Transcript 2 - wpsnz
ZDROWIE SENIORÓWPROFILAKTYKA I OPIEKA JOANNA HOFFMANN-AULICH Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Prehistoria Polowania, wojny, głód, niedożywienie, choroby dawały człowiekowi paleolitycznemu niewiele szans na to, aby dożył siwych włosów Oto Lucy, znana niektórym jako najstarsza mieszkanka naszej planety. muzeoblog.org Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Frankfurt am Main Muzeum Żyła 3.18- 3.2 milionów lat temu we wschodniej Afryce, poruszła się w pozycji pionowej, była drobnej budowy, jej głowa bardziej przypominała orzech kokosowy niż czaszkę współczesnego człowieka, miała ok 107 cm wzrostu i ważyła jakieś 28 kg. Niewiele o niej wiemy, prawdopodobnie żyła w grupie i całkiem możliwe, że używała bardzo prymitywnych narzędzi, ale nie umiała jeszcze posługiwać się ogniem. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Turko-Mongołowie szanowali zdrowych starców, natomiast niedołężnych pozostawiali ich losowi, porzucali lub zabijali przez uduszenie. Indianie Ojibwa znad jeziora Winnipeg porzucali lub przeznaczali na rytualną ofiarę najbardziej wiekowych starców Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Starość Ptah-hotep, wezyr faraona Isesi z V dynastii, około roku 2450 przed chr. Jak nieznośny jest los starca! Słabnie on z każdym dniem; wzrok mu się pogarsza, uszy przestają słyszeć; opuszczają go siły, serce nie zna spoczynku, usta milkną i cichną. Jego umysł jest coraz bardziej ograniczony; dziś nie może sobie przypomnieć tego, co było wczoraj. Bolą go wszystkie kości. Zajęcia, które dawniej sprawiały mu przyjemność, teraz wykonuje z wielkim trudem; zanika zmysł smaku. Starość to największe nieszczęście, jakie może dotknąć człowieka. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Hipokrates ur. ok. 460 p.n.e „Potrzebują oni mniej pożywienia niż młodzi. Dokuczają im trudności z oddychaniem. Przeziębienia wywołują uporczywy kaszel. Mają problemy z oddawaniem moczu, kłopoty ze stawami, cierpią na choroby nerek, zawroty głowy, drgawki, zmiany na całej skórze, są wychudzeni i senni. Przez oczy, nos i inne otwory ciała wycieka im woda. Często chorują na zaćmę, ich wzrok się pogarsza, źle słyszą” 56 lat Simone de Beauvoir Starość Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Olej Nicolas Maes Old woman donzing Drzemiąca staruszka Krrólewskie Muzeum Sztuk Pięknytch w Brukseli Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Termin geriatria po raz pierwszy został wprowadzony przez rosyjskiego psychologa Nikołaja Rybnikowa1909r. Termin „geriatria” (geriatrics) – 1909 r. Ignacy Nasher; Nowy Jork Za ojca geriatrii uważa się Ignacego Nashera- lekarz urodzony w Wiedniu. W 1909 roku opublikował pierwszy program, a w 1912 założył Nowojorskie Towarzystwo Geriatryczne Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Geriatria oznacza gałąź gerontologii i medycyny, która zajmuje się podstawowymi aspektami zdrowia i opieki zdrowotnej nad osobami starzejącymi się i starymi, a także chorobami wieku starczego oraz diagnostyką, profilaktyką i leczeniem tych chorób. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Gerontologia Nauka zajmująca się procesem starzenia się istot żywych, szczególnie człowieka oraz naukowym badaniom wszelkich aspektów biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. Nauka ta interesuje się również kulturowospołeczną, polityczną i ekonomiczną stroną starzenia się ludności Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Starość Nieunikniony efekt procesu starzenia się. Starość, jako okres życia następujący po wieku dojrzałym, jest pojęciem statycznym, natomiast starzenie się jako, proces – zjawiskiem dynamicznym. Początek starości – umownie 60 lub 65 rok życia a nieuchronnym końcem starości jest śmierć. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Nauka zajmująca się procesem starzenia się istot żywych, szczególnie człowieka oraz naukowym badaniom wszelkich aspektów biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. Nauka ta interesuje się również kulturowospołeczną, polityczną i ekonomiczną stroną starzenia się ludności Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Wg WHO wiek przedstarczy (45-59) rok życia, wczesna starość (60-74), wiek starczy (75-89), długowieczność (90 lat i więcej) Ageizm Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości: -60-69 lat - wiek początkowej starości, - 70-74 lata - wiek przejściowy między początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej, - 75-84 lata - wiek zaawansowanej starości, - 85 lat i więcej - niedołężna starość. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej (stulatek lub stuletni starzec) w potocznym znaczeniu człowiek bardzo stary, długowieczny; w gerontologii oznacza osobę w wieku 100 lat i więcej. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej „Nie sztuką dożyć stu lat, ale sztuką jest pamiętać ile ma się lat”. Obszary geograficzne o wyjątkowo korzystnych warunkach środowiska naturalnego Ekwador, Gruzja i Pakistan Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Starzenie definiuje się jako postępujące zmniejszenie rezerw czynnościowych ustroju, utrudniające adaptację do zmian środowiskowych i prowadzące do pogorszenia się sprawności organizmu. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Wzrasta śmiertelność W tkankach zachodzą istotne zmiany biochemiczne Maleje wydolność organizmu Zmniejsza się zdolność adaptacji do bodźców środowiskowych Zwiększa się podatność na choroby Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Konsekwencją tych zmian jest rozwój typowych objawów starości, zmniejszeniu ulega też intensywność wielu procesów życiowych np. zmniejsza się pojemność życiowa płuc, pojemność minutowa serca, zmniejsza się filtracja nerkowa, absorbcja z przewodu pokarmowego i aktywność szpiku kostnego. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Upośledzenie słuchu Upośledzenie smaku Upośledzenie wzroku Utrata uzębienia Zmniejszenie siły mięśni, zanik tkanki mięśniowej i kostnej, zmniejszenie masy ciała Zmniejszenie elastyczności skóry, zmarszczki, siwienie Skrócenie i spłycenie snu Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Teorie ewolucyjne próbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego się starzejemy. Nie wyjaśniają jednak mechanizmu tego procesu. Trudności te znalazły swoje odbicie w mnogości teorii, które zaproponowano w celu objaśnienia mechanizmu starzenia się. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Przyczyną starzenia się są mutacje, czyli uszkodzenia materiału genetycznego, do których dochodzi w komórkach somatycznych Mutacje te mają być rezultatem przewlekłej ekspozycji na naturalne źródła promieniowania. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Wolne rodniki są produktem ubocznym metabolizmu tlenu. Powstają głównie w mitochondriach Bardzo łatwo reagują z innymi cząsteczkami, ale mogą je przy tym uszkadzać. Według teorii wolnorodnikowej akumulacja takich uszkodzeń leży u podstaw starzenia się organizmu. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Komórki stają się większe i zawierają wiele lizosomów (organelli degradujących różne „odpadki ” komórki). W warunkach in vitro komórki mogą podzielić się tylko określoną liczbę razy (jest to tzw. Limit Hayflicka), po czym się starzeją, zatem komórki muszą mieć mechanizm, który zlicza kolejne podziały i sygnalizuje osiągnięcie limitu Hayflicka. Stwierdzono, że mechanizm ten działa na podstawie zjawiska skracania się telomerów. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej nowotwory złośliwe choroby reumatyczne, osteoporoza, otyłość, Nie mniej ważne od problemów dotyczących zdrowia cielesnego są zauważane niedomagania psychiczne u osób starszych. Zasadniczym problemem jest stopniowa utrata pamięci, spowodowana zmianami w mózgu i zanikiem niektórych komórek. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej W ostatnim czasie dużo miejsca poświęca się chorobie Alzheimera, która dotyka wiele osób starszych, które wymagają stałej opieki. Pomimo zauważalnego dużego zaangażowania osób w podeszłym wieku w praktyki religijne nie da się powiedzieć, że okres ten wolny jest od wszelkiego rodzaju zagrożeń duchowych. Szczególnym problemem jest posiadanie przez osoby starsze niewłaściwego obrazu Boga, co negatywnie wpływa na ich motywację religijną. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Formy opieki nad osobami w starszym wieku. Starzenie się populacji (wiek powyżej 60 lat osiąga powyżej 12% społeczeństwa). Wzrost średniej oczekiwanej długości życia wydłużył się z 75 do 79 lat Polska: mężczyzna 71 lat kobieta 79 lat Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Cele strategiczne WHO zawarte w dokumencie „Strategia 21 Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku”. Punkt piąty polityka zdrowotna wobec ludzi starych. Polityka zdrowego starzenia się, poprzez systematyczną, celową promocję zdrowia w ciągu całego życia Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Geriatria - profilaktyka Profilaktyka przedwczesnego starzenia rozpoczyna się w młodym wieku poprzez Styl życia Dbałość o zdrowie Dbałość o kondycję fizyczną Eliminacja używek Umiejętność radzenia sobie ze stresem Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Zapobieganie chorobom Prawidłowe odżywianie Prawidłowy styl życia w społeczności Kształtowanie postaw wobec starzenia się Tworzenie środowiska wspierającego zdrowie Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Narodowy Plan Zdrowotny Szybki wzrost odsetka osób po 65 r. ż. Przyczyniają się do spadku zdolności rodziny do pełnienia funkcji opiekuńczych wobec starszych członków rodziny. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Cel nr 14 Tworzenie warunków do zdrowego aktywnego życia osób starszych. Starzenie się populacji niesie za sobą konsekwencje: epidemiologiczne, zdrowotne, społeczne, ekonomiczne, prawne i polityczne. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Priorytety Polityki Zdrowotnej Państwa Poprawa jakości życia ludzi starych i samodzielne funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i domowym. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Formy organizacyjne opieki nad osobami starszymi w Polsce I Resort zdrowia Obowiązek organizacji i zabezpieczenia opieki nad osobami starszymi jest zadaniem samorządu lokalnego Resort polityki socjalnej Zakres usług i formy pomocy instytucjonalnej społecznej określony jest zapisem w Ustawie o Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie Pomocy Społecznej kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” Formy organizacyjne opieki nad osobami starszymi w Polsce Ośrodek pomocy społecznej (gminny, miejski). Główny cel to dążenie do utrzymania samodzielności podopiecznych oraz aktywizacja do poprawy jakości życia. Formy opieki instytucjonalnej socjalnej (podległe resortowi polityki społecznej). Domy pomocy społecznej dla osób niesprawnych i przewlekle chorych. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Formy opieki instytucjonalnej medycznej (podległe resortowi zdrowia). Ośrodki opieki długoterminowej, zakłady pielęgnacyjno- opiekuńcze i – lecznicze. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Formy opieki otwartej to świadczenia głównie z zakresu usług opiekuńczych: pomoc przez pracowników OPS lub instytucji pozarządowych PCK, PKPS, Caritas lub rządowych PFRON. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Formy pomocy osobom starszym, samotnym, przebywającym w domu obejmują: dostarczanie posiłków, zakupy, prace domowe, usługi opiekuńcze, pomoc sąsiedzka, dotrzymywanie towarzystwa . Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Forma opieki stacjonarnej środowiskowej otwartej: Ośrodki pobytu dziennego Zapewnienie opieki i wsparcia w ciągu dnia (posiłki, usługi opiekuńczo – rehabilitacyjne, zabiegi higieniczne, usługi rekreacyjno – kulturalne: zabawy, wycieczki. . Forma pomocy społeczno - środowiskowej łączy cechy ośrodka pobytu dziennego i domu pomocy społecznej. Osobom, których stan rodzinny i zdrowotny nie pozwala na samodzielne funkcjonowanie proponuje się domy pomocy społecznej. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Liczba osób potrzebujących jest tak Wspólnoty seniorów wysoka, żezamieszkiwania pomoc społeczna jest Inne szczególne niewystarczająca. Niesytuacje zawsze jest dobrze Schroniska postrzegana Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne wspierające: Czasowa potrzeba placówki zapewnienia opieki Domy seniora medycznej zapewnia: opieka Pensjonaty długoterminowa, zakłady pielęgnacyjno – Wspólnoty seniorów opiekuńcze,zamieszkiwania zakłady leczniczo – Inne szczególne sytuacje pielęgnacyjne. Zakłady te Schroniska proponują: diagnostykę, terapię, Noclegownierehabilitację dla bezdomnych pielęgnowanie, maksymalnie Jadłodajnie dla ubogich do pół roku iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkiwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Chorzy terminalnie znajdują pomoc w Wspólnoty seniorów hospicjach zamieszkiwania stacjonarnych, zespołach Inne szczególne sytuacje hospicyjnych, oddziałach opieki paliatywnej.Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wielka Brytania: Służba Geriatryczna Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: działającaDomy w ramach NHS (państwowy seniora system ochrony zdrowia). W ramach SG Pensjonaty funkcjonujązamieszkiwania szpitale dzienneseniorów geriatryczne. Wspólnoty Opieką domową zajmuje się środowiskowa Inne szczególne sytuacje opieka geriatryczna. Schroniska Alternatywą powyższych rozwiązań są Noclegownie dla bezdomnych zakłady pielęgnacyjno – opiekuńcze. Jadłodajnie dla ubogich całodobowa iwania Opieka seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: Domy seniora Pomoc ochotnicza Pensjonaty – prowadzona jest przez stowarzyszenia Wspólnoty zamieszkiwania seniorów osób wieku przedemerytalnym, w Inne w szczególne sytuacje zamian za gwarancję otrzymania takiej Schroniska samej opieki w przyszłości. Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: Domy seniora Pensjonaty Wspólnoty zamieszkInne placówki wspierające: Domy seniora Opieka świadczona głównie w Pensjonaty mieszkaniach własnych. Wspólnoty zamieszkiwania seniorów Opieka instytucjonalna w specjalnych Inne szczególne sytuacje placówkachSchroniska lub przystosowanych mieszkaniach Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich iwania seniorów Inne szczególne sytuacje Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej ne placówki wspierające: 14 grudnia 1990 roku Zgromadzenie Domy seniora Ogólne wyznaczyło dzień 1 października Pensjonaty jako Międzynarodowy Dzień wspierające: Osób Wspólnoty zamieszkInne placówki StarszychDomy (rezolucja 45/106). Rezolucja seniora Zgromadzenia Ogólnego została przyjęta Pensjonaty w następstwie innych inicjatyw Narodów Wspólnoty zamieszkiwania seniorów Zjednoczonych na rzecz osób starszych, Inne szczególne sytuacje takich jak Międzynarodowy Wiedeński Plan Schroniska Działania dotyczący Osób Starszych, Noclegownie dla bezdomnych przyjęty w 1982 roku Światowe Jadłodajnie dlaprzez ubogich na Temat Osób Starszych i iwania Zgromadzenie seniorów zatwierdzony w tym samym roku przez Inne szczególne sytuacje Zgromadzenie Ogólne. Schroniska Noclegownie dla bezdomnych Jadłodajnie dla ubogich Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Literatura • Geriatria. Krzysztof Galus. Wrocław 2007. • Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku. Red. Kornelia Kędziora – Kornatowska, Marta Muszalik. Lublin 2007. • Leksykon gerontologii. Adam A. Zych. Kraków 2007. • Historia starości. Georges Minois. Od antyku do renesansu. Warszawa 1995. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” Dziękuję Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej