.
Konsenzus je opće slaganje koje se odlikuje odsutnošću razlika u bitnim pitanjima između većine zainteresiranih strana, u kojem se nastoje uzeti u obzir gledišta svih zainteresiranih strana te uskladiti oprečna stajališta.
ZAKONODAVSTVO I NORME
Uredba o osnivanju Hrvatskog zavoda za norme (NN 154/04)
• Republika Hrvatska osniva javnu ustanovu za ostvarivanje ciljeva normizacije i obavljanje poslova i zadataka nacionalne normizacije pod nazivom zavod za norme ( HZN). Sjedi šte HZN-a je u Zagrebu.
Hrvatski •
HZN ima svojstvo pravne osobe
, s pravima i obvezama propisanim zakonom, Uredbom i Statutom.
•
HZN od 1. srpnja 2005.
godine, uredbom Vlade RH (NN 154/04 i NN 44/05) po činje s izdavanjem novih hrvatskih normi čija primjena nije obvezna.
Primjena HRN EN sustava normi za oblo drvo u šumarskoj operativi i drvnoj industriji RH
Dr. sc . Marinko Prka, dipl.ing.šum.
-znanstveni suradnik-
ZAKONODAVSTVO I NORME •2008. – osnivanje Tehničkog odbora: Čvrsta biogoriva HZN/TO 0-538 kroz tehničku upravu HZN • 14. 12. 2011.
– Osnovan je TO 238 Čvrsta biogoriva – • Predsjednik je izv. prof. dr. sc. Željko Zečić • Sve norme ( ukupno 36 ) su do u 2012. iz CEN/TC 335
Solid biofuels
prihvaćene kao hrvatske norme kroz tehničku upravu (TU N1) i dostupne su u normoteci HZN.
Hrvatske norme mogu nastati na četiri načina s oznakama: prihvaćanjem stranih (međunarodnih/europskih/ nacionalnih) normi uz prevođenje na hrvatski jezik ( pp ) prihvaćanjem stranih normi u izvorniku s hrvatskim ovitkom (po) prihvaćanjem stranih normi u izvorniku objavom obavijesti o prihvaćanju (pr) - izradom izvorne hrvatske norme ( izv ).
HRN EN – NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA
• TC 335 – Solid biofuel; HZN TO 238 Čvrsta biogoriva
NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA HZN/ TO 238 •HRN EN 14588: 2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva –
Nazivlje, definicije i opisi,
“umjesto pravnog naziva
otpad
upotrebljava se tehnički naziv
ostatak ”
Tablica 1 – Struktura naziva
Izvori biogoriva Drvna biomasa Travnata biomasa Voćna biomasa Umjetne i prirodne mješavine biomase Čvrsta biogoriva Izvor/podrijetlo Oblici kojima se trguje Uzorkovanje i ispitivanje Klasifikacija i specifikacija Bioenergija ?
Energija iz biomase •HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance system (CEN/TR 15569:2009) Čvrsta biogoriva
Vodič za sustav kvalitete
Norme za čvrsta biogoriva
HZN/TO 238 Čvrsta biogoriva
1.
