Transcript Zegar3
Czas w kolorowych płatkach kwiatów - zegar kwiatowy Zegary na świecie Karol Linneusz Ruchy roślin Zegar Linneusza Karol Linneusz Karol Linneusz upowszechnił zasadę binominalnego (dwuimiennego) nazewnictwa biologicznego. Opisał około 7.700 gatunków roślin i 4.162 gatunki zwierząt. Jak wszyscy przyrodnicy tej epoki, interesował się również zoologią. Dom Karola Linneusza znajduje się w Råshult (Szwecja). Ma autentyczne osiemnastowieczne otoczenie, ogród kwiatowy z zachowanymi z XVIII w., gatunkami ziół. Dla upamiętnienia Linneusza nazwano jego nazwiskiem wiele gatunków organizmów, np. Linnaea borealis (zimoziół półocny). Choć pomysł roślinnego zegara przypisuje się powszechnie Linneuszowi, warto tu zacytować Pliniusza Starszego: „Przyroda zdaje się wołać do człowieka: dlaczego patrzysz w niebo? Dałam ci przecież rośliny, które wskazują godziny”. Zimoziół północny Linneusz wykorzystał zjawisko otwierania się kwiatów. Stworzył zegar, dobierając gatunki rozkwitające w różnych porach dnia. Jego zegar składał się z jedenastu gatunków. Jastrzębiec kosmaczek – 100 Hieracium pilosella • Przyspiesza usuwanie z organizmu produktów przemiany materii i nadmiaru wody. • W medycynie ludowej stosowany był do leczenia ukąszeń: owadów, psów i gadów. • Posiada właściwości allelopatii, czyli oddziaływań między roślinami jako truciciel. Kurzyślad polny - 200 Anagallis arvensis • Na oglądanym pod światło liściu układ nerwów przypomina kurzą łapę i stąd pochodzi nazwa rodzajowa rośliny. • Niegdyś usiłowano leczyć kurzyśladem choroby psychiczne • Drugi przedstawiciel tego rodzaju występujący w Polsce, to kurzyślad błękitny (Anagallis foemina) dużo rzadszy, słabo znany. • Na noc kwiaty zamykają się. Otwarte rano kwiaty kurzyśladu są zwiastunem dobrej pogody. Pajęcznica liliowata - 300 Anthericum liliago • Pajęcznica liliowata jest byliną, czyli rośliną wieloletnią o niezdrewniałych pędach, osiągającą wysokość do 80 cm. Rośnie w kępach albo w postaci pojedynczych osobników. • Charakteryzuje się smukłą i nierozgałęzioną łodygą, a jej równowąskie, trawiaste i rynienkowate liście zebrane są w różyczkę. Na szczycie łodygi rosną białe kwiaty o średnicy 3,5-4 cm. z brązowawymi smugami na płatkach zebrane są w grono (tzn. że kwiaty osadzone są pojedynczo na szypułkach jednakowej długości, rozwijające się w kolejności od dołu ku górze). Dziwaczek Jalapa - 400 Mirabilis jalapa • Pochodzi z Meksyku, gdzie jest byliną, w naszym klimacie uprawiany jest jako roślina jednoroczna, posiada duże pachnące kwiaty z płatkami zrośniętymi w rurkę, otwierające się wieczorem i w dni pochmurne, dopiero pod koniec lata zdarza się iż są otwarte przez cały dzień. • Jedna roślina rozkwita kilkoma kolorami kwiatów, tworzy szerokie kępy o wysokości 60 do 80 cm Wiesiołek dwuletni - 500 Oenothera Zastosowanie: • Rośliny lecznicze: olej wiesiołkowy sporządzany z nasion jest stosowany w lecznictwie i do wyrobu kosmetyków. • Rośliny ozdobne: niektóre gatunki ze względu na piękne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. Ciekawostki • Różne gatunki wiesiołka wykazują znaczną zmienność mutacyjną, posłużyły one Hugo de Vriesowi za materiał doświadczalny w badaniach genetycznych nad zjawiskiem dziedziczności. Grzybień biały - 600 Nymphaea alba • Działanie lecznicze: wyciągi ze świeżych kwiatów są środkiem nasercowym i uspakajającym. Kłącza używano do pielęgnacji włosów. Z kwiatów produkowano