Transcript FAS - PROTOTO

Płodowy Zespół Alkoholowy
(Fetal Alcohol
Syndrome)
FAS/ FAE - definicja
 Termin FAS to określenie szkód zdrowotnych,
szczególnie dotyczących układu nerwowego,
odmienności w budowie ciała oraz zaburzeń
w funkcjonowaniu, występujących u dzieci narażonych
w życiu płodowym na działanie alkoholu.
 1973 rok – rozpoznanie przyczyny opóźnienia rozwoju
umysłowego u dzieci, których matki piły alkohol w
ciąży.
FAS/ FAE - definicja
 Dzieci, które nie posiadają pełnoobjawowego FAS, ale
w życiu płodowym były narażone na działanie
alkoholu są diagnozowane jako osoby obarczone Fetal
Alkohol Effects (FAE). Mogą one charakteryzować się
normalnym wzrostem, wyglądem, ich rozwój
umysłowy może mieścić się w normie, jednak tak samo
jak dzieci z FAS mogą mieć problemy z zachowaniem,
nauką i rozumowaniem.
Medyczna diagnoza FAS
 Cztery podstawowe kryteria:
udokumentowane picie alkoholu przez ciężarną,
2. przed- i pourodzeniowy deficyt wzrostu, wagi ciała
i obwodu głowy,
3. uszkodzenie OUN, które wyraża się jako
upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych
i społecznych,
4. zespół fizycznych anomalii – deformacje budowy
twarzy, kończyn oraz wady narządów wewnętrznych.
1.
Zagrożenia związane z używaniem
alkoholu w czasie ciąży
 Alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko, dostając się
do krwiobiegu dziecka. Po upływie 40 do 60 minut od
spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie w krwiobiegu
płodu jest równe stężeniu alkoholu we krwi matki.
 Alkohol krąży po całym organizmie dziecka, prowadząc do
powstania wielu defektów. Uszkadza on główne
narządy (w szczególności mózg) oraz zaburza liczne
procesy neuro- i biochemiczne prowadząc do większych
uszkodzeń embrionu i płodu niż używanie jakichkolwiek
narkotyków.
Zagrożenia związane z używaniem
alkoholu w czasie ciąży
Spożycie alkoholu w I trymestrze ciąży:
 uszkadza mózg,
 osłabia rozwój komórek,
 atakuje główne organy płodu takie jak serce czy nerki,
 prowadzi do deformacji twarzy,
 powoduje poronienia.
Zagrożenia związane z używaniem
alkoholu w czasie ciąży
Spożycie alkoholu w II trymestrze ciąży:
 osłabia rozwój mózgu,
 powoduje poronienia zagrażające życiu matki,
 uszkadza mięśnie, skórę, gruczoły, kości i zęby.
Spożycie alkoholu w III trymestrze ciąży:
 osłabia rozwój mózgu i płuc,
 prowadzi do zaburzenia rozwoju wzrostu.
FAS/FAE jest jednostka
chorobową w 100% możliwą do
uniknięcia. Wystarczy, że
kobieta w ciąży powstrzyma się
od picia alkoholu w każdej,
nawet niewielkiej ilości.
Cechy dysmorficzne twarzy
dziecka z FAS










skrócone szpary powiekowe,
szeroko rozstawione oczodoły,
szeroka nasada nosa,
brak rynienki podnosowej,
krótki, zadarty nos,
brak czerwieni wargowej – szczególnie wargi górnej,
spłaszczona środkowa część twarzy,
słabo rozwinięta żuchwa,
nisko osadzone małżowiny uszne,
opadające powieki.
Cechy dysmorficzne twarzy
dziecka z FAS
Dzieci z FAS
Zaburzenia funkcji poznawczych
 rozpiętość ilorazu inteligencji – od 29 do 120 IQ,
 problemy z zapamiętywaniem,
 braki i zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego,
 brak zdolności uogólniania,
 deficyty uwagi,
 objawy nadpobudliwości,
 trudności w planowaniu, przewidywaniu i
wykonywaniu czynności.