HRN EN 14588:2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva – Nazivlje, definicije i opisi, 2. HRN EN 14774-1:2010 moisture -- Reference method (EN 14774-1:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Prvi dio: Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 1: Total Ukupna vlaga – Referentna metoda, 3. HRN EN 14774-2:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 2: Total moisture -- Simplified method (EN 14774-2:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Drugi dio:
Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda,
4. HRN EN 14774-3:2010 in general analysis sample (EN 14774-3:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Treći dio: Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 3: Moisture
Vlaga u generalnoj analizi uzorka
5. HRN EN 14775:2010 Solid biofuels -- Determination of ash content (EN 14775:2009) Kruta biogoriva –
Metoda određivanja udjela pepela
6. HRN EN 14778:2011 Solid biofuels -- Sampling (EN 14778:2011) Čvrsta biogoriva –
Uzorkovanje
7. HRN EN 14780:2011 Solid biofuels -- Sample preparation (EN 14780:2011) Čvrsta biogoriva - Priprema uzoraka 8. HRN EN 14918:2010 Solid biofuels -- Determination of calorific value (EN 14918:2009) Čvrsta biogoriva -
Određivanje kalorične vrijednosti
Norme za čvrsta biogoriva- nastavak
9 . HRN EN 14961-1:2010 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 1: General requirements (EN 14961-1:2010) Opći zahtjevi 10. HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2: Wood pellets for non industrial use (EN 14961-2:2011) 11. HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3: Wood briquettes for non industrial use (EN 14961-3:2011) 12. HRN EN 14961-4:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 4: Wood chips for non-industrial use (EN 14961-4:2011) Drvna sječka za neindustrijsku uporabu 13. HRN EN 14961-5:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 5: Firewood for non-industrial use (EN 14961-5:2011) Ogrijevno drvo za neindustrijsku uporabu 14. HRN EN 14961-6:2012 Čvrsta biogoriva -- Specifikacije goriva i razredi -- 6. dio: Nedrvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN 14961-6:2012) Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 6: Non woody pellets for non-industrial use (EN 14961-6:2012) 15. HRN EN 15103:2010 Solid biofuels -- Determination of bulk density (EN 15103:2009) 16. HRN EN 15104:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of carbon, hydrogen and nitrogen - Instrumental methods (EN 15104:2011) 17. HRN EN 15105:2011 Solid biofuels -- Determination of the water soluble chloride, sodium and potassium content (EN 15105:2011) 18. HRN EN 15148:2010 Solid biofuels -- Determination of the content of volatile matter (EN 15148:2009) 19. HRN EN 15149-1:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 1: Oscillating screen method using sieve apertures of 1 mm and above (EN 15149-1:2010) 20. HRN EN 15149-2:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 2: Vibrating screen method using sieve apertures of 3,15 mm and below (EN 15149-2:2010)
Norme za čvrsta biogoriva- nastavak
21. HRN EN 15150:2012 Solid biofuels -- Determination of particle density (EN 15150:2011) 22. HRN EN 15210-1:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 1: Pellets (EN 15210-1:2009) 23. HRN EN 15210-2:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 2: Briquettes (EN 15210- 2:2010) 24. HRN EN 15234-1:2011 Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 1: General requirements (EN 15234-1:2011) 25. HRN EN 15234 2:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 2. dio: Drvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN 15234 2:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 2: Wood pellets for non-industrial use (EN 15234-2:2012) 26. HRN EN 15234 3:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 3. dio: Drvni briketi za neindustrijsku uporabu (EN 15234 3:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 3: Wood briquettes for non-industrial use (EN 15234-3:2012) 27. HRN EN 15234-4:2012 Čvrsta biogoriva - Jamstvo kvalitete goriva -- 4. dio : Drvna sječka za neindustrijsku uporabu (EN 15234-4:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 4: Wood chips for non-industrial use (EN 15234-4:2012) 28 . HRN EN 15234-5:2012 Čvrsta biogoriva - Jamstvo kvalitete goriva -- 5. dio: Ogrjevno drvo za neindustrijsku uporabu (EN 15234-5:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 5: Firewood for non-industrial use (EN 15234-5:2012) 29. HRN EN 15234 6:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 6. dio: Nedrvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN 15234-6:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 6: Non-woody pellets for non-industrial use (EN 15234 6:2012) 30. HRN EN 15289:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of sulfur and chlorine (EN 15289:2011) 31. HRN EN 15290:2011 Solid biofuels -- Determination of major elements -- Al, Ca, Fe, Mg, P, K, Si, Na and Ti (EN 15290:2011) 32. HRN EN 15296:2011 Solid biofuels -- Conversion of analytical results from one basis to another (EN 15296:2011) 33. HRN EN 15297:2011 Solid biofuels -- Determination of minor elements -- As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, V and Zn (EN 15297:2011) 34. HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance system (CEN/TR 15569:2009) 35. HRN EN 16126:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje granulometrijskoga sastava raspadnutih peleta (EN 16126:2012) Solid biofuels -- Determination of particle size distribution of disintegrated pellets (EN 16126:2012) 36. HRN EN 16127:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje duljine i promjera peleta (EN 16127:2012) Solid biofuels -- Determination of length and diameter for pellets (EN 16127:2012)
IZVORI ČVRSTIH BIOGORIVA •– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi
1.1
Šume, nasadi i drugo netaknuto drvo 1.1.1 Cijela stabla bez korijenja 1.1.2 Cijela stabla s korijenjem 1.1.3 Drvo očišćeno od manjih grana 1.1.4 Ostaci od sječe i izrade 1.1.1.1
Širokolisno drveće 1.1.1.2 Crnogorica 1.1.1.3
Guštara kratke ophodnje 1.1.1.4 Grmlje 1.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine 1.1.2.1
Širokolisno drveće 1.1.2.2 Crnogorica 1.1.2.3
Guštara kratke ophodnje 1.1.2.4 Grmlje 1.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine 1.1.3.1
Širokolisno drveće 1.1.3.2 Crnogorica 1.1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine 1.1.4.1
lišćem) Svježa/zelena stabla, širokolisna (s 1.1.4.2
Svježa/zelena stabla, crnogorica (s iglicama) 1.1.4.3.
