Transcript EGDE nr 1 - 2010 - Agder Historielag

Nr. 1 - 2010 - 34. årgang
egde
Bli med på:
● Agderseminaret 15.–16. oktober
på Aust-Agder kulturhistoriske senter ............ 4– 5
● Agder Historielags tur til
Telemark 12.–14. august ...................................... 34–35
R e f er a t m . m . f r å å r s m ø t e i A g d e r H i s t o r i e l a g ; s i d e 5 4 - 6 3
egde
Opplag: 1200
Besøksadresse:
Gyldenløves gate 11, 3. høgda
Kristiansand
Postadresse:
Postboks 136, 4662 Kr.sand
Telefon: 97 06 44 85
E-post:
[email protected]
Heimeside:
www.agderhistorielag.no
Ansvarleg redaktør:
Borghild Løver
Tlf. 97 06 44 85
Stoffet til Egde
er levert av:
Beint Foss
Inger Sofie Bragvin Andresen
Oddmund Viken
Magnhild Rygg
Ellen Ledaal Gjertsen
Ragnhild Skarsten Larsen
Liv Kirsten Rølland
Inge Augland
Bjug Åkre
Olav Arne Kleveland
Olaf Moen
Anne Austad
Per Jakob Skaanes
Solveig Lima
Ådne Fardal Klev
Bjørn Slettan
Idun Nordskog
Arve Aarrestad
Maria Viken
Johnny Hofsten
Svein Ø. Berge
Borghild Løver
Grafisk tilretteleggjing
og produksjon:
GRAFISK PARTNER
Henrik Wergelands gt. 50B
Pb. 384, 4664 Kristiansand
Tlf. 38 02 19 12
E-brev: [email protected]
Framsidebilete:
Kanalbåten «Victoria», systerbåten til
«MS Henrik Ibsen» som turnemnda har
ordna kanaltur med 14.08. 2010.
2
Foto: WIKIPEDIA
Lederen har
ordet
Et vellykka årsmøte
Årsmøtet vårt blei i år avholdt på Revsnes
Turisthotell på Byglandsfjord, lørdag 24.
april. Og jeg tror alle som var til stede vil
være enig med meg i at Revsnes er et
utmerket sted å holde årsmøte; lokaler,
innredning og utstyr egner seg utmerket
for vårt behov og maten vi fikk servert
var av aller beste merke. Dette gjentar vi
gjerne!
Ellers var det ingen store eller opprivende saker til behandling i år. Om en da ser bort fra styrets orientering om å
omgjøre Agder Historielag til en ren paraplyorganisasjon,
og «redusere» alle individuelle medlemmer til årbokabonnenter. Dette er jo i seg selv en stor sak, men denne saken
blei altså ikke fremma, bare orientert om.
Selve framlegget om denne saken kommer til årsmøtet i
2011. Og da som et forslag til en vedtektsendring, som vil
kreve to tredjedels flertall. Kanskje vil det dukke opp nye
synspunkter da. Men når styrets orientering om dette ikke
resulterte i særlig debatt, har nok det sammenheng med at
saken er ganske overmoden.
Derimot kom det til livlig debatt under Kjell Olav
Masdalens foredrag i forkant av selve årsmøtet. Han tok
for seg en del av de mange vanskelige spørsmålene som
knytter seg til okkupasjonstida. Så som hvorfor
det her i landet blei gjort
mye mindre for å redde
jøder over til Sverige, enn
i Danmark; krigsseilernes
ufortjente lave status i åra
etter krigen; at 26 mennesker blei henretta her i
landet i sammenheng
med landssvikeroppgjøret
etc. Masdalen oppfordra
selv til debatt, og fikk
det. Og alt tyder på at
både foredragsholder og
tilhørere synes dette var
en svært vellykka foreBeint Foss
drag.
Skrivaren har ordet
Kjære sogeinteresserte!
Mykje vatn har runne i havet
sidan førre EGDE – dette bladet
kjem m.a.o. ut noko seinare enn
det plar. Dette har fleire årsaker.
For det fyrste har me mykje stoff. For det
andre var det viktig å få turen til Telemark
ferdig utarbeidd og presentert i dette nummeret. For det tredje har det diverre vore innbrot
på kontoret, der tjuvane fekk med seg eit kredittkort dei rokk å ta ut minstegrensa frå minibank (9.800 kr) på. Takk og lov at banken var
viljug til å dekke tapet. Men me vil likevel
ikkje ha eit
nytt kredittkort – til det
er bruken altfor liten, då så
å seie alle stader som Agder
Historielag
handlar, kan
me få faktura
tilsendt. Verre
er det at det
ganske dyre
digitale spegelreflekskameraet mitt
vart stole, der
største tapet var alle bileta på brikka. For det
fjerde vart alle innskanningane av framsidene
til bøkene me skulle skrive bokmelding om,
borte. Dette var ikkje min feil, men jobben
med å hanke inn flest mogleg av bøkene/hefta
for å ta nye innskanningar, vart likevel min.
Nokre få av bokmeldingane har difor ikkje
bilete av framsida, diverre.
Elles vil eg oppmode dei
gode lesarane/medlemene til
tre ting:
● Ver med på turen til Telemark 12.–14.
august; turnemnda har lagt opp til ein fantastisk oppfylgjar for vestlandsturen dei
hadde. Merk at påmeldinga er direkte til
turselskapet Risdal Touring.
● Møt opp på Allbrukshuset på Helle på
Konsmo den 3. oktober for å få med deg
eit typisk historielagstema som er i tida no;
barnevandringane.
● Ta gjerne ein kik på heimesida vår,
www.agderhistorielag.no, der kan du finne
så ymse! Skulle du mellom anna ha rota
bort eit EGDE i løpet av dei siste to åra, så
kan du finne det att der!
● Altså; sjåast i Telemark, på Konsmo og
«heime» på nettet!
Borghild Løver
Etterlysning av diverse årsskrifter
Hallo!
Har du på lager, eller kan fremskaffe følgende årsskrifter som
jeg mangler for en komplett
samling?
1926 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 - 34 - 35 - 39 42 - 44 - 45 - 47 - 48 - 50 - 56 - 74 - 79. totalt
19 stk. etter 1925.
Jeg har dobbelt av følgende
bøker:
1933 - 36 - 53 - 55 - 57 -58 - 59 - 60 - 61 - (6263) Kanskje noen som har dobbelt av de jeg
mangler, kunne tenke seg å bytte?
Kontakt meg på
Tlf. 38 10 01 51 / 97 56 88 18
Fax 38 07 10 32 - E-post: [email protected]
Med hilsen Tore E. Olsen, Flekkerøy
3
Agderseminaret 2010
FREDAG 15. OG LØRDAG 16. OKTOBER, UIA
Vår oppfatning
av fortiden preger vårt blikk
på samtiden.
Vår forståelse
av egen historie inngår som
en del av vår
kulturelle identitet. Hvilke bilder har vi av
fortiden? Hvilke
holdninger,
tenkesett og
ideologier ligger til grunn
for de historiefortellingene
som blir formidlet?
Agderseminaret 2010 setter søkelys på hvordan historisk stoff blir popularisert og nyttet på
ulike arenaer og i ulike sammenhenger. Gjennom foredrag og diskusjoner belyses problemer
knyttet til formidling av historie i museer, gjennom media, film og andre former for massekommunikasjon. Emnet har også næringspolitisk aktualitet, idet vi retter oppmerksomheten mot
hvordan regioner, kommuner og bedrifter søker å profilere seg gjennom festivaler og andre
typer arrangement som spiller på historiske hendelser.
Agderseminaret viderefører en lang tradisjon for årlige samlinger om regionalhistoriske
emner. Årlige «sommerseminar i historie» ble holdt fra 1976 og fram til for få år siden. Fra
2007 har rådet for Forskernettverk Agder videreført denne tradisjonen med et seminar lagt til
høsten. Siktemålet er nå som før, å nå det allmenne publikum med interesse for historie, samtidig som det blir lagt vekt på å holde høy faglig standard.
Forskernettverk Agder ble etablert i 2006 som et tiltak for å fremme forskning om og formidling av Agders historie. Nettverket omfatter samtlige av landsdelens institusjoner med faghistorikere i staben, samt Historisk forening Agder (HIFO-Agder). Rådet består av representanter for Universitetet i Agder (UiA), Vest-Agder-museet (VAM), Statsarkivet i Kristiansand
(SAK) og Aust-Agder kulturhistoriske senter (AAks).
Agderseminaret 2010 – er lagt til Universitetet i Agder (UiA), Gimlemoen, Kristiansand
Kontaktperson, faglig program: Bjørg Seland, UiA - [email protected]
Kontaktperson praktisk arrangement: Nils Justvik, UiA - [email protected]
Agderseminaret 2010 er støttet av Aust-Agder fylkeskommune og Kristiansand kommune
samt av arrangementsansvarlige institusjoner: Vest-Agder-museet (VAM), Statsarkivet i
Kristiansand (SAK) Aust-Agder kulturhistoriske senter (AAks) og Universitetet i Agder (UiA).
PROGRAM
Fredag 15. oktober:
10.00 Frammøte, registrering, enkel servering
11.00 Åpning
11.15 Jonas Frykman: Flykten från minnet
och fiktionen som räddning.
Central styrning och folklig kreativitet
12.00 Kathrin Pabst: «Nå skal du få høre…!»
Museenes muligheter til å bidra til
samfunnsaktuelle diskusjoner
12.45 Enkel lunsj
13.45 Kirsti Mathiesen Hjemdahl: Robben Islan
Museum. Sørafrikanske fortellinger
om en ny fortid
14.30 Bjørn Tore Rosendahl: Historieformidling
som verktøy for gode holdninger?
Kritisk refleksjon rundt Stiftelsen Arkivets
formidlingsvirksomhet
15.15 Pause
15.30 May-Brith Ohman Nielsen og
Gunhild Aaby: «Feber og fellesskap».
Fra medisinhistorisk
forskning til multimedial allmennformidling
16.15 Diskusjon
17.00 Avslutning
17.30 Ekskursjon: Gimle gård.
En omvising utenom det vanlige
20.00 Middag
Lørdag 16. oktober:
10.00 Olaf Aagedal: Jubilering og historiebruk.
Markeringa av 100-årsminnet
for unionsbrotet 1905
10.45 Roger Tronstad: Populærformidling på
bakgrunn av arkivmateriale
11.30 Enkel lunsj
12.30 Berit Eide Johnsen: Iscenesatt sjøfartshistorie på sørlandske sommerfestivaler
og spel
13.15 Per Strömberg: Yohan barnvandraren
och sörländsk filmturism i jämförelse
med svenska berättelsedestinationer
14.00 Oppsummering og diskusjon
14.45 Avslutning
Det tas forbehold om programendringer
INFORMASJON OG PÅMELDING
Sted: Universitetet i Agder, Gimlemoen,
Kristiansand
Tid: 15. og 16. oktober 2010
Påmeldingsfrist: 25. september 2010
Pris: Deltakelse begge dager kr. 600,inkludert lunsj mm. Deltakelse én dag
kr. 360, inkludert lunsj mm. Tillegg for
festmiddag fredag kveld kr. 500.Overnatting:
Hotel Norge tilbyr Kr 860,- natten 14.–15.okt, og
weekendpris kr 850,- 15.–16. okt.
Pris pr rom pr natt inkludert deilig frokost.
Hotellreservasjon ordnes av den enkelte på
http://www.hotel-norge.no eller tlf. 38 17 40 00
Res. nr.: 35326
Påmelding:
Bindende påmelding innen 25. september til:
[email protected]
Alternativer elektronisk:
https://eras.uia.no/reg.php?id=208
eller brevpost:
Karin L. Hansen
Fakultet for humaniora og pedagogikk
Postboks 42
NO-4604 Kristiansand
Ved påmelding, vennligst oppgi følgende:
Navn + eventuell institusjon, postadresse, e-postadresse og telefonnummer.
Oppgi om du skal delta begge dager eller kun en
dag (hvilken), samt om du skal være med på felles
middag fredag kveld. Gi også beskjed om du har
spesielle diettbehov.
Åmli kyrkje – frå
mellomalder til vår tid
Åmli Boknemnd 2009, 312 sider. Redaktør Anne Tone Aanby
Boka er utgjeven i høve hundreårsjubileet for Åmli kyrkje
Dette er eit praktverk av ei bok: Stort format med boksider på 21 x
27 cm på glansa papir med variert utsjånad utover i boka og mange
flotte bilete.
I føreordet skriv boknemnda bl.a. dette om føremålet: «Skriftet
vil løfte fram sider ved kyrkjesoga i heile prestegjeldet, for djupare
å forstå kva kyrkja har betydd i bygda gjennom eit tusenår.»
Samarbeidet om hovuddelane i boka vert karakterisert slik:
«Redaktør og forfattargruppe har diskutert og samordna tema, retningsliner og framlagde manus.»
6
Den knappe innhaldslista gjev hovudpeikarar om kva lesaren vil møte, men
avdekkjer lite om innhaldet i den store
stoffrikdomen. For å gjere seg kjend med
den må boka haldast i hendene. Ein må
snu sidene og skaffe seg oversyn frå
kapitteloverskrifter, underoverskrifter og
stundom samandrag. Bilete og illustrasjonar fyller ut inntrykka og aukar lesehugen.
Kjell-Olav Masdalen har skrive første
delen om Presten og hans hus.
Tidsspennet er mellomalder og reformasjon fram til om lag 1700. I den første
tida er kjeldene få og ofte motstridande,
stundom kan det takast utgangspunkt i
segner og andre munnlege overleveringar.
Vitskapelege arbeidsmåtar vert nytta, og
lesaren skjønar kor arbeidskrevjande det
må vere å skape samanheng og heilskap
av slike små fortidsbitar.
Tidleg i mellomalderen var presten ein
del av storbondens hushald, nærast som
ein av tenarskapet. Har nokon høyrt om
«kyrkjekyr» eller «alterkyr»? Det var
presten som leigde ut kyr til fattige for å
få inntekt til kyrkja og/eller løn til eige
hushald. I 1378 er nemnt at presten
hadde ei stue (bygning). Etter 300 år sat
presten på ein storgard med 14 bygningar.
Etter reformasjonen i 1536 var det
sterk motstand mot dei lutherske prestane,
som vart sett på som Kongens forlenga arm.
For det var den eineveldige kongen som
utnemnde prestane. Så her er det spennande
lesnad om prestemord og både svart og kvit
magi.
Aasulv Lande skriv om Kyrkja i Åmli
mellom 1700 og 1907. Med underoverskrift
«Personleg frigjering og større mangfald».
Det vert peika på mektige internasjonale
påverknadsbylgjer som den amerikanske fridomserklæringa 1776 og den franske revolusjonen i 1789. Det tok til å knake i einevaldsstyret i Danmark/Noreg. Her i landet kom
Lofthus-reising og Haugerørsla. Lande nyttar
Engvald Bakkans romantrilogi «Krossen er
din» som utgangspunkt og også kjelde for
framstillinga av kyrkjehistoria i Åmli. Dette
gjev ekstra driv og spenning i lesinga. I lang
tid på 1700-talet levde kristendom og heiden
tru side om side – heidendomen stort sett i
løynd. Forfattaren peikar også på at skiftet
mellom romersk katolisisme og lutherdom
omfatta både økonomiske ordningar og trusinnhald. Den høgre trua på dei norrøne
gudane forsvann fort, men gamletrua med
Frå Spelet om Inger og Knut i 1997.
Bilete frå boka: Egil Oland
Frå bygginga av Åmli kyrkje for 100 år sidan. Bilete frå boka
dvergar, troll og haugfolk heldt seg i live langt
inn i 1800-talet. Her brukar Lande segna om
skjoldmøyane som utgangspunkt for tilhøvet
mellom dei to religiøse systema på 1700-talet.
I eit delkapittel blir kristendomssystemet og
prestane i Åmli presentert. Så kjem eit oversyn over skulen mellom 1739 og 1827 og ei
skildring av korleis ei sjølvstendig tru veks
fram. 1800-talet får overskrifta «Kyrkja i det
jamstilte samfunnet». Her er velskrivne avsnitt
om straumdrag i tida og varierande religiøse
uttrykksformer. Prestane på 1800-talet får sine
omtaler, det same gjer utviklinga i skulane
med folkehøgskular og amtsskular. Avsnittet
om arbeid for å få landsmålet sterkare inn i
kyrkja i salmesong og liturgi har fått overskrifta «Målrørsla som kyrkjeleg brubyggjar».
Lande avsluttar sin del i bokverket med eit
delkapittel kalla «Kyrkjehuset i tidsstraumen».
Slik blir dette innleiingsvis presentert: I dette
avsnittet vil eg sjå kyrkja i den nære geografiske konteksten, der både kyrkjegard og
omgivnad spelar inn. Både kyrkja og kontekFRAMHALD NESTE SIDE
7
Alteret i Åmli kyrkje.
sten blir berarar av «symbolsk makt». Kyrkja
er ikkje eit vanleg hus – og miljøet kring kyrkja er ikkje eit vanleg gardstun. Dei er vigsla
og heilage. Dessutan har kyrkjene ei bygningshistorie og ein økonomi som knyter kyrkjehuset saman med styremakt, prest og bygd.
Steinar Nordlie skriv om «Dei siste 100
åra, kyrkje og samfunn mot ‘nye tider’». Det
unge hundreåret vart prega av to brannar i
prestegarden. Og så kom den store katastrofen, då den 22 år gamle kyrkja på Fossbrekk
brann ned i 1907. Den dramatiske hendinga
er levande skildra i skiftlege kjelder.
Forfattaren kallar det eit hundreår med veldige
endringar. Lekfolket fekk større innverknad i
kyrkja og vart meir deltakande. Dette var steg
på vegen mot det som er kalla rådskyrkja.
Endringane var resultat av lover og vedtekter
på nasjonalt nivå. Inntrykket er at endringane
også er steg på vegen mot eit skilje mellom
kyrkje og stat. Det er gode, fyrstehands forteljingar om tilhøva i Åmli-kyrkja under 2.
verdskrigen. Sameleis om dei mange andre
8
Bilete frå boka
arbeidsfelta med utspring i kyrkja. Prestane på
1900-talet har fått sine knappe biografiar med
bilete på blå botn i eigne avsnitt.
Siste delen i bokverket handlar om
«Kristent lekmannsarbeid og kristne frimenighetar i Åmli» og er skrive av Sveinung Seljås.
Det er fortenstfullt at også dette er teke med i
ei bok om Åmli kyrkje. Her er ei rik kjelde av
opplysningar. Til slutt finn me eit kapittel om
haldningar frimenighetane har hatt i enkeltsaker. Det gjeld målsak og fråhaldssak, tobakk,
pengespel og dans, idrett, kino og teater, samt
klede m.m. Nokre fornøyelege «historier frå
bedehusland» har sanneleg òg fått plass.