wodę kwiatową. Korzenie ze związkami soli żelaza stosowane były do barwienia na intensywny kolor zielony. Stare kłącza farbują na kolor czarny. • Działanie toksyczne: Alkaloidy działają na ośrodkowy układ nerwowy człowieka i zwierząt gospodarskich, hamując korę mózgową. Dziurawiec pospolity - 700 Hypericum perforatum • Ze względu na swoje właściwości uczulające dziurawiec zwyczajny jest w Rosji nazywany: zwieroboj, co dosłownie oznacza zwierzobójca. Zwierzęta karmione paszą z dużą ilością dziurawca mogą cierpieć na stany zapalne skóry. • W dawnych czasach przypisywano dziurawcowi działanie magiczne, wierzono, że roślina chroni przed czartami i złymi czarami. Centuria zwyczajna - 800 Centaurium erythraea • Działanie i zastosowanie: ze względu na dużą zawartość goryczy, ziele centurii znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia. Ponadto zalecane jest w niedokwaśności. Pomocniczo w żółtaczce, ale także w nadciśnieniu tętniczym, anemii i jako środek łagodzący dolegliwości związane z okresem przekwitania u kobiet. W końcu herbatka z ziela bywa również stosowana do zwalczania robaków - pasożytów przewodu pokarmowego u człowieka. • Używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek. Goździk kartuzek - 900 Dianthus carthusianorum • Gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goździkowatych. Występuje w Europie, oraz w Azji Mniejszej, głównie na obszarach o klimacie oceanicznym. W Polsce występuje głównie na niżu i rzadko w niższych położeniach górskich. • Roślina dość pospolita w naturalnym środowisku, także roślina uprawna. Przypołudnik - 1000 Mesembryanthemum • Wg najnowszego nazewnictwa określany jako Dorotka – rodzaj należący do rodziny przypołudnikowatych. • Zamieszkuje głównie suche obszary południowej Afryki, obszaru śródziemnomorskiego, Półwyspu Arabskiego i Australii. Lilia tygrysia - 1100 Lilium lancifolium • Starożytni Grecy wierzyli, że lilia powstała z kropel mleka, które uroniła bogini Hera. Nazywali ją leirion, od przymiotnika leiros (delikatny, cienki, wrażliwy). Przypisywane są jej nawet magiczne właściwości. Od niepamiętnych czasów lilia symbolizuje chwałę, królewskość i majestat. • Niezwykły kształt kwiatów lilii znalazł swoje stałe miejsce w sztuce ludowej jako motyw zdobniczy czy symbolice chrześcijańskiej - jako oznaka czystości i niewinności. Nagietek Lekarski - 1200 Calendula officinalis • • • • • Pierwsze wzmianki o zastosowaniu nagietka w medycynie pochodzą z XII w. W przeszłości liście były wykorzystywane jako warzywo. Z kwiatów brzeżnych otrzymuje się barwnik stosowany w przemyśle spożywczym do barwienia tłuszczów (margaryn) i żółtych serów. Nagietkowi od wieków przypisuje się właściwości magiczne. Jego wysuszone płatki rozsypane pod łóżkiem czy włożone pod poduszkę w płóciennym woreczku przynosić mają spokojny sen. Noszone zaś w pomarańczowym woreczku na wysokości splotu słonecznego, odpędzać mają wszelkie lęki, zwidy i strachy. Kwiat nagietka może służyć jako barometr,pozwala bowiem przewidywać pogodę. Jeśli rano przed godziną 9.00 płatki nagietka są rozchylone i ułożone równolegle do ziemi, oznacza to, że w tym dniu nie będzie deszczu. Zegary na świecie Ciechocinek Genewa Zegar przy Niagarze Teheran Kentucky Inne zegary Zegar w Karlstein Zegar w Inversess Zegar w Brwinowie Zegar w Ogrodach Princess Street Zegar w Geiz – wersja zimowa Zegar w Geiz – wersja letnia Zegar w Zittau Zegar w Görlitz Zegar