Skladišteno širokolisno drveće 1.1.4.4
Skladištena crnogorica 1.1.4.5 Umjetne i prirodne mješavine 1.1.5 Panjevi/korijenje 1.1.5.1
Širokolisno drveće 1.1.5.2 Crnogorica 1.1.5.3
Guštara kratke ophodnje 1.1.5.4 Grmlje 1.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine 1.1.6 Kora (nakon šumarskih postupaka) a 1.1.7 Odvojeno drvo iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka
ODNOS DEBLOVINE I SITNE GRANJEVINE U NADZEMNOJ BIOMASI CRNOG BORA 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 19,74 80,26 G24 18,61 33,38 27,95 81,39 66,62 Sitna granjevina Deblovina do 3 cm G26 SI23
Oznaka uzorka
72,05 SP19
REZULTATI ISTRAŽIVANJA BIOMASE OBIČNE BUKVE Postotni udio suhe drvne tvari (biomase) po sastavnicama u bruto obujmu nadzemnog dijela stabla do 7 cm 140 120 100 80 60 40 20 0 32,5 23,0 18,3 15,5 13,7 12,5 11,6 11,0 12,5 17,5 22,5 27,5 32,5 Debljinski stupanj, cm 37,5 42,5 47,5 10,5 52,5 Sitna granjevina (< 7 cm) Otpad Prostorno drvo Tehnička oblovina
•– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi
1.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije obrade drva 1.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci drva 1.2.1.1 Bez kore, širokolisno drveće 1.2.1.2 Bez kore, crnogorica 1.2.1.3 S korom, širokolisno drveće 1.2.1.4 S korom, crnogorica 1.2.1.5 Kora (od industrijskih postupaka) a 1.2.2 Kemijski sastojci drva obrađeni ostaci drva, vlakna i 1.2.2.1 Bez kore 1.2.2.2 S korom 1.2.2.3 Kora (od industrijskih postupaka) a 1.2.2.4 Vlakna i sastojci drva 1.3 Prethodno korišteno drvo 1.2.3 Umjetne i prirodne 1.3.1 Kemijski mješavine neobrađeno drvo 1.3.2 Kemijski obrađeno drvo 1.3.1.1 Bez kore 1.3.1.2 S korom 1.3.1.3 Kora a 1.3.2.1 Bez kore 1.3.2.2 S korom 1.3.2.3 Kora a 1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine 1.4 Umjetne i prirodne mješavine
•– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi
2.1
Travnata hortikulture biomasa iz poljoprivrede i 2.1.1 Zrnati usjevi 2.1.1.1 Cijela biljka 2.1.1.2 Dijelovi sijena 2.1.1.3 Zrnje ili sjemenje 2.1.1.4 Ljuske ili ovojnice 2.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.2 Trave 2.1.3 Usjevi 2.1.4 Korjenasti usjevi 2.1.2.1 Cijela biljka 2.1.2.2 Dijelovi sijena 2.1.2.3 Sjemenje 2.1.2.4 Ovojnice 2.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.3.1 Cijela biljka 2.1.3.2 Stabljike i listovi 2.1.3.3 Sjemenje 2.1.3.4 Ljuske ili ovojnice 2.1.3.5 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.4.1 Cijela biljka 2.1.4.2 Stabljike i listovi 2.1.4.3 Korijen 2.1.4.4 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.5 Usjevi mahunarki 2.1.5.1 Cijela biljka 2.1.5.2 Stabljike i listovi 2.1.5.3 Plod 2.1.5.4
Čahure 2.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.6
Cvijeće 2.1.6.1 Cijela biljka 2.1.6.2 Stabljike i listovi 2.1.6.3 Sjemenje 2.1.6.4 Umjetne i prirodne mješavine 2.1.7 Odvojena travnata biomasa iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka 2.1.8 Umjetne i prirodne mješavine
•– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi
2.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade travnate mase 2.2.1 Kemijski mase neobrađeni ostaci travnate 2.2.1.1 Zrnati usjevi i trave 2.2.1.2 Usjevi uljnog sjemena 2.2.1.3 Korjenasti usjevi 2.2.1.4 Usjevi mahunarki 2.2.1.5