Denne vakre boka kan høve godt som ei
gåvebok. Med si store kunnskapsmengd bør
ho finnast på skular og folkebibliotek, der ho
kan tene som oppslags- og kjeldeverk.
Anne Austad
Dei gav oss ein arv
Austre Moland kom også i 2009
ut med eit godt og allsidig årsskrift. Det er nr 9 i rekkja, og er
eit fargespekka, velillustrert og
stort sett godt skrive skrift på
nesten hundre sider. Det er eit
breitt spekter av tema, som seg
hør og bør i eit lokallagsskrift,
både av emne med allmenn
interesse, og dei som er noko
smalare. Men kva enn lesarane
er interesserte i, burde det vere
noko som fangar merksemda.
Ein av hovudartiklane handlar om «Krise, krisehandtering og bondevett i Austre Moland
heradstyre». Ordføraren gjennom heile 1930talet, og før det óg, pryder jamvel framsida av
årsskriftet. Han skreiv nynorsk etter 1917-normalen, trass i at bygda språkpolitisk hadde
tyngdepunktet på riksmålssida. Vi kan lese
møtereferat frå heradsstyret, og får eit godt
blikk inn i det politiske og økonomiske livet
til ein liten kommune i ei hard tid. Som eit
døme kan nemnast heradsmøtet 23.11.34, sak
3: «Søknad frå Kongeleg Norsk Automobilklubb um løyve til å køyre med ein fart av 60
km/t under Monte Carlo-laupet 19.–23. januar
1935. Søknad tilrådd når berre løpet vert gjort
kjend fyrråt. Samrøystes.»
Ein annan lengre artikkel tar for seg liv og
livnad til avisskrivaren Ole T. Tveiten. Ole T,
som han vart kalla, vart fødd under små kår,
og hadde store talevanskar og sterkt nedsett
høyrsle. Etter år med det som var av tilrettelagt opplæring den gongen (abnormskule,
dauveskule…) flutte han attende til Tveiten og
tok smått om senn over garden. Ole T er kjend
av mange frå avisskriveria sine om all verdas
tema, godt blanda med bibeltilvisingar og eit
konservativt politisk syn, gjerne med ein ironisk og munter tone. Han fekk etterkvart eiga
spalte i Agderposten: «Ole T. filosoferer».
Han var dessutan særs oppteken av å kjempe
for dei dauves sak, og leidde Aust-Agder
Døveforening i fleire år. Ole skreiv óg dikt, og
fekk merksemd av sjølvaste Herman
Wildenvey!
Austre Moland Bygdekvinnelag var 80 år i
2009, og er heidra med ein artikkel. Det vert
synt til laget sitt gode og viktige arbeid for
kvinnene i bygda, for det sosiale arbeidet
deira, og for det politiske. Dei gjekk saman
med skogeigarlaget og landbrukslaget i 1942,
og vart einige om å la alt lagsarbeid ligge,
viss nazistane kom med krav; «laget besto jo
bare av Jøssinger som holdt sig for gode til å
bøie kne for NS». Lagsarbeidet kvilte i 3,5 år.
Arbeidet tok seg kraftig oppatt etter krigen, og
har skipa mange kurs og arrangement sidan
FRAMHALD NESTE SIDE
9
Frå utlevering av beslagtekne radioapparat på tunet til lensmann Guttorm Fløistad, mai 1945.
Bilete frå boka. Tilhøyrer Gjeruld Noddeland
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
det. Det kan nemnast at det i 1936 vart samrøystes vedteke at «leik og dans skal være forbudt på våre fester», det vart sagt at dei «dansar og leikar i andre lag, so kann dei kome til
oss og kvile»… Tidene har endra seg, og 75års jubileet vart feira med magedans frå ivrige
kursdeltakarar!
Det er mange fleire artiklar som skulle
vore nemnd, men dette var iallfall tre av dei
største. Av andre tema i årsskriftet 2009 er at
Venstreforeininga er 125 år og 4H er 70 år.
Ein kan lese om jordmora, born i bygdesamfunnet, livet på Moen, handarbeidsundervisning og ein strabasiøs dåp. Noko for alle,
altså!
Olaf Moen
Høyonn på Engelskjønn 1952. Frå venstre: Tonje, Marte, Arne med Lille-Tonje.
Bilete frå boka. Tilhøyrer Kari Eriksen Bolstad
Tveit historielag
Årsskrift nr.20-2009
Redaksjonskomiteen for årsskriftet henvender seg til sine
kjære tofdølinger (nytt ord for
meg), medlemmer av historielaget og andre lesere. Til den siste
kategorien hører undertegnede,
som synes det er interessant at
historielagene utgir årsskrift,
som gir små utdrag av historien.
Og dette nummeret er det 20. i
rekken. Ikke verst av Tveit historielag. Det er vel bare vi som
har vært med på en slik utgivelse, som vet hvor mye slit som
ligger bak. Men når resultatet er
så bra som her, er det verd
arbeidet. Så det er et fint stykke
lokalhistorie vi får presentert
her i dette heftet på omkring 80
sider.
Jeg ville tro at disse 20 heftene til sammen
dekker mye av Tveits historie. En må også
huske på at de fleste medarbeidere er amatører. Heftene som historielagene gir ut, hadde
sikkert sett annerledes ut om faghistorikere
hadde sluppet til. Fremstillingen ville med sitt
store noteapparat kanskje ikke fått alle de
leserne som disse årsskriftene får.
Det er mye leseverdig i dette heftet.
Spesielt artig er Klara Tvedt Karlsens «Jul i
krigsårene. Glimt fra min mors dagbøker.»
Hun forteller at moren, Lilla Tvedt (19192008), begynte å skrive dagbøker tidlig i sin
ungdom, og fortsatte med dette helt til sin
siste fødselsdag i 2007, 88 år gammel.
Datteren skriver at moren alltid var «bevisst
på å skrive på en slik måte at ingen skulle bli
støtt eller komme i et dårlig lys», en sympatisk holdning når en skriver om lokale forhold. Forsidebildet til heftet viser Lilla Ryen
og Karl Mikal Tvedt «nyforelsket på hyttetrappa ved Tveidvann under krigen».
Så følger noen sider med utdrag fra de forskjellige år under under krigen, og det er de
daglige begivenhetene som blir festet til papiret. Eksempler: 13. desember 1940. «I dag har
jeg gjort reint på begge låftane og jeg har
skurt hele loftsgangen og trappene. I dag på
Kjevik var der to tyske fly som ble smadret på
stripa. To tyske offiserer omkom. De hadde
kommet for nær hverandre, var det noen som
sa.»
11. desember 1942. «I natt var her politi
11
FRAMHALD NESTE SIDE
11
Tveitfolk på båttur til Rugsland, ca. 1930.
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
hos lensmannen og skulle ha greie på hvor dr.
Dahl bodde. Roald (Tvedt) hadde kjørt han til
byen i går. Heldigvis slapp de greit fra det.
Dr. Dahl er rømt og muligens sammen med
han som hoppa av Arendalsbilen. Roald kjørte
han heim i åttetida om kvelden. Da var han
gått av med Ramse og bare vært innom og tatt
medisinmappa og sagt at han skulle på sykebesøk. Det var det siste frua har sett og hørt
av han.»
Slik kunne vi holde på, men les det selv, så
får du mange gode leseropplevelser. Spesielt
skulle unge mennesker lese slikt, så de mer
forstår hvordan det var å leve under krigen i
Tveit.
Etter disse interessante dagbokutdragene
følger noen flotte historiske bilder:
Amtsskulen var i Tveit 1914–15. Det var en
ambulerende skole noen vintermåneder for
voksne ungdommer, der de lærte noe mer regning og skriving enn de hadde lært på folkeskolen. Det var en slags framhaldsskole.
Elever følte de fikk en oppfriskning av sine
kunnskaper fra folkeskolen.
Ellers finner vi et koselig bilde av
Tveitfolk på båttur til Rugsland, ca 1930.
12
Bilete frå årsskriftet
Bildet «Snøbrøyting på Drangsholt ca. 1937»
får oss til å forstå at snøproblemer ikke er av
nyere dato. Et praktfullt bilde av Boen ca.
1920 er det siste i denne billedkavalkaden.
Heimevernsdistrikt nr 7 ble lagt ned i
august 2009, og i den anledning er det skrevet
en liten artikkel om heimevernet i Tveit - med
bilder.
Banklokalet Ryen Grendehus er 100 år i
år, og har fått festet sin historie på papiret.
Spesielt artig har det vært å se hva leien har
vært opp gjennom tidene. Til å begynne med
kunne Tveits innbyggere leie banksalen for 2
kroner, som i 1913 ble justert ned til 1,50. Det
var andre tider, det, selv om kroneverdien var
en annen.
Litt om Hamresanden og Kjevik hører
naturlig med i et hefte om Tveit. En instruktiv
artikkel er «Historiens linjer fra Gimle gård til
Bakkens kalkverk», riktig en godbit for lokalhistorien. Til slutt skal nevnes de to praktfulle
bildene fra høstturen 2009 og høstfesten 2.
desember 2009. Tveit historielag kan være
godt fornøyd med utgivelsen av årsskrift nr.
20 - 2009. Så er det bare å gå i gang med et
nytt!
Arve Aarrestad
Heslandsheimen «fra fattiggård
til psykiatrisk institusjon»
Ådne Fardal Klev har gjort det
igjen! Han har bak seg ei rad
bøker med lokalhistoriske emne.
Nå i 2009 kom «100 år i
Heslandshåla,» 248 sider, rikt
illustrert, som skildrar soga til
ein velkjend institusjon i Mandal.
Boka gir kunnskap, og er samstundes fengslande lesnad om
eit samfunnsområde som vedkjem oss alle.
Dei som har lese bøker av denne forfattaren,
veit at han skriv godt, både vanleg bygdesoge,
biografiar frå sørlandsk politikk, og i 2002
kom historia om Mandal sykehus. Nå får vi
altså boka om Heslandsheimen i tidlegare
Halse, nå Mandal kommune. Med særleg
interesse har denne meldaren lese om desse to
institusjonane. Det er sosialhistorie av godt
merke. Ådne har sterk bakgrunn for nett
denne sjangeren: Ved sida av historisk skolering er han psykiatrisk sjukepleiar. Lesaren får
opplysning om endringane på dette området
gjennom åra. Vi får morosame innsyn i levemåte og folkelagnad i ei tid som for dei fleste
synest fjern, endå det ikkje er meir enn godt
hundre år sidan heimen i Heslandshola starta
opp. (Å skrive namnet med å er ikkje rettskriving.) I forordet av to som tidlegare styrte heimen, står det at «det er ikke skrevet så mange
bøker av dette slaget». Med tanke på at offentleg helse- og sosialomsorg er så viktig i komStyrar Gerda Wiche fotografert framføre Heslandsheimen i
samband med 25-årsmarkeringa i 1988.
Bilete frå boka
munen og økonomisk liv i det heile, er det
underleg at ikkje fleire historikarar har kasta
seg over emnet.
Heslandsheimen er eit skoleeksempel på
den utviklinga som har gått føre seg når det
gjeld slike institusjonar. Han starta som «fattiggård», som var sterkt i skotet rundt 1905.
Dei som kom inn, skulle hjelpe til på garden
dersom dei var i stand til det. Dessutan la
kommunen vekt på avskrekkinga. For å sleppe
plassering på fattiggarden, var vona at mange
heller gav avkall på stønad frå fattigkassa, og
strevde meir for å greie seg sjølv. Neste trinn
FRAMHALD NESTE SIDE
13
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
var omdanning til gamleheim, der eldre folk
kunne bu og ha kosten i livskvelden, og så
langt som mogleg betale for seg.
Då Vest-Agder fylke overtok eigedomen i
1954, byrja tida då heimen var psykiatrisk
institusjon. Fylkesmannen skreiv då:
«Sinnssjukepleien er eit problem som kjem
meir og meir i forgrunnen og kallar på rådgjerder frå styresmaktene.» Bortsetting av
sinnslidande i privat pleie hadde vore vanleg,
men oftast var det ei lite heldig løysing. Då
var det betre med ein heim som på Hesland,
der dei til dels òg kunne hjelpast til å bli friske. Heimen blei sterkt utbygd, hadde på det
meste plass til 50 pasientar. Men omkring
1990 gjekk dei over til langt kortare opphald,
og med meir aktiv behandling. Då måtte pasienttalet reduserast; i staden fekk dei bu betre,
og det kom fleire velferdstiltak.
Etter 2001 kom det atter nye signal i den
psykiatriske organiseringa. Stikkordet er DPS,
som tyder distriktspsykiatrisk senter. Nær
Kristiansand har vi nå fått store DPS, medan
Mandal bare har poliklinisk eining, nå i det
tidlegare Mandal sykehus. Hovudbygningen
på Hesland er overtatt av Mandal kommune,
Tor Bjurstrøm brukte berre hest, det var aldri traktor på
fylkesgarden på Hesland.
Bilete frå boka. Foto Ruth Bjurstrøm
medan garden er seld til ein bonde nær ved. I
siste kapittel har forfattaren gitt ordet over til
somme av dei som har stått oppe i arbeidet.
Her blir det litt oppatt-taking. Men utan tvil
har vi med denne boka fått ei lettlesen og fin
minnebok om den innsats mange menneske
gjorde på Heslandsheimen gjennom åra. Kva
kommunen kjem til å bruke bygget til, er
ikkje heilt klart ennå. Men eitt er visst – «fattiggård» blir det ikkje.
Bjørn Slettan
Hesland pleieheim og bygningane på garden.
Bilete frå boka. Foto: Telemark Flyselskap AS ca. 1961. Utlånt av Ruth Bjurstrøm
Svensken
Sørlandsbilleder - Av Arne Espeland
Tikk, takk, tikk. Med taktfaste slag treff feiselen
boret som grev seg djupare og djupare ned i steinen. Det er Svensken som
driv med minering. Han
har trening i å sprenge
stein med dynamitt og får
arbeid med jorddyrking i
bygda.
Bygdefolket kallar han berre
Svensken. Noko anna namn kjenner
vi ikkje. Det er vel for å markere eit
skilje mellom han og dei andre. Vi
får elles lite greie på livet hans før
han kom dit. Berre eit par hendingar.
I gutedagane hadde han vore med og
plaga eit eldre menneskje. Dette
gnog på samvitet hans. Heime i
Sverige hadde han gifta seg med ei
gardjente, men ekteskapet var mislukka, og så reiste han hit til Noreg.
Etter at den svenske kona døydde,
gifte han seg med ei jente frå bygda,
og saman fekk dei eit jentebarn.
Gjennom ei tid fekk han oppleve
familielukke, men så døydde kona
frå han. Då dottera var vaksen, stakk
ho av til Amerika og Svensken sat
einsam att i ei bygd som såg på han
som ein som eigentleg ikkje høyrde
heime der.
Forfattaren teiknar eit bilete av bygdelivet som ein delvis kjenner igjen.
Dei gudelege, syskenringen, vaktar
på moralen. Svensken, som kanskje er den
mest moralske av dei alle, vert passa på. På
rein grunnlaus mistanke vert han kalla inn til
presten. Misunning, baksnakking og sladresjuke er utbreidd.
Med visse mellomrom kjem så emissærane til
bygda og preikar om helvete og fortaping ,og
mange av bygdefolket vert rivne med i det
som vert kalla vekking.
Sjølv om ein i boka møter mykje tungsinn og
tragiske mennesketypar, så må ein av og til
smile av tragikomiske episodar, som då dei
skulle få hesten til Lange-Gabriel ut av kjellaren. Under opphaldet der hadde hesten vokse
så mykje at han kom ikkje ut av døra.
Utsegner og samtaler er skrivne på dialekt, og
ein møter ein del ord som er vanskeleg å forstå. Bak i boka er det difor ei liste med ordforklaringar. Den er til god hjelp for lesarar
som ikkje er så godt kjende med
Listadialekten.
Oddmund Viken
15
«Arnstein»
Årsskrift 2009 Evje og Hornnes sogelag:
Årsskriftet, som er på 47 sider,
har ti ulike artiklar, og dei fleste
er skrivne av medlemene i
skriftstyret. Innhaldet femnar
m.a. om avisene i 1909, ungdommens julefeiring i 1916, inntrykk frå krigen - året 1940 og
til slutt «Deutz» - Evjes kommunale traktor. Årsskriftet har
namn etter Arnstein som reiste
ein bauta til minne om son sin,
Bjor, som fall i England i Knut
den mektige sin hær. Det er det
fyrste mannsnamnet ein veit om
frå bygda, og det skriv seg då
frå 1000-talet.
Med i skriftstyret er Oddmund Mogstad, Olav
Arne Kleveland, Ivar Haugen, Kåre Hodne,
Rita Flottorp og Anfinn Lislevand. Alf G.
Kjetså er ansvarleg for bileta.
Dei fleste artiklane er rikt illustrerte, noko
som gjer innhaldet meir interessant. Heftet
hadde nok vore lettare å lese om det hadde
blitt brukt to spalter i staden for ei. Men det er
ei bra blanding av ulike emne årsskriftet tek
føre seg, og det er fint at dette er nedskrive og
tilgjengeleg for alle historieinteresserte.
Rita Flottorp startar med ei grei oppsummering av årsmøtet og dei to turane sogelaget
hadde i 2009 i artikkelen «Evje og Hornnes
sogelag i året som gjekk».
Anfinn Lislevand skriv levande om
Birkelandsbrua – «Gullestadbrua», korleis
planleggingsarbeidet starta i 1941/42 til brua
stod ferdig i september 1943. Særleg gjer det
inntrykk å lese om korleis dei fekk den fleire
tonn tunge brua på plass ved hjelp av ein
flåte. Heile brubygginga var eit utruleg krevjande arbeid, men det gjekk godt, mykje takka
vere den dyktige arbeidsleiaren, Øvrevik, som
var «kjend som ein flink snikkar med ein
mangesidig dugleik».
Artikkelen til Olav Arne Kleveland om
Evje og Hornnes i 1909 sett gjennom avisene
sine augo, gjev eit interessant tidsbilete. Det
var tre aviser som kom ut i Kristiansand for
100 år sidan: Fædrelandsvennen,
Christianssands Tidende og Sørlandets
Socialdemokrat (Sørlandet). Det var Sørlandet
som hadde mest stoff frå Hornnes og Evje,
noko som var naturleg sidan Evje fekk ei fagforeining tilslutta DNA i 1909. Det var den
avisa som dekte tilhøve kring arbeidslivet.
Skulle ein få vite om livet elles i bygda, måtte
ein helst gå til Fædrelandsvennen.
På byrjinga av 1900-talet var nikkelgruva i
full drift og optimismen stor i Flatebygd.
Fleire store byggeprosjekt vart sett i gong.
