Transcript workshop Ad van der Logt

Onderzoekend leren
in de klas met de
taalcanon
Ad van der Logt
Good Practice Day talen
31 januari 2014
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Mogelijkheden
Vakinhoudelijk
• Taalkundestof toegankelijk en
wetenschappelijk aanvaardbaar (correct,
actueel, illustratief)
Vakdidactisch
• Uitdagend vakonderwijs, geïntegreerd en/of
autonoom, didactische modellen, stemvork,
hele-taak-eerst, hogere orde
denkvaardigheden, socratische methode,
differentiatie
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Didactisch gereedschap
Denkvaardigheden
• Vragen bij teksten (gereviseerde taxonomie
Bloom)
• Vragen in de klas (de socratische methode)
Lesopbouw
• OVUR-principe, met hele taak/vraag eerst
• Thematisch-cursorische aanpak
• Differentiatie naar toenemende complexiteit
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Lesfasering/didactische modellen*
1. Stapsgewijze benadering: OVUR.
2. Uitgaan van verwondering en vraagstelling.
3. Uitgaan van tekst(en).
4. Onderzoekend leren met schrijf- of
spreekvaardigheidsproduct.
* Hans Hulshof & Ad van der Logt (2010). Didactische modellen voor taalkunde.
In: Hulshof & Hendrix (red.), Taalkunde en het schoolvak Nederlands. Special Levende Talen.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
1. Stapsgewijze benadering: OVUR.
1. Oriëntatie: Instaptoets op methodesite Op
niveau.
2. Voorbereiding: Vragen over de theorie.
3. Uitvoeren: Tekst lezen, deelvragen maken
(tekstsoort, onderwerp, hoofdgedachte, kernzin
per alinea en geleide samenvatting).
4. Reflectie: Bespreking problemen, keuzes en
oplossingen + nakijken samenvatting.
Op Niveau Tweede Fase. Verwerkingsboek 5/6 vwo, pg. 154-157.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
2. Uitgaan van verwondering en vraagstelling.
Motiveren
(verwondering
wekken)
Grammaticaal/taalkundig interessante cartoons met een talig
thema als dubbelzinnigheid, ellips, uitdrukking, waarbij de
pointe aanzet tot verwondering, verrassing en objectivering.
Vraag stellen
Manipulatie met de plaatjes
Bespreking taalkundige aspecten
Beantwoorden
De pointe achterhalen en van taalkundig commentaar voorzien
Toepassen/
verwerken
Lln. onderzoeken en/of bedenken dergelijke cartoons/strips en
verwoorden daarbij hun taalgevoel.
Evalueren/
controleren/
toetsen
Reflectie op product en/ of proces.
Schrijfopdracht/ presentatie van hun bevindingen.
Hoe heb je het onderzoek/ betoog/ presentatie aangepakt?
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Dirk Jan
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Dirk Jan
?
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Dirk Jan
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Verwonderende vragen, selectie per domein
1. Praten dieren, net als mensen? (Taal leren)
2. Is het erg dat taal verandert? (Taal gebruiken)
3. Staan alle woorden in Van Dale? (Taal
beschrijven)
4. Is hun hebben zeggen echt zo dom? (Taal
maken)
5. Kleurt taal je wereldbeeld? (Taal en betekenis)
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
3. Uitgaan van tekst(en).
Procedure leesvaardigheid plus
a. Voorbereiding op tekst en thema.
b. Oriënterend lezen. Toegankelijkheid.
c.
