Transcript WODY POWIERZCHNIOWE W POLSCE

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
WODY POWIERZCHNIOWE W POLSCE
Justyna Drop
Wody powierzchniowe
 Obecność wód powierzchniowych na danym obszarze uzależniona jest od:
 Warunków klimatycznych
 Rzeźby terenu
 Wielkości opadów atmosferycznych
 Temperatury powietrza
 Do wód powierzchniowych Polski zaliczamy:
 Morze Bałtyckie ( część wód wewnętrznych)
 Rzeki
 Jeziora
 Stawy
 Bagna i mokradła
 Sztuczne zbiorniki i kanały
Rzeki
 Teren Polski, biorąc pod uwagę uwarunkowania hydrograficzne, leży w zlewisku trzech











mórz:
Morza Bałtyckiego – 99,8%, w tym:
dorzecze Wisły – 55,7%;
dorzecze Odry – 33,9%;
rzeki pobrzeża bałtyckiego – 9,3%;
dorzecze Niemna – 0,8%;
Morza Czarnego 0,2%:
dorzecze Dunaju (Orawa)
dorzecze Dniestru;
Morza Północnego:
dorzecze Łaby (Izera, Orlica)
Zlewisko to - obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne
spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika wodnego.
Obszary źródliskowe
•
•
•
•
Większość polskich rzek ma swoje źródła w trzech regionach kraju, nazywanych obszarami
źródliskowymi. Są to:
Karpaty i Sudety – gdzie początek biorą Wisła i Odra oraz większość ich górskich dopływów;
Wyżyny – gdzie znajdują się źródła dużych dopływów Wisły i Odry, np. Warta, Pilica,
Nida, Wieprz
Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie – skąd wypływają rzeki wpadające bezpośrednio do
morza lub będące dopływami dolnych odcinków Wisły i Odry. Są to m.in. Łeba, Pasłęka, Słupia
Ze stoków Baraniej Góry wypływają źródła
Białej i Czarnej Wisełki - potoków dających
początek największej polskiej rzece - Wiśle.
 Dział wodny obszar wododzielny, granica oddzielająca sąsiadujące ze sobą dorzecza
 Działem głównym nazywa się granicę pomiędzy zlewiskami dwóch mórz, działem I rzędu -










granicę pomiędzy dorzeczami rzek głównych, natomiast dorzecza dopływów rzek głównych
rozdziela dział II rzędu itd.
Główne działy wodne oddzielają dorzecza Wisły i Odry oraz rzek, które płyną bezpośrednio do
Morza Bałtyckiego. Stosunkowo łatwo wyznaczyć jest dział wód na obszarach pofałdowanych,
w górach i na wyżynach, gdzie prowadzi się go wzdłuż linii grzbietu wypukłości terenu, przez
jego szczyt oraz przez przełęcze pomiędzy nim a sąsiednimi szczytami ( W Sudetach i Karpatach
– oddziela dorzecza Odry i Wisły od dorzeczy Łaby, Dunaju i Dniestru.) Natomiast na terenach
nizinnych jego dokładne wyznaczenie jest o wiele trudniejsze.
Dorzecze - zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do
określonej rzeki lub jej dopływów. Granicą dorzecza jest dział wodny. Terytorium Polski należy
do dorzeczy:
Wisły
Odry
Rzek pobrzeża Bałtyku
Niemna
Łaby
Dniestru
Dunaju
Specyficzną cecha dorzeczy Odry i Wisły jest ich asymetria. Prawe dorzecza obu rzek są
znacznie większe od lewych. Stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisły wynosi 27:73 a
dla Odry 30: 70. Prawe dopływy rzek są zatem dłuższe niż lewe. Główną przyczyną jest
nachylenie terenu z południa na północ i ze wschodu na zachód.
Dorzecza i zlewiska rzek Polski
Zlewisko M. Bałtyckiego
Dorzecze Wisły
Dorzecze
Odry
Dorzecze
Niemna
Dorzecze rzek
pobrzeża
Bałtyku
Zlewisko M. Północnego
dorzecze Łaby
Zlewisko M. Czarnego
Dorzecze Dunaju
Dorzecze Dniestru
Działy wodne
Ustrój rzek

Ustrój (reżim) rzeczny - sposób w jaki kształtuje się przepływ rzeki w ciągu roku. Przede
wszystkim zależy on od źródeł zasilania (deszcz, śnieg, lodowiec górski) oraz od wahań stanu
wód w ciągu roku.