Mange menneske kom hit, også mange
arbeidsfolk med familiar. Det gamle skulehuset frå 1867 vart snart for lite. Arbeidet med
16
Norske troppar på veg ned dalen etter kapitualsjonen i 1940.
nytt skulehus starta i 1917, og dette skriv Ivar
Haugen om i Bygging av nytt skulehus i
Flaadtbygden. Skulen blei lagt ned i 1968, då
alle elevane blei flytt til Evje skule.
Kåre Hodne og Oddmund Mogstad skriv
om vekependlar i Sauelia i 1900. Det verkar
svært bra med den munnlege forma dei har
brukt i denne artikkelen. Her er nokre spørsmål innimellom som får ein til å tenkje litt
sjølv før ein les vidare: T.d.: «No veit vel
ikkje alle kvar Sauelia ligg?» «Kvar gjekk
borna på skule?» Det viser seg at det er borna
som er vekependlarar.
Nils Dåsvatn tek oss med til Voilestø
(Kjetså) skule med teksten «Elev i Voilestø i
tretti-førti åra». Han gjev eit godt bilete av
skuleåra frå han byrja i 1. klasse i småskulen
til han gjekk ut av storskulen. Han likte seg på
skulen, og dermed er det gode minne frå skuletida. Sidan skulen låg så fint til, vart det
mykje aktivitetar i friminutta som fotball, slå-
Bilete frå årsskriftet
ball og klatring i fjellknattane rundt. Ski og
skeiser var flittig i bruk vinterstid.
Moro er det også å lese om korleis ungdomar feira jula for snautt 100 år sidan. I
«Ungdommens julefeiring i 1916» tek Ivar
Haugen utgangspunkt i eit brev frå 9.1.1917
frå ein ungdom til ein annan. Han skriv om
gjestebod og dans, tur til byen, til Hægeland
på fest, og berre ein dag var han heime innan
klokka halv elleve, elles var det dans og moro
til langt på natt!
Anders Anderssen, som er 10 år i 1940,
fortel korleis han opplevde krigsutbrotet i
artikkelen «Det var ein gong ein krig – året
1940». Slik han hugsar det, var han eigentleg
ikkje redd, sjølv om faren var offiser og straks
melde seg på Evjemoen. Det vart sleppt nokre
bombar over Evjemoen, og det rauk frå branntomtene medan han sjølv stod i trygg avstand
FRAMHALD NESTE SIDE
17
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
saman med bestefaren og såg på. Noko anna
som også har brent seg fast, er ei uendelege
rekkje av kjøretøy med tyske soldatar som
drog oppover dalen. Litt rart, som han seier
sjølv, han hugsar bare spenninga, ikkje redsle
eller panikk. Med Evjemoen i nærleiken,
hadde dei tyskarane tett innpå seg under heile
krigen.
«Vassdragsnamn i Evje og Hornnes», av
Oddmund Mogstad, er ein opplysande og
interessant artikkel der forfattaren skriv utfyllande både om vassdrag og namnetyding, men
eit kart kunne ha vore til god hjelp for å plassere elver og sideelver (-bekker). Han tek føre
seg elva gjennom bygda, Otra, og går systematisk gjennom åer og bekker på vestsida og
på austsida. Han peiker på at namnet der elva
startar, ofte har samanheng med namn nedover langs elva. Det heiter Otroos der Otra fell
ned i Hartevatn. Otra renn vidare forbi
Odderstøl i Iveland og ut i havet mellom
Oddernes og Odderøya!
Anfinn Lislevand fortel til sist i heftet om
«Deutz» – Evjes kommunale traktor. Jamen er
det uvant å lese om at eit heradstyre går til
Tysk soldat på Listeinsfjellet 1943.
innkjøp av ein traktor, slik Evje gjorde i
august 1941. Traktoren, ein grøn Deutz, vart
utstyrt med slåmaskin og plog, men kom ikkje
i bruk før Øvrevik, utdanna agronom frå
Søgne landbruksskule, bad om å få leige han
til 10 kr timen. Bestillingane strøymde på,
men sjølvsagt var det eit problem når alle
skulle slå graset på same tid! Det heldt på å
gå heilt gale på eit bratt jorde på Ås, der
Øvrevik fekk hoppa av i tredje rundkastet.
Han slutta som traktorkjørar etter dette, og
traktoren vart sett ned på Evje Auto.
Det er Evje og Hornnes sogelag som er
utgjevar av «Arnstein», men laget har også
fleire andre hefte til sals, m.a. «Flot nikkelgruve – Evje nikkelverk» og «Gjennombrotet
for arbeiderrørsla i Evje» (hovudoppgåve i
historie) av Olav Arne Kleveland, og «Misjon
og vekking i ei sørlandsbygd» av Erik
Kjebekk, (à kr 100,-) og «Haugerørsla i Evje
og Hornnes» av Erik Kjebekk (kr 170,-).
Alt saman kan tingast frå Evje og Hornnes
sogelag v/Eva Haugen Sørgaard, Alfred
Uglands veg 8, 4735 Evje, og det blir tilsendt
fraktfritt.
Solveig Lima
Bilete frå årsskriftet
Aust-Agder arv 2009
Storslått kulturarv
Fantastiske bilder, godt
språk og mange gode historier. Dette er gjengangsord i
utgivelsen av «Aust Agder
Arv» (årbok 2009). Intet
mindre enn 223 sider med
spennende lesning rundt vår
storslåtte kulturarv. Boka er
utgitt av Aust-Agder kulturhistoriske senter med Anne
Tone Aanby i spissen som
redaktør.
Merdøgaard
I tillegg til forord og årsmelding, blir vi
introdusert for 7 spennende artikler.
Hilde L. Austarheim, konservator ved
Aust-Agder kulturhistoriske senter, står
for de to første artiklene. Disse er: «Da
Merdøgaard ble musem – ideologi,
følelser og forhandlinger» og «Med
meget agtelse – 4 brevskrivende kvinner
på Merdøgaard 1870-1930.» Artikkelen
fra Merdøgaard er spesielt flott utformet.
Merdøgaard ligger på øya Merdø utenfor
Arendals kyst. Eldste del av huset er fra
1640, og i 1781 ble huset kjøpt av Jacob
Larssøn. Vi kan takke Jacob og hans
kone Edel for det fantastiske preg de har
satt på huset. Inventaret i huset gjenspeiler bl.a den nære kontakten det var
mellom kysten av Agder og Danmark,
Nederland og England i seilskutetida.
Også bildene fra den gamle husbebyggelsen på øya er slående. Likedan de av de
«fastboende, der i blant Merdøgaards siste
fastboende Edeline Anette Larssøn». Det var
Edelines bror, kaptein Jacob Christian
Larssøn, som lanserte idéen om en «museal
bevaring» av det gamle familiehjemmet på
Merdøgaard.
Halfdan Loland fra pressen setter ord på
viktigheten av å bevare gamle kulturskatter
for både den nåværende og de kommende
generasjoner: «Og ikke bare for overfladiske
Sommerturister bør dette Hus med Indbo
bevares, men kanskje mest som et Monument
over en gammel Slægt, der har sat dybe Spor
efter sig og i hvilken flere af vor Byes bedst
udrustede Familier kan finde sine Ahner. Det
bør derfor være en Æressag for Arendals By
at sikre sig de Larssønske samlinger, nu
medens det er Anledning til det.»
Arendal Museum kjøpte bygningen i 1930
og den tilhører i dag Aust-Agder
Kulturhistoriske Senter.
FRAMHALD NESTE SIDE
19
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
Fra de romanske hodene på
Tromøy kirke til skutebygging
på Fjære
Utover de nevnte artiklene får vi også servert:
«De romanske hodene på Tromøy kirke - en
utfordring for forskere. Del II» av Anne Marie
Falck, «Skutebygging og skipsfart på en kystgård i Fjære» av Anders K. Grefstad, «Nid –
Nidelva - Nidardalen» av Kjell- Olav
Masdalen, «På jakt etter Knut Hamsun i arkivet på Aust- Agder kulturhistoriske senter» av
Gaute Christian Molaug, og «Hamsun i Aust
Agder kulturhistoriske senters boksamling» av
Kyrre Thorsnes.
Grefstad ytre, g.nr. 37
Artikkelen «Skutebygging og skipsfart på en
kystgård i Fjære» av Anders K. Grefstad står
fram som en spesielt flott fortelling. På en
liten sørlandsgård (Grefstad ytre) i Fjære
Fra Merdøgard museum.
kommune var det en gang stor aktivitet på
skutebygging- og skipsfartfronten. Her tildeles
vi et innblikk i bygging og drift av seks seilskuter på gårdens grunn fra omkring år 18601880. Da seilskutefeberen virkelig tok av på
Sørlandskysten, forekom det store omveltninger i familie- og arbeidslivet, og gårdsdriften mistet ofte sitt fotfeste i arbeidslivet til
fordel for seilskutebygging og skipsfart.
Driften på gården fortsatte noe utover på
1900-tallet.
En annen spennende historie finner vi på
s.143 under overskriften «Han sad i prisonen». Her ser vi et flott bilde av Peder
Jørgensen Grebstad’s «Navigationsbog».
Peder var min tipp-tipp olderfar og jeg vil derfor gjerne fylle ut med litt spennende historie
jeg har fått fra min far Arild Nordskog.
Peder Jørgensen Grebstad (1785-1852) ble
under Napoleonskrigen tatt til fange av britene
og plassert om bord i prisonskipet «Samson»,
som lå oppankret i Chatham rover ved
Bilde fra boka. Foto Karl Ragnar Gjertsen AAks
Gillingham. Under fangenskapet fikk han
anledning til å kopiere en lærebok i navigasjon, nemlig professor C. C. Lous’ «Styrmands-kunst eller det saa kaldet Skatkammer». Tittelbladet er datert 20. april 1809,
og siste side er datert 20. juni, 1809. Han
brukte altså 2 måneder på kopieringen.
Om Peder ble tatt til fange i krigstjeneste
eller oppbrakt fra et handelsfartøy, vet vi ikke.
Vi vet heller ikke hvor lenge han var internert
eller når han kom tilbake til Norge. I
Landgraffs «Grimstad slægter» står det om
Peder at han «…i Længere Tid havde færdedes udenlands og efter sin Hjemkomst bar
Kjendingsnavnet «Sølv-Per». Han var i hvert
fall hjemme i 1813: 20. januar det året giftet
han seg med Dorthe Kristine Andersdtr. fra
Grevstad. Han fortsatte å seile, i 1820 er han
nevnt som styrmann.
Peder hadde en bror, Anders, født 1789.
Anders falt i slaget på Lyngør havn 6. juni
1812. Gunder Johnsen, bror av Dorthe
Navigasjonsbok for Peder Jørgensen Grebstad.
Kristines far, døde på vei hjem fra engelsk
fangenskap i 1812. Han falt i skipsrommet og
slo seg i hjel. En av Peder Jørgensens døtre,
Petrine Dorthea, ble gift med Aanon
Aanonsen fra Birkedal i Landvik. Deres sønn
Aanon Aanonsen Grevstad ble gift med
Teodine Marie Tønnesen fra Søgne. Deres
sønn, Erling Nordskog Grevstad, ble gift med
Katrine Sofie Mathiesen (fra Haaø). Min far,
Arild Nordskog, er igjen sønn av Erling og
Katrine Sofie.
Storslått!
Aust Agder kulturhistoriske senter har virkelig
satset denne gangen og avsluttet med et flott
resultat i form av boka «Aust Agder Arv». En
flott leseropplevelse er ved veis ende og det er
med spenning jeg børster støv av en ny plass i
bokhylla til neste årbok.
Idun Nordskog
Bilde fra boka. Foto: Tore Knutsen, AAks
21
Birkenes Historielag
Årsskrift 28 - 2009
Årsskiftet er på 78 sider, og har
variert innhold fra ulike deler av
kommunen og tar for seg både
fortid og året som har gått.
Redaksjonen har hatt såpass tilgang på stoff at de ikke fikk
plass til alt, og det er jo et luksusproblem. Redaksjonen etterlyser stoff om barnevandringen
til årsskriftet 2010. De har litt
liggende, men ønsker mer, bl.a.
kunne det være interessant om
det er etterkommere etter barnevandrerne i kommunen.
22
Temaet er aktualisert pga.
Yohan-filmen. Hvis noen i kommunen har noe stoff, så er det
bare å ta kontakt med redaksjonen.
Heftet har bl.a. minneord om Åsmund
Knutson, skrevet av Ole Aasen. Han omtales
som en av Birkenes' største kulturbærere, om
ikke den største. Han var født i 1914 og gikk
bort 2008. Inger Birkeland Slågedal har skrevet ned historier fortalt av Karen Gurine
Flateland (Kaia) på kassett jula 1980. Hun var
født i 1886 i Vegusdal og døde 1981.
Historiene gir et innblikk i hvordan det var å
være barn på slutten av 1800 tallet og også et
innblikk i juletradisjoner. Selv om det var et
hardt liv, så høres det ut som om minnene er
lyse og fulle av moro og latter.
Per Gunnar Knutson tar for seg Birkenes
Brannvesen fra 1939 til 1969. Historien sier
litt om hvordan det gikk til at de fikk opprettet
Birkenes Brannvesen i 1939. En liten historie
om tilblivelsen av Heimdal skolehus har fått
plass på 4 sider, skrevet av Helge Aamlid.
Jens Vellene har ei beretning om Fidjetun stasjon fra 1937-1987 og Nikolai Åmland har
skrevet ned en sykkeltur fra 1939 som er illustrert med fine bilder. «Askeladden» Nils
Nilsen Enge som ble født på Vellene på
Håbesland i 1816 har fått bred omtale. Et sant
eventyr som begynner i Birkenes og som
ender opp ved «kongens bord», skrevet av
Nils Kristen Haabesland. Den 8 siders omtalen avslutter med en oversikt over hans verv,
skjematisk. Fra omgangsskolelærer i Birkenes
fra 1831-1840 til president i Lagtinget 1882,
via mange oppdrag og representasjoner i storting og komiteer. Artikkelen «Møte med
Tobias Repstad» skrevet av Vidar Haslum er
vel verd å lese. Tobias var født 1889 og døde
1985. Mange minner og historier er blitt
bevart ved at de fikk skrevet ned den informasjonen som Tobias satt inne med. Blant annet
Slik drev man bank en gang, med penn, papir og regneapparater så store som skrivemaskiner. Andreas Volland (t.v.),
Olav H. Birkenes og bokholder Magnus Tveite.
Bilde fra årsskriftet. Fra Erling Birkelands samling
forteller han om da jernbanen ble åpna i 1896.
Detaljer fra barndom, ungdomstid til voksenliv. Om gården, dagliglivet, flytting og dødsfall. Flotte bilder følger artikkelen. Historie
om Birkenes Sparebank har også fått omtale
av Reidar Bjorvand. Under Klenodiet, omtales
slipesteinen på Øvre Håbesland. Vandreturen i
regi av historielaget og menighetsrådet omtales også og var tur nr. 28. Sist i heftet er det
ungdommens kulturmønstring og selvfølgelig
en artikkel om Team Venke og «Det store
korslaget». «Tobias jorde», den nye møteplassen og en konsert på Fiane/Flakkeholmen har
også fått litt omtale, med mange flotte bilder.
Årsskriftnemnd: Ole Aasen (leder), Jens
Vellene, Inger E.B. Slågedal, Audun Flakk,
Arne Mjåland og Inga Halvorsen.
Liv Kirsten Rølland
Kontakt oss når det gjeld
trykking av bøker,
tidsskrift, brosjyrar m.m.
●
Tekstredaksjon ● Layout
● Biletebehandling
Tlf. 38 02 19 12 - Fax 38 02 16 12
Henrik Wergelands gt. 50B - Pb. 384, 4664 Kristiansand
E-brev: [email protected]
23
Mitt landlige kjøkken
For matelskere som er lei av å
kjøpe ferdige produkter i butikken, har Kari Finngaard lagd en
bok som ifølge henne selv er
skrevet som en hyllest til mormors gode mat, «markens
grøde» og det jordnære kjøkkenet. Det handler om å ta gammel
matkultur tilbake, gjøre bruk av
alt det gode man kan finne der
ute, verne om tradisjonsmat og
gjenoppdage smaken av norske
retter.
Kari Finngaard er forfatter, fotograf, journalist
og medarbeider i bladet Lev Landlig. Boken er
riktignok ikke en «lokal»-historisk bok i streng
forstand, men om man tenker på hva Finngaard
gjenoppliver ved å inspirere oss til å bruke alle
råvarene som hvert år vokser frem i hager, i
skog og mark, vil jeg si den har et solid historisk potensiale. Finngaard slår til lyd for å stifte
nærmere bekjentskap med tidligere generasjo-
ners matkultur ved å utgi denne inspirerende
boken.
Oppskrifter til ulike årstider
Til hvert kapittel har Finngaard skrevet en liten
innledning til oppskriftene som følger.
Finngaard har organisert en stor del av boken
etter årstidene. Her er forsommeren representert
med oppskrifter med rabarbra og urter, sensommeren med matretter av frukt og bær som vokser i skog og hage og høsten med all soppen
man kan finne i skogen, for å nevne noe. Det er
et kapittel om oppskrifter med rotfrukter, et om
frukt man kan lage godsaker av. Tørkede pærer
virker utrolig artig som snacks. Jeg ble svært
fascinert av en oppskrift på stikkelsbærchutney,
en multelikøroppskrift og en rekke fristende
soppoppskrifter. Finngaard har også tatt med et
kapittel om «Transportvennlige retter» om man
skal på utflukt. Morsomt!
Mormormat
Et kapittel som nok fenger Egdes lesere mer enn
andre kapitler, er bokens lengste kapittel og
omhandler «Mormormat». Her har Finngaard
samlet sammen en rekke oppskrifter hun kjenner
fra sin mormors kjøkken og sikkert en del som
stammer fra samme tid. En av oppskriftene
omhandler gravet laks og etterfølges selvfølgelig
av oppskrift på hvordan laksen skal graves.
Boken er for øvrig kåret til norsk vinner i
Gourmand World Cookbook Award 2009 i kateogori «Best Cookbook Photography». Det har
jeg ingen problemer med å forstå. For i denne
boken er det utrolig flotte bilder. Det var noe av
det første jeg merket meg når jeg bladde i den.
Man kommer i stemning bare ved å se på bildene.
Dette er en god bok med hensyn til alle de
gode oppskriftene, samtidig er dette en fin inspirasjonsbok. Man får virkelig lyst til å ta fatt på
bærturer, matretter og å lage noe som kanskje
virker litt vanskelig i utgangspunktet når man
blar i denne boken. Kanskje får vi et mer autentisk forhold til maten, slow-food på moderne
norsk.