Cvijeće 2.2.1.6 Umjetne i prirodne mješavine 2.2.2 Kemijski obrađeni ostaci travnate mase 2.2.2.1 Zrnati usjevi i trave 2.2.2.2 Usjevi uljnog sjemena 2.2.2.3 Korjenasti usjevi 2.2.2.4 Usjevi mahunarki 2.2.2.5
Cvijeće 2.2.2.6 Umjetne i prirodne mješavine 2.2.3 Umjetne i prirodne mješavine 2.3 Umjetne i prirodne mješavine
•– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi
3.1
Voće iz voćnjaka i iz hortikulture 3.1.1 Bobice 3.1.2
Voće s košticama/jezgrom 3.1.3 Orasi i žirevi 3.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade voća 3.1.4 Umjetne i prirodne mješavine 3.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci voća 3.2.2 Kemijski obrađeni ostaci voća 3.1.1.1 Cijele bobice 3.1.1.2 Meso 3.1.1.3 Sjemenje 3.1.1.4 Umjetne i prirodne mješavine 3.1.2.1 Cijele bobice 3.1.2.2 Meso 3.1.2.3 Sjemenje 3.1.2.4 Umjetne i prirodne mješavine 3.1.3.1 Cijeli orasi 3.1.3.2 Ovojnice/ljuske 3.1.3.3 Jezgre 3.1.3.4 Umjetne i prirodne mješavine 3.2.1.1 Bobice 3.2.1.2
Voće s košticama/jezgrom 3.2.1.3 Orasi i žirevi 3.2.1.4 Sirovi ostaci maslina 3.2.1.5 Umjetne i prirodne mješavine 3.2.2.1 Bobice 3.2.2.2
Voće s košticama/jezgrom 3.2.2.3 Orasi i žirevi 3.2.2.4
Sušeni ostaci maslina 3.2.2.5 Umjetne i prirodne mješavine 3.2.3 Umjetne i prirodne mješavine 3.3 Umjetne i prirodne 4. Umjetne i prirodne mješavine mješavine 4.1 Umjetne 4.2 Prirodne mješavine mješavine
•– •HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva
Specifikacije goriva i klase- Prvi dio: Opći zahtjevi Naziv goriva
Briketi Peleti Gorivo u prahu Piljevina S ječka, iver Grubi iver Cjepanice Cijelo drvo Male bale slame Velike bale slame Okrugle bale slame Svežnjevi Kora Sjeckana slama Zrno ili sjeme Ljuske i koštice voća Pogača od vlakana NEKI TRŽIŠNI OBLICI ČVRSTIH BIOGORIVA
Tipična veličina čestice Uobičajena metoda pripreme
Ø > 25 mm Ø < 25 mm < 1 mm 1 mm do 5 mm 5 mm do 100 mm Različito 100 mm do 1000 mm > 500 mm 0,1 m 3 3,7 m 3 2,1 m 3 Mehanička kompresija Mehanička kompresija Mljevenje Rezanje oštrim alatima Rezanje oštrim alatima Lomljenje tupim alatima Rezanje oštrim alatima Rezanje oštrim alatima Stisnute i povezane u četverokute Stisnute i povezane u četverokute Stisnute i povezane u cilindre Različito Različito 10 mm do 200 mm Različito 5 mm do 15 mm Različito Polegnuti u dužinu i povezani Ostatak odkoravanja stabala Može biti isjeckana ili ne Sjeckano tijekom sječe Nema pripreme ni sušenja Nema pripreme Pripremljeno od vlaknastog otpada isušivanjem
Šumska biomasa – novi oblici šumskih proizvoda
METODE MJERENJA NADZEMNE BIOMASE STABLA •
Metoda sekcioniranja
- mjerenje deblovine do 3 cm promjera s korom, utvrđen je obujma s korom i bez kore •
Vaganjem
je određena masa grana i ovrška •
Uzorci za laboratorijsku analizu
-Na svakom stablu su uzeti reprezentativni uzorci (kolutovi) debla i grana za određivanje postotnog udjela vlage, -Posebno su uzimani uzorci grana i izbojaka uz prethodno utvrđivanje međusobnog masenog odnosa, •
Gravimetrijskom analizom
postotni udjeli vlage uzoraka utvrđeni su
