Transcript Post*powanie s*dowoadministracyjne


Posiedzenie sądowe jest określeniem o
najszerszym znaczeniu i obejmuje swym
zakresem posiedzenie jawne oraz
posiedzenie niejawne. W piśmiennictwie
przez posiedzenie sądowe rozumie się
zebranie sądu w składzie przewidzianym
przepisami prawa w celu dokonania
czynności w toku postępowania
sądowego.

Zgodnie z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP
każdy ma prawo do jawnego
rozpoznania sprawy, a wyłączenie
jawności rozprawy może nastąpić
wyjątkowo. Konkretyzację tej normy
konstytucyjnej stanowi art. 90 p.p.s.a.
Wyłączenie jawności rozprawy może
nastąpić w ściśle określonych
wypadkach.


Co do zasady posiedzenia jawne są
rozprawami. Zgodnie z art. 90 § 1 sąd
orzekający rozpoznaje sprawę
sądowoadministracyjną na rozprawie. W
wyjątkowych wypadkach posiedzenia jawne
nie muszą mieć formy rozprawy, np.
posiedzenie mediacyjne, które odbywa się z
udziałem stron na posiedzeniu jawnym
niebędącym rozprawą
Rozprawa jest określeniem procesowym i służy
merytorycznemu załatwieniu sprawy w danej
instancji. Obejmuje ciąg sformalizowanych
czynności od jej otwarcia aż do zamknięcia. Z
ważnej przyczyny rozprawa może ulec
odroczeniu, wówczas odbywa się na dwóch
posiedzeniach. Tok czynności podejmowanych
na rozprawie podlega zaprotokołowaniu.

Rozprawę przygotowuje i przeprowadza się
tak, aby sprawę można było rozstrzygnąć w
jednym dniu, bez jej odraczania (§ 48 reg.
WSA). Dla każdej sprawy wyznaczonej na
rozprawę określa się godzinę rozpoczęcia jej
rozpoznania, z uwzględnieniem
przypuszczalnego czasu trwania spraw, które
ją poprzedzają, oraz możliwości dojazdu do
sądu osób zamieszkujących poza siedzibą
sądu, a także – w miarę możliwości –
uzasadnionych wniosków w tym przedmiocie,
zgłoszonych przez strony, ich pełnomocników
lub przedstawicieli (§ 38 reg. WSA).

Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i
wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa
podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym.
Artykuł 90 § 2, wskazujący na kompetencję sądu
administracyjnego, będzie miał zastosowanie
zarówno wtedy, gdy przepis stanowi, że sprawa może
być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, jak i
wtedy, gdy mówi wyłącznie o rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym, np. art. 88. Decyzja o
skierowaniu sprawy na rozprawę należy wyłącznie do
uznania sądu. Powyższa uwaga dotyczy także
sytuacji, gdy odrębny tryb postępowania ustalają
ustawy szczególne, np. art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 5
sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.
U. Nr 182, poz. 1228). W tym ostatnim przypadku sąd
wyłącza lub może wyłączyć jawność rozprawy, jeżeli
zachodzą przesłanki określone w art. 96 p.p.s.a.

Posiedzenie sądowe wyznacza
przewodniczący, przy czym należy przez to
rozumieć zarówno przewodniczącego
wydziału, jak i przewodniczącego składu
orzekającego lub sędziego sprawozdawcę.
Określone czynności związane z wyznaczaniem
rozprawy należą do wyłącznej kompetencji
przewodniczącego wydziału, np. ustalanie
terminów rozpraw, ustalanie składów
orzekających oraz przewodniczących składów
orzekających, wyznaczanie innego sędziego
według kolejności z alfabetycznej listy sędziów
wydziału, jeżeli z przyczyn losowych konieczna
jest zmiana składu orzekającego, wyznaczanie
składu orzekającego w drodze losowania.