Trudności emocjonalne
 nietypowe reakcje na nieznane lub frustrujące








sytuacje,
wycofanie lub agresja,
nadpobudliwość, wpadanie w furię,
depresja,
słaba zdolność osądzania sytuacji,
działanie pod wpływem impulsu,
łatwość ulegania sugestiom i namowom innych,
skłonność do kradzieży,
skłonność do kłamstwa,
Trudności emocjonalne
 brak zdolności przewidywania i rozumienia





konsekwencji swojego zachowania,
problemy z utrzymaniem lub nawiązaniem nowych
znajomości,
nadmierna ufność nawet w stosunku do obcych,
upór,
skłonność do rutynowego i schematycznego działania,
mechaniczne naśladowanie zachowania innych,
dosłowne, bezrefleksyjne i nieadekwatne cytowanie
wypowiedzi innych osób.
Zaburzenia rozwoju fizycznego
 podwyższony lub obniżony próg bólu,
 nieodczuwanie głodu lub sytości,
 nieodczuwanie ekstremalnych temperatur,
 zaburzenia czucia głębokiego (nieodczuwanie bólu
związanego z procesem chorobowym),
 zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej,
 zaburzenia orientacji przestrzennej,
 słaba kontrola równowagi, niezborność ruchów,
Zaburzenia rozwoju fizycznego
 przetrwałe odruchy fizjologiczne i zaburzenia






wzorców ruchowych (np. zaburzenia lateralizacji),
zaburzenia widzenia,
zaburzenia słyszenia i uwagi słuchowej,
osłabiony rozwój układu kostno-stawowego
(skrzywienia kręgosłupa, skłonność do zwichnięć,
płaskostopie),
mała wydolność wysiłkowa,
zaburzenia układu krążenia,
zaburzenia napadowe – drgawki.
Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FAS
Zaburzenia pierwotne
Zaburzenia pierwotne wynikają z uszkodzenia mózgu,
dotyczą nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego.
Są to:
 obniżone możliwości intelektualne
(niepełnosprawność intelektualna diagnozowana
u 50 % dzieci),
 zaburzone funkcje pamięci,
 brak umiejętności uogólniania, przewidywania
i planowania,
Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FAS
Zaburzenia pierwotne
 trudności z przewidywaniem konsekwencji własnych
działań,
 trudności w myśleniu abstrakcyjnym,
 nadwrażliwość lub podwrażliwość dotykowa oraz
podwrażliwość proprioceptywna.
Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FAS
Zaburzenia wtórne
Zaburzenia wtórne są skutkiem braku lub niewłaściwej
opieki nad dzieckiem. Są to:
 znużenie, zmęczenie, frustracja, niepokój, lęki,
 sztywność zachowań,
 bezradność i wycofanie,
 niska samoocena i tendencja do izolowania się,
 zachowania agresywne, konflikty z prawem,
 kłopoty w szkole i w domu, trudności z podjęciem pracy
i jej utrzymaniem,
 depresja i inne zaburzenia psychiczne,
 problemy z nadużywaniem alkoholu i narkotyków.
Umiejętności dzieci z FAS






dobra pamięć wzrokowa,
nauka przez doświadczanie, dotyk i obserwację,
uzdolnienia plastyczne, muzyczne i taneczne,
bogate słownictwo i obrazowe opowiadanie,
energia i upór w dążeniu do celu,
wrażliwość, troskliwość wobec młodszych i zwierząt,
uprzejmość, lojalność,
 umiejętność radzenia sobie z zajęciami konstruktorskimi
i mechanicznymi,
 spontaniczność / impulsywność,
 bogata wyobraźnia.
Procesy SI u dzieci z FAS
 Zmysł dotyku
- nadwrażliwość (np. agresywna reakcja na zwykłe
dotknięcie) lub podwrażliwość (np. brak reakcji na
oparzenie),
 Zmysł wzroku
- rozproszenie uwagi lub przytłoczenie wywołane zbyt
dużą ilością wrażeń wzrokowych,
- ograniczone pole widzenia, trudności z wyłonieniem
z tła obiektów znaczących.
Procesy SI u dzieci z FAS
 Zmysł słuchu
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki,
- niezdolność do właściwej selekcji bodźców
słuchowych,
- koncentracja na bodźcach „ciekawszych” lub
„milszych”.
 Zmysł smaku i zapachu
- najczęściej podwrażliwość smakowa i zapachowa.
Procesy SI u dzieci z FAS
 Zmysł orientacji przestrzennej i sprawność
ruchowa
- trudności ze skupieniem uwagi w czasie wykonywania
czynności ruchowej lub gdy wokół jest ruch,
- trudności z określeniem odległości dzielącej od
obiektu,
- trudności z oszacowaniem swojej siły.