KONTROLA KAKVOĆE ŠUMSKE BIOMASE OSNIVANJE I IZGLED LABORATORIJA ZA ŠUMSKU BIOMASU Početak izgradnje laboratorija-krajem 2007. – osnivanje –službeno-15.09.2011
. Središnja prostorija laboratorija Prostorija za čuvanje uzoraka Prostorije za pripremu uzoraka
UZORKOVANJE • HRN EN 14778:2011 Uzorkovanje Čvrsta biogoriva – • HRN EN 14780:2011 Čvrsta biogoriva – Metode pripreme uzoraka
MJERENJE VLAGE I UZORKOVANJE SIROVINE NA TERENU
Uzimanje uzoraka
Uzorci se uzimaju od svake reprezentativan pošiljke na način. Uzorci piljevine uzimaju motornom pilom, barem 10 komada drva uzetog s kamiona ili 15 komada uzetih s vagona. Rez se napravi motornom pilom i treba ići do polovice promjera trupca do srži i uzorci se uzimaju na udaljenosti od barem 25 cm od kraja trupca. Piljevina iz jedne pošiljke se miješaju zajedno i stavljaju u odgovarajuću transportnu ambalažu kako bi se spriječilo isušivanje piljevine. Ambalaža bi trebala biti označena identifikacijskim brojevima.
UDIO VLAGE/VODE
•
HRN EN 14774-1:2010
Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Prvi dio: Ukupna vlaga –
Referentna metoda
• HRN EN 14774-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Drugi dio: Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda • HRN EN 14774-3:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Treći dio: Vlaga u uzorku za generalne analize
UDIO VLAGE (VODE) U DRVU za energiju • Udio vlage izračunat na bazi svježeg drva (Moistre on wet basis - M, Wassergehalt - w) o o izražava masu prisutne vodu u odnosu na masu svježeg drva
koristi se u trgovini drvnim energentom Vlaga, M
(w-% dobivenog) - Analiza u skladu s normom HRN EN 14774-1, 14774-2 Razredi:
M10, M15, M20, M25, M30, M35, M40, M45, M50, M55, M55+ (navesti maksimalnu vrijednost)
GRANULOMETRIJSKE ANALIZE • HRN EN 15149-1:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja granulometrijskog sastava – Prvi dio: Metoda oscilacijskog prosijavanja upotrebom sita promjera 1 mm i više • HRN EN 15149-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja granulometrijskog sastava – Drugi dio: Metoda vibracijskog prosijavanja upotrebom sita promjera 3,15 mm i manje 3.15 mm 8 mm 16 mm 45 mm 63 mm
Veličina čestica drvne sječke P16
Presjek površine čestice veće od <1 cm2 biti će prevelik za P16
Veličina komada drvnih sječki prema HRN EN 15149-1
Dimenzije
HRN EN 15149-1 Klasa P Minimalno 75 w-% u glavnom dijelu, mm a P16A 3,15 ≤ P ≤ 16 mm Fini dijelovi, w-% ( postotak težine) (<3,15 mm) ≤ 12% Grubi dijelovi (w-%) maksimalna duljina materijala, mm, maksimalna površina poprečnog presjeka (cm 2 ) ≤ 3% > 16 mm i svi < 31,5 mm Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm 2 P16B 3,15 ≤ P ≤ 16 mm ≤ 12% P31,5 8 ≤ P ≤ 31,5 mm ≤ 8% ≤ 3% > 45 mm i svi < 120 mm Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm 2 ≤ 6% > 45 mm i svi < 120 mm Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 2 cm 2 P45A 8 ≤ P ≤ 45 mm ≤ 8% ≤ 6% > 63 mm i maksimalno 3,5% > 100 mm i svi < 120 mm Površina poprečnog presjeka prevelikih komada < 5 cm 2 a Numeričke vrijednosti (klasa P) za dimenzije odnose se na veličinu materijala (najmanje 75 w-%), koji prolazi kroz navedenu okruglu rupu veličine sita.
