Transcript Þekjukerfi

5. Kafli: Þekjukerfi
Líffæra- og lífeðlisfræði 103
Guðrún Narfadóttir
Þekjukerfi
• Húð og tengdar einingar (hár, kirtlar og
neglur) mynda þekjukerfi
• Húðin er stærsta líffæri líkamans
– Yfirborð um 2 m2
– Þyngd 4.5 – 5 kg
– Meðalþykkt 1-2 mm (0.5 – 4mm)
Hlutverk húðar
• Vernd
– Gegn varmatapi og vökvatapi úr líkama
– Gegn umhverfisáhrifum eins og sýklum, áverkum, efnum,
vatni (söltu og fersku) og geislum
•
•
•
•
•
Stjórnun líkamshita
Skynjun
Blóðgeymsla
Útskilnaður (excretion)
Frásog (absorbtion)
– sum lyf og efni geta frásogast um húð
• Ónæmi (immunity)
• Myndun D-vítamíns
Lagskipting húðarinna
• Húðin er úr tveim lögum
– epidermis (yfirhúð) og
– dermis (leðurhúð)
• Undirhúð / húðbeður (subcutis /
hypodermis)
– tengir dermis við undirlag
Epidermis
• Epidermis er úr marglaga flöguþekju
• Lagið endurnýjast út frá frumuskiptingum í
neðsta laginu (botnlagi = stratum basale)
• Við frumuskiptingarnar flytjast eldri frumur
ofar í lagið og fyllast af hyrni (keratíni)
• Efst er hyrnislag (stratum corneum) úr
dauðum hyrnisfrumum
• Epidermis er þykkast í lófum og á iljum
Frumur í epidermis
• Keratínfrumur (keratinocytes) (90%)
– Þekjufrumur sem fyllast af hyrni og deyja
• Sortufrumur (melanocytes) (8%)
– Mynda melanín sem flyst til þekjufrumna og ver
kjarna þeirra fyrir útfjólubláum geislum
• Merkels frumur
– Tengjast skyntaugafrumum (snertiskyn)
• Langerhansfrumur
– Hvít blóðkorn sem stunda agnaát (varnarkerfi)
Dermis
• Gert úr þéttum óreglulegum bandvef
með kollageni og teygjuþráðum
• Tengist við epidermis með nabbalagi
• Tauga- og æðaríkt
• Inniheldur hár, svita- og fitukirtla
• Flest skynfæri húðarinnar eru staðsett í
dermis
Húðlitur
• Litarefni í húð
– Melanín: brúnt, myndað af sortufrumum í yfirhúð
– Karótín: gulrautt, í hornlagi og fitu í dermis og
subcutis
• Ef lítið er af litarefni í epidermis er húðin bleik
vegna blóðrauða (æðarnar í dermis)
• Sjúkleg einkenni koma oft fram í húðlit:
–
–
–
–
Fölvi
Roði
Blámi
Gula
Líffæri húðar
• Líffæri húðar:
– Hár (pilus)
– Kirtlar (svita-, fitu-, eyrnamergskirtlar)
– Neglur
• Líffæri húðar þroskast út frá epidermis á
fósturstigi
Hár
• Hlutverk hárs er að vernda
• Hár er gert úr dauðum samrunnum
keratínfrumum
• Hárhlutar:
– hárleggur (pilus) stendur upp úr yfirborði
– hársrót nær niður í dermis og subcutis
– hárslíður þekur hársrótina
• Hárreisvöðvar og fitukirtlar tengjast hárslíðri
– Hárreisvöðvum er bæði hita- og taugastjórnað
• Ný hár verða til við frumuskiptingar neðst í
hársrót
• Hvert hár gengur í gegnum vaxtarfasa og
hvíldarfasa áður en það dettur af
Fitukirtlar
• Fitukirtlar mynda húðfitu (sebum) sem
vatnsver, sýklarver og mýkir húðina
• Fitukirtlar opnast inn í hárslíður
– nema á vörum og ytri kynfærum þar sem
fitukirtlar opnast beint út á yfirborð)
• Húð ilja og lófa er án fitukirtla
Svitakirtlar
• Skiptast í tvo flokka:
– Apocrine kirtlar
•
•
•
•
•
Staðsettir í handakrikum og á kynfærasvæði
Taka til starfa á kynþroskaskeiði
Opnast inn í hárslíður
Mynda slímkenndan svita
Er tauga- og hormónastjórnað
– Eccrine kirtlar
• Þéttastir á enni, lófum og iljum
• Mynda vatnskenndan svita
• Er hitastjórnað (kælibúnaður líkamans)
Neglur
• Hlutverk
– Vernd
– Til að höndla smáa hluti og klóra sér
• Gerðar úr dauðum keratínfrumum
• Naglhlutar
–
–
–
–
–
Naglbolur á yfirborði
Naglrót undir yfirborði
Naglmáni
Naglaband á mótum naglar og húðar
Lausarönd fremst
• Naglavöxtur verður við frumuskiptingar í
matrix
Þáttur húðar í viðhaldi á
líkamshita
• Eitt af hlutverkum húðar er að viðhalda stöðugum
líkamshita (37°C)
• Í húðinni eru hita- og kuldanemar sem senda boð til
stjórnstöðva í undirstúku heilans (hypothalamus)
• Líkamshita er stjórnað með sjálfletjandi afturvirkni
(negative feedback):
• Ef líkamshiti hækkar:
– stjórnstöð sendir boð til svitakirtla og æðaveggja 
svitamyndun og æðavíkkun
• Ef líkamshiti lækkar:
– samdráttur verður í æðum húðar og hárreisivöðvum
(gæsahúð)
Skurður gegnum húð og undirhúð
Lagskipting
Í epidermis
Fjórar
frumugerðir
L
L
a
f
Hár og tengdir hlutar