Transcript zaburzenia-rozwojowe

ZABURZENIA ROZWOJOWE:
ZASPÓŁ FAS I IN.
ZESPÓŁ ASPERGERA
Opracowała: Monika Haligowska
Alkoholowy Zespół
Płodowy
- Fetal Alcohol Syndrome
(FAS)
FAS
zaliczany jest do grupy
fizycznych i umysłowych
zaburzeń wrodzonych
spowodowanych piciem
alkoholu
przez kobietę w ciąży.
Picie alkoholu przez kobietę w ciąży
może mieć dramatyczne
konsekwencje dla rozwijającego się
płodu,
tj. może w sposób trwały uszkodzić
ośrodkowy układ nerwowy,
co w późniejszym życiu skutkuje
pojawieniem się nieodwracalnych
zaburzeń intelektualnych
i emocjonalnych.
Narażenie płodu na działanie alkoholu
może spowodować “ukrytą
niepełnosprawność”, która ujawniać
będzie się w zachowaniach dziecka.
Wiele dzieci ma uszkodzony mózg
i nie ujawnia żadnych
dysmorfologicznych objawów,
charakterystycznych
dla pełnoobjawowego FAS,
co powoduje, że nie są traktowane jak
osoby zaburzone.
Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu
dla płodu, jaką może spożyć kobieta
w ciąży.
Nawet najmniejsza i jednorazowa dawka
alkoholu może zakłócić rozwój dziecka.
Konsekwencje
spożywania alkoholu w czasie ciąży są
groźniejsze dla płodu niż inne substancje
odurzające, takie jak marihuana, heroina
i kokaina.
Ocenia się, że w Polsce wskaźnik
występowania FAS może
wynosić 1-3 na 1000 urodzeń.
Częstość występowania FAS
w USA waha się w granicach
4–3,5/1000 urodzeń,
a w Europie 1,7–3,3/1000
urodzeń.
Kryteria diagnostyczne
pełnoobjawowego Zespołu FAS:
• opóźniony wzrost –przed i po urodzeniu;
• stałe uszkodzenie mózgu, którego skutkiem są
zaburzenia neurologiczne,
• opóźniony rozwój, osłabienie intelektu,
zaburzenia zachowania i uczenia się;
• charakterystyczne rysy twarzy: małe oczodoły,
krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna
warga, mała szczęka;
• spożywanie alkoholu przez matkę w czasie
ciąży.
WADY FIZYCZNE – DEFORMACJE TWARZY
U DZIECKA Z FAS
W przypadku występowania wszystkich czterech
kryteriów diagnozowany jest pełnoobjawowy
Płodowy Zespół Alkoholowy – FAS.
W przypadku występowania niektórych tylko
kryteriów diagnozowany jest:
• płodowy efekt alkoholowy– FAE
(Fetal Alcohol Effect),
• poalkoholowe zaburzenia rozwoju układu
nerwowego – ARND
(Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder),
• poalkoholowe środowisko dla rozwoju płodu –
FARC (Fetal Alcohol Related Conditions),
• poalkoholowy defekt urodzeniowy - ARBD
(Alcohol Related Birth Defects).
OBJAWY FAS/ FAE
FIZYCZNE (SOMATYCZNE):
Opóźnienie wzrostu:
- niska waga urodzeniowa;
- niski wzrost i waga w porównaniu z rówieśnikami;
- mała głowa w stosunku do wieku;
- opóźniony rozwój.
Zniekształcenie twarzy (cechy dysmorficzne):
- krótkie szpary powiekowe;
- opadające powieki (jedna lub obydwie);
- szeroko rozstawione oczy; krótkowzroczność; zez;
- krótki zadarty nos; szeroka nasada nosa;
- wygładzona skóra między nosem a górną wargą
(brak „rynienki”); cienka górna warga;
- płaska środkowa część twarzy; mała, słabo
rozwinięta żuchwa (małożuchwie).
OBJAWY FAS/ FAE
FIZYCZNE (SOMATYCZNE):
Inne zniekształcenia:
- nisko osadzone, zniekształcone małżowiny
uszne;
- niedorozwój płytki paznokci u rąk i nóg;
- krótka szyja;
- słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa;
- problemy ze słuchem;
- deformacja kości i stawów.
WADY WRODZONE
U niemowląt z FAS występują następujące wady wrodzone:
• wady serca: u 29 – 41 %
• wady układu moczowo – płciowego (niedorozwój nerek,
wady anatomiczne pęcherza moczowego): u 10 %
• deformacje genitaliów: u 46 %
• rozszczepy kręgosłupa – częstość występowania:
1,8% - 3 %
• mikrocefalia (małe wymiary czaszki): u 53 – 86 %
• anomalia kośćca: nieprawidłowości budowy klatki
piersiowej – 27 %, hipoplazja stawu biodrowego –
19 %, klinodaktylia piątego palca u rąk – 22 – 51 %
• dysmorfia twarzy: opadanie powieki górnej, zez,
krótki, zadarty nos, hipoplastyczna żuchwa, małe
oczodoły;
(Usowicz, Golabi, 1986).
