Transcript Inwentyka
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Wydział Inżynierii Mechanicznej i Mechatroniki Inwentyka Wykład 1 – wprowadzenie, Istota twórczego myślenia dr inż. Agnieszka Terelak-Tymczyna Zasady zaliczania Zaliczenie: praca pisemna, udział w wykładach Konsultacje: piątek 10-12, pokój 230. Kontakt: [email protected] [email protected] Prace zaliczeniowe Przygotować pracę i prezentację z jednej z metod inwentycznych. Podać przykład praktycznego wykorzystania wybranej metody w praktyce zarządzania jakością. Metody: 1. Burza mózgów 2. Metoda analogii 3. Metoda sześć myślowych kapeluszy 4. Myślenie lateralne 5. Metody dyskusyjne 6. Metoda delficka 7. Analiza morfologiczna Literatura przedmiotu • Martyniak Z.: Wstęp do inwentyki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1997 • E de Bono: Naucz się myśleć kreatywnie, PRIMA, Warszawa 1998, • E de Bono: Myślenie równoległe, Helion, Warszawa 2008, • E de Bono: Sześć myślowych kapeluszy, Helion, Warszawa 2008 • T. Proctor: Zarządzanie twórcze, Wyd. Gebethner & Ska, Warszawa 1998; • H. Bieniok, G. Gruszczyńska-Malec, G. Królik: Elementarz twórczego myślenia, Wyd. AE, Katowice 1998 Definicja Problem twórczy można określić jako zadanie, którego nie można rozwiązać. Metodykę poszukiwania rozwiązań zaistniałych problemów twórczych, w momencie gdy dotychczasowe doświadczenie oraz wiedza nie wysuwają żadnego konkretnego rozwiązania, a istniejący stan wiedzy nie spełnia oczekiwań nazywamy inwentyką. Definicja Metodyka poszukiwania twórczych rozwiązań zdefiniowanych problemów, pobudzania twórczego myślenia w różnych dziedzinach. Cechy Do głównych cech inwentyki należą: – Tworzenie i odkrywanie nowych produktów; – Rozwiązywanie problemów w twórczy sposób; – Rozwój i wspieranie cech związanych z procesem twórczym; – Wyłanianie powiązań pomiędzy faktami; – Samodzielne docieranie do rozwiązania; – Formułowanie hipotez; – Brak gwarancji uzyskania rozwiązania problemu. Ćwiczenie Bagietkowa bonanza Krzysztof, piekarz z Francji, pedałował przez przepiękną wioskę z koszem pełnym bagietek. Zatrzymała go jedna z jego najlepszych klientek, Brygid, która kupiła połowę jego wypieków i dodatkowo pół bagietki. Następny był ksiądz, który zrobił to samo – kupił połowę zapasów Krzysztofa plus pół bagietki. W końcu młody chłopak, Wincenty, złożył takie samo zamówienie – połowę wypieków Krzysztofa plus pół bagietki. Krzysztof był zachwycony – sprzedał wszystkie bagietki i żadnej nie musiał przełamywać. Czy potrafisz wyjaśnić jak to możliwe oraz określić ile bagietek miał Krzysztof na początku? Podział W ramach tej dziedziny nauki zarysowują się trzy wyraźne nurty rozwojowe: 1. Nurt pierwszy (klasyczny) - zajmuje się badaniami procesów twórczego myślenia. Został zapoczątkowany badaniami nad psychologią myślenia zwierząt, obecnie wykorzystuje komputery do symulacji twórczego myślenia ludzi; 2. Nurt drugi (główny) - jest opracowaniem, kodyfikacją i strategią zastosowań metod twórczego rozwiązywania problemów; 3. Nurt trzeci - problematyka wdrażania "produktów" twórczego myślenia, czyli innowacji, do praktyki. Podział Wg L.W. Cruma metody inwentyczne można podzielić, posługując się terminem "technika", na: 1. 2. 3. 4. techniki swobodnych skojarzeń; techniki wymuszonych skojarzeń; techniki analityczne; listy pytań kontrolnych. Podział Biorąc pod uwagę charakter inwentycznych wyróżniamy: 1. 