Rzeki polskie maja ustrój śnieżno – deszczowy. Oznacza to, że są zasilane głównie przez
opady deszczu i topniejące śniegi. Najwyższe stany wód występują na wiosnę i w lecie

Maksimum wiosenne związane z topnieniem śniegu zaznacza się zwłaszcza w karpackich i
sudeckich dopływach Wisły i Odry.

Letnie wezbrania rzek spowodowane ulewnymi deszczami w lipcu i sierpniu, które zwiększają
poziom wody w korycie. Powodują one szybki przybór wody, głównie w rzekach górskich, i
lokalne powodzie. Jeżeli opady trwają kilka dni i są intensywne mogą spowodować powodzie o
znacznym zasięgu, stwarzając duże niebezpieczeństwo.

W zimie lokalne powodzie zdarzają się w strefie wybrzeża Morza Bałtyckiego. Powodują je silne
wiatry północne spiętrzające wodę morską u ujścia rzek i uniemożliwiające jej swobodny
odpływ. Zjawisko to nazywamy cofką.

Najniższe stany wód w rzekach Polski występują pod koniec lata i na początku jesieni oraz w
zimie, gdy część wody jest retencjonowana w postaci śniegu i lodu. We wschodniej części kraju
trwa najdłużej – do 80 dni, w części zachodniej i północno zachodniej – najkrócej -10-20 dni.
Sieć hydrograficzna Polski
Najdłuższe rzeki w Polsce:
• Wisła (długość 1049 km, powierzchnia dorzecza 194 425 km2, a średni przepływ wody to 1020 m3/s)
• Odra (długość 854 km (742 km w Polsce) dorzecze 118 861 km2, średni przepływ wody 560 m3/s)
• Warta (długość 808 km, dorzecze 54 529 km2, średni przepływ wody 215,0 m3/s)
• Bug (długość 772 km (w tym w Polsce 587 km) dorzecze 39 420 km2, średni przepływ wody 155 m3/s)
• Narew (długość 484 km ( 448 km w Polsce) dorzecze 75 175 km2, średni przepływ wody to 318 m3/s)
• San (długość 443 km, dorzecze 16 861 km2, średni przepływ wody to 125 m3/s)
• Noteć (długość 388 km, dorzecze 17 330 km2, średni przepływ wody to 76,6 m3/s)
pozostałe duże rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kłodzka, Prosna.
Jeziora naturalne o największej powierzchni w Polsce to:
Śniardwy (typ morenowy, zajmuje powierzchnie 113,8 km2, ma
głębokość 23,4 metry)
Mamry (powierzchnia 104,4 km2, głębokość 43,8metrów)
Łebsko (powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzeżne, głębokość 6,3
metry)
Dąbie (powierzchnia 56,0 km2, deltowe, głębokość 4,2 metry)
Jeziora najgłębsze w Polsce to:
Hańcza (głębokość 108,5 metry, rynnowe)
Drawsko (województwo zachodniopomorskie, głębokość 79,9
metry, rynnowe)
Wielki Staw (głębokość 79,3 metry, cyrkowe)
Czarny Staw (głębokość 76,4 metry, cyrkowe)
Wigry (województwo podlaskie, głębokość 73 metry, rynnowe)
Jeziora

W Polsce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy jezior, z których 9300 ma powierzchnię powyżej 1 ha..
Większość jezior występuje na obszarze ostatniego zlodowacenia.

Z geologicznego punktu widzenia jeziora są formami krótkotrwałymi i najczęściej świadczą o
młodości krajobrazu, w którym występują.

Większość polskich jezior liczy kilka tysięcy lat, tylko nieliczne są nico starsze, np. tatrzańskie
jeziora cyrkowe powstałe 10-12 tyś lat temu.

W Polsce jeziora zajmują obszar zaledwie 3200 km2 co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.

