Transcript prezentacja

SYSTEMY WYBORCZE
WYBORY
• współcześnie przeprowadzane w zdecydowanej
większości krajów świata (nie tylko w krajach
demokratycznych)
• aby w istocie pozwalały na dokonanie wyboru
powinny być CYKLICZNE i RYWALIZACYJNE
w praktyce mogą one być rywalizacyjne, semi-rywalizacyjne,
quasi-rywalizacyjne bądź nierywalizacyjne
• ideałem jest, aby były
również WOLNE,
UCZCIWE i dokonywane
przez NIEZALEŻNYCH
WYBORCÓW
SYSTEM WYBORCZY
ogół norm regulujących czynne i bierne prawo wyborcze,
proces wyłaniania kandydatów,
zasady prowadzenia kampanii wyborczej,
sposób przeprowadzenia głosowania,
metody przeliczania głosów na mandaty
oraz procedury kontrolowania prawidłowości wyborów
LEGITYMIZOWANIE WŁADZY
ZWYCIĘZCÓW
ZAPEWNIENIE
REPREZENTACJI
MNIEJSZOŚCI
EGZEKWOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
POLITYCZNEJ & UMOŻLIWIENIE
ALTERNACJI WŁADZY
SYSTEM WYBORCZY
WZMACNIANIE (LUB OSŁABIANIE)
SYSTEMU RZĄDÓW
DEMOKRATYCZNYCH
PRZEKAZYWANIE
SYGNAŁÓW OD
WYBORCÓW DO
POLITYKÓW
Normy, na których bazują systemy wyborcze
państw demokratycznych:
• TAJNOŚĆ
• RÓWNOŚĆ
RÓWNOŚĆ FORMALNA
RÓWNOŚĆ MATERIALNA
NORMA PRZEDSTWICIELSTWA
• POWSZECHNOŚĆ
CENZUSY
WYŁĄCZENIA
• BEZPOŚREDNIOŚĆ
36
28
56%
44%
+ (w niektórych krajach) PROPORCJONALNOŚĆ
FORMUŁA WYBORCZA
(REGUŁA ROZSTRZYGNIĘCIA)
metoda przeliczania głosów oddanych
przez wyborców na mandaty
WIĘKSZOŚCIOWE
SYSTEMY WYBORCZE
PROPORCJONALNE
MIESZANE
SYSTEM
PARTIA A
PARTIA B
WIĘKSZOŚCIOWY
OKRĘG I
90%
10%
A
OKRĘG II
45%
55%
B
OKRĘG III
45%
55%
B
POPARCIE W
SKALI KRAJU
60%
40%
SYSTEM
PROPORCJONALNY
2A + 1B
PARTIA A
PARTIA B
PARTIA C
PARTIA D
OKRĘG I
50%
5%
5%
40%
OKRĘG II
5%
50%
5%
40%
OKRĘG III
5%
5%
50%
40%
POPARCIE W
SKALI KRAJU
20%
20%
20%
40%
ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA
1. wedle zasady większości bezwzględnej (majority system)
ZWYCIĘZCA MUSI UZYSKAĆ MIN. 50%+1 GŁOS
jeśli nie ma takiej osoby to przeprowadza się II TURĘ, w której
startują kandydaci z największą liczbą głosów
albo od razu stosowany jest tzw. SYSTEM GŁOSOWANIA
ALTERNATYWNEGO
2. wedle zasady większości względnej
(plurality system)
ZWYCIĘŻA TEN, KTO OTRZYMA NAJWIĘCEJ GŁOSÓW
• OKRĘGI JEDNOMANDATOWE (NA OGÓŁ)
• WYNIK W ZNACZNYM STOPNIU ZALEŻNY OD SAMYCH
KANDYDATÓW (PROGRAM PARTII MA ZNACZENIE
DRUGOPLANOWE)
• KORZYSTNA DLA PARTII, KTÓRE SĄ W STANIE WYSTAWIĆ SILNYCH
KANDYDATÓW W JAK NAJWIĘKSZEJ LICZBIE OKRĘGÓW
ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA
ZALETY:
• SPERSONALIZOWANA RELACJA POMIĘDZY WYBORCĄ A
DEPUTOWANYM
