Transcript Slide 1

UNCLASSIFIED
Qrip: Tanışlıq, Virusologiya və Kliniki
Əlamətləri
CH-L09
Bax: 00
1 OCT 14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Məqsədlər/ Mövzular
Bu modul çərçivəsində iştirakçılar aşağıdakıları öyrənəcəklər:
•
Təyin etməyi
o
•
Qrip virusunun viroloji xüsusiyyətləri
Müzakirə etməyi
o
o
Kliniki təzahürləri

Keçiciliyi

Əlamətləri

Diferensial diaqnoz

Fəsadlar
Qrip əleyhinə peyvənd
UNCLASSIFIED
2
UNCLASSIFIED
Tanışlıq
•
Qrip terminlərinin izahı:
o
Mövsümi qrip: hər il bütün dünyada insanların
xəstələnməsinə səbəb olan tipik qrip ştamları
tərəfindən törədilən xəstəlikdir
o
Quş qripi: əsasən quşların yoluxduğu qrip virusları
olub ; insanlar adətən bu qripin ştamlarına nadir
hallarda yoluxurlar
o
Pandemik qrip: bütün dünyada insanlarda ağır
xəstəlik törədən yeni növ qrip virusu.
UNCLASSIFIED
3
UNCLASSIFIED
Qrip virusu
•
Virus ailəsi: Ortomiksoviruslar
•
Tək seqmentli RNT virusu
•
A və B qrip virusları insanlarda xəstəlik törədir
-
Pandemiyalar və hal-hazırki quş qripi A qripi
virusları tərəfindən törədilir
UNCLASSIFIED
4
UNCLASSIFIED
Qrip virusu proteinləri
•
Genom, 10 zülalı kodlaşdıran 8 seqmentdən
ibarətdir
o
Polimeraza (PB1, PB2, PA)
o
Nukleokapsid (NP)
o
Hemaqlütinin (HA)
o
Neyraminidaza (NA)
o
Matrisa (M1 və M2)
o
Qeyri-struktur (NS-1 və NS-2)
UNCLASSIFIED
5
UNCLASSIFIED
Qrip virusunun yaşama dövrü
Viruslar hüceyrə reseptoru ilə birləşir;
hemaqlütinin bu prosesi təmin edir
Yeni viruslar
digər
hüceyrələri
zədələyir
Virus törəmələri
hüceyrənin səthinə birləşib
qalır; neyraminidaza
reseptorları dəlir və virusa
yol açır
Virusun kapsulunu itirməsi
və nüvəyə daxil olması
RNT replikasiyası
Neyraminidaza
olmadıqda yeni virionlar
hüceyrə səthində
toplanıb qalırlar və
hüceyrəyə yol tapmırlar
Nüvə
UNCLASSIFIED
6
UNCLASSIFIED
Qrip: Hemaqlütinin və Neyraminidaza
•
A qripi
-
Səthi antigenlər: hemaqlütinin (HA və ya H) və
neyraminidaza (N)

“H” antigenin 16 alt növü mövcuddur
-

16-cı alt növ bu yaxınlarda İsveçdə qağayılarda aşkar
edilmişdir
“N” antigenin 9 alt növü mövcuddur
UNCLASSIFIED
7
UNCLASSIFIED
Qrip virionları elektron mikroskop
altında
XNM, İctimai Səhiyyə üzrə Əyani materiallar Kitabxanası #8160
UNCLASSIFIED
8
UNCLASSIFIED
Qrip virusunun modifikasiyası
•
Antigen “dreyfi”(ətalətli dəyişkənlik) və “şifti”
(əsaslı dəyişmə)
-
“Dreyf”:
“ətalətli”
dəyişmə
mexanizmləri
mutasiyalar (RNT polimeraza) müntəzəm olaraq
virusda kiçik dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb
olur

-
H5N1-in mərhələli adaptasiyası, həmin virusun insanları
yoluxdurması, habelə infeksiyanın insandan insana
keçməsi üçün şərait yaradacaq
“Şift”: genlərin rekombinasiyası