w-% -postotak težine određene frakcije
N O R M A T I V N A S V O J S T V A
•HRN EN 14961-4:2011 Čvrsta biogoriva –
Specifikacije goriva i klase- Četvrti dio: Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu , Klasa svojstava Analitička metoda Jedinica
Izvor i podrijetlo HRN EN 14961-1 Veličina komada, P, EN 15149-1 Vlaga, M c EN 14774-1 EN 14774-2 Pepeo, A EN 14775 Neto kalorična vrijednost, dostavljenog, Q EN 14918 Nasipna gustoća, BD, dostavljenog d EN 15103 Mm w-% w-% suh MJ/kg ili kWh/kg kg/m 3 nekompakt nog w-% suh
A1
1.1.1 Cijela stabla bez korijenja a 1.1.3 Drvo očišćeno od sitnih grana 1.2.1 Ostaci kemijski neobrađenog drva 1.1.4.3 Ostaci od sječe i izrade, skladišteno širokolisno drveće Odabrati iz tablice 1 M10≤10 M25≤25 A1.0≤1,0 Q13.0≥13,0 ili Q3.6≥3,6 BD150≥150 BD200≥200 -
A2
1.1.1 Cijela stabla bez korijenja a 1.1.3 Drvo očišćeno od sitnih grana 1.2.1 Ostaci kemijski neobrađenog drva 1.1.4.3 Ostaci od sječe i izrade, skladišteno širokolisno drveće Odabrati iz tablice 1 M35≤35
B1
1.1 Drvo iz šuma i nasada i drugo netaknuto drvo b 1.2.1 Ostaci kemijski neobrađenog drva 1.2 Nusproizvodi i ostaci od drvoprerađivačke industrije 1.3 Prethodno korišteno drvo Odabrati iz tablice 1 Treba specificirati
B2
A1.5≤1,5 Q11.0≥11,0 ili Q3.1≥3,1 BD150≥150 BD200≥200 A3.0≤3,0 Treba specificirati Treba specificirati N1.0≤1,0 Dušik, N EN 15104 Sumpor, S EN 15289 Klor, Cl EN 15289 Arsen, As EN 15297 Kadmij, Cd EN 15297 Krom, Cr EN 15297 Bakar, Cu EN 15297 Olovo, Pb EN 15297 Živa, Hg EN 15297 Nikal, Ni EN 15297 Cink, Zn EN 15297 w-% suh w-% suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh mg/kg suh S1.0≤1,0 Cl10.05≤0,05 <1 ≤2,0 ≤10 ≤10 ≤10 ≤0,1 ≤10 ≤100
Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu
a Isključujući klasu 1.1.1.3 Guštare kratke ophodnje, u slučaju sumnje na zatrovanje tla ili ukoliko je sadnja korištena namjenski za odvajanje kemikalija ili drvne biomase, pognojena muljem komunalnih otpadnih voda (nastalim pročišćavanjem otpadnih voda ili kemijskom c obradom).
b Isključujući klase 1.1.5 Panjevi/korijenje i 1.1.6 Kora Stvarna klasa svojstava za udio vlage mora biti navedena. Za umjetno sušene drvne sječke klasa vlage je M10.
d Stvarna klasa svojstava za nasipnu gustoću mora biti navedena. Nasipna je gustoća niža za crnogorična (BD150) nego za bjelogorična stabla (BD200). Vidjeti informativni Prilog A.