w Erlangen Nasze propozycje umiejscowienia i projekt zegara Park im. Jana Kasprowicza Wały Chrobrego Projekt zegara Park im. Jana Kasprowicza Wały Chrobrego Projekt zegara Źródło • • • • • http://www.wikipedia.pl http://www.fotografia.interklasa.pl http://www.boga.unibe.ch http://www.biology.missouristate.edu http://www.em.ca RUCHY ROŚLIN RUCHY ROŚLIN TROPIZMY NASTIE TAKSJE RUCHY AUTONOMICZNE TROPIZMY ELEKTROTROPIZM HELIOTROPIZM CHEMOTROPIZM GEOTROPIZM Reakcje roślin objawiające się zróżnicowanym wzrostem na działanie bodźców zewnętrznych, takich jak światło, siła ciążenia (grawitacja), dotyk. Takie reakcje mogą być dodatnie lub ujemne, w zależności od tego, czy roślina rośnie w kierunku działania bodźca, czy w kierunku przeciwnym. Powodują trwałe zmiany w położeniu części rośliny. Ruch kierunkowy. HYDROTROPIZM TIGMOTROPIZM TRAUMATROPIZM . NASTIE TERMONASTIA SEJSMONASTIA CHEMONASTIA FOTONASTIA Ruchy turgorowe wywołane przejściowymi zmianami w wyspecjalizowanych komórkach (poduszeczkach wspierających ogonki liściowe). Są na ogół krótkotrwałe i odwracalne. Impuls elektryczny docierający do kom. poduszeczki powoduje przenikanie jonów potasowych poza obręb pewnych komórek ruchowych, następstwem jest utrata wody i zamknięcie liścia. Ruchy wywołane budową organów, a nie kierunkiem działania bodźca. Ruch bezkierunkowy. Do często spotykanych nastycznych ruchów wzrostowych należą epinastie (np. otwieranie się kwiatów) oraz hiponastie (np., zamykanie się kwiatów). TAKSJE CHEMOTAKSJA FOTOTAKSJA Taksje, swobodne ruchy roślin niższych, także niektórych organów (jak np. pływki glonów czy grzybów), zwrócone w kierunku działania bodźca. Bodziec może być m.in.: chemiczny, świetlny lub termiczny. RUCHY AUTONOMICZNE EKSPLOZYJNE HIGROSKOPIJNE TURGOROWE KOHEZYJNE NUTACYJNE MECHANICZNE Ruchy autonomiczne nie są reakcją rośliny na bodźce zewnętrzne, lecz wynikiem różnych procesów zachodzących w organizmie rośliny, które niejednokrotnie mają charakter rytmiczny. Ruchy takie zachodzą wskutek nierównomiernego wzrostu organu lub zmian turgorowych. FOTOTROPIZM Fototropizm jest powodowany przez światło: gdy roślina jest nierównomiernie oświetlona, wiele jej organów zaczyna się tak wyginać, aby osiągnąć z powrotem pozycję, w której oświetlenie jest równomierne. Przykład: Fototropizm dodatni: łodygi i wszystkie zielone części roślin, a także sporangiofory i owocniki wielu grzybów. Fototropizm ujemny: korzenie. GEOTROPIZM Geotropizm, zwany także (poprawniej) grawitropizmem jest reakcją roślin na przyśpieszenie ziemskie. Nazwą tą określa się ruchy wzrostowe rośliny powstające pod wpływem siły ciążenia. Przykład: Geotropizm dodatni: korzenie. Geotropizm ujemny: pędy. Plagiogeotropizm (wzrost ukośnie do kierunku działania bodźca): korzenie boczne i pędy boczne. CHEMOTROPIZM Chemotropizm jest to ruch wzrostowy wywołany różnicami stężenia jakiegoś czynnika chemicznego w środowisku. Substancja indukująca ruch może być rozpuszczona w wodzie lub występować w postaci gazowej. Bodziec chemiczny powoduje stymulację, bądź hamowanie wzrostu komórek, co pociąga za sobą wygięcie się organ. Chemotropizm dodatni (w kierunku związków pokarmowych) np. strzępki i kiełkujące zarodniki grzybów. U roślin wyższych silny chemotropizm dodatni wykazuje kiełkująca łagiewka pyłkowa, która wrasta do zalążni i zalążków wydzielających specyficzne dla danego gatunku substancje chemiczne. TIGMOTROPIZM Tigmotropizm (haptotropizm) jest reakcją wzrostową rośliny wywołaną bodźcem mechanicznym, np. dotykiem. Przykład: Owijanie się lub wyginanie wąsów rosnących roślin pnących, pomagające im w przytwierdzeniu się do podpór. HELIOTROPIZM Obracanie się w ciągu dnia kwiatów i liści niektórych roślin w ślad za pozornym ruchem słońca na niebie. Liście tych roślin są ustawione prostopadle do kierunku padania promieni słonecznych, co umożliwia maksymalną absorpcję światła. U wielu takich roślin występują poduszeczki u podstaw ogonków liściowych, zmiana turgoru pomaga w ustawieniu rośliny. Przykład: słonecznik, soja, bawełna. TRAUMATROPIZM Traumatropizm jest odpowiedzią rośliny na zranienie. Korzenie reagują z reguły ujemnie, natomiast pędy najpierw dodatnio, a potem – z czasem ujemnie. Dodatnie reakcja wiąże się z zahamowaniem wzrostu i utratą turgoru po stronie zranionej. Reakcje ujemne wiążą się z przyśpieszeniem podziałów komórkowych, wytwarzaniem kalusa i innymi zjawiskami regeneracyjnymi w strefie zranienia. HYDROTROPIZM Wygięcie się rośliny w kierunku większej wilgoci. Odgrywa rolę w odżywianiu i pobieraniu wody. Przykład: hydrotropizm dodatni wykazują np. korzenie, chwytniki przedrośli paproci, łagiewki pyłkowe. ELEKTROTROPIZM Elektrotropizm jest to wygięcie organów wskutek działania pola elektromagnetycznego lub poprzecznego przepływu prądu stałego przez roślinę. Części pędu wyginają się w kierunku anody, zaś części korzeni w kierunku katody. FOTONASTIA Fotonastia jest ruchem wywołanym zmianą intensywności światła. Zachodzi u liści, komórek szparkowych oraz kwiatów. Liście dojrzałe reagują fotonastycznie tylko wówczas, gdy mają kolanka liściowe. Kwiaty niektórych gatunków otwierają się za dnia, a zamykają nocą. Inne kwiaty otwierają się wieczorem, a zamykają w czasie dnia. Przykłady: ruchy otwierania i zamykania kwiatów, m.in. grzybienia białego, goryczek, lepnicy; ruchy aparatów szparkowych. TERMONASTIA Termonastia jest ruchem organu wywołanym zmianą temperatury. Łatwo zaobserwować go u kwiatów. Większość kwiatów otwiera się pod wpływem podwyższenia temperatury, ale tylko niektóre zamykają się ponownie, gdy temperatura się obniży. Przykład: ruchy otwierania i zamykania kwiatów, m.in. tulipana i krokusa. CHEMIONASTIA Chemonastia jest to ruch nastyczny wywołany czynnikami natury chemicznej. Zjawisko takie występuje często u roślin owadożernych Przykład: Drosera, Dionaea. SEJSMONASTIA Sejsmonastia jest to ruch organu wywołany działaniem jakiegokolwiek bodźca: mechanicznego (np. wstrząsu, dotyku) elektrycznego, termicznego, chemicznego czy też świetlnego. Przykład: ruchy liści i ogonków liściowych mimozy, ruchy pręcików berberysu, ruchy liści roślin owadożernych. FOTOTAKSJA Fototaksja występuje głownie u organizmów fotosyntezujących (np. pewne bakterie i wiciowce), które dzięki tej właściwości mogą znaleźć dogodne warunki świetlne, chociaż fototaksje wykazują także bezbarwne Flagellata. CHEMOTAKSJA Chemotaksja występuje przede wszystkim u organizmów heterotroficznych (saprofity, pasożyty); umożliwia ona znajdowanie pokarmu. W przypadku komórek rozrodczych (gamety, spermatozoidy) służy odnajdowaniu się partnerów. RUCHY NUTACYJNE Ruchy nutacyjne wykonywane są najczęściej przez pędy i liście. Wzrostowe ruchy nutacyjne wykonuje wiele młodych roślin. Są to ruchy kołowe lub wahadłowe, powodowane nierównomiernym wzrostem poszczególnych części organu. Przykład: pęd fasoli. RUCHY