İnsan və ya donuz, quş və insan qripi viruslarına eyni
zamanda yoluxduqda genlərin mübadiləsi nəticəsində
əmələ gələn yeni ştam hər iki virusun ən mənfi
xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirir
UNCLASSIFIED
9
UNCLASSIFIED
Antigen “şifti” nümunəsi
•
İnsan və ya digər məməli eyni zamanda
həm H2N2, həm də H5N1 qrip virusuna
yoluxur.
•
Baş verən gen dəyişiklikləri nəticəsində
H5N2 virusu yaranır. İnsanların bu virusdan
xəstələnməsi halları son illərdə az rast
gəlinir.
•
İnsanlarda bu virusa
immunitet ola bilər.
UNCLASSIFIED
qarşı
minimal
10
UNCLASSIFIED
B Qripi
•
Antigen müxtəlifliyi nisbətən azdır
o
Nəzərəçarpacaq antigen “şiftləri” baş vermir
o
Müəyyən antigen “dreyfi” olur
•
Avropada aşkar edilən virusların 65%-i B,
35%-i isə A virusu olmuşdur
•
Adətən B qripi zamanı xəstəlik daha yüngül
keçir.
1. European Influenza Surveillance System (EISS); 2006.
UNCLASSIFIED
11
UNCLASSIFIED
Keçmiş qrip pandemiyaları
•
Hər 11- 42 ildən bir (orta hesabla hər 33 ildən
bir)
o
1889
H2N2
o
1900
H3N8
o
1918
H1N1
o
1957
H2N2
o
1968
H3N2
o
1977
H1N1
o
2009
H1N1 – yeni pandemik virus (“Donuz” qripi)
UNCLASSIFIED
12
UNCLASSIFIED
Ötürücülüyü: Mövsümi Qrip
•
Bir ilkin xəstəlik halı 1.68-20 ikincili hal törədir
•
Yoluxucu respirator sekresiyalar
öskürək, asqıraq) və ya əllə təmas
•
Ötürülmə
(danışıq,
o
Böyüklərdə: əlamətlər üzə çıxmazdan dərhal əvvəl,
və ya üzə çıxandan sonrakı 4-5 gün ərzində
o
Uşaqlar: əlamətlər üzə çıxandan sonra, uzağı 14
gün ərzində
UNCLASSIFIED
13
UNCLASSIFIED
Kliniki Əlamətlər: Mövsümi Qrip
•
Klassik klinika
o
Qızdırmanın qəflətən yüksəlməsi, baş ağrıları,
mialgiya və yorğunluq.
o
Boğazda ağrı və quru öskürək
o
Simptomlar adətən 2-5 gün davam edir
UNCLASSIFIED
14
UNCLASSIFIED
Kliniki Əlamətlər: Mövsümi Qrip
•
Xəstəliyin spektri
o
Asimptomatik
o
Soyuqdəymə:hərarətsiz, yüngül rinoreya
o
Nəzərəçarpan respirator şikayətlər
olunmadan sistem şəklində xəstələnmə
o
Uşaqlarda ishal və qarın nahiyəsində ağrılar
UNCLASSIFIED
müşahidə
15
UNCLASSIFIED
Diferensial diaqnoz
•
Respirator viruslar:
o
o
o
o
o
o
•
adenovirus
respirator sinsitial virus
paraqrip virusu
koronavirus
rinovirus
İnsan postpnevmonik virusu
Bakterial pneumoniya:
o S. pnevmonia
o H. influenza
o M. catarrhalis
o S. aureus (qripin fəsadları)
UNCLASSIFIED
16
UNCLASSIFIED
Diferensial diaqnoz
•
“Atipik” patogenlər
o
o
o
o
Mycoplasma sp
Chlamydia pneumoniae
Legionella sp
B. Pertussis. Göyöskürək
UNCLASSIFIED
17
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları
•
•
Mövsümi qrip əksər hallarda hər hansı ciddi
ağırlaşmalar olmadan sağalma ilə nəticələnir
Fəsadlaşma ehtimalı aşağıdakı hallarda
yüksək olur :
-
Xroniki ürək və tənəffüs sistemi xəstəlikləri
-
Şəkərli diabet
-
Yaşlılar
-
Xronik böyrək xəstəliyi
-
İmmunosupressiya
-
Hamiləlik dövrü
-
1 yaşa qədər uşaqlar
UNCLASSIFIED
18
UNCLASSIFIED
Hamiləlik dövründə qrip
•
Qrip infeksiyası hamiləlik dövründə bir çox
fəsadlarla müşayiət olunur
o
Mövsumi qrip
o
1918-ci il –pandemiyası zamanı çoxlu gənc ölümü
o
1957-ci il pandemiyası: ölən xəstələrin 10%-ni
hamilə qadınlar təşkil etmişdir.

Hamiləliyin son aylarında ölüm halları daha çox rast
gəlmişdir
UNCLASSIFIED
19
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları
•
Qripdən sonrakı zəiflik
o
Bir neçə həftə davam edən yorğunluq və zəiflik
əlamətləri
•
Uşaqlarda orta otit
•
Miozit/Rabdomioliz
o
Əzələlərin son dərəcə ağrılı olması; adətən aşağı
ətraf əzələləri
o
Kreatininkinazanın artması
o
Mioqlobinuriyanın səbəb olduğu böyrək çatışmazlığı
UNCLASSIFIED
20
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları
•
Reye sindromu
o
Fəsadsız keçirilmiş qripdən
uşaqlarda rast gəlinir
o
Əqli dəyişikliklər, qıcolmalar, koma
o
Ağır hepatit
o
Beyin ödemi
o
Aspirinlə əlaqəlidir: virus xəstəlikləri olan uşaqların
müalicəsində aspirindən istifadənin yolverilməzliyi
haqqında xəbərdarlıq edildikdən sonra xəstəlik
halları kəskin azalmışdır.
UNCLASSIFIED
sonra
2-16
yaşlı
21
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları
•
Mərkəzi Sinir Sistemi: qrip nadir hallarda
ensefalit və meningitlə nəticələnir
•
Miokardit/perikardit: 1918-ci il pandemiyası
zamanı çoxsaylı hallar qeydə alınmışdır.
o
Qripin miokardit/perikarditlə nəticələnməsi ilə bağlı
dəqiq məlumatlar yoxdur
1. Greaves K. Arch Intern Med. 2003;163:165-168.
UNCLASSIFIED
22
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları: Pnevmoniya
•
Qrip zamanı traxeobronxial epitel zədələnir
o
Epitel
hüceyrələrinin
funksiyasının azalması
o
Kiprikciklərin qopması
o
Digər viruslar
asanlaşdırır
və
ölçücə
kiçilməsi
bakteriayalarla
UNCLASSIFIED
və
yoluxmanı
23
UNCLASSIFIED
Qripin fəsadları: Pnevmoniya
•
Birincili qrip pnevmoniyası
o
•
Ağır ola bilər və ölümlə nəticələnə bilər
İkincili bakterial pnevmoniya
o
İstənilən bakteriya ola bilər, xüsusilə Streptococcus
pneumoniae
o
Staphylococcus aureus ən ciddi fəsadlaşmadır

Letallıqla əlaqəlidir
UNCLASSIFIED
24
UNCLASSIFIED
Qripin immunologiyası
•
Virusda tez-tez baş verən kiçik dəyişmələr ona
əvvəlki
təmaslardan
yaranan
immun
reaksiyadan qaçmaq imkanı verir.
o
Antigen “dreyfi”
o
İllik vaksinasiya tələb olunur

Əgər spesifik ştamlı peyvənd həmin mövsümdə dövr edən
qrip ştamları ilə tam uyğun gəlmirsə, simptomatik qriplə
yoluxma halları daha çox olur.