• PRZYCZYNIA SIĘ DO WIĘSZEJ STABILNOŚCI SYSTEMU
POLITYCZNEGO (ZAPOBIEGA ZBYTNIEMU
ROZCZŁONKOWANIU ORGANU PRZEDSTAWICIELSKIEGO)
• POMNIEJSZANIE ZNACZENIA UGRUPOWAŃ SKRAJNYCH I
RADYKALNYCH
… I WADY:
• PODZIAŁ MANDATÓW MOŻE ZNACZNIE ODBIEGAĆ OD
ROZKŁADU PREFERENCJI WYBORCÓW
• MOŻE PROWADZIĆ DO TEGO, ŻE ZNACZNA CZĘŚĆ
WYBORCÓW W OGÓLE NIE JEST REPREZENTOWANA
• PRZYCZYNIA SIĘ DO ZJAWISKA EROZJI LOJALNOŚCI
PARTYJNEJ
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
Zasadniczy cel:
PODZIAŁ MANDATÓW POWINIEN JAK
NAJLEPIEJ ODPOWIADAĆ PREFERENCJOM
GŁOSUJĄCYCH
• OKRĘGI WIELOMANDATOWE
• PARTYJNE (KOALICYJNE) LISTY KANDYDATÓW
• WYBORCY OCENIAJĄ PRZEDE WSZYSTKIM PROGRAM PARTII
I POSTAWĘ LIDERÓW
• RZADKO STOSOWANY W POSTACI CZYSTEJ
deformacje: KLAUZULA ZAPOROWA (próg wyborczy)
BLOKOWANIE LIST
TWORZENIE LIST OGÓLNOKRAJOWYCH
• UZYSKANIE MANDATU NIE WYMAGA ZWYCIĘSTWA W DANYM
OKRĘGU, A JEDYNIE PRZEKROCZENIA TZW. PROGU
NATURALNEGO
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
Najpopularniejsze metody przeliczania głosów na mandaty:
1. Metoda Hare-Niemeyera
(METODA NAJWYŻSZYCH RESZT):
LICZBĘ WAŻNYCH GŁOSÓW oddanych w danym okręgu
NA DANĄ LISTĘ mnoży się przez LICZBĘ MANDATÓW,
a uzyskany wynik dzieli się przez OGÓLNĄ LICZBĘ
GŁOSÓW WAŻNYCH
komitety uzyskują tyle mandatów, ile wynosi LICZBA
CAŁOŚCI z wyznaczonego dla nich ilorazu;
pozostałe mandaty są przydzielane zgodnie z
malejącą kolejnością cyfr dziesiątek, setek, itd.
• uznawana za najwierniej oddającą preferencje wyborców
• stosunkowo korzystna dla partii, które nie uzyskały
największego poparcia
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
W 10-mandatowym okręgu wyborczym oddano
10 000 ważnych głosów.
LICZBA
GŁOSÓW
Partia A
3 600
3 600 x 10 x 0,0001 = 3,6
3 +1
Partia B
2 300
2 300 x 10 x 0,0001 = 2,3
2
Partia C
2 000
2 000 x 10 x 0,0001 = 2,0
2
Partia D
1 700
1 700 x 10 x 0,0001 = 1,7
1+1
Partia E
400
400 x 10 x 0,0001 = 0,4
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
METODY NAJWIĘKSZYCH ŚREDNICH:
2. Metoda Sainte-Laguë
LICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z
PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NIEPARZYSTE,
(z tym, że jako pierwszy dzielnik przyjmuje się często
1,4).
Następnie porównuje się wszystkie uzyskane wyniki i
spośród nich wyszukuje się tyle NAJWIĘKSZYCH
ILORAZÓW, ile jest mandatów do obsadzenia.
3. Metoda d’Hondta
LICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z
PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NATURALNE.
Następnie – jak w metodzie Sainte-Laguë.