2. 3. metod metody oparte na skojarzeniach swobodnych (metoda: analogii, brainstorming, dyskusji 66, Gordona, "kruszenia", niekompetencji, "nowego spojrzenia", sytuacyjna, teratologiczna, wykorzystania błędów); metody oparte na skojarzeniach wymuszonych (metoda: delficka, "dobrych przykładów", macierzy odkrywczej, przeniesienia analogicznego, przeniesienia koncepcji, twierdzeń ogólnych, "ustawienia na nowo"); metody o charakterze analitycznym (metoda: "dobrowolnych ograniczeń", morfologiczna, prezentacji graficznej, "szczegółów"). Podział Biorąc pod uwagę stopień schematyzacji, czyli szczegółowość w opisaniu sposobu postępowania wyróżniamy: 1. metody charakteryzujące się poszukiwaniem nie usystematyzowanym; 2. metody oparte na dyrektywach (lub chwytach) inwentycznych; 3. metody oparte na dyrektywach inwentycznych oraz technikach analitycznych. Ćwiczenie Pułkownik Oliwier Który z czterech portretów pułkownika Oliwiera w ramce po prawej, oznaczonych literami A-D, powinien znaleźć się na pustym miejscu z pytajnikiem? Istota twórczego myślenia Według Wertheimera (1945) myślenie twórcze oznacza rozbicie i zmianę struktury naszej wiedzy dotyczącej danego zjawiska w celu uzyskania nowego spojrzenia na jego istotę. Stąd wynika, iż zrozumienie sposobu postrzegania rzeczywistości może mieć istotny wpływ na naszą zdolność twórczego myślenia. Z kreatywnością mamy do czynienia wówczas, gdy potrafimy uporządkować własne myśli w sposób, który prowadzi bezpośrednio do innego pojmowania sytuacji. Istota twórczego myślenia Problem to różnica pomiędzy obecnym stanem rzeczy a tym, do czego zmierzamy. Twórcze rozwiązywanie problemów najskuteczniej działa w sytuacjach, w których tradycyjne metody zostały już wyczerpane. Rutynowe i gotowe rozwiązania problemów o typowej strukturze są powszechnie znane. W takich przypadkach zwykle wiadomo, w czym tkwi problem i w jaki sposób istniejący stan przekształcić w stan pożądany. Istota twórczego myślenia Osborn (1957) zaproponował podział myślenia twórczego na trzy stadia: • • • ustalenie faktów, ustalenie koncepcji oraz znalezienie rozwiązania. Osborn zauważył także, że im więcej pomysłów się rodzi, tym większe jest prawdopodobieństwo znalezienia optymalnego rozwiązania. Zaproponował więc, aby procesowi tworzenia pomysłów nie towarzyszyła ich ocena. Wyszedł bowiem z założenia, że zbytnie skoncentrowanie się na ocenie może ograniczyć ilość zaproponowanych koncepcji. Istota twórczego myślenia Inną osobą, która miała znaczny wpływ na nasze postrzeganie twórczego rozwiązywania problemów był psycholog Sidney J. Parnes. Prowadził on wiele problemów badawczych dotyczących TTM oraz dodał nowe etapy, a mianowicie: – znalezienia problemu – akceptacji. W obrębie tych etapów nacisk był kładziony na zdefiniowanie problemu i praktyczną realizację jego rozwiązania. Parnes zaproponował, aby każdy etap w procesie rozwiązywania problemów zaczynał się od szeroko zakrojonego poszukiwania danych (z wyłączeniem ich oceny), a kończył - celowym wyborem najistotniejszych informacji. Istota twórczego myślenia Model stworzony przez Osborna i Parnesa został z czasem dopracowany przez Scotta Isaksena i Donalda Treffingera (1985). Naukowcy ci uwzględnili w modelu wstępny etap rozwiązywania problemów, a mianowicie poszukiwanie celu. Etap ten pomaga zidentyfikować obszar działania docelowego (to jest istotę problemu, wyzwanie lub możliwości). Istota twórczego myślenia Współczesna szkoła zakłada, że proces twórczego rozwiązywania problemów obejmuje sześć etapów, z tym że nie zawsze wszystkie muszą być zrealizowane. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Poszukiwanie celu Ustalanie faktów Znalezienie problemu Ustalenie koncepcji Znalezienie rozwiązania Znalezienie akceptacji. Istota twórczego myślenia Bez względu jednak na okoliczności, podstawową zasadą jest powstrzymanie się od oceny. Zanim to nastąpi, należy zawsze sporządzić listę danych i przeanalizować je dokładnie. Ćwiczenie Ścieżka trójek Czy potrafisz znaleźć drogę z dowolnego kwadratu w górnym rzędzie do dowolnego kwadratu w dolnym rzędzie przechodząc wyłącznie przez liczby podzielne przez trzy? Ukośne ruchy są zabronione Istota twórczego myślenia Myślenie twórcze obejmuje dwa typy procesu myślenia: 1. myślenie rozbieżne zwane dywergencyjnym (ang. divergent) myślenie rozbieżne rozwija i poszerza proces myślenia. Myślenie tego typu rozpoczyna się od określonego problemu i koncepcji i tworzy różne punkty widzenia. Chodzi o pozbycie się wszelkich ograniczeń i rozważenie wszelkich możliwości. 2. myślenie zbieżne zwane konwergencyjnym (ang. corvengent) - myślenie zbieżne jest naturalnym przedłużeniem myślenia rozbieżnego w celu ograniczenia dostępnych opcji i uzyskania wielu zadawalających rozwiązań danego problemu lub decyzji. Myślenie w sposób zbieżny rozpoczyna się od szerokiego spojrzenia na problem, po czym koncentruje się na poszczególnych zagadnieniach lub opcjach. Istota twórczego myślenia W skład każdego etapu w procesie twórczego rozwiązywania problemów wchodzą zarówno czynności o charakterze zbieżnym, jak i rozbieżnym. Tak więc mamy do czynienia ze wstępnym poszukiwaniem danych, a następnie z ich uściślaniem. Większość uwagi poświęca się „strzałom w dziesiątkę” (ang. hits), czyli sprawom, które zostały zidentyfikowane jako ważne lub istotne dla danego etapu (najlepsze cele na etapie poszukiwania celów, najlepsze fakty na etapie ich ustalania itd.). Ćwiczenie Literowa kostka do gry Jeśli poskładasz siatkę znajdującą się poniżej w sześcian, uzyskasz jedną z kostek oznaczonych literami A-E. Którą? IDEAL – model rozwiązywania problemów Bransford i Stein (1993) stworzyli model usprawniający rozwiązywanie problemów. Elementy składowe modelu przedstawia skrót, w którym: I = identyfikacja problemów i możliwości D = definiowanie celów E = ekspozycja możliwych strategii działania A = antycypacja wyników i podjęcie działań L = lustracja i wyciąganie wniosków IDEAL – model rozwiązywania problemów I = identyfikacja problemów i możliwości Należy zidentyfikować potencjalne problemy i potraktować je jako szansę realizacji twórczego podejścia. Aktywność w rozpoznawaniu problemów jest równie ważna co reagowanie na nie, kiedy stanowią zagrożenia lub kiedy zostaną dostrzeżone. IDEAL – model rozwiązywania problemów D = definiowanie celów Różne cele często odzwierciedlają sposób, w jaki ludzie postrzegają dany problem. (...) Określenie celu jest zatem istotnym krokiem zbliżającym do rozwiązania problemu. IDEAL – model rozwiązywania problemów E = ekspozycja możliwych strategii działania Etap ten może obejmować powtórną analizę celów oraz