Uczeń z FAS w szkole
obserwacja
 O jakiej porze dnia dziecko jest najbardziej aktywne?
 O jakiej porze dnia dziecko jest najmniej aktywne?
 Jakie zachowania i umiejętności są najlepiej
rozwinięte?
 Które z czynności wykonywanych w klasie dają
uczniowi najwięcej satysfakcji?
 Które z trudności i ograniczeń dziecka stanowią
szczególną przeszkodę?
Uczeń z FAS w szkole
obserwacja
 Czy i jakie zajęcia mogą być realizowane w warunkach
szkolnych? Które będą możliwe do przeprowadzenia
wyłącznie „jeden na jeden”?
 W jakim zakresie należy zmodyfikować program
nauczania, aby był możliwy postęp?
 Jaka jest pozycja ucznia w zespole rówieśników
(obserwatora, „kozła ofiarnego”, prowodyra,
przywódcy)?
 Co (wydarzenia, działania) najbardziej niepokoi
ucznia? Jak można mu pomóc w radzeniu sobie
z takimi sytuacjami?
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Łagodzenie napięć i frustracji:
- proste słownictwo (nie generalizuj),
- krótkie polecenia,
- polecenie w kilku małych krokach,
- wizualne wskazówki połączone z gestem i mimiką,
- przedstawienie etapów postępowania za pomocą
ilustracji lub plakatów(PCS),
- określone znaki do porozumiewania się z uczniem.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Redukowanie nadmiaru bodźców:
- odpowiednie miejsce,
- uczenie utrzymywania porządku w miejscu pracy,
- minimalizowanie bodźców rozpraszających,
- słuchawki – ułatwienie docierania informacji
werbalnych.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Utrzymanie rutyny i struktury:
- znajomość rozkładu dnia, tygodnia, miesiąca,
- plan dnia z ilustracjami,
- rutyna we wszystkim,
- rozmowa przed wprowadzeniem zmian.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Ograniczanie nadaktywności dziecka:
- piłeczka do ściskania, kostka Rubika itp.,
- ćwiczenia ruchowe w czasie lekcji, zwłaszcza przed
zajęciami wymagającymi skupienia uwagi,
- fotel bujany lub obrotowy,
- krótkie przerwy w czasie każdej lekcji,
- sygnał informujący ucznia, że ma wrócić do ławki.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Przygotowanie ucznia do przemieszczania się
-
-
w szkole:
plan szkoły z zaznaczeniem koniecznych tras,
„opowiadania społeczne” jako modele działań,
rozmowy o trudnościach,
stworzenie możliwości wcześniejszego wyjścia z klasy
(pod opieką), gdy na korytarzach jest spokojnie.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Wybuchy agresji i złości u ucznia:
- uważna obserwacja i ustalenie objawów
-
poprzedzających wybuch złości,
usunięcie pozostałych uczniów z klasy,
rozmowa z uczniem po zajściu, omówienie innych
możliwych sposobów reakcji,
bez: obwiniania, oskarżania, zawstydzania, pouczania,
przerwanie zabawy nacechowanej agresją,
ustalenie przyczyny wybuchu agresji,
odwołanie do uzgodnionego regulaminu.
Uczeń z FAS w szkole
Strategie postępowania
 Rozwijanie atmosfery życzliwości i tolerancji:
- rozmowa z uczniami o deficytach, chorobach
i problemach, które dotyczą większości ludzi,
- przedstawienie przez uczniów swoich silnych i słabych
stron, uzdolnień i ograniczeń,
- unikanie porównywania cech, zalet czy ograniczeń
różnych uczniów w ich obecności,
- zachęcanie, nagradzanie, wzmacnianie i szacunek
wobec wszystkich uczniów.