Çarpaz-immun reaksiyaların yetərsizliyini göstərir
UNCLASSIFIED
25
UNCLASSIFIED
Mövsümi qrip peyvəndi
•
Qrip əleyhinə illik peyvəndin hazırlanması
zamanı dünyada dövr edən ştamlar nəzərə
alınır
o
Dövlət Qrip Mərkəzləri bu işə öz töhfələrini verirlər
•
Antigen “dreyfi” ilə əlaqədar hər il vurulmalıdır
•
Peyvənddəki ştamlarla dövr edən ştamların
uyğunsuzluğu peyvəndin effektivliyini azaldır.1
•
FluMist: diri, zəiflədilmiş qrip virusu peyvəndi
1. Gross PA, et al. Ann Intern Med. 1995;123:518-527.
UNCLASSIFIED
26
UNCLASSIFIED
Qrip əleyhinə peyvənd
•
•
Adətən qrip infeksiyasına
yoluxmuş və ağırlaşma
ehtimalı olan insanlara
tövsiyə edilir
o
Yaşlılar
o
İmmuniteti zəif olanlar
o
Ağ ciyər xəstəliyi olanlar
Getdikcə daha çox sayda
uşaqları peyvənd etmək
meyli yaranır
UNCLASSIFIED
27
UNCLASSIFIED
Qrip əleyhinə peyvənd ştamının
komponentləri : Trivalent
2006-7
• H1N1 Nyu Kaledoniya
• H3N2 Viskonsin
• B Malaziya
2008-9
• H1N1 Brizbon
• H3N2 Brizbon
• B Florida
2007-8
• H1N1 Solomon
Adaları
• H2N3 Viskonsin
• B Malaziya
2009-10
• H1N1 Brizbon
• H3N2 Brizbon
• B Brizbon
**************************
• H1N1 Monovalent
peyvənd (“Donuz qripi”)
UNCLASSIFIED
28
UNCLASSIFIED
Peyvəndin effektivliyi
•
Qrip infeksiyasını tamamilə aradan qaldırmasa
da simptomların azalmasına kömək edir
•
Yüksək risk qrupuna daxil olan əhali qrupu
arasında ölüm hallarının azalması qeyd
olunmuşdur.
•
Qrip əleyhinə vaksinasiya nəticəsində ürək və
serebrovaskulyar
xəstəliklərlə
bağlı
qospitalizasiya hallarının sayı azalmışdır1
o
Qrip mövsümündə peyvənd edilən əhali qrupu ilə
peyvənd edilməyən əhali qrupunun müqayisəsi.
1. Nichol KL et al. N Eng J Med 2003;348: 1322.
UNCLASSIFIED
29
UNCLASSIFIED
İnaktivasiya Edilmiş Qrip Peyvəndinin
effektivliyi: meta-analizin icmalı1
Meta-analiz;
araşdırılan əhali
Klin
sın –n
sayı
Nəticə, 95%-lik etibarlılıq
intervalı
Uşaqlar < 18
yaşdan aşağı 2
13
Kultura ilə təsdiqlənmişdir: 74%
(57-84%)
Seroloji yolla təsdiqlənmişdir:
59% (43-71%)
Qripə bənzər xəstəliklər (QBX):
33% (29-36%)
Sağlam böyüklər3
39
QBX: 24% (15-32%)
Seroloji yolla təsdiqlənmişdir:
68% (49-79%)
Yaşlılar, 65
yaşdan yuxarı,
qocalar evində
yaşayanlar4
20
QBX: 56% (39-68%)
Pnevmoniya: 53% (35%-56%)
Qospitalizasiya: 48% (26-65%)
Ölüm: 68% (56-76%)
UNCLASSIFIED
Digər müşahidə
lər
Dövr edən ştam
peyvənd
ştamından fərqli
olduqda
peyvəndin
səmərəsi azalır
30
UNCLASSIFIED
Meta-analizlər üçün istinad mənbələri
1. Wong SSY, Yuen KY. Hong Kong Med J.
2005;11:381-390.
2. Negri E, et al. Vaccine. 2005;23:2351-61.
3. Demicheli V, et al. Vaccine 2000;957-1030.
4. Gross PA, et al.
1995;123:518-527.
Ann
Intern
Med.
5. Vu T, et al. Vaccine 2002;20:1831-36.
UNCLASSIFIED
31
UNCLASSIFIED
Peyvəndin əlavə təsirləri
•
Əsasən yerli təsirlər
-
•
Peyvənd vurulanların 65%-də peyvənddən sonra
1-2 gün ərzində ağrılar, eritema və/və ya toxumaların bərkiməsi
müşahidə olunur
Xəstələrin 1-5%-də qızdırma, mialgiya, baş ağrısı və oynaq ağrıları
Okulorespirator sindrom (ORS)1
-
84%: Öskürək, döş qəfəsində sıxılmalar, xışıltılar
55%: Gözdə qızartı, ifrazat, qaşınmalar, ağrılar
30%: Ödem: göz qapağında, dodaqlarda
Belə halların 89%-i bir həftə ərzində keçib gedir
Hazırlanmış bir peyvənd növü ilə əlaqədar Kanadada 2000-2001ci illərdə 960 hal qeydə alınmışdır