Begrijpend lezen en samenvatten. Doordringen in de
wereld van de tekst. Lezen volgens CE Nederlands.
d. Verwerking en beoordeling: toepassen van kennis en
standpunt bepalen. Doordringen in de thematiek. Studeren.
e. Inhoudelijke verdieping (afronding) via gedocumenteerd
schrijven en spreken.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
4. Onderzoekend leren taalkunde
• Leerlingen krijgen over een taalkundig
onderwerp data voorgeschoteld,
• Ze gaan gedurende enkele lessen aan de slag
met die data om de (gegeven)
onderzoeksvraag te beantwoorden en
• schrijven daarna een uiteenzetting / houden
daarna een presentatie over hun
ontdekkingen.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Taalkundige dataverzamelingen
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Ontwerpregels
• Leerlingen doen een ontdekking;
• De dataset is authentiek, overzichtelijk en
toegankelijk;
• De onderzoeksopdrachten helpen leerlingen
geleid (‘gegidst’) ontdekken;
• De onderzoeksvraag wordt ingekaderd en
gemotiveerd;
• Er zijn differentiatiemogelijkheden
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Aanbiedingsvormen
1. Tekstbegrip (zoals in examen, tot en met
samenvatting).
2. Tekstbegrip plus verwerking en beoordeling
(met aanvullend tekstmateriaal).
3. Andere taalactiviteiten binnen het thema
(na basiscursus). Thematisch-cursorisch:
instrumenteel én inhoudelijk traject.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Verwerkingsvormen (ook SE)
1. Tekst met tekstbegripsvragen.
2. Tekst met inhoudelijke vragen en opdrachten.
3. Leesverslag, gedocumenteerd opstel,
gedocumenteerde voordracht (uiteenzetting,
beschouwing, betoog), forumdiscussie,
commentaar op casus, werkstuk.
Smalle aanpak met aanvullend materiaal: 1 en 2.
Brede aanpak met extra materiaal of basiscursus: 2 en
3.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Bruikbare bronnen
Taalvariatie.nl
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Praten dieren, net als mensen?
Voorbeeld 1 (Taalcanon)
1. Vraag ‘Praten dieren, net als
mensen?’
2. Fragment uit film over Kanzi en/of
documentaire Project Nim.
3. Lezen tekst Landsbergen in de
taalcanon.
4. Beantwoorden van vragen bij de
tekst.
5. Klassikale bespreking van de
vragen en terugkoppeling naar de
beginvraag.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Praten dieren, net als mensen?
Voorbeeld 2 (Taalcanon en Taalkunde voor de tweede fase vwo)
Oriëntatie
'Praten dieren, net als mensen?' (Frank Landsbergen, De taalcanon p. 69-71).
Voorbereiding
Vraag opwerpen, korte bespreekronde; tekst lezen, vragen beantwoorden,
bespreken.
Uitvoering
Verdiepingsopdracht. Op basis van Taalkunde voor de tweede fase van het vwo.
Twee groepen richten zich resp. op:
(1) Mensentaal en communicatie bij dieren;
(2) Hoe leren kinderen taal? Theorieën over taalverwerving.
Beide groepen presenteren bevindingen.
Reflectie
Onderzoeksopdrachten:
(1) Huisdieren (Tlk. voor de tweede fase, p. 30-31): presentatie;
(2) Kritische periode (Tlk. voor de tweede fase, p. 94): betoog schrijven. Bespreking.
Terug naar de vraag 'Praten dieren, net als mensen?' Plenaire discussie.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Vragen bij Praten dieren, net als mensen?
• In de tekst worden ook namen genoemd: Darwin, Hockett,
Tomasello, Chomsky. Zeg kort wat er over hen wordt gezegd
in het kader van de definitie van taal.
• Wat hebben bijen, meerkatten en vinken met de definitie
van taal te maken?
• Ga na wie de Oostenrijkse bioloog was en leg uit wat zijn
bijdrage is geweest aan het onderwerp van dit artikel.
• Geef voorbeelden van enkele unieke eigenschappen van de
menselijke taal.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Vragen bij Praten dieren, net als mensen?
• Waarom staat het werk van Hockett (1916-2000)
weer in de belangstelling?
• Wat zijn de standpunten van Tomasello en Chomsky
over het aangeboren taalvermogen?
• Wat blijkt uit de experimenten met Nim Chimpsky
en Kanzi?
• Ga op Kennislink.nl na wat je over communicatie bij
dieren kunt vinden en schrijf daar een kort verslag
over.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Sorteertaak bij Praten dieren, net als mensen?