Wyznaczenie rozprawy nie musi być poprzedzone
stosownym wnioskiem strony, ponieważ posiedzenia
(rozprawy) przewodniczący wyznacza z urzędu.
Termin rozprawy uwarunkowany jest wymogami
stanu sprawy. Należy rozumieć przez to zarówno to,
czy sprawa nadaje się do wyznaczenia, jak i to, kiedy
z przyczyn organizacyjnych może być wyznaczona.
Co do zasady sprawy wyznaczane są według
kolejności ich wpływu. W uzasadnionych wypadkach
prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy lub
określonych spraw poza kolejnością (§ 31 ust. 2 reg.
WSA). Strona może także wskazywać na potrzebę
niewyznaczenia rozprawy w określonym terminie, np.
z powodu wyjazdu zagranicznego.
Zawiadomienie o posiedzeniu jawnym ma formę pisemną,
chyba że do zawiadomienia dochodzi na rozprawie, która
ulega odroczeniu. Wówczas, zgodnie z § 49 ust. 1 reg.
WSA, ogłasza się stronom i innym osobom
zainteresowanym obecnym na posiedzeniu termin
następnego posiedzenia. W wypadku ogłoszenia
następnego terminu posiedzenia poucza się strony i inne
osoby zainteresowane o tym, które z nich mają obowiązek
stawić się na następne posiedzenie bez osobnego
wezwania, oraz o skutkach niestawiennictwa. Na żądanie
należy wydać pismo wskazujące termin stawienia się w
sądzie. Zawiadomienie przez ogłoszenie powinno znaleźć
odzwierciedlenie w protokole rozprawy.
 Telefoniczne zawiadomienie pełnomocnika o terminie
następnej rozprawy nie jest zawiadomieniem zgodnym z
wymogami art. 91. Jednak w określonych sytuacjach,
jeżeli pełnomocnikowi wysłano wcześniej zawiadomienie
w formie pisemnej, które do niego nie doszło, wyrazi
zgodę na takie powiadomienie i oświadczy, że na
rozprawę się nie stawi, takie zawiadomienie można uznać
za skuteczne.


Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym
należy zawsze doręczyć zawiadomienie o
następnym posiedzeniu. Obowiązku
doręczenia wezwania nie ma w razie
odroczenia ogłoszenia wyroku, ponieważ
termin ogłoszenia wyroku sąd ogłasza
publicznie po zamknięciu rozprawy (por.
art. 139 § 1 p.p.s.a.), a samo ogłoszenie
następuje zawsze po przeprowadzeniu
(zamknięciu) rozprawy, bez względu na
obecność przy ogłoszeniu strony
postępowania.

Zawiadomienie o terminie rozprawy
powinno być doręczone co najmniej na
siedem dni przed posiedzeniem. W
wypadkach pilnych termin ten może być
skrócony do trzech dni. Nie jest
dopuszczalne dalsze skracanie terminów

Zgodnie z art. 8 § 1 prokurator oraz Rzecznik Praw
Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się
postępowaniu, a także wnieść skargę kasacyjną,
zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania, jeżeli
według ich oceny wymagają tego ochrona
praworządności lub praw człowieka i obywatela. Na
podstawie § 2 tego przepisu te same uprawnienia ma
Rzecznik Praw Dziecka, jeżeli według jego oceny wymaga
tego ochrona praw dziecka. Podmiotom tym przysługują
prawa strony. Z tej ogólnej zasady mającej rozwinięcie w
art. 92 § 1 wynika, że w każdym z tych trzech przypadków
postępowanie przed sądem toczy się już z udziałem
któregoś z tych podmiotów, obu lub wszystkich
jednocześnie, w zależności od tego, kto i na jakim etapie
zgłosił swój udział w postępowaniu.