U dzieci z FAS ujawniają się również zaburzenia
dotyczące SFERY POZNAWCZEJ, EMOCJONALNEJ
I SPOŁECZNEJ.
- nadpobudliwość;
- nadwrażliwość na dźwięk i dotyk;
- trudność z przetwarzaniem nadmiernej ilości
bodźców;
- zaburzenia snu;
- impulsywność: najpierw robi, później myśli;
- lękliwość: niepewność i ostrożność w nowych
sytuacjach;
- upór;
- skłonności depresyjne;
- skłonność do wybuchu gniewu;
- skłonność do drażnienia i tyranizowania innych;
- niskie poczucie własnej wartości.
TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ
wynikające z opóźnień rozwojowych:
- deficyt uwagi;
- niewystarczająca organizacja działań;
- problemy z pamięcią, zwł. krótkotrwałą;
- trudności z matematyką;
- trudności z myśleniem abstrakcyjnym;
- trudności z uczeniem się na błędach;
- opóźnienia i zaburzenia mowy: jąkanie się, słaba
artykulacja - mowa niewyraźna, bełkotliwa,
ubogie, proste słownictwo;
- trudności z wiązaniem nowych informacji
z uprzednimi doświadczeniami;
Dzieci z syndromem FAS mają także problemy z:
- myśleniem abstrakcyjnym;
- myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią
(nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie
doświadczyły);
- uogólnianiem – brakuje im plastyczności
w procesie myślenia;
- poczuciem czasu: nie potrafią dopasować
pewnych czynności do określonych godzin,
nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk.
Osoby z syndromem FAS mają także problemy z:
- odróżnianiem świata rzeczywistego
od nierealnego;
- koordynacją wzrokowo – ruchową;
- wyciąganiem wniosków;
- przewidywaniem konsekwencji własnego
i cudzego postępowania; planowaniem;
- odróżnianiem kolorów;
- zapamiętywaniem imion;
- zaburzenia funkcji wykonawczych, w skład
których wchodzą kształtowanie, planowanie
i realizowanie celów;
Dzieci z syndromem FAS przejawiają następujące
problemy w SFERZE EMOCJONALNO –
SPOŁECZNEJ:
- brak umiejętności nawiązywania prawidłowych
kontaktów społecznych;
- postawa agresora lub ofiary agresji;
- słaba samokontrola, impulsywność;
- „lepkość uczuciowa”;
- niedojrzałość emocjonalna;
- labilność emocjonalna;
- słabe zdolności adaptacyjne i komunikacyjne;
Inne nieprawidłowości:
zaburzenia rozwoju seksualnego
- bardzo duże trudności w kontroli impulsów
seksualnych, zwł. w sytuacjach społecznych,
- łatwo ulegają wpływom, z natury ufne, łatwo
podporządkowują się innym, chcą ich zadowolić;
Cechy te sprawiają, że łatwo mogą stać się
ofiarami osób, które będą chciały je wykorzystać,
zmanipulować.
W rozwoju dzieci z FAS / FAE istnieje duża
rozbieżność pomiędzy dojrzałością fizyczną,
emocjonalną
i społeczną.
18 – latek z FAS / FAE – sprawny
intelektualnie, może funkcjonować
emocjonalnie i społecznie
na poziomie 12 – 13 – latka.
Dzieci z FAS / FAE dorastają znacznie
później,
a dorosłość mogą osiągnąć dopiero w wielu
dwudziestu kilku lat.
Upośledzenie umysłowe nie jest normą
u osób z FAS/E.
Wyniki najnowszych badań wskazują,
że tylko 25% osób z pełnoobjawowym FAS
i mniej niż 10% z FAE kwalifikuje się
do szkolenia specjalnego i opieki
instytucjonalnej, która jako główne
kryterium przyjmuje upośledzenie
umysłowe.
Większość osób z FAS ma przeciętny poziom
inteligencji.
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
NIEMOWLĘTA:
Problemy z karmieniem w związku z zaburzonym odruchem
ssania, nadmierna drażliwość, zaburzenia rytmu snu, słabe
napięcie mięśniowe, stan napięcia.
Niemowlęta, których matki piły alkohol regularnie
i w dużych ilościach, mogą przechodzić zespół
abstynencyjny. Może on przejawiać się: drgawkami,
zaburzeniami snu, zaburzeniami pracy jelit, skrajną
nadwrażliwością.
Niektóre z trudnością radzą sobie z każdym nowym, nagłym
bodźcem dźwiękowym / dotykowym. Mogą one
powodować drażliwość i przestymulowanie układu
nerwowego.
Mają problem z przywiązaniem się (jest dla nich bez
znaczenia, czy mają kontakt z osobą bliską, czy obcą).