Omjer nasipnih gustoća kod različitih udjela vlage drvne sječe
Udio vlage u mokroj osnovi Nasipna gustoća za crnogorične vrste Nasipna gustoća za bjelogorične vrste kg/m 3 w-% kg/m 3 nasipni volumen Klasa svojstva kg/m 3 nasipni volumen Klasa svojstva 8 to 18 160 to 180 BD150 225 to 250 BD200 18 to 25 180 to 200 BD150 250 to 280 BD200 25 to 35 200 to 225 BD200 280 to 320 BD200 35 to 45 225 to 270 BD200 320 to 380 BD200 NAPOMENA 1 m 3 obloga drva je u prosjeku od 2,5 do 3,0 m 3 nasipna drvne sječke.
NASIPNA GUSTOĆA • HRN EN 15103:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje nasipne gustoće
•HRN EN 14961-5:2011 Čvrsta biogoriva –
Specifikacije goriva i klase- -Peti dio: Ogrjevno drvo za ne-industrijsku uporabu, Glavna tablica Porijeklo
: Prema tablici 1.
Tržišni oblik Dimenzije
(mm) Drvena biomasa (1.1) Cjepanica Dužina (L) i promjer (D) (maksimalni promjer pojedinog komada) P200 P200 P250 P330 P500 L < 200 mm i D < 20 drvo za paljenje L = 200 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mm L = 250 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mm L = 330 mm L = 500 mm ± ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 160 mm 40 mm i 60 mm ≤ D ≤ 250 mm L = 1 000 mm ± 50 mm i 60 mm ≤ D ≤ 350 mm P1000 L > 1 000 mm utvrditi stvarnu vrijednost i promjer P1000+
Drvo
Treba utvrditi koristi li se bjelogorica, crnogorica ili mje šovito drvo .
energetska gustoća,
E
ar (kWh/m 3 rasuto ili naslagano) Preporučuje se specificirati prilikom prodaje na malo. M20 M30 M40 M65 * * * * 20 % 30 % 40 % 65 %
Sadržaj vlage
(w-% kako je primljeno) Cjepanica spremna za peć Dozrela u skladištu Dozrela u šumi Svježa, nakon sječe u šumi
• HRN EN 14918:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje ogrjevne vrijednosti
Neto kalorična vrijednost, Q
(MJ/kg ili kWh/kg dostavljenog) - Analiza u skladu s normom HRN EN 14918 A1: A2: Q13.0 ili Q3.6
Q11.0 ili Q3.1
B1, B2: navesti N
avesti najnižu vrijednost
Tipične vrijednosti za neto kaloričnu vrijednost drva bez kore (suha osnova) treba biti oko 19,1 MJ/kg.
Razlozi nižih vrijednosti mogu biti: Visok udio vlage Visok udio pepela Udio zapaljivih materijala s nižom kaloričnom vrijednošću (npr. adhezivi) Razlozi visokih vrijednosti mogu biti: Udio zapaljivih materijala s višom kaloričnom vrijednošću od drveta (npr. smola, plastika, biljna ili mineralna ulja)
• HRN EN 14775:2010 UDIO PEPELA Čvrsta biogoriva – Metoda određivanja udjela pepela
Pepeo
, A (w-% suhe osnove) HRN EN 14775 A0.5
≤ 0,5% A0.7
A1.0
A1.5
A2.0
≤ 0,7% ≤ 1,0% ≤ 1,5% ≤ 2,0% A3.0
A5.0
A7.0
A10.0
≤ 3,0% ≤ 5,0% ≤ 7,0% ≤ 10,0% A10.0+ > 10,0% navesti) (najviša vrijednost koja se može Tipične vrijednosti za sadržaj pepela u čistom drvetu bez kore trebale bi biti •Viši udio kore •Anorganski aditivi ispod 0,7 %. Razlozi viših vrijednosti mogu biti: •Kontaminacija zemljom/pijeskom •Kemijska obrada poput boje/zaštite Problemi s pepelom: Odlaganje, rizik od stvaranja šljake
Anex B.1 (HRN EN 14961-1) Tipi čne vrijednosti a za drvne materijale, sa ili bez manje koli čine kore, lišća i iglica Parametar
Pepeo Bruto kalorijska Vrijed.
q
V,gr,daf Neto kalorifijska Vrijed.