Niezawiadomienie prokuratora,
Rzecznika Praw Obywatelskich lub
Rzecznika Praw Dziecka o terminie
posiedzenia sądu – mimo zgłoszenia ich
udziału w sprawie – stanowi uchybienie
procesowe, które może mieć wpływ na
wynik sprawy. Uchybienie to nie
pozbawia stron możności obrony swych
praw, nie wyczerpuje więc znamion
nieważności postępowania . wyrok SN z dnia 30 stycznia
1967 r., II PR 284/66
W zawiadomieniu o posiedzeniu oznacza
się:
 1) imię, nazwisko albo nazwę i siedzibę
zawiadamianego oraz adres
zawiadamianego;
 2) sąd oraz miejsce i czas posiedzenia;
 3) skarżącego oraz przedmiot sprawy;
 4) cel posiedzenia;
 5) skutki niestawiennictwa.

Posiedzenia sądowe odbywają się w
budynku sądowym, a poza tym
budynkiem tylko wówczas, z
zachowaniem wymagań dotyczących
bezpieczeństwa, gdy czynności sądowe
muszą być wykonane w innym miejscu
albo gdy odbycie posiedzenia poza
budynkiem sądowym ułatwia
przeprowadzenie sprawy lub przyczynia
się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.

. Artykuł 16 § 2 p.u.s.a. dopuszcza możliwość
tworzenia przez Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, na wniosek Prezesa NSA, poza siedzibą
sądu, wydziałów zamiejscowych wojewódzkich
sądów administracyjnych. Tworzenie
wydziałów zamiejscowych może być
uzasadnione rozległością obszaru właściwości
sądu i wiążącą się z tym trudnością dostępu do
sądu. Przykładem może być rozporządzenie
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16
grudnia 2005 r. w sprawie utworzenia Wydziału
Zamiejscowego w Radomiu Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego w Warszawie (Dz. U. Nr
256, poz. 2144 z późn. zm.)

Zasada jawności jest realizowana przez
dozwolony wstęp na salę sądową osób
pełnoletnich. W razie przewidywanego
udziału w posiedzeniu licznej publiczności
przewodniczący wydziału może zarządzić
wydawanie kart wstępu na salę rozpraw (§
43 ust. 1 reg. WSA). Prezes sądu może
wyznaczyć na sali rozpraw odpowiednie
miejsce dla sprawozdawców radia, telewizji
i innych środków przekazu (§ 43 ust. 2 reg.
WSA).

Odbycie posiedzenia przy drzwiach
zamkniętych może mieć miejsce
zarówno z urzędu, jak i na wniosek stron.
Decyduje o tym sąd postanowieniem, o
czym wprost stanowi zdanie ostatnie art.
96 § 2, a nie zawarty w § 1 i 2
komentowanego przepisu zwrot „sąd
zarządza" (na temat niespójności
terminologicznej w określaniu
rozstrzygnięć sądu zob. uwagi do art.
161).

Jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża
moralności, bezpieczeństwu państwa lub
porządkowi publicznemu, a także gdy mogą
być ujawnione okoliczności stanowiące
informacje niejawne, sąd obligatoryjnie wydaje
postanowienie o odbyciu posiedzenia przy
drzwiach zamkniętych. Postanowienie sądu, w
którym określa się, w jakim zakresie następuje
wyłączenie jawności – w całości lub w części –
wpisuje się do protokołu bez spisywania
odrębnej sentencji. Uzasadnione jest natomiast
powołanie w treści postanowienia ustawowej
przesłanki, która stanowiła podstawę jego
wydania.

Podstawą wniosku strony o odbycie
posiedzenia przy drzwiach zamkniętych może
być ochrona życia prywatnego strony lub
inny ważny interes prywatny. Wniosek strona
może złożyć zarówno na piśmie, jak i ustnie
do protokołu. Wniosek wymaga
uzasadnienia. Samo powołanie się na jedną
z przesłanek określonych w art. 96 § 2 nie jest
wystarczające. Strona może także
powoływać się na przesłanki obligatoryjne
określone w art. 96 § 1. Nie daje podstaw do
wyłączenia jawności rozprawy okoliczność,
że akta administracyjne objęte są klauzulą
„tajemnica skarbowa".
Postępowanie dotyczące wniosku strony
odbywa się przy drzwiach zamkniętych.
 Postanowienie w przedmiocie wniosku.
strony o odbycie posiedzenia przy
drzwiach zamkniętych sąd ogłasza
publicznie. Postanowienie wpisuje się do
protokołu bez spisywania odrębnej
sentencji. Sąd postanawia o odbyciu
posiedzenia przy drzwiach zamkniętych
w całości lub w części albo oddala
wniosek.