Ümumiyyətlə nadir hallarda baş verir
1. Boulianne N, et al. Can Commun
Dis Rep. 2001;27:85-90
UNCLASSIFIED
32
UNCLASSIFIED
Peyvəndin əlavə təsirləri
•
Giyena-Bar sindromu
o
Periferik sinir sisteminin autoimmun neyronal destruktiv sindromu

Qalxan iflic

Reflekslərin itməsi

Mərkəzi Sinir Sisteminin funksiyası normal qalır

Simptomlar bir neçə həftə davam etdikdən sonra tədricən keçib gedir
o
Mədə-bağırsaq
Campylobacter)
o
Bütün peyvəndlərlə, o cümlədən qrip əleyhinə peyvəndlə də
əlaqəli ola bilər

infeksiyaları
müşahidə
olunur
(əsasən
ABŞ-da rast gələn hallar 1
-
1993-1994-cü illər, 1.7 hal/milyon vaksinasiya
-
2002-2003-cü illər, 0.4 hal/milyon vaksinasiya
UNCLASSIFIED
33
UNCLASSIFIED
Qrip: Pandemik Qrip və Quş Qripi
CH-L10
Bax: 00
1 OCT 14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Məqsədlər/Mövzular
Bu
modulun sonunda iştirakçılar
müzakirə etməyi öyrənəcəklər:
aşağıdakıları
o Quş Qripi



Quşlarda
İnsanlarda: Kliniki təzahür formaları və müalicəsi
Asimptomatik infeksiya
o Yeni H1N1 (“Donuz” qripi)