TURGOROWE Autonomiczne ruchy turgorowe są to tzw. nyktynastie albo ruchy senne niektórych organów (liście, płatki, pręciki). Wykazują one rytmikę o charakterze autonomicznym mniej lub bardziej uzależnionym od zmian środowiskowych w cyklu dobowym. Przykład: kwiaty i liście do góry tą sama stroną. RUCHY MECHANICZNE Ruchy mechaniczne są całkowicie niezależne od wrażliwości roślin oraz działania czynników wewnętrznych i zewnętrznych. RUCHY KOHEZYJNE Ruchy higroskopijne powstają pod wpływem zmian wilgotności powietrza wskutek pęcznienia i utraty wody przez ściany komórkowe, często nawet komórek martwych. Pęcznienie i utrata wody łączą się ze zmianami długości tej ściany, która im podlega. Przykład: nierównomierne zgrubienie, zapadanie się komórek (zarodnia paproci) RUCHY HIGROSKOPIJNE Ruchy higroskopijne powstają pod wpływem zmian wilgotności powietrza wskutek pęcznienia i utraty wody przez ściany komórkowe, często nawet komórek martwych. Przykłady: otwieranie zarodni, zalążni, owoców. RUCHY EKSPLOZYJNE Ruchy eksplozyjne występują jako wynik określonych napięć tkankowych. Zachodzą gdy organ charakteryzuje się dużym turgorem, natomiast zawiera stabilną tkankę mechaniczną uniemożliwiającą dalsze pobieranie wody i wydłużanie się, Powstałe napięcie prowadzi do rozerwania organów w odpowiednim to tego miejscu z równoczesnym wyrzuceniem zawartości. Samo pęknięcie zachodzi spontanicznie, a bezpośrednim impulsem jest najlżejsze nawet dotknięcie. Ruchy eksplozyjne są ruchami nieodwracalnymi. Cykoria podróżnik (Cichorium intybus) • Według legendy kwiaty cykorii swój niebieski kolor zawdzięczają oczom dziewczyny, płaczącej za straconym ukochanym. • Cykorię podróżnik często sadzi się w zegarach kwiatowych z powodu regularnego otwierania się i zamykania kwiatostanów. • Roślina lecznicza Używana w ziołolecznictwie od czasów prehistorycznych, stosowana także w homeopatii. • Sztuka kulinarna - młode listki cykorii można wiosną dodawać do sałatek, ze względu na zawartość witamin C, B i mikroelementów. • Korzeni cykorii (odmiany var. sativum) po ususzeniu, zmieleniu i uprażeniu do dziś używa się jako surogatu kawy. Przy prażeniu zawarta w korzeniu inulina przemienia się w związek o aromacie przypominającym kawę. Goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum) • Podlega ochronie częściowej. Proponowany do objęcia ochroną całkowitą. • Roślina uprawna: uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie na rabatach, oraz na kwiat cięty. • Sposób uprawy: wymaga słonecznego stanowiska, najlepiej sadzić go na glebach gliniasto-piaszczystych o umiarkowanej wilgotności. Można go uprawiać z nasion, lub z sadzonek. Nagietek lekarski (Calendula officinalis) • Pierwsze wzmianki o zastosowaniu nagietka w medycynie pochodzą z XII w. • W przeszłości liście były wykorzystywane jako warzywo. • Z kwiatów brzeżnych otrzymuje się barwnik stosowany w przemyśle spożywczym do barwienia tłuszczów (margaryn) i żółtych serów. Goryczel żmijcowaty (Picris echioides) Roślina pokryta szorstkimi szczecinkami, 30-80 cm wysokości. Dziwaczek jalapa (Mirabilis jalapa) • Dziwaczek idealnie nadaje się do tworzenia szpalerów przy murkach, płotach a zwłaszcza altanach ze względu na intensywny zapach. • Kolorowe płatki zawierają świecący w ciemności barwnik fluorescencyjny, dzięki niemu kwiaty są ozdobione kontrastowym zielonym wzorem, które przyciągają owady. Dlatego nazywane są „świecącymi