Krąg podmiotów, które mogą być
obecne podczas posiedzenia
odbywającego się przy drzwiach
zamkniętych, został przez ustawodawcę
ściśle określony. Mogą to być strony, ich
przedstawiciele ustawowi i
pełnomocnicy, prokurator oraz osoby
zaufane – po dwie z każdej strony.

Przewodniczącym w rozumieniu art. 98
p.p.s.a jest najczęściej przewodniczący
składu orzekającego (sądu orzekającego), w
tym składów poszerzonych podejmujących
uchwały. Przewodniczącym może być
również prowadzący posiedzenie
mediacyjne, np. referendarz sądowy. Jeżeli
w składzie orzekającym uczestniczy prezes
lub wiceprezes sądu, przewodnictwo należy
do niego, chyba że zarządzi on inaczej. Przez
posiedzenie w rozumieniu komentowanego
przepisu należy rozumieć posiedzenie jawne,
jak i posiedzenie niejawne, na które
wezwano określone osoby.

Przewodniczący ma decydujący wpływ na
przebieg posiedzenia. Od jego postawy i
umiejętności opanowania własnych lub cudzych
emocji oraz od jego kultury osobistej zależy w
dużym stopniu prawidłowość przebiegu rozprawy
oraz poprawność postawy uczestników
postępowania. Jego wystąpienia powinny być
nacechowane powagą oraz wyrozumiałością,
zwłaszcza w odniesieniu do osób nieporadnych i
niemających wiadomości prawniczych,
natomiast dbałość o kulturę posiedzeń sądowych
nie pozwala na tolerowanie zakłóceń powagi czy
spokoju posiedzenia sądowego zarówno przez
uczestników postępowania, jak i obecną na sali
publiczność (zob. uchwała pełnego składu SN z dnia 15 lipca 1974 r., KwPr 2/74, OSNCP 1974,
nr 12, poz. 203).

W postępowaniu
sądowoadministracyjnym obowiązuje
zasada koncentracji materiału
dowodowego sprawy. W związku z tym
posiedzenie przygotowuje i
przeprowadza się tak, aby sprawę
można było rozstrzygnąć w jednym dniu,
bez jej odraczania

Ważne przyczyny, które obligują sąd do odroczenia
posiedzenia (rozprawy), wskazuje sam ustawodawca:
nieprawidłowość zawiadomienia którejkolwiek ze
stron albo jeżeli nieobecność strony lub jej
pełnomocnika jest wywołana nadzwyczajnym
wydarzeniem lub inną znaną sądowi przyczyną, której
nie można przezwyciężyć (art. 109 p.p.s.a.); jeżeli sąd
postanowi zawiadomić o toczącym się
postępowaniu sądowym osoby, które dotychczas nie
brały udziału w sprawie w charakterze stron (art. 110
p.p.s.a.); jeżeli przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej
wyłonią się poważne wątpliwości uzasadniające
przedstawienie zagadnienia do rozstrzygnięcia
składowi siedmiu sędziów NSA (art. 187 § 1 p.p.s.a.).
Fakultatywne przyczyny odroczenia mogą
leżeć po stronie sądu, np. choroba sędziego
sprawozdawcy. Do takiej sytuacji może dojść
również wówczas, gdy: sąd stwierdzi
konieczność osobistego stawiennictwa stron
lub jednej z nich osobiście;
 Fakultatywne przyczyny mogą również leżeć
po stronie uczestnika postępowania. Mogą to
być np.: usprawiedliwiona nieobecność strony
lub jej pełnomocnika; złożenie wniosku o
wyłączenie sędziego lub sędziów dopiero na
rozprawie; brak należytego umocowania dla
pełnomocnika; okoliczność, iż strona zmieniła
zakres żądania w sposób uniemożliwiający
ustosunkowanie się do tego stronie przeciwnej.