Hazırki vəziyyət (qlobal pandemiya)
Peyvəndin mövcudluğu
o Pandemik qrip


Nəzarət cəhdləri
Qospitalizasiya məsələləri
UNCLASSIFIED
35
UNCLASSIFIED
Quşlarda Quş Qripi
• Çöl quşlarının bir çox növü
asimptomatik daşıyıcı ola bilər
• Ev quşları: xəstəliyin iki forması
vardır
o Yüngül:
yüngül
respirator
simptomlar,
yumurtlamaq
qabiliyyətinin azalması
o Ağır: demək olar ki, 48 saat
ərzində 100% letallıq, massiv
daxili qanaxma, “toyuq Ebola-sı”
AFP şəkilləri, Mart 2006-cı il
UNCLASSIFIED
36
UNCLASSIFIED
Quşlar üçün qrip əleyhinə peyvənd
mövcuddur; lakin istifadəsi çətindir
UNCLASSIFIED
37
UNCLASSIFIED
Quş və İnsan Qripi
•
Quşlarda
Hemaqlütinin
(16)
və
Neyraminidazanın (9) bütün kombinasiyalarına
rast gəlinir
•
İnsanlarda
bir
qayda
H1-3 və N1-2 alt növləri olur
•
İkili infeksiya antigen “şifti”-nin baş verməsinə
şərait yaradır.
UNCLASSIFIED
olaraq
yalnız
38
UNCLASSIFIED
Qrip virusunun hüceyrələrə daxil olması
•
Hemaqlütinin respirator epiteldə sial turşusu
reseptorları ilə birləşir.
o
İnsanlar: α-2,6 sial turşusu reseptoru
o
Quşlar: α-2,3 sial turşusu reseptoru (həmçinin,
insanlarda konyuktiva və respirator çoxcərgəli
sütunlu epitel üzərində olur).
o
Donuzlarda bu reseptorların hər ikisi vardır.
UNCLASSIFIED
39
UNCLASSIFIED
İnsanlarda quş qripi
• Yoluxma adətən quşlar
və/və ya quş ifrazatları ilə
yaxından təmas nəticəsində
baş verir. Məsələn:
o Xəstə
quşların
tükünün
yolunması və ətindən yemək
hazırlanması
o Döyüşkən xoruzlarla təmas
o Ev quşları ilə təmas
o Ördək qanı içmək
A/H5 insan qripi ilə bağlı Məsləhətləşmə üzrə ÜST-nın Yazı
Komiteti. İnsanlarda Quş Qripi A (H5N1) infeksiyası. New
Eng J Med. 2005;353:1374-85.
• Heç bir xəstəlik halı bişmiş
quş əti və quş məhsulları ilə
qidalanma
ilə
əlaqələndirilməmişdir.
UNCLASSIFIED
40
UNCLASSIFIED
Quş Qripi: insandan insana ötürülməsi
•
Əksər hallarda insanın həm insanla, həm də
quşla təmasda olduğuna görə, bu halları ayırd
etmək çətindir.
•
Bu fakt, asimptomatik serokonversiya ilə bağlı
tədqiqatlara da maneə törədir.
•
Nadir hallarla bağlı misallar
o
Uşaqdan anaya keçmə
o
Quşlarla heç bir təması olmadığına baxmayaraq
Vyetnamda tibb işçisinin yoluxması.
UNCLASSIFIED
41
UNCLASSIFIED
Quş Qripi: kliniki təzahür formaları
•
İnkubasiya dövrü bir qədər uzun çəkir
o
•
•
•
Əsasən 2-5 gün; ən çoxu 8-17 gün çəkə bilər.
Mövsümi insan qripinə nisbətən quş qripi zamanı sulu
ishal daha çox rast gəlir
o
Respirator simptomlardan 1 həftə əvvəl yarana bilər.
o
Virus mədə-bağırsaq yolunda çoxala bilər.
Aşağı tənəffüs yollarının xəstəliyi səciyyəvidir.
o
Adətən qanlı bəlğəm müşahidə olunur.
o
İkincili bakterioloji infeksiya deyil, birincili virus pnevmoniyasıdır
Körpələrdə və kiçik yaşlı uşaqlar arasında yüksək letallıq
müşahidə olunur.
Writing Committee of WHO Consultation on Human Influenza A/H5. Avian influenza A(H5N1) infection in
humans. New Eng J Med. 2005;353:1374-85.
UNCLASSIFIED
42
UNCLASSIFIED
Quş Qripi: kliniki təzahür formaları
•
Mövsümi
qrip
halına
nisbətən
əsnək
yaxmalarının kulturalarından daha çox nümunə
götürmək olur
•
Sürətli antigen aşkarlama testlərinə nisbətən
PZR testi daha həssasdır:
o
Tailandda A qripi (H5N1) kulturası pozitiv alınmış 11
nümunə arasından 4-ü üzrə pozitiv nəticə əldə
olunmuşdur.
UNCLASSIFIED
43
UNCLASSIFIED
Quş Qripi: Peyvəndlər
•
H5N1 əleyhinə peyvənd ABŞ və Avropada
lisenziyalaşdırılmışdır
•
Satışda mövcud deyil
•
Pandemiyaya cavab tədbiri məqsədilə dövlət
qurumlarında saxlanılır
UNCLASSIFIED
44
UNCLASSIFIED
Quş Qripindən Pandemik Qripə
•
Problem ondadır ki, hazırda mövsümi qrip
törədiciləri ilə əlaqə nəticəsində Quş Qripi
törədicilərində antigen “şifti” baş verir
(insanlarda və ya donuzlarda ko-infeksiya
halları)
o
•
Əvvəlcədən immuniteti olmayan (xüsusilə də gənc)
insanlarda ağır xəstəlik/ölüm halları