Występowanie jezior w Polsce jest jest nierównomierne. Najwięcej jest jezior na północy kraju,
głównie na pojezierzach. Na południu, od zasięgu zlodowacenia Wisły jeziora są nieliczne i
zróżnicowane pod względem pochodzenia.
Genetyczne typy jezior w Polsce
Przykłady jezior
Geneza misy jeziornej
Charakterystyczne cechy
jeziora
Rynnowe
Hańcza, Ostrzyckie, Wigry,
Raduńskie, Gopło, Jeziorak,
Charzykowe, Drawsko,
Bełdany
Erozyjna działalność wód
płynących pod lądolodem lub na
jego przedpolu
• wydłużony kształt misy
jeziornej
• przeważnie strome brzegi
• stosunkowo wąskie i
głębokie
Morenowe
Śniadrwy, Mamry,
Niegocin, Bytyńskie,
Stręgiel, Wielimie
Wypełnienie wodą obniżenia
między pagórkami morenowymi
lub zaklęsłości w morenie dolnej
• urozmaicona linia brzegowa
• przeważnie duże i niezbyt
głębokie
Wytopiskowe
Niewielkie jeziora w
Borach Tucholskich oraz na
Pojezierzu Suwalskim
Wypełnienie przez wodę
zagłębienia po wytopieniu się
brył martwego lodu,
zagrzebanych pod osadami
polodowcowymi
• kształt okrągły lub owalny
• niewielka głębokość
Karowe
(cyrkowe)
W Tatrach: Czarny Staw
Gąsienicowy, Wielki Staw,
Czarny Staw oraz w
Karkonoszach: Wielki Staw,
Mały Staw
Erozyjna działalność lodowca
górskiego
• kształt owalny
• strome brzegi
• znaczna głębokość (nawet
kilkadziesiąt metrów)
• otoczone stromymi ścianami
skalnymi
• od doliny polodowcowej
przeważnie oddzielone
wygładzonym przez lodowiec
ryglem skalnym
Pochodzenie i typ
jezior
POLODOWCOWE
Pochodzenie i
typ jezior
Przykłady jezior
Geneza misy jeziornej
Charakterystyczne cechy
jeziora
Przybrzeżne
Wicko, Sarbsko, Bukowo,
Łebsko, Jamno
Odcięcie mierzeją zatoki morskiej
• płaskie, przeważnie
zabagnione brzegi
• od morza oddzielone
mierzeją
Deltowe
Dąbie, Druzno
Odcięcie osadami rzecznymi części zalewu
• płaskie i zabagnione brzegi
• płytkie
• znacznie zarośnięta misa
jeziorna
Zakolowe
Czarniakowskie, Bużysko
Odcięcie zakola rzeki
• kształt wydłużony,
przypominający zakole rzeki
• zabagnione brzegi
• wąskie i płytkie
Wydmowe
Głównie w puszczach
Kampinowskiej i
Noteckiej oraz na
Roztoczu m.in. Orzełek,
Moczydło
Wypełnienie wodą śródwydmowego
zagłębienia (zazwyczaj misy deflacyjnej), w
którym nieprzepuszczalne podłoże znajduje
się niezbyt głęboko i jest przykryte warstwą
piasku
•Kształt owalny lub
wydłużony
• zabagnione i zatorfione
brzegi
• płytkie
• zasilane głównie opadami,
okresowo wysychające
Krasowe
Na Równinie Łęczycko –
Włodawskiej, m.in.
Krasne, Białe oraz w
okolicach Buska-Zdroju
Rozpuszczanie skał, głównie wapienia i
gipsów, i zapadanie się podłoża
• kształt owalny lub okrągły
• stosunkowo głębokie
poligenetyczne
Gardno
Działalność lądolodu w plejstocenie, a
następnie przeobrażenie wskutek
oddziaływania prądów morskich i wiatru w
holocenie
• kształt zróżnicowany,
przeważnie wydłużony
• stosunkowo płytkie
•Otoczone wydmami
Największym jeziorem w Polsce jest jezioro
Śniardwy – powierzchnia 113,8 km2
Najgłębszym jeziorem w Polsce jest
Hańcza – max głębokość 108,5 m
Śniardwy -Warnołty
Hańcza
Bagna i mokradła

Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach utrudnionego
odpływu wód opadowych lub wysokiego poziomu wód gruntowych. Porośnięte przez
roślinność przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem.

Obszary te zajmują 8% powierzchni kraju.