q
p,net,daf
Jedinica
% w/w d MJ/kg daf MJ/kg daf Tipična vrijednost 0,3 20,5 19,2
Crnogorično drvo
(1.1.2.2 i 1.2.1.1) Tipična varijacija 0,2 do 0,5 20,2 do 20,8 18,8 do 19,8 Tipična vrijednost 0,3 20,2 19,0
Bjelogorično drvo
(1.1.2.1 i 1.2.1.1) Tipična varijacija 0,2 do 0,5 19,5 do 20,4 18,5 do 19,2 Ugljik, C Vodik, H Kisik, O Dušik, N Sumpor, S Klor, Cl Fluor, F Al Ca Fe K Mg w-% daf w-% daf w-% daf w-% daf w-% daf w-% daf w-% daf mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d 51 6,3 42 0,1 0,02 0,01 < 0,000 5 100 900 25 400 150 47 do 54 5,6 do 7,0 40 do 44 < 0,1 do 0,5 < 0,01 do 0,05 < 0,01 do 0,03 < 0,000 5 30 do 400 500 do 1 000 10 do 100 200 do 500 100 do 200 49 6,2 44 0,1 0,02 0,01 < 0,000 5 20 1 200 25 800 200 48 do 52 5,9 do 6,5 41 do 45 <0,1 do 0,5 < 0,01 do 0,05 < 0,01 do 0,03 < 0,000 5 < 10 do 50 800 do 20 000 10 do 100 500 do 1 500 100 do 400 Mn Na P Si Ti As Cd Cr Cu mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d 147 20 60 150 < 20 < 0,1 0,10 1,0 2,0 10 do 50 50 do 100 100 do 200 <20 < 0,1 do 1,0 < 0,05 do 0,50 0,2 do 10,0 0,5 do 10,0 83 50 100 150 <20 < 0,1 0,10 1,0 2,0 10 do 200 50 do 200 100 do 200 <20 < 0,1 do 1,0 < 0,05 do 0,50 0,2 do 10,0 0,5 do 10,0 Hg Ni Pb V mg/kg d mg/kg d mg/kg d mg/kg d 0,02 0,5 2,0 < 2 < 0,02 do 0,05 < 0,1 do 10,0 < 0,5 do 10,0 < 2 0,02 0,5 2,0 < 2 < 0,02 do 0,05 < 0,1 do 10,0 < 0,5 do 10,0 < 2 a Zn mg/kg d 10 5 do 100 10 5 do 100 Podaci su dobiveni iz kombinacija švedskih, finskih, danskih, nizozemskih i njemačkih istraživanja. Vrijednosti su iznijete sa svrhom opisivanja svojstava koja se mogu očekivati u Europi općenito.
Deklaracija proizvoda – drvne sječke Deklaracija proizvoda – drvne sječke Dobavljač Norma osiguranja kvalitete Država porijekla (lokacija) Oblik kojim se trguje Normativna svojstva – HRN EN 14961-1 Porijeklo Hrvatske šume, UŠP Vinkovci Šumarija HRN EN 15234-1 Hrvatska, Vinkovci Drvne sječke Mješavina drva očišćenog od manjih grana od bjelogoričnih i crnogoričnih stabala (1.1.3.1, 1.1.3.2) Veličina materijala, P, mm Udio vlage, M, w-% Udio pepela, w-% suhe tvari Informativna svojstva – EN 14961-1 Neto kalorična vrijednost dostavljenog, Q, MJ/kg (najniža vrijednost) Prosječna gustoća, BD, kg/m 3 Kemijski obrađeno P45B M35 A1.5
Q11.5
BD200 Ne
PELETI I BRIKETI • HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2: Wood pellets for non-industrial use (EN 14961 2:2011) Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Drugi dio: Drvni pelet za ne-industrijsku uporabu , •HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3: Wood briquettes for non-industrial use (EN 14961 3:2011) Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- Treći dio: Drvni briketi za ne-industrijsku uporabu , nk HRN EN 15150: Čvrsta biogoriva – Metode određivanja gustoće čestica
HVALA NA PAŽNJI ŠUMARSKI FAKULTET SVEUČILIŠTA U ZAGREBU ZAVOD ZA ŠUMARSKE TEHNIKE I TEHNOLOGIJE [email protected]