Müasir dövrdə ən kəskin qrip pandemiyası
1918-ci ilə təsadüf etmişdir
o
Ştam mənşəcə quş qripi ştamı olmuşdur
UNCLASSIFIED
45
UNCLASSIFIED
Keçmiş qrip pandemiyaları
•
Hər 11- 42 ildən bir (orta hesabla hər 33 ildən bir)
o
1889
H2N2
o
1900
H3N8
o
1918
H1N1
o
1957
H2N2
o
1968
H3N2
o
1977
H1N1 (əsasən 1957-ci ildən sonra
doğulmuş gənclər məruz qalmışlar)
o
2009
H1N1
UNCLASSIFIED
46
UNCLASSIFIED
Keçmiş qrip pandemiyaları
•
Pandemiyalar heç də həmişə qış fəslində baş
vermir
Birləşmiş Krallıqda
İllər
Xəstəliyin zirvəsi
1889-90
1918-1919
1957-1958
yanvar
iyul, noyabr, fevral
sentyabr/oktyabr
1968-69
mart/aprel
1969-70
yanvar
2009
aprel (Mexiko)
UNCLASSIFIED
47
UNCLASSIFIED
1918-ci il, “İspan” qripi
•
Dünya üzrə təxminən 20-50 milyon olüm halı
o
ABŞ-da 550.000 olüm halı
•
Daha geniş yayılması, çox güman ki, I Dünya
Müharibəsindən əsgərlərin qayıtması ilə bağlı
idi
•
Xüsusilə 15-34 yaş arasında olan insanlarda
daha ağır keçmişdir
o
Əvvəlcədən əldə olunmuş immunitet çatışmazlığı
UNCLASSIFIED
48
UNCLASSIFIED
1918-ci il qripi ilə bağlı
müşahidələr (Birləşmiş Krallıq)
•
1000 nəfər əsgərdə
nəzərdən keçirilməsi1
xəstəlik
hallarının
o
Köhnə əsgərlərlə müqayisədə yeni
arasında daha yüksək ölüm səviyyəsi
əsgərlər
o
Əsgərlərin 80%-i sağalmış, təxminən 20%-ində
ölümlə nəticələnən ağır pnevmoniya baş vermişdir
o
Xəstəliyin təsiri baxımından Avstraliyalı və Yeni
Zellandiyalı əsgərlər arasında fərq muşahidə
olunmuşdur
1. Abrahams A, Hallows N, French H. Lancet. 1919;1-12.
UNCLASSIFIED
49
1918-ci il qripi ilə bağlı
müşahidələr (Birləşmiş Krallıq)
UNCLASSIFIED
• Kliniki Müşahidələr 1
o Qanhayxırma, burun qanaxması, qan qusma
 Qanaxma əsas əlamət olmuşdur
 İnsanlarda və quşlarda rast gələn indiki Quş Qripinə oxşar
əlamətlərlə keçmişdir
o Ağır xəstəlik hallarının 5%-ində HSV (sadə herpes)
müşahidə olunmuşdur
o Albuminuriyalı nefrit tez-tez rast gəlmişdir
o Autopsiya zamanı ürək toxumasında dəyişikliklər
müşahidə olunmamışdır
1. Abrahams A, Hallows N, French H. Lancet. 1919;1-12.
UNCLASSIFIED
50
UNCLASSIFIED
H5N1 Quş Qripi
qrip pandemiyası ola bilərdi
•
Eyni zamanda həm insan, həm də quş qripi
virusları ilə yoluxan insan və ya heyvanlarda
antigen “şifti”.
-
Donuzun respirator epitelində həm insan, həm də
quşlara məxsus sial turşusu reseptorları vardır
-
Həm insan, həm də quş qripi virusları ilə yoluxmaya
şərait yaradır.
UNCLASSIFIED
51
UNCLASSIFIED
H5N1 (Quş qripi) Təsdiq olunmuş hallar
ÜST, 24 sentyabr, 2009
UNCLASSIFIED
52
Quş qripi halları
UNCLASSIFIED
2003-cü ildən etibarən (may, 2009, ÜST)
UNCLASSIFIED
53
UNCLASSIFIED
H1N1 Pandemiyası, 2009
UNCLASSIFIED
54
UNCLASSIFIED
H1N1 Pandemiyası, 2009
Region
ÜST-ün Afrika üzrə Regional Ofisi (AFRO)
Cəmi
11 oktyabr 2009-cu il üçün
Xəst. halları* Ölüm halları
12456
70
153697
3406
ÜST-ün Şərqi Aralıq dənizi üzrə Regional Ofisi
(EMRO)
13855
90
ÜST-ün Avropa üzrə Regional Ofisi (EURO)
>61000
Ən azı 207
ÜST-ün Cənub-Şərqi Asiya üzrə Regional Ofisi
(SEARO)
39522
530
ÜST-ün Qərbi Sakit Okean hövzəsi üzrə Regional
Ofisi (WPRO)
118702
432
Cəmi
>399232
Ən azı 4735
ÜST-ün Amerika üzrə Regional Ofisi (AMRO)
UNCLASSIFIED
55
UNCLASSIFIED
Pandemik Qrip:
İnfeksiyaya Nəzarət (ÜST-na istinadən)
•
Ağır Kəskin Respirator Sindroma (AKRS) qarşı tədbirlər planı həyata
keçirilməlidir.
o
Qrip AKRS-dan fərqlidir. Qripin:
•
İnkubasiya dövrü daha qısadır (1-3 gün)
•
Simptomlar yaranmamışdan əvvəl keçiriciliyi mümkündür
•
İnsandan-insana keçmə ehtimalı yüksəkdir
•
Karantin tədbirləri qripin qarşısının alınmasında bir qayda olaraq qeyrieffektiv olmuşdur
•
İnfeksiyaya nəzarət tədbirləri qrip pandemiyasının qarşısını tamamilə
almır, sadəcə onun yayılmasını ləngidir.
o
Qazanılan hər əlavə gün daha 5 milyon peyvənd dozasının istehsalı üçün
şərait yaradardı.