Kari Finngaard: Mitt landlige kjøkken
Innbundet 236 sider
Tun forlag
24
Av Per Jakob Skaanes
«Komper, knirking
og kubikk»
Torridal Historielag:
Fædrelandsvennens filmanmelder Knut Holt, som vokste opp
på Mosby, har i Torridalsposten
gjennom en årrekke skildret sine
barne- og ungdomsår. Ingen historisk beretning om forholdene i
Mosby, men hans egne erfaringer og oppfatning av livet i 50- og
60-årenes Mosby. «Det er ikke
den store sannheten om
Mosby», som han selv skriver i
sitt forord til heftet, «men mine
personlige minner, betraktninger
og erfaringer».
Om nesegrus beundring over blankpolerte
motorsykler, om å «høre» en film gjennom
dørene på «Torheim». Filmer som ikke ga
adgang for mindreårige. Om livet på Mosby
kafé, hvor beundring over jenta bak disken
nesten ble til forelskelse.
Det er en fryd å lese Knut Holts 23 artikler
i heftet, som er blitt svært godt mottatt.
Inge Augland
Det hele kom i stand ved en tilfeldighet, da
Knuts journalistkollega, og for tiden formann
i historielaget, Lars Hollerud, kom i prat om
disse artiklene. Lars syntes dette kunne være
aktuelt for laget å gi ut samlet. Knut syntes
ideen var god, og samtykket begeistret til å
samle disse artiklene, og gi dem ut i bokform.
Styret i historielaget bifalt forslaget, og arbeidet med heftet ble straks satt i gang. Målet var
å få den utgitt før jul, og ville bli en fin julegave for den som har det meste.
Knuts evne til malende og levende skildringer av sine barne- og ungdomsår er en
fryd å lese. Mange er det som kjenner seg
igjen i Knuts skildringer av hendelser og tildragelser i Mosby på denne tiden. Her forteller han om sin lengsel tilbake til hjemstedet
etter en periode borte fra bygda.
Hans undring over fantene, de reisendes liv
og levnet, sett ut fra korte observasjoner og
pirrende nysgjerrighet rettet mot fantejentas
selvsikre oppførsel overfor ungguttenes beundrende blikk. Om turer i skog og mark, i fantasien omvandlet til de store skogene i
Canada, og de selv; etterkommere etter mokkasinkledte indianere fra «Hudson Bay».
25
Ole Høiland – mestertyv og utbryterkonge
Det finnes ulike helteskikkelser
som har satt seg opp imot øvrighet og utover allmenn lov og
rett. Ole Høiland og Gjest Baardsen er eksempler på slike i
Norge. De har lurt både hvermann og myndighetene, har
klart å bryte seg inn i det mest
sikre av alle bankhvelv og få
med seg penger ut igjen. Om de
har blitt pågrepet, har de jammen meg klart å rømme fra
fengselet også. Alf Christian
Oddane har skrevet biografien
Ole Høiland – mestertyv og
utbryterkonge.
Jeg hadde ventet flere Robin Hood-trekk over
Ole Høiland, som har blitt en røverhelt med
viser og sagn spunnet omkring sin person. Ole
lærte av sin mor at det var riktig å ta fra dem
som hadde mye når man selv ikke hadde nok
til å klare seg. Ole Høiland gikk enda lenger,
han stjal både fra dem som hadde mye og fra
dem som knapt hadde til det daglige brød.
Lettflytende språk og underholdende fremstilling
Alf Christian Oddane har valgt en kronologisk
fortellerform som begynner med fødsel ved
Høiland på Bjelland i Agder i 1797 og ender
med selvmord på Akershus festning i 1849.
Innimellom kryr det av fantasifulle tyveriraid,
et og annet uekte barn, fengslinger og påfølgende rømninger med tyveriet i Norges bank
som høydepunkt i karrieren. Dette var det
største tyveriet i Norges historie helt til
Nokasranet i Stavanger! Høiland selv har gikk
sine biografer en takknemlig oppgave på nettopp det feltet med sin kriminelle oppfinnsomhet og kløkt. Oddane gjengir flere originalkilder, slik som rettsdokumenter, avhørsprotokoller og til og med korte brev Ole
Høiland skal ha skrevet til fengelsvokterne
som hilsener han har lagt igjen like før han
rømte. Disse er utrolig morsomt skrevet. Det
er mange fine bilder og illustrasjoner i boken.
Disse er tegnet av Oddanes nevø. Språket i
boken flyter lett, det er nesten skjønnlitterært i
formen. Oddane har flettet inn avsnitt hvor
han kommenterer hva Høiland tenker i ulike
situasjoner og tilløp til dialoger forekommer
også i fremstillingen. Dette bidrar til å gjøre
boken svært tilgjengelig. Samtidig mister man
noe faglig tyngde ved å ta seg friheter på
denne måten. Stoffet kan bli noe anekdotepreget på dette viset.
Høiland på Agder
26
Det som gjør denne boken spesielt aktuell for
Egde, må være Høilands tilknytning til Agder.
Ole Høiland stjal fra både fattig og rik. Her som straffange på Akershus.
Den første tredjedelen av boken omhandler
Høilands barndom, oppvekst og tidlige kriminelle løpebane på Agder. Vi får innsyn i imponerende tyverier fra rikfolk og rømninger fra
fengsler, samtidig som vi blir kjent med de
mest usle og simple tyverier fra de fattigste
mennesker som attpåtil bare hadde gjort ham
godt. Her er mange fine bilder og beskrivelser
av diverse Ole Høiland-huler i omegnen. Fine
steder å gå på tur til, kanskje?
Om kildehenvisninger
Kildene skal blant annet være til hjelp for
leseren om denne ønsker å finne mer ut om
det en kildereferanse omhandler. Oddane har i
stor grad benyttet fortellinger, kirkebøker og
rettsprotokoller. Det er få steder disse er oppgitt eksplisitt i teksten. Jeg synes mange av
hans poenger og detaljer er svært interessante
Bilde fra boka
og skulle gjerne lett videre i kildene, men det
er det noen ganger vanskelig å gjøre. Oddane
har og benyttet Wikipedia som kilde flere
ganger. Dette nettstedet kan enhver gå inn og
redigere etter eget forgodtbefinnende, for deretter å søke opp siden og bruke den som kilde
for en eller annen påstand.
Dette til tross, Oddane har laget en underholdende bok som er rik på opplysninger om
Høiland. Han er en dyktig forteller og evner å
skrive en levende og spennende fortelling av
Høilands liv.
Odd Christian Oddane:
Ole Høiland – mestertyv og utbryterkonge
Innbundet, 156 sider. Pris 298,Utgitt på eget forlag 2009
Per Jakob Skaanes
27
Hilsen fra Øyestad - 2009
Årboka frå Øyestad Historielag
er nummer 41 i rekka. Også i år
er mange ulike og interessante
emne tekne opp, frå sjøliv til
gardsarbeid, skole og kvardag,
bil og båt og mykje anna. Årsskriftet er på dryge 60 sider og
er eit verdfullt bidrag til lokalhistoria i «gamle Øyestad» – eit
geografisk omgrep som blir
brukt av formannen og redaktøren John Seldal.
Kva er vel betre enn å gi sine gamle og nye
innbyggjarar ei historisk helsing? Derfor har
dei valt eit godt namn på årboka, dei dyktige
medarbeidarane i redaksjonen. Artiklane femnar vidt. Tidsmessig spenner boka frå notida
og attende til 1700-talet, nokre gonger faktisk
til byrjinga av førre tusenåret. Emna som blir
tekne opp, gir eit allsidig bilete av tilhøva i
ulike virkegreiner i Øyestad.
Naturleg nok startar heftet med eit overblikk over arbeidet til historielaget i året som
gjekk. Seinare skriv også leiaren om sommarvandringa historielaget arrangerte i 2009.
Vidare er her solide artiklar om båtbyggjarar
og handverket deira. Selmer Gjeruldsen var
ein kjend båtbyggjar, og den første i området
som byrja med plastbåtar i 1964-1965. Dette
var noko nytt og uvant, nokre lo og andre
meinte han hadde fått «ein skrue laus». Men
det viste seg å vera ei satsing for framtida. Ein
avisartikkel frå 1938 gir eit innblikk frå livet
til båtbyggjar Peder A. Pedersen, Asdal, i
høve 80-årsdagen hans. Avisartiklar frå denne
tida er ofte gode lokalhistoriske og biografiske
kjelder.
Gamle bilar og skip får si historie nedteikna. Lorentz K. Lorentzen fortel om Thor
Løddesøls T-Ford. Thore Jack Danielsen skriv
om klipperen «Patriarch» og har dessutan med
ei sjølvopplevd sommarforteljing frå 1948.
Det tidlegare knutepunktet Sandstø får si historiske merksemd av Harald N. Thygesen.
Han skriv også om ei mogleg spøkjelsehistorie frå 1920. Butikken på Løddesøl skriv
28
Sverre M. Valvik om. Jon Fløistad tar for seg
«Skjønne Skovlyst» – eit unikt park- og hageanlegg på Langevoll. I dette høve har han teke
med ein eldre artikkel skriven av Magda
Haslund, dotter til kunstgartnar J. F. Nyberg
som arbeidde der sist på 1800-talet.
Årsskriftet har ein artikkel om lensmannen
i Øyestad frå 1856 til 1882, J. C. Lobes. Eit
par nyare bilete med tekst er òg tekne med, og
Are Gjennestad har skrive ned nokre glimt frå
gardssoga til Rannekleiv. Arne Asbjørnsen tar
for seg hendingar langs den gamle postvegen
frå Moland til Landvik. Han følgjer vegen, og
skriv om stadnamn og hendingar knytte til stader langs ruta. Her er både alvor og skjemt.
Artikkelen hans sluttar med segna om Ring ein kar frå Boen i Vest-Agder med store eigedomar like til Rygene foss ved Arendal.
Historier frå skuletida er alltid ein fulltreffar. Folk kan kjenna seg att i slike, sjølv om
dei har gått på ein heilt annan skole. Harald
N. Thygesen fortel om si skoletid på ein
humørfylt måte, sjølv om skoletannlegen nok
ikkje bare kallar fram lyse minne. Og kven
kjenner seg ikkje att i sløydarbeidet? Han fortel om den første skjerefjøla: «Den ble dekorert med et motiv som vi brant inn med en
«svipenn», et elektrisk instrument med en glødetråd i enden. Av en eller annen grunn var
motivet som regel en fisk, og så skrev vi
«Fisk og flesk til mor».»
Rolf Andersen, Tromøy, har skrive ei historie om sin morfar, sjøkaptein Johan
Osmundsen (1866-1911) frå Natvig i Øyestad.
Osmundsen reiste til sjøs 13 år gamal.
Artikkelen handlar i tillegg om dei som var
heime når mann og forsørgjar sigla utanriks.
Sjølv om sjøhistoria er interessant, er det vel
så gripande å lesa om dei som sat att etter at
Osmundsen døydde på Martinique, dåverande
fransk koloni. Enka Gunhild sat igjen med
seks ukonfirmerte born, den yngste bare 3
månader gamal. «Men de hadde en liten jordlapp – syv mål – ei ku, noen høner og poteter.
Og så «brettet hun opp armene», og satte i
gang med å vaske for folk. Daglønnen var en
krone.» Trass i hardt arbeid og mykje slit, blei
Gunhild 102 år gamal. Min mormor hadde
pågangsmot, godt humør og troen på Gud som
en styrke i livet. Dette er en arv for oss etterkommere å ta vare på.»
Og «arv for etterkomarane» har Øyestad
Historielag lukkast med gjennom dette års-
skriftet. Heftet er pent og oversiktleg sett opp,
og dei som har lese korrektur har gjort eit
framifrå arbeid. Eg gler med til å sjå neste
«Hilsen fra Øyestad».
Ådne Fardal Klev
Ole Høiland – mestertyv og utbryterkonge
Spennende og fengende
Vil du ha en spennende, lærerik
og lettlest bok, som tar deg tilbake til 1800-tallets harde levekår, anbefales Anne BullGundersens åttende verk; om
Ole Høilands liv fra vugge til
grav. Ved første øyekast og etter
å ha lest bokas bakside, tenker
jeg at denne er ment for ungdomsskolen.
Og ja, det er den så absolutt, med sin lettleste
og appellerende framtoning. Men ikke utelukkende. Boka fanger deg. I alle fall om du er
av den nysgjerrige sorten; som helst vil ha et
helhetlig bilde av «tiden du beveger deg inn
i». Her viser forfatteren karakter. Hun beskriver detaljert 1800-tallet og tiden rundt mestertyvens liv på godt og vondt. Du får harde
fakta, artige fakta, oppfriskning av historien
du engang kunne, og påfyll av nye og spennende detaljer fra en «svunnen tid».
Boka leses fra perm til perm: Hver minste
detalj; hver skildring, hvert brev og hver vise
må leses, selv om det enkelte steder blir dobbelt opp med informasjon, og faktaboksene
iblant avslører en hendelse før teksten på
neste side forteller hva som skjer. Ole
Høiland fascinerer enda, og det er lett å forstå
at han holdt datidens største kjendisstatus.
Man kan si seg enig i påstanden om at man
enkelt får sympati for Ole Høiland og at man
tenderer til å dra sammenligningen med Robin
Hood. Det selektive minnet slår inn og de
onde gjerninger glemmes eller unnskyldes.
Forfatteren minner oss på nettopp dette og
framstiller, der hun er i tvil om korrektheten i
historien, flere sider av saken og ber oss selv
velge hva vi ønsker å tro. Hun klarer på en
finurlig måte å sno seg unna favoriseringen av
hovedpersonen og heller beskrive flere faktiske forhold rundt omstendighetene. Men de
umenneskelige straffene og leveforholdene
som Høiland godt dokumentert ble utsatt for,
gjør at sympatien kommer krypende likevel.
Så kan man drøfte hvorvidt han var drevet til
sin livsstil eller hvorvidt han valgte sin skjebne selv. Men det er en annen bok og en helt
annen historie. Ser man bort fra enkelte slurvefeil, er dette et godt stykke gjennomført
arbeid!
Dette er historien om hvordan «utbryterfaget» kom til, om vårt land anno første halvdel
av 1800, om sosiale roller; status og nød, fristelser og død.
Og sist, men ikke minst, og som forfatteren selv sier: Dette er historien om et menneske.
Boka er gitt ut på Omnipax 2009
og har ISBN 9788253030845.
God lesning!
Sofie Bragvin Andresen
29
Lokalhistorie fra
Søndeled og Risør
Søndeled og Risør historielags årbok 2009 nr. 34 i rekka
Historielaget feirer 60-årsjubileum i år og jubileumsboka er
blitt ei flott bok. Boka er på 170
sider med mange bilder både i
farger og sort/hvitt. Boka er
oversiktlig, og bakerst er et alfabetisk register med henvisning
til alle navn som er nevnt i boka
inkl. tekst under bildene. I tillegg følger det med en dvd med
bl.a. innslag fra Trebåtfestivalen
og Villvinmarkedet. I boka forteller Nils Solheim sin livshistorie, og på dvd'en er det et sangopptak med samme person.
30
Boka har mange artikler om jubileer. Først og
fremst Historielagets egen 60-årige historie. I
tillegg omtales Risør Røde Kors, Risør Jeger- og
fiskerforening «Tryta» og Risør Rotary.
Virksomheten på Lindgrov har fått bred omtale
og er spennende lesing. Hvordan det hele startet
og av hvem. Det er også en interessant artikkel
om Søndeled Veteranskibsklub, som nå er lagt
ned og båten M/F «Bilfergen» solgt.
Boka innehar også mange fine artikler om
sommergjester, og det som forfatteren Geir Lid
kaller «koloniherrene». Mange prominente gjester med kjente navn tilbrakte somrene på sommersteder i Nordfjorden. Kristenlivet har også
fått omtale i boka, skrevet av Ingrid Verne. En
artikkel om etterretningsorganisasjonen XU
omhandler metoder og hvordan den arbeidet, og
knytter det til personer som var aktive og arbeid
som ble utrettet i Risør under krigen. Artikkelen
er skrevet av Lodin Aasbø, som også har intervjuet Finn Juell som var med i den finske vinterkrigen i 1939-40 og seinere fem år med hard tjeneste for sitt eget lands frigjøring.
Oldfunn på Nipe, omtale av klenodier av
Tharald Moen og gamle gjenstander fra
Brattland har også fått plass i boka. Risør Røde
Kors sin virksomhet har fått bred omtale og har
60-års jubileum i år. Artikkelen har flere flotte
bilder fra virksomheten og er ført i pennen av
Jan Einar Henriksen. En annen forening som
også har 60-års jubileum er «Tryta». Denne
artikkelen er skrevet av Anders Mortensen og
viser til stor virksomhet med bilder fra virksomheten og hyttene som eies av foreningen.
Foreningen har 320 medlemmer og egen junioravdeling. Erik Sannes Johnsen kan fortelle om
skiproduksjonen i Søndeled og Risør og Jan
Einar Henriksen har også skrevet en artikkel om
familien Strømstad - et skieventyr i Risør. Hvis
noen lurer på hvordan navnet «Jacob Feiershei»
har fått navnet sitt eller «Fantefjell», to steder
som ligger langs gamle Risørveien bak gården
Moensmyrene, så er det en artikkel om opphavet
til disse navnene i boka, skrevet av Lars Larsen
og Mads Madsen. Folkemusikk har fått god
plass i boka med Nils Solheim som kulturbærer.
Oppskrift på å lage borkfløyte eller seljefløyte
som mange sa, finnes også i boka, medfølgende
alle de forskjellige vers eller «regler» som måtte
sies høyt for at fløyta skulle bli bra. Sist i boka
omtales Historielagets tradisjonelle
Pinsevandring 2009. Turen gikk fra Båssvika til
Hammeren, og 300 personer var med, tydeligvis
en populær tradisjon.
I redaksjonen for boka var Ingunn Hellerdal,
redaktør, Kirsten Hellerdal, redaktør, Jan Einar
Henriksen, Harald Lindstøl, Egil Trondal, Ingvar
Stenersen og Anders Mortensen.
Liv Kirsten Rølland
«Slekters gang»
Årsskrift 2009 Mandal Historielag
Dette årsskriftet er det 18.
Mandal Historielag har gjeve ut
og det vart delt ut på årsmøtet
den 20. januar 2009. Her finst
det ei eiga medlemsverveside
slik at medlemene enkelt kan
verve nye. Viss du ikkje alt er
medlem, bør du skunde deg, slik
at heftet også kan bli ditt.
I 2006 heldt Nils Reidar Christensen eit kåseri
om Lars O. Rølland som var fødd i Mandal i
1884. Han var ein kjent mann i heimbyen som
revyskrivar og ikkje minst visediktar. Dette
kåseriet er teke med i årsskriftet denne gongen.