Zaburzenia u dzieci z FAS
ADHD
- ograniczyć bodźce wzrokowe i słuchowe,
- głos nauczyciela musi być silniejszy od odgłosów
dobiegających z drugiego planu,
- przeplatanie czynności stolikowych z aktywnością
ruchową,
- uczenie samokontroli,
- uczenie wydawania sobie poleceń słownych: „Pierwszą
rzeczą, jaką muszę zrobić, jest…”, „Zanim odpowiem,
przemyślę to jeszcze raz”,
Zaburzenia u dzieci z FAS
ADHD
- konkretne wzmocnienia lub napomnienia (np.
umówiony gest ręki),
- natychmiastowe wyciąganie konsekwencji za
niewłaściwe zachowanie,
- odbieranie przywilejów zamiast kar czy ograniczeń,
zapewnienie uczniowi miejsca, gdzie może się
wyciszyć,
Zaburzenia u dzieci z FAS
ADHD
- wykorzystanie rytmicznych czynności – chóralne
czytanie, sylabizowanie, śpiew wyhamowują bezładną
aktywność, dają poczucie przynależności do grupy,
- stworzenie sygnału – informacji o frustracji dziecka dla
nauczyciela,
- nauczanie wielozmysłowe,
- liczne przerwy z możliwością aktywności ruchowej po
wykonaniu poszczególnych zadań.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia funkcjonowania społecznego
 Cechy:
- niedojrzałość społeczna, preferowanie towarzystwa
-
-
dzieci młodszych, próby uzyskania akceptacji
rówieśników: popisywanie się, zachowania agresywne,
bezkrytyczne podporządkowanie się,
pochopność w działaniu,
błędne odczytywanie emocji innych,
brak świadomości skutków swojego zachowania,
nadmierne zaufanie do obcych.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia funkcjonowania społecznego
 Postępowanie:
- wskazówki i natychmiastowe informacje zwrotne
dotyczące niewłaściwego zachowania,
- lista/ plakat niepożądanych zachowań w miejscu
widocznym dla dziecka,
- świadomość tego, że niewłaściwe zachowanie może
wynikać z autostymulacji,
- pomoc w wyciąganiu wniosków z popełnianych
błędów,
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia funkcjonowania społecznego
- włączanie w proces rozwiązywania problemów,
uczenie stawiania pytań,
- jasne granice i konsekwencje w przypadku ich
przekraczania (indywidualnie, nie na forum klasy),
- zachęta do mówienia sobie pozytywnych
komunikatów na swój temat,
- opracowanie wraz z uczniem wskazówek, którymi
będzie się kierował w sytuacji przykrej lub trudnej,
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia funkcjonowania społecznego
- włączanie w gry z rówieśnikami i dorosłymi, uczenie
właściwych zachowań w sytuacji wygranej i
przegranej,
- zachęta do współpracy (np. drobne czynności
pomocne w organizowaniu lekcji),
- umożliwienie dokonywania wyborów i odczucia
konsekwencji decyzji,
- uczenie obserwacji uczuć własnych i innych osób –
dziecko widzi, co się dzieje, myśli o tym, co robią inni,
rozpoznaje i nazywa przeżywane emocje.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia pamięci
 Cechy:
- trudności w zapamiętywaniu,
- nauka jest nieefektywna,
- informacje są niedokładnie zapamiętane lub
pominięte,
- zaburzenia umiejętności przywoływania informacji w
określonej kolejności (np. litery alfabetu, dni tygodnia,
nazwy miesięcy),
- pamięć słuchowa dużo słabsza od wzrokowej.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia pamięci
 Postępowanie:
- przekazywanie jednej informacji do zapamiętania;
-
kolejna po zapamiętaniu pierwszej,
łączenie informacji słownej z wersją pisemną lub
rysunkową,
zachęcanie do samodzielnego tworzenia notatek,
wielokrotne powtarzanie,
pomoc w „poszufladkowaniu” wiedzy,
konkret zamiast symbolu,
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia pamięci
- przekazywanie nowych informacji w znajomym
-
-
-
kontekście,
wykorzystywanie rysowania i śpiewu, rytmiki, ćwiczeń
grafomotorycznych (Metoda Dobrego Startu),
gry lub techniki pamięciowe,
informacje przekazywane na podobieństwo historyjki
obrazkowej, tworzenie ilustrowanych książeczek
tematycznych,
tworzenie wykresów, schematów, map mentalnych,
metoda czytania globalnego,
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia pamięci
- pytania zamknięte zamiast otwartych,