O odroczeniu posiedzenia rozstrzyga sąd
w formie postanowienia, które wpisuje się
do protokołu bez spisywania odrębnej
sentencji, ponieważ nie przysługuje na nie
zażalenie. Mimo że postanowienie nie
podlega uzasadnieniu, sąd powinien
wskazać przyczynę odroczenia. Powyższe
uwagi odnoszą się w pełni do
postanowienia sądu oddalającego
wniosek lub wnioski stron o odroczenie
posiedzenia.



Protokół z posiedzenia jawnego jest jednym z
istotniejszych elementów akt sądowych, w
sposób obiektywny odzwierciedlającym
przebieg tego posiedzenia.
Protokół sporządza się pismem maszynowym i z
odpowiednim marginesem (§ 15 ust. 1 zarz.
biur.).
Protokół posiedzenia sądu sporządza
pracownik sekretariatu, aplikant lub praktykant
wyznaczony przez przewodniczącego wydziału
lub kierownika sekretariatu, pod kierunkiem
przewodniczącego posiedzenia (§ 51 reg.
WSA).


Skreśleń i poprawek w protokole dokonuje się tak,
aby wyrazy skreślone i poprawione były czytelne.
Poprawki i uzupełnienia treści protokołu omawia
się w końcowej części protokołu, przed jego
podpisaniem, albo w osobnej wzmiance
podpisanej przez protokolanta i
przewodniczącego posiedzenia (§ 52 reg. WSA).
Skreśleń i poprawek nie można dokonywać po
podpisaniu protokołu przez protokolanta i
przewodniczącego. Od chwili podpisania
protokół uzyskuje moc dokumentu urzędowego,
wyłączającą możliwość powoływania się na
odmienny przebieg posiedzenia. Po podpisaniu
protokół może być sprostowany lub uzupełniony
wyłącznie w trybie określonym w art. 103 p.p.s.a.

Spisywanie protokołu pod kierunkiem
oznacza – w zależności od sprawności
zawodowej protokolanta – dyktowanie
wszystkich czynności wprost do protokołu
albo pozostawienie protokolantowi
swobody w spisywaniu przebiegu
posiedzenia. W jednym i drugim wypadku
na przewodniczącym ciąży obowiązek
sprawdzenia treści protokołu przed jego
podpisaniem. Nieprawidłowe sporządzenie
protokołu może stanowić naruszenie
przepisów postępowania w stopniu
mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.


Co do zasady z posiedzenia niejawnego nie spisuje się
protokołu. Protokół spisuje się tylko wtedy, jeżeli na
posiedzeniu tym wysłuchano wezwane przez sąd osoby
lub dokonano innych czynności procesowych (§ 51 ust. 3
reg. WSA). Jeżeli na posiedzeniu niejawnym nie
wysłuchiwano osób i nie wydano orzeczenia, z
posiedzenia sporządza się tylko notatkę urzędową.
Protokół jest dokumentem urzędowym i stanowi dowód
tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (por. art.
244 k.p.c. w zw. z art. 106 § 5 p.p.s.a.). Protokół nabiera
mocy dokumentu urzędowego z chwilą podpisania. Do
jego uzupełnienia lub zmiany może dojść wyłącznie w
trybie przewidzianym w art. 103 p.p.s.a. Konsekwencją
takiego zapatrywania jest to, że powoływanie się na inną
treść niż zawarta w protokole, bez uprzedniego jego
sprostowania lub uzupełnienia, jest niedopuszczalne.