Lars emigrerte 20 år gammal til Amerika og
dreiv restaurant på ei ferje som gjekk mellom
San Francisco og Oakland. Han tente nok bra
slik at han nærmast levde som pendlar mellom
verdsdelane og heldt god kontakt både med
slekta og heimbyen. Mellom anna var han leiar
for revyinnslaga da Mandal turnforening feira
40-årsjubileum i 1926. I 1933 flytta han heimatt,
budde på Sanden, kjøpte det store huset i
Johnstonsgate 5 der han leigde ut fleire bustader
og lokale til butikkar. Han vart også kjent for at
han fekk sett oppatt ny flaggstong på
Uranienborg i 1935. Men da krigen kom og
naziflagget vart heist både her og der, tok Lars
stonga ned og gøymde henne. «Aldri skal det
flagget henge på stonga vår!» Lars O. Rølland
døydde 25. mars 1945 etter meir enn 3 år i tysk
fangeleir.
Eit føredrag som Ole Guttorm Ihme heldt på
Kjelldagen 19. mai 2007: «Historiske glimt fra
700 års laksefiske ved Østerland», er spennande
lesnad. For overskrifta er sann. 13. april i 1325
er laksefisket ved elvemunningane for Mandalselva og for Nidelva ved Arendal nemnde i eit
skiftedokument i Asdalslekta, som på den tida
åtte fiskerettane i begge elvane. Østerland er
nettopp landområdet ved osen av Mandalselva.
Dei som åtte laksefisket ved elveosane kunne
ikkje stenge elva og fange kvar ein laks som
ville inn. Gulatingslova, frå før år 930, hadde ei
lakselov i seg. Der heiter det: «Kvar skal gjera
fiskegreier i sitt elvestykke, og det såleis at fiskane kan gå opp i kvar elvepart. Ganga skal
Guds-gåva til fjells som til fjære, om ganga ho
vil.»
Denne gamle djupållova gjeld den dag i dag,
og for laksefisket oppover langs elva er det umåteleg viktig at dette blir respektert. I 1590-åra
ulma det stygt mellom elveeigarane litt inn i landet og Østerland. Herredagsdomar (det same
som Høgsterettsdom no) frå 1600 og 1690, fortel nøyaktig kva som er lovleg og kva som ikkje
er det. (Desse domane er oversett til moderne
norsk av Tørres Jåbækk i 1903.)
Elles finn vi kopi av skøyte og føderådskontrakt frå 1915.
Eit handskriva brev frå 1909 fortel detaljert
om inngrep i Trædalsbekken i samband med
kraftutbygging. Brevet er stila til ein utvandra
grunneigar i vassdraget og han blir sterkt oppmoda om å sende eit svartelegram slik:
«Christensen. Mandal. Sælger for 1000.
Johannesen.» Det ville koste omlag 10 kroner å
sende desse 6 orda.
Årsmeldinga for Mandal historielag 2008 er
også med i årsskriftet og syner at laget er sprell
levande!
Magnhild Rygg
31
Kulturminneløyper
i Lillesand kommune
I kulturminneåret har ei effektiv
arbeidsgruppe gjeve ut dette
vesle heftet. Dei har teke bilete
og gjev korte opplysningar om
heile 61 ulike kulturminne
omkring i kommunen. Dette kan
gje oss mange og varierte opplevingar.
Kulturminne er alle spor etter menneskeleg
aktivitet gjennom alle tider. Hus, hustufter,
steingjerde, vegar, gravminne, segner og historier knytta til stader eller naturelement.
Kulturminne frå før reformasjonen 1537, er
automatisk freda.
Det første kulturminnet vi les om, er bautaen på Springvassheia som vart reist i 1860åra, da Lillesand hadde sikra seg vassreservoar.
Nr. 7 er «Harald Fjeldal» i Strandgata 16
som var bygd like etter 1811, og var pakkbu
fram til 1850. Her var «Jomfru Gulbrandsens
hotell» fram til 1902. Knud Hamsuns
«Mysterier» kan sporast tilbake hit. Seinare
var det butikk i lang tid, og no er det Lillesand Rådhus. For oss som les dette, blir det
eit mysterium kvifor rådhuset ber namnet
«Harald Fjeldal».
Kulturminne nr. 28 er Saltholmen fyr som
ligg ved innseglinga til Lillesand. Her starta
Hans Nilsen Hauge opp med utvinning av
havsalt tidleg på 1800-talet. Fyret vart bygd
etter kongeleg resolusjon av 18. januar 1881
og vart tent 11. november 1882. Gjennom dei
70 første åra var det fem fyrvaktarar som
heldt lykta i gang. Den 11. juni 1952 vart
fyret automatisert. Fyret er freda, men Lillesand Seilforening brukar staden, og det kan
også leigast ut.
Nr. 44, Potetkjellaren på Hæstad, er godt
kamuflert av mose og lav. Likevel skal han
vere grei å finne viss vi ser på kartutsnitt nr.4,
Høvåg. Der finst kjellaren, ved Frillestadvegen snautt 100 m frå krysset ved fylkesveg
221.
Kart
I heftet er det 4 kartutsnitt som vil vere til god
hjelp for å finne fram. Kvar attraksjon har sitt
nummer i omtalen. Dette nummeret finn vi på
kartutsnitta.
Målestokken manglar, men det blir uvesentleg. Få tak i dette greie heftet og ta deg
ein tur ut i kulturminneløypa i Lillesand!
32
Magnhild Rygg
33
Agder Historielags høstmø
Arendal Borgerlige Militaire avsluttet høstmøtet med en verdig ladning muskettskudd i tidsriktige klær.
Foto: Jan Einar Henriksen
Det har vært ønske om et arrangement i Agder historielags regi
om høsten også, og dette ble i
høst lagt til Arendal i samarbeid
med Arendal historielag.
For at langveisfarende skulle få se litt av
bydelen med eldst bebyggelse, var det fra
Fra kulturskolen i Arendal kom det talentfulle elever som
sørget for flott musikkinnslag.
Foto: Jan Einar Henriksen
36
Under byvandringen i Arendal var det mange severdigheter å kikke på.
Foto: Jan Einar Henriksen
begynnelsen lagt inn en byvandring på
Tyholmen ledet av Øyvind Rosenvinge. Hans
gode lokalkunnskap om både bygninger og
mennesker levendegjorde området, som har
islett av både topp og bunn i samfunnet.
Byvandringen tok utgangspunkt i Arendal
gamle rådhus og vendte tilbake dit, hvor også
resten av arrangementet fant sted. Etter kalde
høstvinder gjorde det godt med kaffe og mat
inne, kombinert med litt omvisning gjennom
salene med en av Norges største portrettsamlinger og inn i Festiviteten eller speilsalen.
Her sørget Arendal kommunale kulturskole
for musikkinnslag før dagens foredragsholder,
historiker Gustav Sætra fra UiA, slapp til. Han
hadde ”Sjøfartsbyen Arendal” som tema, men
trakk linjene gjennom et langt større område
og brukte sine store kunnskaper og engasjement til å skape innsikt og forståelse for byutviklingen langs Agderkysten og med vekt på
Arendal, byen og bygningen vi var i. Arendal
øte i Arendal 10.10.2009
Deltakerne på høstmøtet fikk seg en interessant byvandring i forkant av foredraget til Gustav Sætra «Sjøfartsbyen
Arendal».
Foto: Jan Einar Henriksen
Borgerlige Militaire, som skapte
atmosfære i sine fargerike uniformer og med damene i side kjoler,
avsluttet det hele med muskettskudd utenfor.
Vi kunne ønsket flere fra historielagene både i Vest-Agder og
Aust-Agder hadde tatt turen til
Arendal denne dagen. Ikke minst
de som er interessert i lokalhistorie, har nytte av å se litt lenger og
se sammenhengene den lokale historien oppstår i. -Tror ikke de som
møtte fram angret!
Ellen Ledaal Gjertsen
Øyvind Rosenvinge var en blid og humørfylt
omviser under byvandringen.
Foto: Jan Einar Henriksen
37
Åpen kirke
Jubileumsbok for 125-årsjubiléet for Kristiansand domkyrkje
Jubileumsboka er ikkje ei «historiebok» om domkyrkja i
Kristiansand. Viktigaste føremålet med boka er å syne at døra
inn til domkyrkja skal vere open
og høg og dørstokken låg. Difor
handlar boka mykje om kyrkjelivet i dag. Dette vert illustrert av
ei mengd flotte og talande bilete
tekne av ein fotograf gjennom
eitt år. Nokre av artiklane har
historisk interesse, spesielt
artikkelen om gravkjellaren og
kyrkjegardane i Kvadraturen.
Artiklar om song- og musikklivet
i kyrkja og symbolikken i kyrkjebygget kan òg vere av interesse
for mange.
18. mars 2010 var det 125 år sidan den noverande domkyrkja i Kristiansand vart vigsla i
1885 etter at Vår Frelsers Kyrkje, som vart
vigsla i 1738, brann ned i 1880.
Kyrkjelydsrådet vedtok å feire dette gjennom
eit heilt kyrkjeår frå 1. sundag i advent 2009.
Feiringa har gått over eit breitt spekter med
gudstenester, føredragsserie, konsertserie,
gjestebod inne i kyrkja og ei jubileumsbok.
Boka handlar mykje om kva kyrkjelydsrådet
og jubileumskomitéen ynskjer at domkyrkja
skal vere i vår tid. Kyrkja skal vere open og
inkluderande, der alle skal vere like velkomne. Difor er ikkje boka ei «historiebok». I
boka finn ein ei mengd bilete som fotograf
Sidsel Jørgensen har teke frå livet inne i og
utanfor kyrkja, sundag som kvardag, i eit heilt
år. Difor er boka også ei fotobok der dei fleste
kyrkjelege aktivitetane er med. Dei fleste bileta er augneblinksbilete som fortel meir enn
mange ord, ofte på ein humoristisk måte. Men
det høgtidelege og alvorlege har òg fått sin
plass.
I artikkelen «Julestemning i en storbykirke» fortel Anne Løvland og Pål Repstad om ei
undersøking i 2006 og 2007 av 28 jolekonsertar i norske kyrkjer på Agder. Sju av desse
vart haldne i domkyrkja. Artikkelen byggjer
på boka «Julekonserter», utgjeven i 2008, som
var resultatet av dette forskingsprosjektet.
Domkyrkja er truleg det kyrkjebygget på
Agder der det er flest omreisande kommersielle jolekonsertar med nasjonale artistar.
Analysane konkluderer med at det er viktig å
skape den «rette» jolestemninga og få folk til
å senke skuldrene i ei travel tid gjennom
kjende songar og melodiar. Konsertane samlar
ulike slag folk, mange av dei er ikkje kyrkjegjengarar til vanleg. Konsertane har eit «mjukreligiøst» preg, og Gud er raus og kjærleg.
Paal-Helge Haugen har eit fire siders dikt
med tittel «Fire andlet» der han vakkert og
vart skildrar fire ulike personar inne i domkyrkja: Dåpsbarnet som vert oppteke i kyrkjely-
38
den. To gamle menneske, ein mann og ei
kvinne, som er inne i den siste livsfasen, men
som har ei tru som gjer at dei går døden trygt
i møte. Ein uteliggjar som har forvilla seg inn
frå kulden på Øvre Torg.
Jan Henrik Munksgaard skriv om domkyrkja som symbol. Det er utruleg mykje religiøs
symbolikk i kyrkjebygget. Denne symbolikken er nok meir eller mindre ukjend for dei
fleste kristiansandarar i dag. I denne artikkelen kan interesserte få ei grundig oppdatering.
I artikkelen «Står om enn tårnene faller»
skriv Paul Leer Salvesen velformulert om
endringane i kyrkje- og kristenliv slik har har
opplevt det sidan 1950 åra. Likevel ser han
kontinuiteten. Han har vore med i eit prosjekt
på UiA om «Gud på Sørlandet» der dei har
studert endringane. Forkynninga har vorte
mildare, det vert sjeldan eller aldri truga med
evig fortaping frå preikestolane. Færre går på
sundagsgudsteneste enn før, men oppslutninga
om kyrkjelege handlingar som dåp, konfirmasjon, vigsel og gravferd er framleis god.
Presterolla har endra seg mykje, og kvinnelege prestar vil snart vere i fleirtal. Han skisserer òg nokre mogelege framtidsbilete for kyrkja, mellom anna at pietismen kan kome tilbake og at Sør- og Vestlandet kan slå seg saman
til ei eiga kyrkje. Han meiner at folk i framtida vil ha bruk for kyrkja.
Frank Høgberg skriv om organistane,
song- og musikklivet i domkyrkja. Dei fyrste
åra var det langt mellom konsertane, men det
har auka mykje i den seinare tid.
Kyrkjelydsrådet nekta i 1950 det namngjetne
gutekoret Wiener Sängerknaben å halde konsert i domkyrkja fordi dei var katolikkar. Fyrst
i 1971 fekk dei lov til det. Dei internasjonale
kyrkjefestspela som domorganist Bjarne
Sløgedal fekk i gang frå 1971, får berre ein
kort omtale. Så den soga ventar på å verte
skriven. Korverksemda med barnekor, motettkor, gute- og jentekor er òg omtala.
Emil Otto Syvertsen skriv «En hyllest til
gamle damer» som han seier er kjernen og
ryggraden i kyrkjelyden. Han har også skrive
«Mysteriet i vev og søm», om bispekåper og
kyrkjetekstilar laga av tekstilkunstnaren
Borgny Svalastog. Artikkelen er illustrert med
praktfulle fotografi.
Glasmåleri frå1932–34, utført av Karl Kristiansen, elev og
medarbeidar til Emanuel Vigeland.
Bilete frå boka
I «Fra domkirkens underverden» fortel
Frans-Arne Stylegar om gravkjellaren under
domkyrkja. Artikkelen har ein noko rotete disposisjon og er dermed ikkje så lett å finne
fram i. Men den er absolutt leseverdig.
Noverande domkyrkje vart bygd på murane til
Vor Frelsers Kirke. Truleg vart denne kyrkja
bygd på murane til Trefoldighetskirken som
vart vigsla i 1693 og brann i 1734. Over 600
menneske fekk sin siste kvilestad i denne kjellaren, den siste i 1801. Ved brannane i 1734
og 1880 gjekk kistene med innhald opp i
flammer. Men det finst kyrkjebøker, gravferdsbøker, kyrkjerekneskapar og oversynsplan over kyrkjekjellaren like før bybrannane i
1734 og 1880. Stylegar fortel ganske detaljert
om kvar namngjevne personar var gravlagde
og kva ein måtte betale for gravplassar og
kyrkjelege tenester. Folk fekk gravplass etter
stand og pengepung. Bispane og andre geistFRAMHALD NESTE SIDE
39
likklede og likvogn. Mange velståande ville
gjerne markere velstanden med ei spektakulær
gravferd som i fylgje Stylegar «kunne ta nærmest teatralske former».
Kyrkjelydsrådet arbeider for å gjere kjellaren til bruksrom til kyrkje- og kulturføremål,
og har sendt søknad om dette til Rikantikvaren.
«Åpen kirke» er ei lekker bok på 200 sider
av glatt papir som mæler 28x21 cm og kostar
200 kroner. Ho kan kjøpast i alle bokhandlane
i Kristiansand eller på Kristiansand domkirkes
menighetskontor. Utgjevar: Kristiansand domkyrkje ved jubileumskomitéen.
Redaktør: Emil Otto Syvertsen.
Bjug Åkre
Skisse frå boka
Domkyrja har ofte besøk av barnehagar og skuleklasser.
Bilete frå boka
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
lege fekk dei gjævaste plassane under koret.
Høgare offiserar, rike kjøpmenn og trelasthandlarar fekk òg plass i gravkjellaren. Men
major Pierre de Ferry som var bykommandant, men katolikk, måtte ha særskilt løyve.
På utsida rundt kyrkja var det ein kyrkjegard som kom i bruk stutt tid etter at byen var
grunnlagd, og var i bruk fram til 1840.
Kanskje så mange som 12 000 døde vart gravlagde her. Dette vart gravplassen for det
jamne borgarskapet. Her òg måtte det betalast
for plassen, dyrast på sørsida, billegast på
nordsida. Frå fyrst på 1700-talet fekk byen
Hospitalskirkegården som låg på hyrnet av
Tordenskjoldsgate og Festningsgata. Denne
var ikkje inndela i soner. Den var i bruk fram
til 1825 og 8–9000 vart gravlagde her. Her
fekk fattige, tenarar, arbeidsfolk, meinige soldatar og personar utan pårørande sin siste kvilestad. Dei sistnemnde fekk gratis plass. Det
måtte betalast ekstra for klokkeringing, lys,
40
Tankar kring «Jol i
Åmli» Årbok 2009
Å lese eit jolehefte/årbok frå ei
bygd ein ikkje kjenner, kan vere
ei spesiell oppleving. Oppvaksen
i ei vestlandsbygd sjølv, ser eg
av dei mange minneartiklane at
det likevel er mykje ein kjenner
seg att i. Såleis vert det til at ein
stadig tenkjer «det var slik det
var der òg». Samstundes er
dette frå ei innlandsbygd - noko
ulik den eg vaks opp i.
Likevel: bygdeliv – foreiningsliv - ein kjenner
seg att. Som i dette hermet «Ein gut som
kunne svare for seg» ved Knut Vollen på side
13: Gjøvdølen Ola var tenestegut i prestegarden i Åmli. Ein dag køyrde han presten til
messe i Gjøvdal. Presten var taletrengd, og
preka om mangt og mykje på vegen. Eit stykke
oppi dalen snudde han seg til Ola og sa:
«Folk seier at du helst er litt lat, Ola?» «Det
seie dei om presten i Tovdal au», svara Ola.
Noko spesielt var det å lese om karensk
jul. Det er langt frå Burma til Åmli, og å få
lære litt om deira trong for å ta vare på tradisjonane sine, var interessant. Tradisjonar i
høve språket har vore oppe til debatt i Åmli
no i lengre tid, difor høver det godt å gje ein
smakebit av Jorunn Kløvfjells artikkel om
dette:
Her i landet var sjølvstendetanken sterk.
Mange meinte at Noreg måtte bli eit eige land
med sitt eige språk. Ungdomen utover bygdene var opptekne av dette. Mange lærde seg
landsmålet. Lærarane var ofte idealistar og
hadde stor interesse for det norske målet. I
1898 sendte ungdomslaget i Åmli brev til
kommunen om at dei måtte kjøpe bøker på
landsmål til skulane. I 1903 skriv Gunnar
Tveit (broren til lokalhistorikaren Olaf
Salvesen) i eit brev om eit skulestyremøte: «T.