- uczenie sposobów wspomagania pamięci, np. listy,
zapisy w kalendarzu,
- zezwolenie na ściąganie z własnych ściąg,
- częste informacje zwrotne.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia mowy
 Cechy:
- trudności z rozumieniem i komunikowaniem się,
- zasób słownictwa poniżej normy wiekowej,
- błędy gramatyczne, np. niewłaściwe zaimki
i przyimki, trudności z użyciem liczby pojedynczej
i mnogiej, niewłaściwa odmiana,
- trudności z przypomnieniem sobie właściwego słowa,
- problemy z przekazywaniem myśli w formie pisemnej.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia mowy
- zaburzenia rozumienia (dodaj = zsumuj, skocz = idź),
rozróżnienia (blok techniczny i mieszkalny),
definiowania, segregowania, selekcjonowania i
zapamiętywania,
- trudności z podążaniem za normalnym tokiem
rozmowy,
- koncentracja na szczegółach wypowiedzi i gubienie
ogólnego sensu.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia mowy
 Postępowanie:
- modelowanie wypowiadania się przez dorosłych,
- wypowiedzi krótkie i na temat, unikanie wypowiedzi
wielowątkowych, aluzyjnych, metaforycznych,
kpiących,
- uszczegółowienie i dzielenie poleceń na etapy,
- uproszczenie wypowiedzi i dobranie ilustracji,
- zastosowanie piosenek lub krótkich rymowanek jako
wskazówek,
Zaburzenia u dzieci z FAS
Zaburzenia mowy
- sprawdzenie, czy dziecko na pewno zrozumiało
-
-
polecenie,
dzielenie tekstu czytanego na kawałki,
używanie technik rytmicznych i kreacji ruchowych,
przekazywanie informacji wielozmysłowo,
zachęta do wypowiadania się na tematy, które są dla
ucznia interesujące.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Trudności w czytaniu i pisaniu
 Cechy:
- trudności w łączeniu dźwięku i symbolu,
- problemy z ułożeniem myśli w sekwencje zdaniowe,
- kłopoty z literowaniem wyrazów, stosowaniem zasad
ortograficznych, używaniem znaków
interpunkcyjnych.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Trudności w czytaniu i pisaniu
 Postępowanie:
- komunikat przekazywany twarzą w twarz,
- zrozumiałe i szczegółowe instrukcje,
- upewnienie się, że uczeń zrozumiał polecenie,
- odpowiednie zwolnienie tempa pracy,
- cierpliwe powtarzanie poleceń,
- stosowanie techniki czytania globalnego,
- stosowanie metod pracy dla dyslektyków.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Ograniczenia sprawności fizycznej
 Cechy:
- zdarzają się dzieci z dobrą sprawnością fizyczną, która
ujawnia się zwłaszcza w sportach indywidualnych,
- trudności z uprawianiem sportów zespołowych,
- znaczna męczliwość, podatność na urazy sportowe,
- trudności z przepisywaniem.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Ograniczenia sprawności fizycznej
 Postępowanie:
- ograniczenie materiału do przepisywania,
- wydłużenie czasu,
- przygotowanie gotowych notatek lub notatek z
lukami,
- zwolnienie tempa dyktowania,
- prace pisane na komputerze.
Zaburzenia u dzieci z FAS
Myślenie matematyczne
 Cechy:
- opóźniony i nieharmonijny rozwój umiejętności
matematycznych i zdolności logicznego myślenia,
- myślenie matematyczne = połowa wieku metrykalnego
dziecka,
- problemy w posługiwaniu się pieniędzmi, określaniem
i planowaniem czasu, w przewidywaniu skutków
podejmowanych bądź zaniechanych działań,
- trudności z rozróżnianiem słów określających
następstwo w czasie (np. wcześniej, później, wczoraj,
jutro).
Zaburzenia u dzieci z FAS
Myślenie matematyczne
 Postępowanie:
- używanie liczydeł, patyczków itp. tak długo jak to jest
-
konieczne,
automatyzowanie myślenia matematycznego poprzez
częste powtarzanie,
grupowanie problemów i unikanie mieszania różnych
zagadnień,
stosowanie podpowiedzi, np. „Zacznij od tego”,
używanie kalkulatora,
odwołanie do pojęć praktycznych przy wyjaśnianiu
zagadnień matematycznych.
Literatura
 Hryniewicz D., Specyfika pomocy psychologiczno-
pedagogicznej dzieciom z FAS, Warszawa 2007.
 Liszcz K., Dziecko z FAS w szkole i w domu, Kraków
2011.
 Pennock K., Ratowanie dzieci z uszkodzeniem mózgu,
Toruń 1992.
Dziękuję za uwagę.