Protokół powinien dokładnie odzwierciedlać
przebieg wszystkich czynności podejmowanych
na posiedzeniu, a jednocześnie lokalizować je w
określonym miejscu i czasie wraz z osobami w
tym posiedzeniu uczestniczącymi. Większość
elementów zawartych w protokole ma
charakter powtarzający się, dlatego spisywany
jest na urzędowym formularzu, który uzupełnia
się o aktualne dane, takie jak: oznaczenie sądu,
miejsce i data posiedzenia, sygnatura sprawy,
stanowiska służbowe oraz imiona i nazwiska
sędziów (sędziego) ze wskazaniem sędziego
sprawozdawcy (współsprawozdawcy),
protokolanta, prokuratora, stron, jak również
obecnych na posiedzeniu przedstawicieli
ustawowych i pełnomocników

Każdorazowo protokół powinien
zawierać wzmiankę o jawności
posiedzenia. W wypadku wyłączenia
jawności będzie ona miała formę
postanowienia sądu o odbyciu całego
posiedzenia lub części przy drzwiach
zamkniętych (wydanego na wniosek lub
z urzędu). W pozostałych przypadkach
wystarczy wzmianka o tym, że
posiedzenie jest jawne.


Artykuł 101 § 1 pkt 2 wskazuje przykładowe czynności,
które odzwierciedlają przebieg posiedzenia i powinny
być zawarte w protokole.
Przepis ten nie może być rozumiany w taki sposób, że
protokół rozprawy powinien odzwierciedlać wszystkie
oświadczenia i twierdzenia stron w ich dosłownym i
szczegółowym brzmieniu, a zwłaszcza ich wywody
prawne. Wystarczy, jeżeli protokół zawiera istotne wnioski
i twierdzenia związane z przedmiotem postępowania,
mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Strony lub
uczestnicy postępowania mogą składać do akt pisma
procesowe, w tym załączniki do protokołu, będące
odzwierciedleniem wypowiedzi strony na rozprawie.
Zamieszczone w protokole wnioski i twierdzenia stron
mogą stanowić przedmiot rozważań sądu w ustnych, jak
i pisemnych motywach rozstrzygnięcia. Za dopuszczalne
należy także uznać odniesienie się w tych motywach do
twierdzeń stron zawartych w ustnych wypowiedziach,
które nie zostały zaprotokołowane.


Przewidziana w art. 102 możliwość utrwalania
czynności protokołowanych za pomocą
aparatury dźwiękowej w postępowaniu
sądowoadministracyjnym jest praktycznie
niewykorzystywana. Na taki stan rzeczy
niewątpliwie wpływ ma to, że komentowany
przepis nie czyni tej formy utrwalania przebiegu
czynności sądowych samodzielną – nie
wyłącza potrzeby spisywania protokołu.
. Przed uruchomieniem aparatury dźwiękowej,
za pomocą której mają być utrwalane
czynności procesowe, należy uprzedzić o tym
wszystkie osoby uczestniczące w tych
czynnościach.

Żądanie uzupełnienia protokołu przez
podanie w nim wszystkich uwag strony,
wypowiadanych na rozprawie, nie
znajduje uzasadnienia w treści
komentowanego przepisu (por. uchwała
składu siedmiu sędziów SN z dnia 19
lutego 1970 r., III CRN 323/69, LEX nr
6676). Trzeba mieć na uwadze, że
zgodnie z art. 101 § 1 pkt 2 protokół
powinien zawierać wnioski i twierdzenia
stron, a więc najistotniejsze fragmenty
ich wypowiedzi.

Strony mogą żądać sprostowania lub
uzupełnienia protokołu na następnym
posiedzeniu, nie później jednak niż w
terminie trzydziestu dni od dnia posiedzenia,
z którego sporządzono protokół. Jeżeli więc
rozprawa została odroczona, a następny
termin posiedzenia został wyznaczony po
upływie trzydziestu dni od dnia posiedzenia,
z którego sporządzono protokół, żądanie
strony złożone na następnym posiedzeniu
jest spóźnione. Termin trzydziestodniowy jest
terminem procesowym i może być przez
sąd przywrócony. Dopiero po przywróceniu
terminu możliwe jest rozpoznanie wniosku o
sprostowanie lub uzupełnienie protokołu.