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM:
- nadmierna aktywność, nadpobudliwość,
- rozkojarzenie, krótki czas skupienia uwagi,
- skłonność do złoszczenia się, nadmiernie drażliwe,
- nie są w stanie pojąć związków przyczynowo –
skutkowych,
- problemy z pamięcią,
- nadwrażliwość na bodźce, zwł. dotykowe i dźwięki,
- trudności z przechodzeniem z jednej czynności
do drugiej,
- nie mają poczucia bezpieczeństwa,
- nie odróżniają osoby znanej od nieznanej (życzliwie
nastawionej od wrogo nastawionej),
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
DZIECI W WIEKU SZKOLNYM:
- trudności w dopasowaniu się do nowej grupy,
w nawiązaniu pozytywnych relacji z innymi;
- nerwowe, nieprzewidywalne;
- nie potrafią skoncentrować się na zadaniu,
- labilne emocjonalnie;
- nie czerpią wiedzy z doświadczeń;
- trudności w przestrzeganiu zasad (potrafią je
wymienić, ale nie stosują się do nich);
- nie potrafią przewidzieć konsekwencji swoich
działań;
- mogą czuć się przytłoczone nowym środowiskiem,
przez co mogą wykazywać trudności w uczeniu się;
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
DZIECI W WIEKU SZKOLNYM:
- nadmiernie podatne na wpływ rówieśników;
- wyobcowane i samotne;
- skoncentrowane na sobie (egocentryczne),
zachowujące się "jak gdyby świat kręcił się wokół
nich";
- wymagające i spodziewające się natychmiastowej
gratyfikacji (zaspokojenia ich potrzeb);
- trudności z pojęciami abstrakcyjnymi: czas,
pieniądze, matematyka;
- nie rozumieją pojęcia kradzieży (często
przywłaszczają sobie cudzą własność, zabierając
to, co znajduje się w zasięgu ich wzroku);
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
DZIECI W WIEKU SZKOLNYM:
Wyniki przeprowadzonych badań
wskazują, że najczęstszym
problemem u dzieci
z FAS w wieku szkolnym są:
zaburzenia koncentracji uwagi
i problemy
z nawiązywaniem kontaktów
międzyludzkich.
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
OKRES DOJRZEWANIA:
- tendencje do kłamania, kradzieży;
- mało krytyczne w ocenie swego zachowania;
- trudności w relacjach z rówieśnikami;
- eksperymentowanie z narkotykami i alkoholem;
- duże ryzyko depresji i prób samobójczych;
- duża podatność na presję rówieśników
(zwł. dotyczącą aktywności seksualnej,
czy sięgania po różne używki);
w taki sposób mogą szukać akceptacji
wśród rówieśników;
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE
OKRES DOJRZEWANIA:
- bardzo niska umiejętność samodzielnego
rozwiązywania problemów i podejmowania
decyzji;
- problemy z myśleniem abstrakcyjnym;
- z powodu swojej ufności i łatwowierności często
stają się ofiarami przemocy seksualnej, fizycznej,
psychicznej; podatne na manipulację
i wykorzystanie;
ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS
- trudności ze znalezieniem pracy /utrzymaniem się
na jednym stanowisku;
- często są funkcjonalnymi analfabetami;
- słabe umiejętności funkcjonowania
w społeczeństwie: trudności z nawiązywaniem
i utrzymywaniem związków interpersonalnych /
wytrwaniem w stałym związku partnerskim;
- mają trudności z osiągnięciem pełnej
niezależności;
- wiele wysiłku kosztuje ich planowanie, uczenie
się, i wykorzystywanie zdobytych informacji;
ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS
- częste napady złego humoru;
- wykazują drażliwość i agresję;
- często nie są w stanie zapanować nad własnymi
impulsywnymi zachowaniami,
również seksualnymi;
- nie potrafią wyciągać wniosków z popełnianych
błędów;
- wiele sytuacji budzi ich nieuzasadniony lęk;
- potrzebują częstych podpowiedzi i motywacji
do działania ze strony innych osób;
ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS
- nie potrafią wyjaśnić, jakie są powody ich
zachowania, uczuć, co wywołuje poczucie
zagubienia;
- problemy i zaburzenia o wtórnym
charakterze: choroby psychiczne,
konflikty z prawem (w efekcie
impulsywnych, agresywnych działań),
nadużywanie alkoholu i inne uzależnienia;
MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE
„TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS
W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU
WIEK
PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS
5 lat
potrafi wykonać trzy polecenia
wydane naraz,
współpracuje z rówieśnikami
w zabawie,
potrafi się dzielić,
potrafi czekać na swoją kolej;
wiek rozwojowy 5 – latka
z FAS/ FAE odpowiada
rozwojowi 2 latka:
używa pieluch,
potrafi wykonać jedno
polecenie,
naśladuje mamę,
siedzi spokojnie przez 5 –
10 minut,
bawi się indywidualnie,
aktywne ruchowo,
działa jak „uparty 2 –
latek”;
MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE
„TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS
W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU
WIEK
10 lat
PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS
odpowiada na abstrakcyjne pytania;
współpracuje z innymi;
rozwiązuje problemy;
uczy się wyciągać wnioski;
chłonie wiedzę;
rozwija kontakty społeczne;
ma dużo energii;
potrafi generalizować informacje
zdobyte w szkole;
wiek rozwojowy 10 – latka z FAS
odpowiada wiekowi 6- latka;
uczy się eksperymentując;
powtarza słowa;
naśladuje zachowania;
uznaje tylko zabawy
pod kierownictwem z jasnymi
zasadami;
uczy się na podstawie
wzorcowego rozwiązywania
problemu;
szybko męczy je wysiłek
umysłowy;
MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE
„TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS
W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU
WIEK
PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE
ROZWÓJ DZIECKA Z FAS
18 lat
dąży do niezależności,
kończy szkołę i rozpoczyna pracę
zawodową;
ma swój plany życiowe;
oszczędza pieniądze;
potrafi zorganizować sobie życie;
wiek rozwojowy 18 – latka z FAS
odpowiada rozwojowi 10 – latka;
potrzebuje narzucenia zasad
i kierownictwa;
ma ubogi zasób zainteresowań;
żyje „tu i teraz”;
nie potrafi przewidywać;
cechuje go niefrasobliwość;
nadmierna ciekawość;
irytacja;
organizuje życie z pomocą
dorosłych;
niezdolność do analizowania
skutków własnego postępowania;
TERAPIA
Dzieci z FAS / FAE często z powodu błędnej
diagnozy (zaburzenia zachowania, zaburzenia
emocjonalne), nie są otaczane właściwą
pomocą terapeutyczną nastawioną
na wspomaganie ich rozwoju.
Dzieci te powinny być objęte
specjalistycznym wsparciem przed upływem
10 – 12 roku życia.
„Wiele przypadków FAS, a tym bardziej FAE
i ARND łatwo przeoczyć, zignorować ich objawy
i złożyć je na karb lenistwa lub niechęci dziecka
do nauki – mówi się wtedy „zdolne, ale mu się
nie chce”.
Nauczycielom i rodzicom wydaje się, że dziecko
jest w stanie nauczyć się więcej i lepiej się
zachować. Dzieci z FAS sprawiają bowiem
wrażenie, jakby stać je było na więcej, ale to są
pozory. Zdarza się, że dzieci te mówią o
rzeczach, o których nie mają pojęcia i używają
pojęć, których nie są w stanie zrozumieć.
W efekcie FAE oraz ARND pozostają zwykle
niezdiagnozowane ”.
(Sawaściuk, 2007)
Osoby z FAS nie można
wyleczyć, ale można podjąć
szereg działań
terapeutycznych, które mają
na celu poprawę ich sytuacji.
ZASADY PRACY Z DZIECKIEM Z FAS / FAE:
1. W kontakcie z dzieckiem należy być:
wytrwałym, konsekwentnym, cierpliwym
i zwięzłym.
2. Zapewnienie dziecku stałości w otoczeniu:
ustalenie stałego rozkładu zajęć w ciągu dnia,
tak, aby dziecko było w stanie przewidzieć
nadchodzące
wydarzenia,
sytuacje.
Niezmienny przebieg spożywania posiłków,
czy
zasypiania
jest
pomocny
w
wyeliminowaniu
nieprzewidywalnych
zachowań dziecka z FAS / FAE, typowych
dla nich kłopotów z zasypianiem.
3. Ustalenie kilku prostych zasad regulujących
życie rodzinne i przypominanie dziecku
o obowiązujących regułach za pomocą tych
samych sformułowań.
4. Wytyczenie jasnych granic. Bezzwłoczne
wyciąganie
konsekwencji
wobec
dziecka
w
sytuacjach
złamania
reguł
oraz
natychmiastowe
nagradzanie
zachowań
pożądanych.
5. Stała kontrola: dziecko potrzebuje ciągłego
przypominania o tym, co powinno zrobić.
6. Upewnienie się, że dziecko rozumie kierowane
do niego wskazówki, polecenia. Prośba o to,
aby powtórzyło skierowane do niego słowa.
7. Wczesne kształtowanie u dziecka umiejętności
społecznych oraz uczenie wykonywania czynności
dnia codziennego.
8. Stworzenie dziecku takich warunków do nauki,
które nie będą narażały go na nadmierną
stymulację psychofizyczną (izolacja od hałasu,
pomieszczenie
pozbawione
przedmiotów,
które będą rozpraszały jego uwagę).
9. Zaznajomienie dziecka z ewentualnymi
konsekwencjami niewłaściwego zachowania.
10. Operowanie konkretem: podawanie dziecku
różnorodnych
przykładów
ilustrujących
występujące związki przyczynowo – skutkowe.
11. Dzielenie zadań, które ma podjąć dziecko tak,
aby nie czuło się przeciążone nadmiarem pracy
oraz wierzyło, że sprosta ich wykonaniu.