• sprzyja dużym partiom
NADREPREZENTACJA
(Matthew effect)
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
4. Metoda Hagenbacha-Bischoffa
Wyznaczamy ILORAZ WYBORCZY dla całego kraju
(relacja liczby ważnych głosów oddanych w całym
kraju do ogólnokrajowej liczby mandatów
powiększonej o 1).
Mandaty uzyskują te ugrupowania, które zdobyły liczbę
głosów co najmniej równą ILORAZOWI WYBORCZEMU.
Pozostałe mandaty są przydzielane jak w metodzie
d’Hondta.
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
LICZBA
GŁOSÓW
/1,4
/3
/5
Partia A
3 600
2 571
1 200
720
Partia B
2 300
1 643
767
460
Partia C
2 000
1 429
667
400
Partia D
1 700
1 214
567
340
Partia E
400
286
133
80
Metoda SAINTE-LAGUË:
partia A
partia B
partia C
partia D
–
–
–
–
2 mandaty
2 mandaty
1 mandat
1 mandat
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
LICZBA
GŁOSÓW
/2
/1
/3
Partia A
3 600
3 600
1 800
1 200
Partia B
2 300
2 300
1 150
767
Partia C
2 000
2 000
1 000
667
Partia D
1 700
1 700
850
567
Partia E
400
400
200
133
Metoda d’HONDTA:
partia A
partia B
partia C
partia D
–
–
–
–
3 mandaty
1 mandat
1 mandat
1 mandat
ORDYNACJA PROPORCJONALNA
ZALETY:
• PODZIAŁ MANDATÓW ZNACZNIE LEPIEJ ODPOWIADA
ROZKŁADOWI PREFERENCJI WYBORCÓW
• MNIEJSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO ZACHWIANIA LOJLALNOŚCI
PARTYJNEJ
… I WADY:
• BRAK WIĘZI DEPUTOWANEGO Z WYBORCĄ
• NIEBEZPIECZEŃSTWO ROZDROBNIENIA PARLAMENTU I
DESTABILIZACJI POLITYCZNEJ
• BRAK WPŁYWU WYBORCÓW NA ZAWIERANE PO WYBORACH
KOALICJE
• NIEBEZPIECZEŃSTWO DOJŚCIA DO WŁADZY UGRUPOWAŃ
SKRAJNYCH
SYSTEMY MIESZANE
POŁĄCZENIE ELEMENTÓW ORDYNACJI
WIĘSZKOŚCIOWEJ I PROPORCJONALNEJ:
część mandatów rozdzielana w wyborach
większościowych, część w proporcjonalnych
RÓWNOLEGŁE
(SEGMENTOWE, PÓŁPROPORCJONALNE)
Wyniki obu części są NIEZALEŻNE
m.in. Rosja, Japonia, Litwa, Ukraina, Pakistan,
Gruzja, Filipiny
SYSTEMY MIESZANE
SPRZĘŻONE
(SPERSONALIZOWANE, KOMPENSACYJNE)
Dysproporcje pojawiające się przy rozdziale
mandatów wedle reguły większościowej są
kompensowane mandatami z części proporcjonalnej.
Wyborca dysponuje dwoma głosami:
• na określonego kandydata w okręgu
jednomandatowym
• na określoną listę partyjną
W pierwszej kolejności obsadzane są mandaty
uzyskane w wyborach większościowych.
SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO
W okręgu wyborczym są do zdobycia 3 mandaty.
W głosowaniu wzięło udział 60 osób.