Żądanie sprostowania lub uzupełnienia
protokołu może być składane ustnie lub
pisemnie. Co do zasady żądanie może
być złożone ustnie tylko wtedy, gdy ma
to miejsce na następnym posiedzeniu.
Jeśli żądanie ma formę pisemną, musi
spełniać warunki dotyczące pism
procesowych.

Jeżeli żądanie sprostowania (uzupełnienia)
protokołu zostało złożone na rozprawie,
zarządzenie przewodniczącego składu
orzekającego może być wydane bezpośrednio
na rozprawie przez wpisanie treści rozstrzygnięcia
do protokołu rozprawy. Zarządzenie wraz z
uzasadnieniem przewodniczący ogłasza i
doręcza stronom. Od daty doręczenia biegnie
siedmiodniowy termin do złożenia odwołania. W
wypadku wydania zarządzenia na posiedzeniu
niejawnym zarządzenie należy doręczyć stronom
z urzędu i pouczyć je o możliwości wniesienia
odwołania. W każdym wypadku przed wydaniem
zarządzenia przewodniczący powinien
wysłuchać protokolanta, a w uzasadnionych
sytuacjach – żądać od niego złożenia
oświadczenia na piśmie.

Załącznik ma formę pisemną. Musi
wskazywać protokół rozprawy, którego
dotyczy, oraz zawierać podpis osoby, która
go sporządziła. Załącznik nie jest jednak
pismem w postępowaniu sądowym, o
którym mowa w art. 45–47. Ewentualne
braki załącznika nie uzasadniają wezwania
do ich uzupełnienia. Przewodniczący może
co najwyżej odnotować ich istnienie w
protokole, chyba że załącznik nie
odzwierciedla rzeczywistego przebiegu
posiedzenia

Uchybienia przepisom postępowania obejmują wszelkie
uchybienia procesowe, jakich sąd dopuścił się w
dotychczasowym toku postępowania
sądowoadministracyjnego. Zastrzeżenia nie dotyczą
przepisów postępowania administracyjnego. Uchybienia
mogą dotyczyć zarówno samej rozprawy, jak i czynności ją
poprzedzających, np. wyznaczenia rozprawy w terminie
uniemożliwiającym osobiste stawiennictwo strony (art. 91 §
1 p.p.s.a.), niedoręczenia odpisów załączników do pisma
procesowego strony przeciwnej (art. 47 p.p.s.a.),
wyznaczenia rozprawy w terminie uniemożliwiającym
przygotowanie się do niej (art. 91 § 2 p.p.s.a.),
niepołączenia spraw do wspólnego rozpoznania mimo
ewidentnych przesłanek z art. 111 p.p.s.a., oddalenia
wniosku o przeprowadzenie dowodu uzupełniającego z
dokumentów. Szczególnie naganne w tym ostatnim
przypadku jest zignorowanie wniosku strony przez sąd i
nierozpoznanie go w trybie procesowym.

Zastrzeżenia strony występującej bez
uprawnionego pełnomocnika (adwokata,
radcy prawnego, doradcy podatkowego,
rzecznika patentowego) mogą się
ograniczyć do opisu uchybienia bez
wskazania podstawy prawnej.
Obowiązkiem sądu jest prawidłowe ich
odczytanie, a w razie kwestionowania przez
stronę określonych czynności
podejmowanych przez sąd pouczenie jej o
możliwości zgłoszenia takich zastrzeżeń do
protokołu. Jeżeli natomiast zastrzeżenia
zgłasza uprawniony pełnomocnik, na nim
spoczywa obowiązek wskazania
uchybienia orazkonkretnego przepisu,
którego to uchybienie dotyczy.

Termin zgłaszania zastrzeżeń jest
ograniczony tokiem posiedzenia, tj.
chwilą zamknięcia rozprawy. Jeżeli strony
nie były obecne na posiedzeniu, mogą
zgłosić zastrzeżenia na następnym
posiedzeniu. Praktycznie będzie to miało
miejsce tylko wtedy, gdy rozprawa ulega
odroczeniu.