Effektiv peyvəndin tez hazırlana biləcəyi zənn edilir
UNCLASSIFIED
56
UNCLASSIFIED
İnfeksiyaya nəzarət: ÜST-nın hesabatı
«Erkən nəzarət/qarşısını alma tədbirləri uğursuz
olsa, xəstəliyin yayılması yüksək həddə çatan
kimi, heç bir müdaxilə bu xəstəliyin yayılmasının
qarşısını ala bilməyəcək VƏ
o zaman xəstələnmə və ölüm hallarının
azaldılması yeni prioritetə çevrilməlidir.»
ÜST Hesabatı: Quş Qripi: pandemiya
qiymətləndirilməsi, yanvar, 2005-ci il
UNCLASSIFIED
təhlükəsinin
57
UNCLASSIFIED
Azərbaycan Milli Qripə Hazırlıq Planı
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Qripin Müalicəsi
UNCLASSIFIED
59
UNCLASSIFIED
Müalicə
•
Terminlərin təyini
o
Müalicə: simptomlar yarandıqdan sonra edilən
müdaxilə
o
Təmasdan sonrakı profilaktika: məlum təmasdan
sonra, lakin simptomlar yaranmamışdan əvvəl
edilən müdaxilə
o
Profilaktika:
təmasdan
və
yaranmamışdan əvvəl edilən müdaxilə
UNCLASSIFIED
simptomlar
60
UNCLASSIFIED
Müalicə
•
M2 ingibitorları (amantidin və rimantidin)
o
Yalnız A qripinin müalicəsində tətbiq olunur
o
Həm mövsümi, həm də quş qripi bu vasitələrə
davamlı olduğuna görə, istifadəsi azalmışdır
o
Pandemik H1N1 da davamlılıq nümayiş etmişdir
UNCLASSIFIED
61
UNCLASSIFIED
Müalicə
•
Neyraminidaza
zanamivir)
ingibitorları
(oseltamivir
və
o
Həm müalicə, həm də təmasdan sonrakı profilaktika
məqsədilə tətbiq olunur
o
A və B qripləri
o
Mövsümi qripə qarşı
məlumatlar çoxdur
o
Pandemik H1N1, bəlkə də H5N1 virusunun da
müalicəsi üçün yararlıdır
effektivliyini
UNCLASSIFIED
təsdiqləyən
62
UNCLASSIFIED
Neyraminidaza inhibitorları
•
Mövsümi qripin həm müalicəsi, həm də
təmasdan sonrakı profilaktikası üçün effektivdir
(10 araşdırmanın nəticələrinə əsasən)
-
Xəstəliyin erkən sağalması
-
Gündəlik fəaliyyətə daha tez qayıdılması
-
Əlaqədar tənəffüs yolu infeksiyalarının azalması
-
Qospitalizasiya hallarının azalması
Ward P, et al. J Antimicrob Chemther 2005.55 S1:i5-i21.
UNCLASSIFIED
63
UNCLASSIFIED
Oseltamivir
•
Oseltamivir simptomların yarandığı vaxta nə
qədər yaxın tətbiq olunarsa, effektivliyi bir o
qədər artmış olur.
o
Simptomların üzə çıxdığı andan 48 saat ərzində
tətbiqi başlanmalıdır.
o
Tətbiqi həmin müddətdən gec başlanarsa, xeyri
qeyri-müəyyəndir
UNCLASSIFIED
64
UNCLASSIFIED
Oseltamivir: Quş Qripi
•
A Qripi (H5N1)
o
Oseltamivir müalicə məqsədilə istifadə olunur
o
Ən yaxşı nəticə əldə etmək üçün simptomların
yarandığı andan 48 saat ərzində tətbiq olunmalıdır.
o
Virusların sayı artmağa davam etdiyi hallarda
faydalı ola bilər.
o
Effektivlik üçün daha yüksək dozalar tələb oluna
bilər
UNCLASSIFIED
65
UNCLASSIFIED
Nəticələr
•
Cari A qripi (H5N1) ştammının insanlar arasında qlobal
pandemiyaya səbəb olub-olmayacağını dəqiq demək
mümkün deyil
o
Pandemiya baş versə, o böyük məhvedici gücə malik ola bilər
•
Quş qripi xəstəxanalar tərəfindən
tədbirlərinin görülməsini tələb edəcək
•
H5N1
qarşı
peyvənd
lisenziyalaşdırılmışdır
•
ABŞ
geniş
və
cavab
Avropada
o
Satışa çıxarılmayıb
o
Dövlət qurumları tərəfindən pandemiyaya qarşı cavab tədbiri kimi
toplanıb ehtiyatda saxlanılır
Lisenziyalı H1N1 peyvəndi mövcuddur
UNCLASSIFIED
66
UNCLASSIFIED
Qripin Diaqnostikası
Klinisistlər üçün Təlim – Təkmilləşdirilmiş
Kurs
CH-L11
Bax: 00
1 OCT 14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Giriş
• Müşahidə və Diaqnostikanın fərqli məqsədləri
ola bilər
• Metodlar:
o Kultura
o Serologiya
o Antigenin aşkarlanması
o Hemaqlütinasiyanın ləngiməsi
o PZR
UNCLASSIFIED
68
UNCLASSIFIED
Nümunələrin toplanması
• Nümunə götürmə metodları:
Bronxial yuyuntu>Burun boşluğu yuyuntusu
Bəlğəm>Burun yaxması>Udlaq yaxması
və
ya
• Bu metodlar vasitəsilə test üsulu ilə virus əldə etmək
mümkündür
• Viruslu materialın daşınma zamanı tələb olunan xüsusi
mühitdə saxlanılması vacibdir
• Əgər referans laboratoriyaya daşınma 24 saat və daha çox
ləngiyərsə, nitrogen məhlulunda dondurulması tövsiyə edilir.
• Simptomların yarandığı gündən daha çox müddət keçdikdə
nümunələrin nəticələri böyük ehtimalla neqativ olacaqdır.
UNCLASSIFIED
69
UNCLASSIFIED
TTACT: Qrip Virusu
diaqnozunun alqoritmi
TTACT: qrip virusuun aşkar olunması alqoritmi - testlər
TTACT: qrip virusuun a şkar olunması alqoritmi - testler
Ad
Viruslu daşınma muhitinde tecrid etme i
Virusun ayrlmasi cehdi
Eger CPE
Test cultura muhit
Q-PCR -le
Tecrid et RNAl evvel
Qaydalar OUT H5 - Q-PCR-le
HA gen
Mumkunsa
isi dayandir
VTM numunene UST- gonder
Eger menfi ise
M gen sinagina get
Qayda IN qrip virusu
Q-PCR terefinden qrip virusunun IN qaydasi
M gen
Eger mumkunsa
VTM texrid et
Eger menfi ise
Isi dayandir
HA/HAI vasitesi ile alt tipin alinmasi
musbet cavablari US
to
WHO reference lab
UNCLASSIFIED
70
UNCLASSIFIED
Virus Kulturası
• Qızıl standart sayılan diaqnostik metod
o Toyuq rüşeyminin allontoik kisəsi
o Madin-Darbi köpək böyrəyi hüceyrə xətti (MDCK)
• Sitopatik effektləri görmək üçün adətən 48-72 saat tələb
olunur.
• Dövr edən ştamları səciyyələndirmək epidemioloji nəzarət
zamanı faydalıdır.
UNCLASSIFIED
71
UNCLASSIFIED
Quş qripi laborator müayinəsi
• Quş qripi halları zamanı simptomların yarandığı
andan uzun müddət keçəndən sonra da nümunələrin
laborator analizi müsbət cavab verə bilər.
• Nümunələr üçün effektiv skrininq testi pan-qrip və H5
PZR testidir.
o Nəticələr pozitiv olarsa nümunələr gen ardıcıllığının
öyrənilməsi üçün referans laboratoriyasına göndərilməlidir
o H5-in pozitiv nümunələri kulturada yetişdirilərsə laborator
təhlükə yarana bilər
 Yalnız Bioloji Təhlükəsizlik Səviyyəsi 3 bal olan müəssisələrdə
həyata keçirilə bilər
UNCLASSIFIED
72
UNCLASSIFIED
Hemaqlütinasiyanın ləngiməsi testi
• A və B qripləri və “H”
alt
növünü
birbirindən
fərqləndirmək üçün.
UNCLASSIFIED
73
UNCLASSIFIED
Qrip: Xəstəlik hallarının Müzakirəsi və
İcmalı
CH-L12
Bax: 00
1 OCT 14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Plan
• Hazırda mümkün xəstələnmə halı
o Diaqnoz
o İnfeksiyaya nəzarət
o Müalicə
o Profilaktika
UNCLASSIFIED
75
UNCLASSIFIED
Böyüklərdə quş qripi xəstəliyi
• 58 yaşlı qadın
o Daha oncə sağlam olmuşdur
o 2 gün ərzində qızdırma, titrəmə, boğaz ağrıları, əzələ
ağrıları
o Nəfəs çatmamazlığının sürətlə artması
o Döş qəfəsi rentgeni: ağciyərdə çoxsaylı infiltrasiya
ocaqları
UNCLASSIFIED
76
UNCLASSIFIED
Böyüklərdə quş qripi xəstəliyi
• Laborator göstəricilər:
o Leykositlər: 5680/μl
o Limfositlər: 454/μl
o Trombositlər: 185.000/μl
o Qanda sidik cövhərinin azot tərkibi (BUN): 38 mq/dl
o Kreatinin: 2.3 mq/dl
• 4-cü gündə tənəffüs çatışmazlığı
UNCLASSIFIED
77
UNCLASSIFIED
Böyüklərdə quş qripi xəstəliyi
• Fəsadlar:
o Ürək çatışmazlığı
o Böyrək çatışmazlığı
o Kəskin Tənəffüs Çatnazlığı Sindromu (KTÇS)
• 8-ci gün xəstə öldü.1
1. CDC. Cases of Influenza A (H5N1) Thailand. 2004.
Morbidity/Mortality Weekly Report. 53:100-103.
UNCLASSIFIED
78
UNCLASSIFIED
Suallar
• Bu xəstəni nə cür müalicə edərdiniz?
o Təcrid etmə?
o Oseltamivir?
o Damara mayelərin vurulması?
o Mexaniki ventilyasiya?
 Bəzi hallarda bu xəstələrdə ventilyasiyanın fəsadı olaraq
pnevmotoraks müşahidə olunmuşdur.1 Ağciyəri qoruyan
ventilyasiya strategiyaları nəzərdən keçirilməlidir.
o Hemodializ?
1. CDC. Cases of Influenza A (H5N1) Thailand. 2004.
Morbidity/Mortality Weekly Report. 53:100-103.
UNCLASSIFIED
79
UNCLASSIFIED
Pediatrik Hal
• 4 yaşlı oğlan:
o 2 gün ərzində qızdırma, qusma, ishal, başağrısı.
 Qansız stul
 Döş qəfəsinin rentgen görüntüsü normaldır
 Nəcisin bakteriya və parazitlərə qarşı yoxlanması mənfi nəticə
göstərmişdir
o Mayelərlə və damara vurulan antibiotiklərlə müalicə.
• Aydın və getdikcə ağırlaşan hemodinamik parametrlər
o Qan təzyiqi: 80/30
o Nəfəs: 36/dəqiqə
o Auskultasiya zamanı bəlğəmli xırıltı eşidilir
o Təyinat üzrə xəstəxanaya köçürülmüşdür
UNCLASSIFIED
80
UNCLASSIFIED
Pediatrik hal
• Ümumi qıcolma baş verdi
• Lümbar punksiya:
o Onurğa beyin mayesi: 1 leykosit/mm3, normal qlükoza
tərkibi, protein göstəricisi normadan artıq
• Tənəffüs çatışmazlığı baş verəndə mexaniki
ventilyasiya tətbiq olundu
o Döş qəfəsinin rentgen təsvirində ikitərəfli infiltrasiya
görünür
• Xəstə çatdırılandan 72 saat sonra öldü.
• Diaqnoz?
UNCLASSIFIED
81
UNCLASSIFIED
Uşaqlarda quş qripi1
• Real Vaxt metodu PZR analizi müsbət nəticə göstərdi:
o Udlaq, düz bağırsağ, qan zərdabı və onurğa beyn mayesindən nümunələr
götürülmüşdü
• Xəstənin qan zərdabında və onurğa beyin mayesində A Qripi (H5N1)
aşkarlandı.
• Bu xəstəlik halı Vyetnamda naməlum mənşəli ensefalit kimi qeydə
alınmışdır
• Uşaqlarda quş qripinin ilkin təzahürləri aydın ağciyər dəyişiklikləri olur
• Oseltamivirin 1 yaşdan böyük uşaqlarda tətbiq olunmasına icazə verilir
• Uşaqlarda quş qripi hallarında effektivliyini sübut edən məlumatlar
yoxdur
1. De Jong MD et al. New Eng J Med. 2005;352:686-691
UNCLASSIFIED
82
UNCLASSIFIED
Nəticələr
• A qripinin (H5N1) ilkin təzahürləri qeyri-spesifik
olur və təmas hallarını aşkar etmək üçün ətraflı
tədqiqat tələb edir.
• Uşaqlarda ilkin təzahürlər arasında
dəyişiklikləri mövcüd olmaya da bilər.
ağciyər
• Sistem şəklində təzahürlərin pnevmoniya ilə
əlaqədar
oksigen
çatışmazlığının,
yaxud
infeksiyanın geniş əhatəli virusoloji zərərinin
nəticəsi olub-olmadığı aydın deyil.
UNCLASSIFIED
83
UNCLASSIFIED
Suallar?
UNCLASSIFIED
84