W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami. Największe zespoły
torfowisk występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Zachodnim. Silnie
zabagnione są dna pradolin, szerokie doliny rzeczne, delty Wisły i Odry. Ze względu na
sposób zasilania w wodę torfowiska dzielimy na:
wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na działach wodnych,
płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych;
niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek oraz w
miejscach zanikłych jezior.
Bagna Biebrzańskie
Sztuczne zbiorniki
Zbiornik antropogeniczny ( zalew)
- zbiornik utworzony w wyniku
działalności człowieka. Powstają na
rzekach, przede wszystkich górskich
wskutek wybudowania zapory.
Do najczęściej spotykanych należą
funkcje: przyrodnicze, krajobrazowe,
przeciwpowodziowe, hodowlane,
zaopatrzenia w wodę (do celów
komunalnych, rolniczych,
przemysłowych), energetyczne,
turystyczno-rekreacyjne,
przeciwpożarowe, militarne, obronne.
W Polsce istnieje ok. 100 sztucznych
zbiorników wodnych o pojemności
powyżej 1 hm³
Zbiornik Czorsztyński
Największe sztuczne zbiorniki wodne w Polsce
Nazwa
zbiornika
Rzeka, na
której
powstał
Funkcje
Powierzchni Pojemność Rok
a
maksymalna ukończenia
[w km2 ]
[w mln m3]
Włocławski
Wisła
Energetyczna,transportow,
rekreacyjna
70,4
408,0
1970
Jeziorsko
Warta
Retencyjna, rekreacyjna
42,3
202,8
1990
Siemianowski
Narew
Zaopatrzenie w wodę
ludności, rekreacyjna
32,5
79,5
1991
Goczałkowski
Wisła
Retencyjna, zaopatrzenie w
wodę ludności
32,0
165,6
1956
Zegrzyński
Narew
Energetyczna,
transportowa, rekreacyjna
30,3
94,3
1963
Soliński
San
Energetyczna,
transportowa, rekreacyjna
21,2
472,0
1968
Turawski
Mała Panew
Transportowa, retencyjna
20,8
107,6
1938
Nyski
Nysa Kłodzka
transportowa, rekreacyjna,
energetyczna, retencyjna
20,4
123,4
1971
Otmuchowski
Nysa Kłodzka
Transportowa, retencyjna
19,8
130,5
1933
Sulejowski
Pilica
retencyjna, rekreacyjna,
zaopatrzenie ludności w
wodę
19,8
88,1
1974
Kanały wodne

Kanał wodny – sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego celem jest połączenie
istniejących naturalnych dróg wodnych.

Kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej. Gęsta sieć rzeczna i
przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne. Najkorzystniejsze jest budowanie
kanałów w miejscach, gdzie dział wód jest stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają
się do siebie na małą odległość. Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z
ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.

Wśród funkcji kanałów można wymienić m.in. Melioracyjne, przemysłowe, energetyczne,
rekreacyjne i turystyczne.
Kanał Gliwicki
Rodzaj i znaczenie gospodarcze kanałów
Kanał
Połączenie
Rodzaj
kanału
Znaczenie gospodarcze
Augustowski
Czarna Hańcza - Biebrza
żeglowny
Turystyczny szlak wodny, spław drewna
Bydgoski
Brda-Noteć
żeglowny
Transport surowców mineralnych,
regulowanie stanów wody w rzekach
Elbląski
Jez. Drwęckie – Jez. Drużno
żeglowny
Turystyczny szlak wodny
Gliwicki
Kłodnica-Odra
żeglowny
Transport węgla i surowców mineralnych
Łączański
Wisła-Wisła
żeglowny
Usprawnia żeglugę
Notecki
Noteć-Kanał Bydgoski
żeglowny
Regulacja stanów wody w k. Bydgoskim,
turystyczny szlak wodny, transport
Obry i Mosiński
Warta- Obra -Odra
melioracyjny
Regulacja stanów wody w dolinie środkowej
Odry, turystyczny szlak wodny
Ślesiński
Jez. Gopło - Warta
żeglowny
Transport, turystyczny szlak wodny
Wieprz-Krzna
Wieprz - Krzna
melioracyjny
Regulacja stosunków wodnych na Polesiu
Lubelskim
Żerański
Narew -Wisła
żeglowny
Transport, turystyczny szlak wodny