rozważenie opcji lub strategii ich realizacji. (...) Wprawdzie istnieje wiele ogólnych strategii rozwiązywania problemów, ale często potrzebna jest specjalistyczna wiedza w danej dziedzinie. IDEAL – model rozwiązywania problemów A = antycypacja wyników i podjęcie działań Po dokonaniu wyboru strategii działania, jest rzeczą ważną, aby przewidzieć wyniki jej zastosowania i wówczas wprowadzić ją w życie. W wielu sytuacjach proces testowania strategii powinien poprzedzać przewidywanie możliwych wyników. Budowa i testy próbne prototypu często pomagają w antycypacji rezultatów konkretnych strategii działania. Po dokonaniu wyboru strategii działania, jest rzeczą ważną, aby przewidzieć wyniki jej zastosowania i wówczas wprowadzić ją w życie. W wielu sytuacjach proces testowania strategii powinien poprzedzać przewidywanie możliwych wyników. Budowa i testy próbne prototypu często pomagają w antycypacji rezultatów konkretnych strategii działania. IDEAL – model rozwiązywania problemów L = lustracja i wyciąganie wniosków Ostatnim etapem modelu IDEAL, o którym niestety często się zapomina, jest dokonanie kontroli efektów jakie dana strategia działania przyniosła i zdobycie wiedzy przez doświadczenie. W procesie rozwiązywania problemów należy skoncentrować się przede wszystkim na pierwszym kroku zamiast dążyć do natychmiastowego stworzenia kompleksowego rozwiązania. Sprawdziwszy w praktyce pierwsze kroki i uzyskawszy wiedzę i doświadczenie możemy przystąpić do realizacji kolejnych etapów. Przykładem są badania marketingowe, gdzie wprowadzenie na rynek nowego produktu odbywa się stopniowo. Podobny sposób wykorzystywany jest przy pisaniu i korekcie programów komputerowych. Twórcze myślenie w zarządzaniu START ZADANIE Cele ANALIZA ŚRODOWISKOWA Poszukiwanie problemów ODKRYWANIE CELÓW Zdefiniowanie zasięgu problemu ODKRYWANIE FAKTÓW Gromadzenie informacji ODKRYWANIE PROBLEMU Definiowanie problemu SKATEGORYZOWANIE ZAŁOŻEŃ Twórcze myślenie w zarządzaniu ODKRYWANIE POMYSŁÓW Tworzenie rozwiązań problemu ODKRYWANIE ROZWIĄZAŃ Ocena i wybór możliwych rozwiązań ODKRYWANIE AKCEPTACJI Wprowadzenie w życie możliwych idei KONTROLOWANIE Czy cel został osiągnięty? STOP Twórcze myślenie w zarządzaniu Bariery twórczego myślenia Mimo potrzeby twórczego myślenia w biznesie istnieje wiele barier: – brak środków na testowanie nowych pomysłów i wsparcia ze strony kierownictwa, – krótkowzroczność w myśleniu (na przykład patrzenie na sprawy wyłącznie z punktu widzenia produkcji, marketingu, spraw osobowych lub finansów), – obawa przed krytyką, – opór wobec zmian, – strach przed podejmowaniem ryzyka i porażką (świadomość zagrożenia stanowiska lub kariery), – nie dostrzeganie mniej widocznych powiązań, skłonność do podporządkowania się, – zbytni nacisk na działania konkurencyjne lub współpracę, – obawa, że realizacja nowych koncepcji może wpłynąć negatywnie na wielkość produkcji. Twórcze myślenie ograniczone być może także przez negatywny stosunek do technik rozwijających ten typ myślenia lub hołdowanie poglądowi, iż istnieje tylko jeden właściwy sposób działania. Dlatego też zaleca się stopniowe wprowadzanie podejścia twórczego, co umożliwia, przynajmniej częściowo, przezwyciężenie niektórych barier. Ćwiczenie Niezwykła waza Jedna z waz jest inna niż pozostałe? Czy potrafisz ją wskazać? Ćwiczenie Figury Pani Kozłowskiej