Ufsvatn kom fram med forslag om aa innføre
ABC på landsmaal. No skal det fyrst til krin-
sane og so til skulestyret for å avgjerast. Eg
tvilar stygt for at det vil gaa. Det er forresten
mange i skulestyret som er ivrige for landsmaalet, men presten (Kjelland) vil naturlegvis
ikkje vita av det. Han – presten – er nogso
forsiktig i sine talemaatar no, seiest det, men
du veit når det kjem til stykket, er han vel den
same som fyrr. Ingeborg Hovden heldt eit heilt
foredrag paa skulestyremøtet um korleis ho
hadde drive gjennom baade ABC og bibelsoga
paa landsmaal ute i Vimsbygd. Ho meinte at
fekk dei fyrst den eine av desse bøkene «innFRAMHALD NESTE SIDE
41
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
førde», so var det kje lenge fyrr dei maatte ha
dei andre med. Ingeborg Hovden hadde gjeve
alle smaaskuleborni kvar si ABC paa landsmaal og fann at det gjekk svært lett for dei aa
læra. Det er visst eit bra kvende, denne
Ingebjørg.» Kven var så denne kvinna?
Ingebjørg Hovden var ei tjuetre år gamal
jente frå Ørsta på Sunnmøre. Ho var lærarinne i Vimsbygda (Mosberg, Flaten).
Diktarpresten Anders Hovden var onkelen
hennar. Nokre år seinare gifta ho seg med
broren til brevskrivaren, Eivind Salvesson.
Han var lærar i Gjøvdal ei tid, ordførar var
han òg. Så flytta huslyden til Ingebjørg sine
heimtrakter.
Frå protokollen til Egde- og telelaget i
1905 kan vi lese: «Aamli maallag har gjeve
24 aarg. av N. B. (Norsk Barneblad) til skuleborn og elles spreidt norsk lesnad so mykje
raad er. I skulen hev dei Noregssoga, landsmaalstilleget og landsmaals abc i sume krinsar».
I 1907 kom det ein riksmålsreform. Det
vart slege fast at skriftspråket skulle bygge på
talemålet, mykje av det danske skulle bort.
Skuledirektør Skard sendte ut eit rundskriv.
Kvar skulekrins måtte velje om dei ville ha det
nye riksmålet eller landsmål. Skard rådde til
at for skulane i Åmli sin del burde dei velje
landsmål. Det vart halde røysting, og det vart
stort fleirtal for landsmålet i alle krinsar. I
september 1909 vedtok skulestyret at det skulle vere landsmål over heile kommunen.
Gjøvdal og Tovdal hadde blitt eigne kommunar 1. januar 1908, dei gjorde same vedtaket.
I det heile var det mykje godt å lese i heftet, og det har fått meg til å ynskje å sjå meir
av desse indre bygdene. Og det er naturleg å
runde av med diktet av Kåre Krosbakken på
side 9, som avslører noko av den gode bygdelivsfilosofien:
Krullen over kvardagen
Han va fatike far min i dei harde trædivåre.
Tida strokk alli te.
Men når rivskafti knakk i slåtten,
og han laut nøyte seg å gjera eit nytt
han’n jamt tid te å skjera ut ein krulle på det.
Maria Viken
Agder Historielag er støtta av
Aust-Agder
fylkeskommune
og
Vest-Agder
fylkeskommune
42
Myklands historie
Kultursoga 1832–2009
Før jul kom eit nytt band av
Myklands historie. Dette var
siste bandet i ein bokserie på
fire som brettar ut Myklands fortid. Dei tre fyrste banda er skrivne av professor Knut Mykland.
Han kom med Mykland, gard og
ætt i 1967 og 1970 og med ei
kultursoge som fortalde om tida
fram til 1832 i 1998. Det var
meininga at Knut Mykland også
skulle ha skrive den lokale kultursoga fram mot vår eiga tid.
Men helsa svikta, og han laut
leggje bort pennen.
Tre solide myklendingar, Vigleik Frigstad,
Svend Lauvrak og Magne Risdal tok på seg å
samle inn stoff til eit fjerde og siste band.
Meininga var at ein faghistorikar skulle føre
stoffet i pennen. Men denne historikaren fann
dei ikkje, og dei skreiv sjølve. Det gjorde dei
rett i. Ingen av dei tre er faghistorikarar. Men
dei er alle solid skolerte, og dei kjenner denne
bygda frå innsida. Dei er også fagfolk på store
delar av det stoffet som blir bretta ut for oss i
boka. Me treng eigentleg ikkje meir enn å bla
i boka for å kunne seie at dette er bra.
Stoffmengda spenner vidt. Her må det meste
vere med. Eit solid forskararbeid ligg i botnen. Biletstoffet er svært rikt og utfyller tekstene på ein framifrå måte. Det same gjer
tabellar, grafar og kart.
Boka opnar med ein brei omtale av professor Knut Mykland. Artikkelen er velskriven
og treffande. Som lesar må ein bare nikke og
seie:» Ja, det var slik han var, denne umåteleg
gilde vitskapsmannen frå Der nord på
Mykland».
Dei tre forfattarane har delt stoffet mellom
seg. Men dei står samla bak boka slik ho ligg
føre, og som lesar veit ein ikkje kven som har
skrive kva. Det er nok rett å gjere det slik.
Elles kunne boka lett ha falle frå kvarandre
som isolerte artiklar. Heile boka verkar solid,
skriven med innleving og kjennskap og nærleik til stoffet. Men me meiner nok omtalen
av basisnæringane jordbruk og skogbruk
gjennom skiftande tider og konjunkturar er
kvalitativt aller best. Me møter folka på garden, lærer om hus og gardstun, om utviklinga
av hustypar, om stolpehus, smier og badstover. Utnyttinga av vasskrafta blir fyldig
omtala. Me les om korleis jordbrukskompetansen blei betre utover på 1800-talet og om
Landboforeninga som kom i 1890. Me blir
med på heieslått og stakksetting og lærer om
høysledar og trug. Dette kan karane. Me lærar
FRAMHALD NESTE SIDE
43
Potetopptaking på Auestad (nedre) ca. 1895.
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
om kosthald og matskikkar og om binæringar
som etter kvart kom inn til bygda, slik som
gruvedrift, birøkt og pelsdyravl. Husmannsplassane i Mykland er detaljert omtala. Den
generelle omtalen av husmannsvesenet boka
har, vil me nok seie kunne ha vore meir kritisk. Forfattarane fortel om forordninga av
1750 som påbaud skriftleg kontrakt og livstidsfeste, men fortel ikkje at denne forordninga blei trekt attende etter bare to år.
Under skogbruket blir skiftande driftsmåtar
detaljert skildra. Me får grundig innsyn i korleis flotinga var organisert. Me høyrer om skader og ulykker i skogen, og storbrannen i
2008 er breitt omtala. Me les om stavskur og
sagbruk, og om binæringar knytta til utmarka.
Jakt er noko forfattarane har greie på. Me
høyrer om bjørnejakt og snarefangst i gamle
dagar, og dei fortel levande om elgjakt i meir
moderne tid. Fiske har fått brei omtale, og fiskemåtane som er blitt praktisert, blir bretta ut
for oss, lystring og teinefangst.
Boka fortel detaljert om vegar og vegstubbar bygda etter kvart fekk, om myklendingane
som kom inn i bilalderen, og me får namna på
dei fyrste bileigarane. Utviklinga av rutebiltra44
Bilete frå boka
fikken er breitt skildra, og me les om det fyrste toget på veg inn til Hynnekleiv stasjon og
om «Hynnekleivhusmødre på vill lokomotivtur». Me les om telefonen som kjem til Mykland, om Guro på sentralen og om telefonsambandet til grannebygdene.
Skulen har sjølvsagt fått brei omtale, og
utviklinga av skulen i dei ulike distrikta. Me
får vite at Risdal var fyrst ute med å reise eige
skulebygg, og me fylgjer utvikling og sentralisering fram mot Mykland sentralskule.
Under hovudkapitlet «Sosialstellet» blir det
fortalt gripande om Terje Nereson
(1857–1946), som ikkje bare blei den siste
legdekallen i Mykland, men i heile landet.
Han gjekk frå gard til gard lenge etter
omgangslegd skulle vere avskaffa.
Kulturlivet i Mykland er breitt omtala.
Mykland har hatt mange spelemenn, får me
vite – og eit rikt slåttespel. Frans Aaneland
som kom til Mykland frå Evje som lærar sist i
1870-åra, var kyrkjesongar, god spelemann og
elles sentral i kulturlivet. Han skipa ungdomslag, skyttarlag og fråhaldslag i bygda. Ungdomslaget Frihug blei stifta i 1892. Men ungdomshuset Fritun kom fyrst i 1954. Mykland
har elles hatt flinke kunstnarar på ei rad område. Me les om Matias Målar, Klara Øygarden,
Ingrid Lauvrak, Nils Belland og Salve Kallevig.
Skyttarlaget med folk som Arne Aastveit
og idretten med Aadne K. Mykland får brei
omtale. Det same får sjølvsagt kyrkja og
utviklinga der gjennom dei siste 170 år. Me
las med spesiell interesse omtalen av sokneprest Hansteen. Fyldig er også omtalen av
religiøst liv og religiøs aktivitet knytta til
misjonslag, lekmannsrørsle og bedehus på dei
tre tettstadene i bygda, Risdal, Mykland og
Hynnekleiv.
Mot slutten av boka kjem eit eige hovudkapitel om krigsåra der omtalen av Milorg og
motstandsgruppa i Mykland er eit høgdepunkt. Boka sluttar med å fortelje om myklandsungdom som har søkt skular og utdanning utanom bygda sine grenser. Med namn
får me vite kven dei er, både dei som har gått
Sørlandets kristelege ungdomsskule, Åmli
statsrealskule og Hornnes landsgymnas. Heilt
til slutt er kjeldene som boka byggjer på,
detaljert lista opp. Boka opnar med eit dikt av
Knut Hauge der det heiter: «Den som vil meining få i livet og søkja svar, lyt vegen attende
gå til det som var». Kultursoga for Mykland
Olav Arne Kleveland
gjev mange svar.
Norsk Brændselolje reiste og dreiv trekolproduksjon på
Risdal frå 1941–1945.
Bilete frå boka
Mykland Forbruksforenings butikklokale i 1905. Forbruksforeninga blei danna i 1896 og reiste bygget i 1896–97.
Bilete frå boka. Postkort ved P.M. Damielsen, Arendal
60-årsjubileum for Søndel
Søndeled og Risør Historielag
hadde stor jubileumsfest for om
lag 100 personar på Risør Hotel
den 21. november 2009. Laget
er å rekne som eit historielag av
det særs solide slaget, med vel
500 medlemer og stor og jamn
aktivitet heile tida. Sjekk heimesida deira på www.srhl.no.
Agder Historielag gratulerer med
vel overstått jubileum.
leumsfesten. Frå 1986 vart historielaget utvida
til å omfatte Risør by òg, difor det lange namnet på laget.
Stadnamninteressa vart vekt allereie på 80talet, då innsamlinga byrja – og no er meir
enn 7000 lokale namn digitalisert. Det heile
skal kome mellom permane på ei stadnamndbok i løpet av 2010, eit arbeid som ein komité
på 7 medlemer har fått gjort ved hjelp av ein
fast møtekveld i veka i mange år. Dette GLER
me oss til, Søndeled og Risør! Vonar me får
boka til bokmelding her i EGDE – vil heilt
sikkert vere til inspirasjon og glede for alle
19. november 1949 møttest sju av dei driftiandre lag som syslar med same tanke og
gaste mennene på Ausland og danna Søndeled tema!
Historielag. Som det heiter i jubileumsartikkeDet fyrste årsskriftet i laget kom ut i 1976,
len av leiaren i laget, Jan Einar Henriksen:
og sidan har det vore utgjeve kvart einaste år.
«De var ikke mange, men til gjengjeld var de
Alle som har vore med i ein slik komité veit
godt motiverte, handlekraftige og utholkor mykje arbeid dét er! I tillegg samlar laget
dende.» Dette kan sanneleg gjelde i dei fleste
inn fotografi, lydopptak og film. Ein eigen
av organisasjonane i dag òg, for tidsanden er
Lyd- og bildekomité i laget gjev ut ein eigenslik at dei mange ikkje har tid til å gjere frivil- produsert dvd som eit gratis vedlegg til årbojug arbeid – og då vert det ofte meir arbeid på ka. Dette er veldig nye, moderne takter i eit
dei få…
historielag – og skaper entusiasme og historiLaget har ei rekkje komitear i sving, og
einteresse langt utover kommunegrensa.
desse viste utdrag av arbeidet sitt under jubiVerd å nemne er pinsevandringa kvart år i
laget, i 2009 var det den 30. i
Høg stemning og triveleg samvær under jubileumsfesten.
Foto Jan Einar Henriksen rekkja – som oftast med 300
deltakarar. I tillegg kjem den
faste medlemsturen ein sundag i august-september, som
regel gjesting av eit anna historielag i regionen. Dessutan
jobbar laget med å etablere eit
kulturløypenett rundt om i
Søndeled og Risør, så dette er
heilt klårt eit lag som kjem
seg ut og orienterer seg i terrenget!
Laget fekk kulturprisen frå
Risør kommune i 1989, har
for tida 10 ulike komitéar
som engasjerer 50 personar
og utgjer mest 3.500 dugnadstimar per år. –Me tek av
oss hatten!
46
Borghild Løver
led og Risør Historielag
Bøker frå Agder Historielag
Festen var godt besøkt, og leiaren i Agder Historielag, Beint Foss, overbrakte gratulasjonar og helsingar.
Foto Jan Einar Henriksen
Årsskrift
Nr. 1-65...................................................UTSELD!
Nr. 66-84 .....................................................kr. 50,Nr. 85 .........................................................kr. 190,Agder-bibliografien I og III .........................kr. 50,Bytingsprotokoll for Kr.sand 1670 ..............kr. 50,Tingbok for Vestre Råbyggelag 1686 ..........kr. 50,Tingbok nr. 1 for Lista (1657–1660) ...........kr. 50,Odelsmanntalet 1624 for Agder...................kr. 50,Tingbok nr. 1 og 2 for Mandal Sorenskriveri
(1677, 1684).................................................kr. 50,-
Anetavleskjemaer
Medlemer får 20 stk. gratis.
Ordinær pris pr. stk. .......................................kr. 1,Medlemer får 25 % rabatt ved kjøp for kr. 400,eller meir.
Rabatten gjeld ikkje
ved kjøp av
Agders Historie.
Porto kjem i tillegg.
Stortingsmann Ole Fuglestvedt
Uinnbunden..................................................kr. 30,Innbunden ....................................................kr. 50,-
Jon Løyland
Soger og segner. viser og vers ...................kr. 175,-
Agders Historie 800-1350
Agders Historie 1840-1920
Agders Historie 1641-1723
Kr. 350,- pr. stykk
eller alle tre for kr. 1000,-. Fraktfritt.
Tinging til
Agder Historielag,
Postboks 136,
4662 Kristiansand
eller
tlf. 97 06 44 85
eller e-post:
[email protected]
47
Da Christian1 Pedersen D
engelskmennene
Mens
Det var ikkje så enkelt å vere på
sørlandet i byrjinga av 1800talet, med Napoleonskrigen herjande. Her har EGDE fått inn eit
dykk i arkiva frå Svein Ø. Berge
som omhandlar ei hending utanfor Mandal i 1807; men samstundes var dette spanande
tider, iallfall for ein hobbyhistorikar! Vonar lesarane koser seg
med dette tidsbiletet:
Vi har fra flere kanter av landet hørt og lest
om hendelser fra Napoleonskrigene 1807–14,
men det meste er gått i glemmeboken for
lenge, lenge siden. Eller de eksister bare som
vage sagn. Også her på kysten, rett utenfor
Mandal, hendte ett og annet. I gamle brev og
rapporter kan en komme over spennende ting
når man leter i arkivene.
I en «pakke» med et brev, blant annet til
stiftamtmannen, kom det frem tre brev fra
daværende fogd Echorn i Mandal til stiftamtmann Thygeson i Kristiansand, hvor han rap-
porterte et par hendelser her utenfor en gang
på høstkanten 1807. Det ene skal jeg gjengi
utdrag av i moderne språkdrakt:
Utdrag av Echorns første brev
«Den 10. september 1807 var los og gjestgiver Hans Pedersen2, Skjernøysund, på vei
hjem fra Kristiansand med losbåten. Sammen
med ham i båten var reservelosen Knut Torjesen3 og et par skippere og tre matroser, alle
fra Flensburg. Klokken 1.30 ble de observante
på en engelsk slupp som de formodet tilhørte
noen engelske skip – et orlogsskip og to brigger – som var kommet opp ved kysten utenfor
Søgne et sted. Da losbåten var kommet i nærheten av Romsviga i Søgne var sluppen kommet nesten på skuddhold og de fant det derfor
best å styre inn mot nærmeste land, og da vinden var frisk og lagelig, nådde de til lands i
god behold og kom alle vel fra engelskmennene. Men det var bare så vidt det gikk
godt. De måtte la båten bli liggende igjen der
de landet og ta beina fatt innover land så fort
de orket, da engelskmennene forfulgte dem
Kapreren «Den norske Gut» av Kristiansand i nærkamp med den engelske fregatten «Tartar» den 3. november 1808.
Bilde fra boka «Nordjylland under englandskrigen». Foto Vest-Agder-museet Kristiansand KS 227.
Dyrstad ble fanget av
gjestgiveren i Skjernesund smatt unna
like til lands. Hans Pedersen og Knut Torjesen
kom i god behold hjem til Skjernøysund dagen
etter, men de visste ikke hvordan det videre
var gått med sjøfolkene fra Flensburg.»
Slik fortalte Hans Pedersen tildragelsen til
fogden, som så skrev dette til stiftamtmannen.
De to andre brevene skal jeg her gjengi ordrett, slik fogden skrev dem til
stiftamtmannen.
Fogdens første rapport:
«Fogd Echorns Rapport til Hr. Stiftamtmann
Thygeson vedrørende Christian Pedersen (45
år) Dyrstad Bortførelse av de Engelske, modtaget datert Christianssand den 11. september
1807.
Denne Dag er her i Nærheten af Mandal
forefaldt følgende; Ligesom man daglig har
haft Engelske Krydsere her udenfor, således
har man i Dag den hele Dag fra Morgen tidlig
af observeret et Linje-skib, en Fregatt og en
Kutterbrigg som har seylet til og fra Landet
nesten altid på samme Høyde.
Kl 12 til 1 observeredes at Kutter-briggen
havde udsatt en Slupp med 8 a 10 Mand, og
at denne landet på en ubebodd Ø kaldt
Færøen, ungefær ½ Mile østenfor Kleven
Havn, hvor de skal have skutt nogle Får og
medbragt Samme, og da de igjen vilde søge
Skibet traf de på en Mand der havede hjemme
på Stienøen, af Gården Dyrstad, hvilken Ø og
Gård ligger ungefær ½ Mile østenfor Kleven.