kwiatami”. Wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis) • • • Rośliny lecznicze: olej wiesiołkowy (Oleum Oenotherae) sporządzany z nasion jest stosowany w lecznictwie i do wyrobu kosmetyków. Rośliny ozdobne: niektóre gatunki ze względu na piękne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. Różne gatunki wiesiołka wykazują znaczną zmienność mutacyjną, posłużyły one Hugo de Vriesowi za materiał doświadczalny w badaniach genetycznych. Prosienicznik (Hypochoeri) • Prosienicznik szorstki – liście ciemnozielone, szorstko owłosione, kwiaty żółte. Rośnie na łąkach, w zaroślach. Kwitnie od czerwca do września. • Prosienicznik gładki – liście nagie, kwiaty jasnożółte. Lubi miejsca piaszczyste, przydroża. • Prosienicznik plamisty – liście w różyczce, kwiaty złocistożółte. Rośnie na łąkach, w zaroślach, widnych lasach. Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) • Dziurawiec zwyczajny jest wieloletnim, aromatycznym ziołem. Zioło to produkuje żółto-złote kwiaty, które wydają się szczególnie obfite 24 czerwca. Dzień ten jest tradycyjnie obchodzony jako dzień urodzin Jana Chrzciciela. Dziurawiec zwyczajny jest również nazywany ziołem Św. Jana. • Liście i kwiaty dziurawca zwyczajnego, które są używane w leczeniu, zbiera się również w tym czasie. Zioło to pochodzi z Europy; można go również znaleźć na obszarze Stanów Zjednoczonych. Centuria zwyczajna Centaurium umbellatum • Dwuletnia roślina zielna z rodziny goryczkowatych, o różowych kwiatach; występowanie: głównie strefa umiarkowana półkuli północnej. • w Polsce pospolita na łąkach i w zaroślach; stosowana w lecznictwie dla pobudzenia apetytu i poprawy trawienia. Nagietek lekarski Calendula officinalis • Pierwsze wzmianki o zastosowaniu nagietka w medycynie pochodzą z XII w. • W przeszłości liście były wykorzystywane jako warzywo. • Z kwiatów brzeżnych otrzymuje się barwnik stosowany w przemyśle spożywczym do barwienia tłuszczów (margaryn) i żółtych serów. Przypołudnik Mesembryanthemum • Dawna nazwa roślin z rodzaju Mesembryanthemum z rodziny pryszczyrnicowatych, zamieszkujących obszary pustynne i półpustynne Afryki niektóre gat. hodowane jako rośliny ozdobne w szklarniach lub domach; u większości kwiaty otwierają się przy pełnym słońcu - stąd nazwa; kryształkowaty (M. cristallinum) - okryty przypominającymi kryształki lodu włoskami, w których zbiera się woda. • Roślina lecznicza, jadalna, sadzona w ogródkach skalnych i rabatach; w Kalifornii używany do umacniania wydm i wałów przeciwpowodziowych. Lilia tygrysia Lilium lancifolium • • Starożytni Grecy wierzyli, że lilia powstała z kropel mleka, które uroniła bogini Hera. Nazywali ją leirion, od przymiotnika leiros (delikatny, cienki, wrażliwy). Przypisywane są jej nawet magiczne właściwości. Od niepamiętnych czasów lilia symbolizuje chwałę, królewskość i majestat. Niezwykły kształt kwiatów lilii znalazł swoje stałe miejsce w sztuce ludowej jako motyw zdobniczy czy symbolice chrześcijańskiej - jako oznaka czystości i niewinności. Stanowi też wzór heraldyczny. Autorzy prezentacji – uczniowie I klasy Gimnazjum STO w Szczeinie: Martyna Sroczyńska, Kacper Czapp i Tomasz Arciszewski pomoc merytoryczna – Barbara Rakicka (nauczyciel biologii, koordynator projektu) pomoc techniczna– Przemysław Stecewicz (nauczyciel informatyki) Prezentację możesz rozpowszechniać bez żadnych ograniczeń (nie zmieniając jej zawartości) ku chwale jej autortów i Gimnazjum STO :-)