12. Unikanie gróźb w rozmowach z dziećmi.
13. Posiłkowanie się w pracy z dzieckiem
technikami relaksacyjnymi, zwł. w przypadku
przeciążenia układu sensorycznego dziecka
(oznaki: powtarzanie słów, izolowanie się,
napady złości i in.).
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera to zaburzenie ze spektrum
autyzmu.
Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą
całościowych zaburzeń rozwoju (całościowe
zaburzenia neurorozwojowe).
Nie można go wyleczyć, ale można nauczyć się
z nim żyć.
Wiele osób z Zespołem Aspergera to
ponadprzeciętnie uzdolnieni ludzie.
Zaburzenie to diagnozowane jest coraz
częściej, a wiele dzieci z zespołem Aspergera jest
uczniami ogólnodostępnych szkół.
Zespół Aspergera jest jednym z kręgu
autyzmu całościowych zaburzeń rozwoju,
które łączą objawy w kilku podstawowych
sferach:
• kontaktów społecznych,
• komunikacji,
• zachowań,
• zainteresowań,
• nadwrażliwości sensorycznej na różnego
rodzaju bodźce.
Objawy osiowe Zespołu
Aspergera:
• zaburzenia rozwoju
społecznego
• zaburzenia komunikacyjne
• stereotypowe zachowania
i zainteresowania
Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem
Aspergera:
- trudności z komunikowaniem się z innymi,
z nawiązaniem i podtrzymaniem rozmowy;
- nie lubi nawiązywać kontaktów z rówieśnikami
i nie chce się z nimi bawić;
- przejawia specyficzne zainteresowania
i niebanalne zachowania;
- jest niegrzeczne, czasami wręcz agresywne,
uparte i lubi postawić na swoim;
- nie przyswaja i nie przestrzega podstawowych
norm społecznych, mimo wielokrotnego
tłumaczenia ich;
Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem
Aspergera:
- jest nadmiernie nieśmiałe i ma charakter
samotnika;
- nie przewiązuje wagi do własnego wyglądu;
- pozbawione poczucia humoru lub bawią je
sytuacje niezrozumiałe dla innych;
- nie interesują je problemy bliskich i nie
przejawia empatii;
- nie zwierza się, nie opowiada o sobie – jakie
jest, co czuje, co lubi itp.;
- nie cierpi rywalizacji na lekcjach W-F-u, różnego
rodzaju gier zespołowych, sztafet, wyścigów;
Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem
Aspergera:
- nie ma poczucia zagrożenia, odległości
czy wysokości;
- często zatyka uszy, kiedy koledzy za głośno
rozmawiają, lub wręcz przysuwa ucho
do głośnika w czasie akademii czy występów
klasowych (nadwrażliwość sensoryczna);
- denerwują je różnego rodzaju rzeczy, osoby
i sytuacje – nie rozumie ich;
- stworzyłoby cały świat po swojemu i na swoich
prawach;
- czasami jest niezdarne
(dyspraksja – niezgrabność ruchów);
Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem
Aspergera:
-jest wybitnie zdolne z jednego, dwóch
przedmiotów, a pozostałe sprawiają mu ogromną
trudność;
- potrzebuje często pomocy i wsparcia
w postaci dostosowania sprawdzianów do jego
„niepełnosprawności”;
- mówi w dość specyficzny sposób, używając
całych zwrotów z obejrzanego filmu
lub zasłyszanej rozmowy kolegów;
- nie lubi niektórych potraw: ich zapachu, koloru,
wyglądu;
Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem
Aspergera:
- nie chce być dotykane czy głaskane
przez nauczycieli i rówieśników, nie przepada
za przebywaniem w tłumie;
- po prostu jest zajęte sobą, swoimi
zainteresowaniami, ocenia świat ze swojego
punktu widzenia;
- jest nadmiernie poważne lub dziecinne
i generalnie zmienne uczuciowo;
- dosłowne rozumienie przekazywanych
informacji;
- brak poczucia czasu;
- brak panowania nad emocjami;
DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA
Zazwyczaj rozpoznanie następuje
po ukończeniu przez dziecko 5 roku życia,
a często ― dopiero
w między 8 a 12 rokiem życia.
Często bywa również tak, że dziecko
zdiagnozowane w kierunku autyzmu,
osiągając dojrzałość szkolną, zostaje nagle
przekwalifikowane na diagnozę „zespół
Aspergera”.
DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA
Niekiedy Zespół Aspergera nazywa się „wysoko
funkcjonującym autyzmem”.
Interpretuje się to w taki sposób, że dziecko
z Zespołem Aspergera zachowuje się podobnie
do autystycznego, z tym że potrafi
komunikować się dość swobodnie, a inne sfery,
które są zaburzone,
nie dezorganizują jego życia i funkcjonowania tak
bardzo jak ma to miejsce
w autyzmie.
DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA
U osób z ponadprzeciętną inteligencją
objawy wskazujące na Zespół Aspergera
mogą zostać dostrzeżone dopiero
w okresie dorastania,
kiedy ujawniają się bardziej dyskretne
problemy w funkcjonowaniu społecznym.
Diagnoza może być opóźniona
do momentu, gdy kłopoty
w kontaktach z innymi
będą bardzo widoczne.
WCZESNE OBJAWY ZESPOŁU ASPERGERA:
- niespokojny sen
- upór, nieustępliwość
- bierność
- wycofanie
- nadruchliwość
- impulsywność
- zaburzenia rozwoju mowy: echolalia –
powtarzanie ostatniej sylaby słowa; trudności
w rozumieniu zdań
- niechęć do przytulania
- nadwrażliwość na bodźce zmysłowe
- sprawianie wrażenia zbyt dorosłych, zbyt
mądrych
OBJAWY W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM:
- brak zabaw „na niby”
- unikanie kontaktów z rówieśnikami (milczy,
izoluje się od reszty dzieci, nie potrafi nawiązać
z nimi kontaktu)
- zachowania agresywne (ugryzienie kogoś,
uderzenie)
- wycofanie się i zajęcie swoimi sprawami
- duży zasób słów przy małym rozumieniu;
używanie zbyt „mądrych” wyrażeń
- specyficzne zainteresowania
- mniejsza sprawność ruchowa
OBJAWY W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM:
- nadwrażliwość sensoryczna (na dotyk,
światło, dźwięki); nie potrafi wyjaśnić,
dlaczego coś mu przeszkadza
- trudności w myśleniu abstrakcyjnym
(np. dosłowne odbieranie powiedzenia:
„rzucić okiem za okno”)
- nadmiernie spokojne / nadmiernie
ruchliwe
OBJAWY W OKRESIE SZKOLNYM:
- trudności w nawiązywaniu kontaktów
z rówieśnikami i utrzymywaniu relacji
- skrajny egocentryzm
- brak zrozumienia dla zasad funkcjonujących
w społeczeństwie
- patologiczna potrzeba mówienia prawdy
- wąski zakres zainteresowań
- zafascynowanie zabawami, w których trzeba
powtarzać dany ruch
- przewrażliwienie sensoryczne
OBJAWY W OKRESIE SZKOLNYM:
- przywiązanie do rutyny
- mowa zbyt głośna / cicha, szybka / wolna
- brak modulacji głosu, brak zmiany intonacji
- bardzo mała gestykulacja, mimika
- nieskoordynowane ruchy
- podatność na manipulacje
- brak dbałości o wygląd
- zupełny brak rozeznania w modzie
ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO
W ZESPOLE ASPERGERA –
OBJAWY:
1) Niezdolność do rozumienia reguł społecznych
i w wchodzenia w nie.
2) Trudności w inicjowaniu i podejmowaniu
udanych interakcji rówieśniczych.
3) Problematyczne
zachowania
związane
z agresją wobec innych i / lub siebie.
4) Zaburzenia lękowe o charakterze fobii
społecznej.
5) Niekontrolowane, specyficzne zachowania
i współruchy.
6) Dość specyficzny wygląd zewnętrzny.
ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO
W ZESPOLE ASPERGERA –
OBJAWY:
7) Znaczne deficyty w sferze rozumienia sytuacji
społecznych, rozumienia motywów działania
i uczuć innych osób.
8) Nieprawidłowe: interpretowanie sygnałów
społecznych, rozumienie tego, co wypada,
od tego, co nie wypada.
9) Brak odpowiedniego dystansu od rozmówcy
(staje zbyt blisko / daleko, bokiem/ tyłem
do drugiej osoby, może dotykać rozmówcę).
ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO
W ZESPOLE ASPERGERA –
OBJAWY:
10) Nie uwzględnia potrzeb osoby, z którą rozmawia.
11)
Nie przyswajają zasad funkcjonowania
spontanicznie, poprzez obserwację, ale muszą
być ich nauczone.
12) Nie potrafią uogólniać zasad na sytuacje
podobne.
13) Nadmierna bezpośredniość, prawdomówność,
np. bez oporów wygłaszają niestosowne
komentarze (np. że ktoś jest gruby), nie biorąc
pod uwagę tego, że mogą tym sprawić innym
przykrość.
ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO
W ZESPOLE ASPERGERA –
OBJAWY:
14) Trudności w prawidłowym odczytaniu sygnałów
pozawerbalnych. Nie odczytuje mimiki twarzy
i gestów ciała rozmówcy.
15) Drobiazgowo sztywno przestrzegają regulaminów
i przepisów. W przypadku gdy dorośli nie
przestrzegają ich lub zmieniają nieadekwatnie
do przyjętych reguł, potrafią im o tym
powiedzieć, co może przysparzać im wielu
kłopotów w relacjach społecznych.
16) Kontakt wzrokowy jest z nim bardzo ograniczony
lub też nie nawiązuje go w żadnej sytuacji.