Sleutelbegrippen:
taalvermogen, aangeboren module, algemene
menselijke cognitie, andere plaats, iconisch
systeem, onomatopeeën, arbitrariteit, geleerde
systemen, kenmerken van
communicatiesystemen, dubbele articulatie,
uniek systeem, dierentaal, menselijke taal,
ontstaan van taal, evolutionaire stappen,
mensapen, samenwerken, recursiviteit, Drosteeffect.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Praten dieren, net als mensen?
Voorbeeld 2 (Taalcanon en Taxonomie van Bloom)
1.
Onthouden: Lijstje van begrippen noteren die je kent
over (dieren)taal.
2.
Begrijpen: De tekst (‘Praten dieren, net als mensen?’)
samenvatten, navertellen.
3.
Toepassen: Korte uitleg over dit onderwerp geven
voor anderen.
4.
Analyseren: Onderzoekje uitvoeren ter onderbouwing
van een aspect uit de tekst met verslag (bijv. over Karl
von Frisch en de taal van de bijen).
5.
Evalueren: Betoog schrijven over aangeboren
taalvermogen.
6.
Creëren: Gedocumenteerde presentatie over het
leren van taal aan apen.
Karl von Frisch
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom?
Over taalfouten, taalnormen en taalkwesties.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom?
• O: vraag in de taalcanon. Leraren keuren het af,
taalkundigen niet. Verwondering, discussie.
• V: lezen tekst Jan Stroop + bespreking.
• U1: vragen en opdrachten bij tekst Stroop + tekst Mieke
Zijlmans en vragen uit Taalkunde voor de tweede fase, p.
221-223. (havo en vwo)
• U2: (schrijf- of spreek)opdracht naar aanleiding van het
artikel 'Leve hun! Waarom hun nog steeds hun zeggen' in
Nederlandse Taalkunde 2011-1, 2-29 en artikelen op
Kennislink (vwo). Of naar aanleiding van 'Taalverandering
is taalverloedering‘ uit Verandering en verloedering (2004)
(havo).
• R: bespreking opdrachten qua proces en product.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom?
• O: Koot en Bie over
taalverloedering, gevolgd door
canonvraag Jan Stroop.
• V: Tekst Stroop lezen (+ vragen).
• U: Onderzoeksopdracht. Bijv. op
basis van artikel 'Leve hun!‘
• R: Bespreking onderzoeksopdracht.
Terugkoppeling naar beginvraag.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Hun/ zij
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
29
Onze Taal: https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/hun-hebben-zij-hebben
Taalschrift: http://taalschrift.org/discussie/005520.html
De Telegraaf: http://www.telegraaf.nl/binnenland/article20406805.ece
Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/moet-alles-maar-kunnen
Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/hun-ergeren-zich
Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/ons-nederlands-verloedert
Kunststof:
http://programma.ntr.nl/424/kunststof/archief/detail/aflevering/11858757/JanStroop---neerlandicus (interview Jan Stoop)
Poldernederlands:
http://cf.hum.uva.nl/poldernederlands/externe_links/columns_j_l_%20heldring.
htm
Taalvariatie.nl: http://www.taalvariatie.nl/2010/02/09/zij-zijn-goed-maar-hunook/
Blogspot Dion van Meel, docent Nederlands:
http://dionvanmeel.blogspot.nl/2012/10/hun-hebben-het-gedaan.html
De Liedjeskrant: http://www.deliedjeskrant.nl/liedje.php?recordID=50
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Bevindingen
• Niet met uitleg beginnen.
• Interesse kweken, vragen stimuleren.
• ‘Uitdagend’ is iets anders dan ‘leuk’.
• Eigen initiatief vereist.
• Genoeg geschikt tekstmateriaal.
• Tekstbegrip is begin, geen doel.
• Schoolvak Nederlands is ook een ‘inhoudelijk’ vak. Imago.
• Werk docent wordt interessanter.
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.
Dank voor uw
aandacht
Dr. Ad van der Logt
[email protected]
ICLON, Interfacultair Centrum voor
Lerarenopleiding,
en Nascholing
Universiteit
Leiden.Onderwijsontwikkeling
Bij ons leer je de wereld
kennen.