Mandens Navn er Christian Pedersen, som
tillige med de to Fruentimre kom roende fra
Kleven for at vende hjem. – Denne Mand med
Fruentimre tog de. Manden samt Båden beholdt de, men Fruentimrene sendte de igjen til
Stiernøen med Kutter-Briggens Slupp. Kl.
ungefær 5.30 kom en Smakke ind Klevens
Havn under Papenburger Flag, og denne
berettede at Kutter-Briggens Slupp havede
vært og forespurt om han ikke havede nogen
Lods om bord, men da han dette benækdede
var han igjen gået fra ham. Kl 6. har man
observeret et Linjeskib komme vestenfra og
forenede sig med det annet Orlogskib og
Fregatten samt Kutter-Briggen og stod de
samtlige fra Land.
Denne samlede Styrke synes at bebude
noget Alvorlig, og efter all Rimelighed kan det
ikke gjelde andet Sted en Christianssand.
Klokken ungefær 1 til 2 så man en stor
Fregatt, som førte mange Seil, endog ….. Seil?
(teksten var ikke lesbar), den gjorde Signaler
for de Krydsende, og fortsatte derpå Koursen
østerefter, man kan ellers af Foranmeldte slutte sig til, at det er disse Orlogskibe om at
gjøre at få Lodser, jei tror derfor, dette er
allene min Formening jei fremsetter, at Lodser
og Fiskere på det strengeste burde forbydes at
gå ud med Båder, thi en Sluppe kan lettelig
imellem Øer og Klipper overrumple dem.
Lodserne og Lodsoldermannen i Kleven
har i Dag sagt mig da jei bebreidede dem
deres Uforsiktighed, - en Lodsbåd med
Lodsseil og trende Lodser kom just ind i
Kleven da jei var der Kl henved 6, som havde
været på Fiskeri og som fortalte at de retirerede ind under Øene, da de så Kutter-Briggens
Slupp – at de ikke havede andet Forbud, end
at de ikke måtte nærme sig Engelske Orlogsskibe. Men nu, da det ikke kan være til Nytte
for vore egne Skibe, synes mig at et generelt
Forbud ikke var overflødig. – Til Lykke var
den Mand de haver taget ikke Lods, men de
kan dog lettlig tvinge ham til at anføre deres
Sluppe og med denne gå i Land på en eller
anden isoleret Ø og med Magt bortføre
Lodser.
Morgen skal jei lade hente de tilbageførte
Fruentimre, som ikke kan ske i Aften, og da
uoppholdelig sende deres Forklaring.
Mandal, den 10. September. Kl 8 slet
Aften.
FRAMHALD NESTE SIDE
49
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
Continuations Raport
I henhold til min Raport af gårs dato meddeles videre;
At de to Fruentimre som var i Båd med
Christian Pedersen Dyrstad, have i Dag for
mig givet følgende Forklaring;
Den ene, Anne Catrine (13 år), at være en
Datter til den af de Engelske tagne Christian
Pedersen Dyrstad, og den andre, Sille (22 år),
(Datter til Rasmus Aanonsen, f. 1747, på
samme Gård), at de tillige med C. Pedersen
roende i går den 10de fra Kleven Kl mellem 2
og 3 for at reise hjem til Gården Dyrstad på
Stiernøen, ungefær ½ Mil østenfor Kleven
Havn, og da de var kommet nesten til Land
eller til den Stø eller Sted (Nordstranda på
Dyrstad) hvor de alminnelig legger til med
Både, så de strax østenfor i en Vig, kalt
Kirkevigen, en stor Slup liggende og i denne 2
Mand der med Lodd stod og peilede Dybet,
men da disse 2de Mend var bleven «Deponentinderne» og deres Båd var blevet observerede, blev en anmindelig Allarm og der viste sig
i Sluppen en 8 a 10 Mand der øyeblikkelig
fyrende med Gevæhrene Skud i Skud, og i et
Øyeblikk var Seilet på deres Båd skudt i
Pialter og da Folkene i Sluppen så at Båden
satte lige til Land roede de til af alle Krefter.
Den ene af Pigene, Sille Christensdatter (13
år), klarte da at springe i Vandet, som stod
henne under Armene for inden hun nåede
Bunden med Fødderne og øyeblikkelig sprang
efter henne i Vandet 2 af Sluppens Folk, men
da hun forinden de, nåede Landet holdt de af
at forfølge hende. (Hun kom seg i land ytterst
på Nornes). Derimod bemægtigede de sig
Christen Pedersen og datter samt Båd, de
tvende Første satte de om bord i Sluppen og
Båden tog de på Slæbning.
Datteren til Christen Pedersen gråd og
skreg bestandig, og da de Engelske havede
talt en Del til henne som hun ikke forstod og
hun altså vedblev at skrige og græde, begynte
Nogle at tiltale hende på Dansk eller Norsk
og forsikrede hendes Fader intet Ondt skulde
vederfares og at de Dagen efter vilde sette
ham i Land. Men da hun desuagtet fremdeles
vedblev at jamre sig satte de hende på Land
på Stiernøen noget vest for Bådstøen, og
50
roede derpå av Sted med hennes Fader og
hans Båd.
I blant adskillige Fødevarer som hennes
Fader havede i Båden var et stort stykke Ost,
som de greb, de Engelske, som Rovfugle og
nedslugede som forsultne og grådige Rovdyr.
Da Sluppen havde fået Christian
Pedersens Datter i Land roede den til den
strax vestenfor liggende og ubeboede Ø,
Færøen kaldet hvor de skjød nogle Får, som
av de på Stranden Vakthavende blev observeret til at være 3 stk.
Endnu i Dag observerer man at det i går
bemeldte Orlogskib, Fregatten og KutterBriggen krydser på samme Høyde som i går.
Men man kan i Dag ikke se noget til det
Orlogsskib som i Aftes Kl 6 stødete til de
Ovenanmeldte 3 andre.
Mandal den 11. September 1807
H. Echorn»
Det har ikke vært mulig å finne noen skriftlige
kilder om hva som senere hendte med
Christian Pedersen Dyrstad, men muntlige tradisjoner forteller at han ble bedt av britene om
å lose inn til Kristiansand, hvilket han avslo.
Han skal, også dette i henhold til tradisjonene,
ha «spilt» åndssvak, eller «gal». Meg bekjent,
talte den gode Christian Pedersen rimelig godt
engelsk. Christian Pedersen var heller ikke
helt ukjent med losing, men som det fremgår
av rapporten, hadde han ikke «patent» som
los. Videre vet tradisjonen å berette at han
dagen etter ble ilandsatt et eller annet sted i
nærheten av Ny-Hellesund. Hva Hans Pedersen angår, så omkom han ved en kullseiling
på Klevefjorden i 1831.
Noter:
Dette må være feilskrevet, mannen het, jfr. folketellingen 1801, Christen Pedersen, f. ca 1762, var da ca 45 år
gammel.
2
Hans Pedersen var født ca. 1766, og jfr. folketellingen
1801, oppført som
los og strandsidder.
3
Knut Torgison var født 1775, og jfr. folketellingen
1801, oppført som matros. Han var sønn av Torgie
Knutsen, fisker og strandsidder.
1
Av Svein Ø. Berge
Et solid bidrag til nordens historielitteratur:
Nordjylland under Englandskrigen 1807-1814
Et skikkelig praktverk av ei bok
på 656 sider har nettopp kommet ut fra Aalborg
Universitetsforlag, i samarbeid
med Historisk Samfund for
Himmerland og Kjær Herred,
Historisk Samfund for Thy og
Vester Han Herred og Historisk
Samfund for Vendsyssel.
Men det har også vært bidrag og
utveksling av faghistorie med
norske historikere; Gustav Sætra
og Berit Eide Johnsen leverer
absolutt varene i så måte. Samarbeidet om boka har vært vidt;
det strekker seg både tverrfaglig
og tverrinstitusjonelt, i det
eksperter fra ulike universiteter,
muséer, arkiv, lokal-, kultur- og
amtshistoriske foreninger har
bidratt i boka. Boka er svært lesbar på lettfattelig dansk, mens
bidragene fra Sætra og Eide
Johnsen er på norsk.
FRAMHALD NESTE SIDE
Skipet «Vaaren» av Grimstad, bygd av Halvor Thommesen Riiber i 1805.
Bilde fra boka. Maleri av Linn Simonsen
51
Slik ville vi gjerne huske krigen; som Davids kamp mot Goliat.
FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE
Kort fortalt tar boka opp årsakene til at
Englandskrigen fikk så stor betydning for
Nordjylland – og dermed også Norge, i og
med det tette båndet mellom Norge og
Danmark på denne tiden. Å lese ei så tykk
bok om 7 år i den spennende tidsepoken tidlig
på attenhundretallet er rett og slett en vidunderlig opplevelse!
Boka er delt opp i tre hovedkapitler, der
det første tar for seg konsekvensene av
Englandskrigen på landsbasis, altså for landet
Danmark (og Norge) i sin helhet. Det andre
kapitlet heter Englandskrigen og Nordjylland
og går som tittelen antyder ned på regionalnivå. Til sist er det Englandskrigens virkning på
lokalmiljøet som belyses, for eksempel i
Aalborg, Skagen og Vendsyssel. Men betydningen av Englandskrigen for (det sørlige)
Norge er særlig fremhevet; avhengigheten av
det danske kornet for å brødfø oss – bevisstgjort for alle nordmenn i det kjente «Terje
Vigen»-diktet. Situasjonen i Norge ble atskillig mer dramatisk da Danmark-Norge i 1807
gikk inn på Napoleons side, og det ble en britisk blokade så effektiv at det så å si ikke kom
52
Bilde fra boka. Maleri av Christian Møllsted 1896
korn til Norge fra Danmark den høsten. Og
bortimot hele den dansk-norske skipsflåten
ble tatt av engelskmennene.
Flåteranet og krigen gjorde England til et
lite velsett land, sett fra norske øyne: «Den
opblæste Ø», «Albions Snigmordere» og
«denne Røverkoloss» er beskrivende ord for
dem som uttaler dem. Dermed fikk vi noe
som er kalt «kaperfart», en slags legalisert
sjørøveri. De store rederne som mistet skipene
sine under tapet av den dansk-norske handelsflåten, slår seg nå opp igjen som kaperredere
for å hevne seg og ta tilbake sin tapte formue.
Men dette var selvsagt svært risikofylt. Boka
går inn i detaljene så en riktig kjenner kruttrøyken blåse forbi nesa:
Krigskutteren «Den norske Gut» var løpt
av stabelen 16. august. Skipet var på 15 kommerselester og hadde 54 manns besetning da
det seilte ut på tokt fra Kristiansand 1.
november. Men ikke mange dagene etter ble
det tatt av et fiendtlig skip, og styrmann og
nestkommanderende på kutteren, Ole
Tiomsaas, kunne fortelle hvordan det var gått
til: Skipet hadde kort tid etter avreise fått en
engelsk fregatt i sikte. De hadde derfor lagt
seg til ankers ved Flekkerøy utenfor
Krigen 1807–14 fikk stor betydning for norsk selvforståelse. Her maleri av Eidsvoldforsamlingen.
Bilde fra boka. Maleri av Oscar Wergeland 1887
Kristiansand natten over. Neste dag seilte de
videre. Klokken to om ettermiddagen 3.
november ble de oppmerksom på fire seilere
som kom vestfra. De begynte å jakte på dem.
Men etter en halvtime så de plutselig at den
ene var en engelsk fregatt. Den la kursen mot
dem. Jakten foregikk helt til kl. 18.30 om kvelden. De befant seg da omkring en mil av land
like vest for Kristiansand. Engelskmennene
fyrte løs, «ej allene med Skraae, men og med
Musketter». Skuddene gikk gjennom seilene.
De fant det da umulig å «resistere eller echapere», verken motstand eller flukt var mulig.
De overga seg. Det viste seg at «Tartar»
hadde 42 kanoner. Kaptein Joseph Backer
beordret hele den norske besetningen, bortsett
fra to mann, om bord i «Tartar», mens 20
mann fra «Tartar» ble satt om bord på «Den
norske Gut». Samme kveld ble de ekspedert til
Leith i Skottland. Slik havnet de blant de totalt
7000 norske sjøfolkene som kom i engelsk
fangenskap i løpet av 1807–1814.
Boka er et herlig dykk i historien som du
bare MÅ ha, og denne lille bokmeldinga kan
absolutt ikke yte rettferdighet nok til alle de
spennende detaljene og vinklene som blir presentert. Kan du ikke vente til du får tak i boka
med ISBN 978-87-7307-966-9, så kan du lese
utdrag på www.forlag.aau.dk. Boka koster
450 kr, men kommer ikke i salg hos norske
bokhandlere. Du kan få tak i boka ved å ringe
tlf. 37025933, sende e-post på
[email protected]
eller skrive til Nordisk Informasjonskontor
Sør-Norge, Pb. 77, 4801 Arendal.
Johnny Hofsten
Under napoleonskrigene ble det bygd mange skuter for å
oppveie for det tapte. Her fra skipsbygging langt senere,
ved Saltrød Verft øst for Arendal omkring 1900.
Bilde fra boka
53
Årsmelding for 2009
Tillitsvalde i 2009–2010 har vore
Styremedlemer:
Beint Foss,
Tveit Historielag, leiar
Ellen Ledaal Gjertsen,
Arendal Historielag, nestleiar
Anders Auen Grimnes,
Vestre Moland og Lillesand Historielag,
styremedlem
Hallvard Tveit,
Valle Sogelag, styremedlem
Ragnhild Skarsten Larsen,
Flekkefjord Historielag, styremedlem
Eilert Skjævestad,
Tromøy Historielag, styremedlem
Olaf Ingebretsen,
Vennesla Historielag, styremedlem
Inge Augland,
Torridal Historielag, styremedlem
Varamedlemer:
Helge Wiig, Mandal
Sveinung Lien, Tvedestrand
Kristian Sundtoft, Lillesand
Birgit Attestog, Bygland
Kari M. Bruli, Kvinesdal
Jan A. Ommundsen, Færvik
Gerd Lillian Olsen, Mandal
Liv Kirsten Rølland, Kristiansand
Valkomiteen:
Ellinor Lundberg, Arendal
Bernt Gautestad, Evje
Kjell Ove Sætren, Mandal
Per T. Knudsen, Kristiansand
Revisor:
Ettersynet av rekneskapen er gjort av
fylkesrevisjonen i Vest-Agder
Skrivar:
Borghild Løver, Lindesnes
Styret
Det har vore 4 styremøte og 42 saker til handsaming i 2009. I tillegg har leiaren og skrivaren
hatt ein god del møte.
Medlemsutvikling
Agder Historielag hadde 840 medlemer den
31.12.2009. 40 av desse var lokallag.
Verksemda i laget
Skrivar
Borghild Løver har vore skrivar tilsvarande 20%
stilling.
Kontorlokale og arkiv
Lagskontoret har i 2009 vore i tredje høgda i
Mållagsbygget midt i Kristiansand sentrum.
Medlemene i historielaget har alltid kunna nå
skrivaren per telefon dag som kveld og tinge
bøker. Hovudlageret av bøker og årsskrift har
vore på Statsarkivet i Kristiansand, dvs. på
Gimlekollen.
Årsmøtet 2009
Årsmøtet vart halde i «Majorstuen» på
Evjemoen laurdag 18. april 2009. Det var møtt
fram om lag 45 direktemedlemer og lokallagsrepresentantar. Kathrin Pabst heldt eit levande
føredrag om «Kulturhistoriske musé på nye
vegar. Mellom krav frå staten, folket og opplevingsøkonomien».
54
Årsskriftet 2009
Årsskrift nr. 85 vart sendt ut ein dag føre jul og
var på 196 sider. Årsskriftet vart trykt i 1400
eksemplar, og fekk særs god omtale i Fevennen.
Agderposten hadde eit stort oppslag om Tryggve
Gran-artikkelen frå årsskriftet. Tema denne
gongen var: biografiar, kulturminne, solur, folkeminne (heksebrenning), sjukdomshistorie
(nervefeberen) og krigshistorie. I redaksjonskomitéen sat Beint Foss, Johnny Haugen,
Leonhard Jansen, Marie T. Sørensen og
Borghild Løver.
Egde
Medlemsbladet EGDE kom ut med to nummer i
2009, og hadde ein stadig finare utsjånad fordi
alle bileta etter kvart var i fargar. Redaksjonen
for dette bladet var Borghild Løver. Bladet vart
trykt i 1100 eksemplar og sendt ut til alle medlemene.
Internettside
Internettsida til Agder Historielag har vorte fullstendig oppdatert i 2009 ved hjelp av eit godt
samarbeid mellom Tormod Engebu og skrivaren.
Sjå www.agderhistorielag.no.
Agders Historie
Det er kome ut fire band av Agdersoga:
• 1920-1945 (Kjell Olav Masdalen, 1991, 2000
eks.)
• 1840-1920 (Bjørn Slettan, 1998, 2000 eks.)
• 800-1350 (Torbjørn Låg, 1999, 2000 eks.).
• 1641-1723 (Ingeborg Fløystad, 2007, 2500
eks.)
Det femte bandet (1350-1640), som Stein Tveite
skriv på, kjem vonleg ut i løpet av dei neste to
åra.
I komitéen for Agdersoga sit Stein Tveite,
Bjørn Slettan, Gustav Sætra, Berit Eide Johnsen
og Rune Holbek. Anne Tone Aanby er biletredaktør. Komitéen har hatt desse møta i 2009:
26.-27. mars og 5.-6. nov.
Nemndarbeid
Den ypparlege turnemnda i laget, Olav Arne
Kleveland, Birgit Attestog og Jan Arild
Andersen, hadde lagt opp til ein fantastisk vestlandstur med fruktbløming i Hardanger 21.-24.
mai.
Ei stadnamngruppe vart utnemnd for å jobbe for
å få til ei statleg nettbasert presentasjonsløysing
for stadnamn i Noreg: Terje Sandkjær, Eilert
Skjævestad og Ivar J. Jansen.
Ei nemnd for barnevandringar i høve den etter
kvart aukande satsinga på dette temaet vart òg
utnemnd i 2009: Terje Sandkjær og Tyra Ågedal.
Annan aktivitet/samarbeid
Landslaget for lokalhistorie ville ha landsmøtet
på Sørlandet denne gongen, dermed vart Rica
Dyreparken Hotell like utanfor Kristiansand
åstad for dette helga 5.-7. juni. Ein lokal komité
av dei næraste lokallaga utarbeidde to flotte ekskursjonar for landsmøtedelegatane: Flekkerøy
Historielag, Christianssands Byselskab,
Randesund Historielag, Torridal Historielag,
Birkenes Historielag, Tveit Historielag, Agder
Historielag og Høvåg Museums- og Historielag.