Wskazówki dla nauczyciela do pracy
z dzieckiem z Zespołem Aspergera:
1. Należy ustalić jasne zasady zachowania
i konsekwentnie ich przestrzegać. Jasność
i sztywność zasad, jakie obowiązują
oraz niemożność ich obejścia, skłania dziecko
do ich większego respektowania.
2. Należy kierować do dziecka jasne, proste
komunikaty, pozbawione aluzji, metafor,
wyrażeń
abstrakcyjnych,
ogólnikowych
zwrotów typu: „dlaczego to zrobiłeś?”
Należy unikać pytań wymagających opisowych
odpowiedzi. Należy być tak precyzyjnym,
jak to tylko możliwe.
3. W pracy szkolnej należy dzielić zadania
na mniejsze etapy, kontrolować aktywność ucznia
i często powtarzać polecenie. Jeżeli dziecko ma
problem ze zrozumieniem zagadnienia, trzeba
zmienić sposób tłumaczenia, używać innej
techniki uczenia (wizualnej, słownej, dotykowej).
4. Trzeba upewniać się, że zostaliśmy dobrze
zrozumiani.
5. W sytuacji, gdy dziecko dobrze pracuje, należy
chwalić jego zaangażowanie, stosowanie się
do zasad. W razie trudności w zaangażowaniu
dziecka w aktywność, warto wykorzystać
specyficzne zainteresowania i zaproponować mu
aktywność związaną z jego ulubioną tematyką.
6. Dziecko powinno mieć stworzoną możliwość
otrzymywania
pozytywnych
ocen,
zaprezentowania wiedzy, którą posiada w sposób
dla niego łatwiejszy: ustnie, z dodatkowymi
zapytaniami, pisemnie – zależnie od formy
przez niego akceptowanej.
Dzieci te mają
problemy organizacyjne, dlatego też należy
dopilnować,
aby
dokładnie
zanotowały,
co powinny zrobić w domu, na kiedy, co mają
przynieść na lekcje.
7. Nie można polegać na uczniu, że przekaże
ważne informacje rodzicom. Ciągły kontakt
rodziców i szkoły jest niezbędny.
8. Należy rozpoznać, jakie sytuacje są najbardziej
stresujące, co jest frustrujące dla dziecka i trzeba
ich
unikać.
Narastanie
problemów
z zachowaniem może wskazywać na narastanie
stresu i poczucia utraty kontroli i bezpieczeństwa.
W wielu przypadkach jedynym sposobem
zlikwidowania stresu u ucznia jest fizyczne
opuszczenie miejsca lub sytuacji wywołującej
stres.
9. Dzieci z Zespołem Aspergera wymagają
wsparcia
dorosłych
w
ich
kontaktach
z rówieśnikami. Warto nadawać dziecku
określoną rolę, aranżować zajęcia w grupach,
dzięki czemu wykonywałyby coś wspólnie
z innymi.
10. Nie można wymagać od dziecka, że będzie
spontanicznie okazywało uczucia lub że będzie
empatyczne w stosunku do innych.
Jeżeli jednak zachowania się empatycznie,
współczująco, należy zawsze je nazwać
i pochwalić. Dzięki temu dziecko będzie mogło
zrozumieć, czego inni od niego oczekują, jakie
zachowania są społecznie pożądane.
11. Dyskretna ochrona dziecka przed zaczepkami,
prowokacjami,
chuligańskimi
wybrykami
ze strony rówieśników, gdy dziecko obrazi ich
lub
użyje
wobec
nich
przypadkiem
niecenzuralnego słowa. Dziecko nie zawsze zdaje
sobie sprawę z tego, co mówi, w jaki sposób
i do kogo.
12. Jeśli dziecko będzie pracować w grupie, trzeba
zadbać o to, aby zawsze miało z kim wykonywać dane
zadanie.
13. Jeśli u dziecka nagromadził się lęk / opór
związany z kontaktami społecznymi, nie można tego
bagatelizować. Fobia społeczna jest problemem
współwystępującym z Zespołem Aspergera, który
może jeszcze bardziej skomplikować jego życie.
14. Należy uczyć dziecko alternatywnych sposobów
rozładowywania złości. Po opanowaniu sytuacji,
która wzbudziła złość, agresję, należy zawsze
próbować wytłumaczyć, co ją spowodowało.
15. Czynna współpraca z rodzicami dziecka. Działania
podejmowane w szkole i w domu muszą być spójne
i konsekwentne.
POMOC DZIECKU Z ROZWIJANIU KOMPETENCJI
SPOŁECZNYCH:
1. Stymulowanie rozwoju społecznego dziecka
poprzez przebywanie w grupie rówieśniczej
i obserwowanie prawidłowych wzorców
zachowań.
2. Trening komunikacji społecznej: nauka
bezpośredniego
porozumiewania
się
z rówieśnikami oraz pośredniego (list,
telefon, Internet).