WYNIKI GŁOSOWANIA
PARTIA A
PARTIA B
PARTIA C
PARTIA D
14
24
9
13
NA 1-SZYM
MIEJSCU
NA 2-GIM
MIEJSCU
B
C
D
A
C
D
A
B
D
A
B
C
7
0
7
16
8
0
4
4
1
3
6
4
PRÓG WYBORCZY (wg formuły Droopa):
LICZBA GŁOSUJĄCYCH
60
LICZBA MANDATÓW + 1
3+1
= 15
SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO
PARTIA A
PARTIA B
PARTIA C
PARTIA D
14
24
9
13
NA 1-SZYM
MIEJSCU
NA 2-GIM
MIEJSCU
B
C
D
A
C
D
A
B
D
A
B
C
7
0
7
16
8
0
4
4
1
3
6
4
24-15=9
16
24
PO DOLICZENIU
DODATKOWYCH
GŁOSÓW
x
9=
8
x9 =
24
+6
20
20-15=5
-
+3
12
0 x
9=0
24
13
GŁOSÓW
NADWYŻKOWYCH
7
14
PO DOLICZENIU
DODATKOWYCH
GŁOSÓW
GŁOSÓW
NADWYŻKOWYCH
-
x
5=
-
+2,5
0
x5 = 0
14
12
7 x
5=
14
+2,5
15,5
TYP SYSTEMU WYBORCZEGO
WIĘKSZOŚCIOWE
większość
względna
większość
bezwzględna
PROPORCJONALNE
otwarte
wolne
formuła:
najwyższych średnich
(np. d’Hondt, Sainte-Laguë)
najwyższych reszt
(np. Hare-Niemeyera)
segmentowe
MIESZANE
spersonalizowane
głosowanie alternatywne
INNE
system pojedynczego głosu przechodniego
system pojedynczego głosu nieprzechodniego
metoda Bordy
→ GŁOSOWANIE
BLOKOWE
Kuwejt, Liban, Tuvalu
(17)
Francja, Wietnam
(19)
zamknięte
listy partyjne:
(w nawiasie podana jest ogólna liczba państw)
Wielka Brytania, Indie, Kanada, Stany
Zjednoczone,
(48)
okręgi jednomandatowe
okręgi wielomandatowe
PRZYKŁADY PAŃSTW,
W KTÓRYCH SYSTEM JEST STOSOWANY
Austria, Chile, Islandia, Izrael, Maroko,
Norwegia
Dania, Łotwa, Polska, Szwecja
Szwajcaria, Luksemburg, Ekwador
Argentyna, Polska, Szwecja, Norwegia,
Algieria, Cypr, Kolumbia, Rosja
Bułgaria, Litwa, Meksyk
(26)
Niemcy, Węgry, Rumunia, Nowa Zelandia
(7)
Australia,
(4)
Irlandia, Malta
(2)
Afganistan, Vanuatu
(2)
Nauru
(1)
SYSTEMY WYBORCZE
(rozkład liczby państw)
WIĘKSZOŚCIOWE
MIESZANE
PROPORCJONALNE
PREFERENCYJNE
3%
15%
46%
36%
SYSTEMY WYBORCZE
(rozkład liczby ludności)
WIĘKSZOŚCIOWE
MIESZANE
PROPORCJONALNE
PREFERENCYJNE
>1%
22%
54%
24%
KRYTERIA OCENY SYSTEMÓW WYBORCZYCH
 dla analiz systemów wyborczych
prowadzonych przez ekonomistów
znamienne jest koncentrowanie się na
kryteriach,
które można zaksjomatyzować, ale...
NIE MA IDEALNEGO SYSTEMU
WYBORCZEGO!
SYSTEM WYBORCZY A PROBLEM KORUPCJI
R. Myerson:
system wyborczy może stanowić barierę
utrudniającą walkę z korupcją
•
wyborca dąży do maksymalizacji wypłaty
(użyteczności) z oddanego głosu
•
w parlamencie zasiadają reprezentanci dwu
partii L1 i R1 skorumpowani w podobnym
stopniu
L1 – partia rządząca
R1 – partia opozycyjna
L2 – nowa partia lewicowa „czysta”
 Prawdopodobieństwo uzyskania mandatów przez
L2 (→ zmniejszenia korupcji) niższe w przypadku
ordynacji większościowej niż proporcjonalnej
(idealnie proporcjonalnej)
 Skuteczność walki z korupcją zależna od tego, jaki
poziom poparcia mogą zyskać liderzy ugrupowań
politycznych dzięki uczynieniu z różnic w
poziomie korupcji istotnego problemu w czasie
kampanii wyborczej