Frå Agder Historielag møtte Beint Foss og
Kristian Sundtoft som delegatar (Borghild Løver
deltok utan røysterett).
Agder Historielag var til stades på
Agderseminaret på UiA i Arendal 16. og 17.
okt. I tillegg er historielaget sterkt medverkande
til realiseringa av ei eiga brukargruppe av
Bentsens hus (Kronprinsens gt. 59) og har hatt
nokre møte med kommunen og brukarane i samband med dette.
Agder Historielag har hatt temamøte i samarbeid med eit lokallag for fyrste gong; som var
10. oktober i Arendal, med Arendal Historielag
som praktisk tilskipar. Gustav Sætra heldt eit
interessant føredrag om sjøfartsbyen Arendal.
Før føredraget var det omvising på Tyholmen
v/Øyvind Rosenvinge.
Agder Historielag stod på stand under
Naturligvis (tidl. Landbruksdagane) på
Evjemoen 14.-16. aug.
Leiaren i Agder Historielag heldt føredrag
om namneskikk på slektsforskardagane (ved
DIS) i Arendal 31. okt.
Økonomi
Medlemskontingenten for 2009 var på 250,- kr.,
altså den same som året før. Vest-Agder
Fylkeskommune gav eit driftstilskot på 110.000
kr., i tillegg til eit tilskot til Agdersoga på
50.000 kr. Frå Aust-Agder Fylkeskommune kom
det 60.000 i driftstilskot og 50.000 kr. til
Agdersoga. Rekneskapen viser eit overskot på
165.430 kr i 2009.
På lager har me ståande ei mengd bøker og ein
del dvd’ar som sjølvsagt utgjer ein stor verdi,
men som ikkje er synt i jamvektrekneskapen.
Desse vert talde ved flytting av kontoret.
Løylandboka er mest utseld. For fleire detaljar,
sjå rekneskapsoversyn og revisjonsmelding.
Oppsummering
Historielaget har halde ein høg aktivitet òg i
2009. Nettsida er vorten oppdatert, det er gjort
digitalisering av årsskrifta fram til 1952.
Representantar frå styret har vore til stades på
jubileumsfesten til Kvinesdal Historielag og
Søndeled og Risør Historielag. Beint Foss er
dessutan styremedlem i Landslaget for lokalhistorie. I tillegg har me hatt fleire viktige samarbeidspartnarar som me ynskjer å rette ein særskild takk og helsing til: Kristiansand kommune
v/kulturdirektøren og dei andre samarbeidspartnarane i høve Bentsens Hus, i tillegg til AustAgder kulturhistoriske senter, Statsarkivet og
ikkje minst Vest-Agder og Aust-Agder fylkeskommune.
Kristiansand, 10. mars 2010
Beint Foss - Ellen Ledaal Gjertsen
leiar
nestleiar
Ragnhild Skarsten Larsen - Inge Augland
Hallvard Tveit - Olaf Ingebretsen
Eilert Skjævestad - Anders Auen Grimnes
55
Resultatregnskap 2009
INNTEKTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontingent medlemmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontingent lokallag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd V-A fylke drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd V-A fylke Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd A-A fylke drift. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd A-A fylke Agdersoga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd bok Setesdal regionråd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd bok Setesdalmusèet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd bok Valle Sparebank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd bok Sparebanken Pluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd V-A fylke DVD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
"Salg DVD ""Sturla kåserer""" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg bok Jon Løyland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg Agdersoga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg årsskrift. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg tingbøker o.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg annonser årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Refusjon m.v.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Andre inntekter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SUM INNTEKTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regnskap
2009
Busjett
2009
Regnskap
2008
183 700,00
23 234,00
110 000,00
195 000,00
20 000,00
110 000,00
50 000,00
60 000,00
194 690,00
20 834,00
100 000,00
25 180,00
51 110,00
19 550,00
6 555,00
350,00
9 900,00
7 918,51
3 400,00
5 000,00
10 000,00
20 000,00
1 000,00
10 000,00
10 000,00
2 000,00
60 000,00
50 000,00
25 000,00
10 000,00
10 000,00
5 000,00
30 000,00
34 600,00
19 955,00
31 696,00
5 107,50
402,50
9 900,00
10 581,19
1 800,00
500 897,51
543 000,00
509 566,19
62 372,50
36 000,00
63 000,00
36 000,00
Inkl. husleie
10 000,00
5 000,00
5 000,00
50 000,00
50 000,00
90 000,00
100 000,00
50 000,00
62 480,00
36 000,00
(239,97)
1 514,00
UTGIFTER
AdmAdministrasjon/sekretær. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Husleie/strøm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefon/bredbånd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Drift hjemmeside/internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontorrekvisita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aviser/tidsskrifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Porto og postboksleie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trykking Egde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trykking årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Agdersoga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Møteutgifter Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse utgifter Agdersoga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
"DVD ""Sturla kåserer""". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bok Jon Løyland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontingenter/gaver/tilskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Årsmøte Agder Historielag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Årsmøte landslaget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kjøregodtgjørelse/møter styret/andre. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Revisjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Flytting kontor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse utgifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 812,00
8 500,00
5 073,50
12 927,50
5 250,00
1 650,00
6 635,00
5 000,00
12 000,00
10 000,00
10 000,00
7 000,00
30 000,00
10 000,00
SUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
336 400,41
543 000,00
56
3 880,72
657,00
2 440,00
47 708,19
45 000,00
72 500,00
19 665,00
329,00
3 545,00
36 563,49
29 750,00
64 000,00
720,00
74 670,00
79 061,25
2 569,00
10 995,00
8 698,22
5 250,00
2 033,15
417 609,14
Regnskap
2009
FINANS
Busjett
2009
Regnskap
2008
Omkostninger bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 663,50
Renteinntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3 597,00)
SUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(933,50)
SUM UTGIFTER/FINANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 466,91 543 000,00
RESULTAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 430,60
-
750,00
(4 459,02)
(3 709,02)
413 900,12
95 666,07
Balanse 2009
BANKINNSKUDD
Kto. 3000.20.36165 Drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kto. 3000.13.76191 Kulturreiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kto. 3000.17.73697 Drift Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kto. 3000.17.73700 Plassering Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2009
2008
416 249,25
10 281,02
5 270,95
162 286,64
203 830,53
10 269,02
5 263,95
69 165,64
SUM BANKINNSKUDD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
594 087,86
288 529,14
Utestående fordringer
Til gode tilskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Til gode annonsering årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse tilgodehavende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50 000,00
9 100,00
4 040,00
90 000,00
9 100,00
SUM UTESTÅENDE FORDRINGER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63 140,00
99 100,00
SUM BANKINNSKUDD/UTESTÅENDE FORDRINGER . . . . . . . . . . . .
657 227,86
387 629,14
Egenkapital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (238 484,26) (142 818,19)
Udisponert overskudd/underskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (165 430,60) (95 666,07)
SUM EGENKAPITAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (403 914,86) (238 484,26)
FORSKUDDSINNBETALTE KONTINGENTER
Forskuddsinnbetalte kontingenter medlemmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (30 250,00) (30 750,00)
Forskuddsinnbetalte kontingenter lokallag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(636,00)
SUM FORSKUDDSINNBETALTE KONTINGENTER . . . . . . . . . . . . . . . (30 250,00) (31 386,00)
FORSKUDDSINNBETALTE TILSKUDD
Vest-Agder fylkeskommune (Agdersoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (100 000,00) (50 000,00)
Aust-Agder fylkeskommune (Agdersoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (100 000,00) (50 000,00)
SUM FORSKUDDSINNBETALTE TILSKUDD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (200 000,00) (100 000,00)
KORTSIKTIG GJELD
Porto årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (21 063,00) (17 758,88)
Diverse gjeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2 000,00)
SUM KORTSIKTIG GJELD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (23 063,00) (17 758,88)
SUM GJELD OG EGENKAPITAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
657 227,86
387 629,14
Kristiansand, 1. februar 2010.
57
Budsjett 2010
........................................................
INNTEKTER
Kontingent medlemmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontingent lokallag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd Vest-Agder fylke drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd Vest-Agder fylke Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd Aust-Agder fylke drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tilskudd Aust-Agder fylke Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg DVD @Sturla kåserer""" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg bok Jon Løyland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg tingbøker o.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salg annonser årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Refusjon m.v.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Andre inntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SUM INNTEKTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
UTGIFTER
Administrasjon/sekretær . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Husleie/strøm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Drift hjemmeside/internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontorrekvisita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aviser/tidsskrifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Porto/postboksleie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trykking Egde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trykking årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Møteutgifter Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse utgifter Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontingenter/gaver/tilskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Årsmøte Agder Historielag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Årsmøte landslaget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kjøregodtgjørelse/møter styret/andre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Revisjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Flytting kontor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse utgifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budsjett 2010 Regnskap 2009
180 000,00
20 000,00
115 000,00
50 000,00
60 000,00
50 000,00
5 000,00
2 000,00
15 000,00
5 000,00
183 700,00
23 234,00
110 000,00
60 000,00
9 000,00
7 000,00
3 000,00
25 180,00
51 110,00
19 550,00
6 555,00
350,00
9 900,00
7 918,51
3 400,00
521 000,00
500 897,51
80 000,00
36 000,00
4 000,00
1 000,00
3 000,00
50 000,00
50 000,00
80 000,00
110 000,00
25 000,00
4 000,00
6 000,00
15 000,00
62 372,50
36 000,00
3 880,72
657,00
2 440,00
47 708,19
45 000,00
72 500,00
15 000,00
6 000,00
30 000,00
5 000,00
19 665,00
329,00
5 812,00
8 500,00
5 073,50
12 927,50
5 250,00
1 650,00
6 635,00
SUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
520 000,00
336 400,41
FINANS
Omkostninger bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Renteinntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 000,00
(3 000,00)
2 663,50
(3 597,00)
SUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 000,00
(933,50)
SUM UTGIFTER/FINANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
521 000,00
335 466,91
RESULTAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
165 430,60
59
Styret for Agder
Historielag 2010-2011
Frå venstre: Hallvard O. Tveit, Inge Augland, Liv Kirsten Rølland, Beint Foss, Kristian Sundtoft, Ragnhild Skarsten Larsen
og Eilert Skjævestad. Gunnar Thorstensen var ikkje til stades då biletet vart teke.
Foto Borghild Løver
Leiar: Beint Foss, Fossev. 130, 4658 TVEIT
Tlf. 38 06 33 24 / 90 85 02 74,
e-post: [email protected]
Vara: Helge Wiig, Skidalsheia 18, 4514 MANDAL
Tlf. 38262760, 95138748, [email protected]
Nestleiar: Eilert Skjævestad,
Sølvfaksv. 5, 4818 FÆRVIK
Tlf. 37085080/92819486,
e-post: [email protected]
Vara: Jan A. Ommundsen,
Gabriel Scottsvei 4, 4818 FÆRVIK
Tlf. 37085091/95233615,
e-post: [email protected]
Rekneskapsansv.: Ragnhild S. Larsen,
Svegev. 13, 4400 FLEKKEFJORD,
Tlf. 38323917/95204028,
e-post: [email protected]
Vara: Kari M. Bruli, Træland, 4480 KVINESDAL
Tlf. 97750559, e-post:
[email protected]
Inge Augland, Kuliav. 37, 4618 KRISTIANSAND
Tlf. 38118444/90186608, e-post: [email protected]
Vara: Bjug Åkre, Halvdan
Svartesv. 6 D, 4633 KRISTIANSAND
Tlf. 38100848/48895962, e-post: [email protected]
Liv Kirsten Rølland,
Skinnerheia 31A, 4634 KRISTIANSAND
Tlf. 38198292/47818614, e-post: [email protected]
60
Vara: Gerd Lillian Olsen,
Salthaugv. 97, 4516 MANDAL
Tlf. 38169244/40416061
Kristian Sundtoft, Østregt. 3, 4790 LILLESAND
Tlf. 91341237, e-post: [email protected]
Vara: Anders Auen Grimnes,
Lillesand Bo- og omsorgssenter, trygghetsavd.,
4790 LILLESAND - Tlf. 37270604/91337964
Digitaliseringsansv.: Hallvard O. Tveit,
Brokke, 4748 RYSSTAD
Tlf. 37936184/ 48121031, e-post: [email protected]
Vara: Birgit Attestog, 4745 BYGLAND
Tlf. 37935622/90639564, e-post: [email protected]
Gunnar Thorstensen, Skilsøy, 4818 FÆRVIK
Tlf. 37085782/91342776, e-post: [email protected]
Vara: Sveinung Lien,
Kollåsv. 44, 4900 TVEDESTRAND
Tlf. 37161263/47236559, e-post: [email protected]
Skrivar og dagleg leiar:
Borghild Løver, tlf. 97064485
e-post: [email protected]
Heimeside: www.agderhistorielag.no
Kontoradresse: Gyldenløvesgt. 11, 4611 KR.SAND
Postadresse: Postboks 136, 4662 KR.SAND
Årsmøteprotokoll
for Agder Historielag
Full konsentrasjon under årsmøtet til Agder Historielag på Byglandsfjord, her er det rekneskapsansvarleg Ragnhild
Skarsten Larsen som fylgjer nøye med heilt framme, midt på biletet.
Foto Beint Foss
Stad:
Revsnes Hotell,
Byglandsfjord,
kl.11.00-14.45.
Til stades: 43 frammøtte,
inkludert føredragshaldar, styre og
valnemndrepre.
Styreleiar Beint Foss ynskte velkomen.
Kjell Olav Masdalen var ein provoserande
føredragshaldar som innbaud til dialog og
samtale til det alltid engasjerande temaet
”Okkupasjonstid”. Klokka 12.30 var det middag, og 13.15 var det musikalsk innslag ved
Dag Ellefsen og Finn Bendiksen. Så tok årsmøtet til kl. 13.40.
Sak 1 VAL AV MØTELEIAR
Kristian Sundtoft vart vald til møteleiar.
Sak 2 GODKJENNING AV INNKALLING OG SAKLISTE
Innkallinga og saklista vart godkjend, etter at
det vart opplyst at sak 6 (vedtekter) gjekk ut
(stod att frå fjorårets sakliste).
Sak 3 VAL AV TO REPRESENTANTAR TIL Å SKRIVE UNDER
PROTOKOLLEN
Ellinor Lundberg (Arendal Historielag) og
Sigbjørn Sandsmark (Flekkefjord historielag)
vart valde til å skrive under protokollen.
Sak 4 GODKJENNING AV
ÅRSMELDING
Skrivaren las opp årsmeldinga. Årsmeldinga
vart samrøystes godkjend.
Sak 5 GODKJENNING AV
REKNESKAPEN
Ragnhild Skarsten Larsen la fram rekneskapen, som viste 165.430 kroner i overskot i
2009. Rekneskapen var revidert og funne i
orden, jamfør revisjonsmeldinga som var lagt
fram under møtet. Rekneskapen vart samrøystes godkjend.
Sak 6 INNKOMNE SAKER
Det var ingen innkomne saker bortsett frå
dette frå styret:
Jfr. vedtaket på landsmøtet i LLH, er det på
Akklamasjon er på sin plass på eit årsmøte, og årsmøtelyden treivst veldig godt i konferansesalen på Revsnes Hotell.
Foto Borghild Løver
trappene ein ny medlemsmodell. Det ser førebels ut til å vere tre moglege vegar her:
1. Ha medlemskapen nett slik han er no – altså
ikkje gjere nokon endringar i det heile teke.
2. Ein enkel overgang til å berre vere paraplyorganisasjon, dvs. at noverande direktemedlemer går over til å vere årbokabonnentar,
medan heile historielag kan vere tilslutta AH
som medlem.
3. Ein gjennomgåande medlemskap for dei
som ynskjer å vere medlemer – og der
EGDE går ut til alle medlemene i lokallaga.
Dei som vil ha årboka til AH, lyt teikne eit
eige årbokabonnement i tillegg.
Ein føresetnad før ein kan vedta evt.
endringar i medlemskapen, er å vite kostnadene, slik at ei av oppgåvene til styret ville
vere å finne ut av dette innan årsmøtet 2011.
Styret ynskjer å utarbeide fleire detaljar for
kvar modell før endeleg standpunkt vert teke
i saka, men meiner ei klårare tilknyting til
historielaget i fylket og på landsbasis er
naudsynt viss organisasjonen skal vidareutvikle seg.
Føredragshaldar Kjell-Olav Masdalen provoserte og engasjerte tilhøyrarane under føredraget som alltid plar vere føre årsmøtet til Agder Historielag.
Foto Beint Foss
62
Ordstyraren Kristian Sundtoft og
Ingen tvil om at føredraget til Kjell-Olav Masdalen straks føre sjølve årsmøtet var interessant.
Styret si tilråding til årsmøtet vart teke til
vitande: «Årsmøtet gjer ingen vedtak om
endring av medlemsmodellen i år, men styret
jobbar vidare med medlemsmodellane, utarbeidar eit høyringsutkast og set i gang ein
informasjonsprosess i lokallaga i løpet av
2010”.
Sak 7 BUDSJETT
Årsmøtet gjekk samrøystes inn for det framlagde budsjettet som Ragnhild la fram.
skrivaren Borghild Løver i ein sjeldant stille augneblink.
Foto Beint Foss
Foto Beint Foss
Sak 8 VAL
I valnemnda sat Ellinor Lundberg (Arendal),
Kjell Ove Sætren (Mandal), Bernt Gautestad
(Evje) og Per T. Knudsen (Kr.sand). Noko
alternativt framlegg kom ikkje fram, og valnemnda sitt framlegg vart samrøystes vedteke.
----Straks før årsmøtet var heva, takka leiaren for
tilliten og delte ut blomar til avtroppande styremedlemer Ellen Ledaal Gjertsen, Olaf
Ingebretsen, Anders Auen Grimnes og dvd’en
med Sturla Ertzeid til den som gjekk ut av
valnemnda i år; Per T. Knudsen.
Nestleiar Eilert Skjævestad midt i eit årsmøteinnlegg.
Foto Beint Foss
63
B
BLAD
ISSN
RETURADRESSE:
Agder Historielag
Postboks 136,
4662 Kristiansand
0333-4082
Temamøte i Konsmo
Set av tid til temamøte om barnevandring
i Konsmo sundag 3. oktober!
Agder Historielag og Audnedal Historielag med fleire innbed alle som
har lyst til historielagsmøte med barnevandringar som tema på det
flunkande nye allbrukshuset på Helle i Konsmo.
Deltakaravgifta er 100 kr, som dekker eit enkelt måltid på barnevandrarvis.
Ein eigen brosjyre vert sendt ut til alle medlemene føre møtet
med nærare opplysningar. Foto av Konsmobygda ved Beint Foss