3. Nauka właściwych i pożądanych zachowań
dla danej sytuacji społecznej (np. jak ma się
zachować w kinie, u lekarza, w kościele,
w sklepie).
POMOC DZIECKU Z ROZWIJANIU KOMPETENCJI
SPOŁECZNYCH:
4. Rozwijanie umiejętności rozumienia innych ludzi,
siebie i sytuacji społecznych oraz norm, wzorów
interpersonalnych i kulturowych.
5. Trening umiejętności społecznych w celu
rozwinięcia
kompetencji
związanych
z
samodzielnym
funkcjonowaniem
w pozadomowych sytuacjach: w szkole, na ulicy,
w sklepie, u lekarza, na poczcie.
Kształcenie następujących umiejętności: zawierania
znajomości, słuchania, pytania, odmawiania,
inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania
na krytykę i jej wypowiadania, radzenia sobie
z uczuciami i ich wyrażaniem, mówienia
komplementów.
LITERATURA:
ZESPÓŁ FAS
J. M. Aase (1997). Kliniczne rozpoznawanie Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS)
w: Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem. Warszawa PARPA.
C. D. Coles (1997). Krytyczne okresy narażenia płodu na działanie alkoholu
w: Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem. Warszawa PARPA.
J.K. Falewicz (1993). ABC problemów alkoholowych. Warszawa PARPA.
J.L. Jacobson, S.W. Jacobson (1997). Narażenie na działanie alkoholu w życiu
płodowym a rozwój neurobehawioralny w: Uszkodzenia płodu wywołane
alkoholem. Warszawa PARPA.
M. Klecka (2004 ). Fetal Alcohol Syndrome – Alkoholowy Zespół Płodowy.
Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością. Fundacja Dzieci Niczyje.
Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka nr 8.
K. Liszcz (2005). Jak być opiekunem dziecka z FAS. Toruń Fundacja Daj szansę.
K. Liszcz (2006). Jak być nauczycielem dziecka z FAS. Toruń Fundacja Daj szansę.
K. Liszcz (2007). Dziecko z Alkoholowym Zespołem Płodowym w szkole. Toruń
Fundacja Daj szansę.
K. Liszcz (2011 ). Problemy zdrowia, edukacji, wychowania, resocjalizacji i
usamodzielniania dzieci – matek pijących alkohol w ciąży. Kwartalnik Naukowy 4 (8).
E. Sawaściuk (2007). Z FAS-trygowane dzieci. Charaktery nr 8.
Izabela Szczepaniak – Wiecha. Alkoholowy Zespół Płodowy FAS. Stowarzyszenie
Rodzin Zastępczych i Adopcyjnych "Pro Familia". Materiał jest skrótem materiałów
szkoleniowych z pakietu programu "RODZINA".
A. Streissguth (1997). Odległe rokowania w FAS w: Uszkodzenia płodu wywołane
alkoholem. PARPA Warszawa.
L. Weiner, B.A. Morse (1997). Strategie interwencji wobec dzieci z FAS
w: Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem. PARPA Warszawa.
FUNDACJA FASTRYGA: http://www.fas.edu.pl/
ZESPÓŁ ASPERGERA
A. Budzińska, M. Wójcik (2010). Zespół Aspergera. Księga pytań i odpowiedzi. Gdańsk
Wyd. Harmonia
U. Frith (red.) (2005). Autyzm i zespół Aspergera. Warszawa PZWL.
T. Grandin (2004). Geniusz może być nienormalnością : nauczanie osób z Zespołem
Aspergera. Światło i Cienie nr 4, s. 51-55.
G. Jagielska (2010). Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu.
Informacje dla pedagogów i opiekunów. Warszawa Ośrodek Rozwoju Edukacji.
J. Komender, G. Jagielska, A. Bryńska (2009). Autyzm i zespół Aspergera. Warszawa
PZWL.
J. Kossewska (red.) (2009). Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem
i zaburzeniami pokrewnymi. Kraków Wyd. Impuls.
R. Landowski (2007). Poznawanie dziecka z zespołem Aspergera podczas zabaw
muzyczno-ruchowych. Rewalidacja, nr 2, s. 87-91.
A. Maciarz, M. Biadasiewicz (2005). Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera:
studium przypadku. Kraków Wyd. Impuls.
K. Milewska (2007). Na imię mam Aspie. Charaktery nr 11.
J. Święcicka (2010). Uczeń z Zespołem Aspergera. Praktyczne wskazówki
dla nauczyciela. Kraków Wyd. Impuls.
L. Holliday Willey (red.) (2006). Zespół Aspergera w okresie dojrzewania : wzloty,
upadki i cała reszta. Warszawa "Fraszka Edukacyjna" Fundacja Synapsis.
M. Wójcik (2005). Dziecko z Zespołem Aspergera. Remedium, nr 3, dod. s. VIII.
FUNDACJA SYNAPSIS: http://www.synapsis.waw.pl/