Transcript Jan Rotmans - In het oog van de orkaan - Home

In het Oog van de Orkaan:
waar staat het welzijnswerk?
Jan Rotmans
Apeldoorn, 14 maart 2013
www.twitter.com/janrotmans
We leven niet in tijdperk van verandering
maar in een verandering van tijdperken
Herman Verhagen
er raast een storm door de samenleving,
maar velen ervaren dit nog niet
Orkaan
kantelperiode
systeemcrisis
Systeem Crisis
Diepste Wortels van Crisis
we lenen en geven geld uit dat er niet is
financiële onbalans
economisch tekort = 3%
we lenen van de aarde maar betalen niet terug
ecologische onbalans
ecologisch tekort = 35% [5 triljoen dollar]
Stapeling van Crises
tot 2020: financieel-economische crisis
na 2020: ecologische crises
grondstoffen
energie
klimaat
Grondstoffen Crisis
tijd van makkelijk winbare grondstoffen is over
17 kritische aardmetalen worden schaars
scandium, neodymium, dysprosium, gadolinium, lanthanum
windmolens, elektrische auto’s, smartphones, zonnecellen
verwachte groei van deze metalen is > 1000%
Grondstoffen Crisis
10 kritische aardmetalen gebruikt door Ned. bedrijven
80% van bedrijven heeft problemen met grondstoffen
80% van bedrijven heeft nog geen grondstoffenbeleid
97% van kritische materialen in handen van China
alternatieve grondstoffen en hergebruik bestaande
komende decennia periode van crises
en dat is een zegen voor de economie
Crisis = Zegen
periode van wanorde en chaos
signaal dat het wezenlijk anders moet
nodig voor radicale systeemvernieuwing
Waar zien we die verandering?
energie
van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam
bouw
van aanbod & product naar vraag & dienst
zorg
van doelmatig & efficiënt naar mensgericht
voedsel
van mondiaal, mechanisch naar regionaal duurzaam
Kantelperiode
Kantelperiode
periode waarin heel veel tegelijk verandert
is zeldzaamheid in de geschiedenis
voorbeeld: eind 19de eeuw
moderniseringsproces fundament Nederland
onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw
Indicaties voor Kantelperiode
-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt
-afbraak van oude instituties, nieuwe komen in de plaats
-enorme dynamiek van onderop
-systeemfeilen van bestaande orde steeds zichtbaarder
-creatieve mensen breken door het systeem heen
-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde
Indicaties voor Kantelperiode
-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid
-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht
-nieuwe macht in opkomst van onderop
-hardnekkig verzet vanuit de bestaande orde
-nieuw paradigma tekent zich af
-nieuwe concepten en nieuwe verdienmodellen
Voorontwikkelingsfase
Doorontwikkelingsfase
25 jaar
Verticaal
Centraal
25 jaar
Kantelperiode
Opbouw van duurzame samenleving
Transitie naar duurzame samenleving
Horizontaal
Decentraal
Bottom-up
Top-down
Tijd
We zitten hier
Wat verandert er dan?
denken
van lineair naar cyclisch denken
organiseren
van verticaal naar horizontaal
sturen
van ‘top-down’ naar ‘bottom-up’
Paradigma Wisseling
oude wereldbeeld
nieuwe wereldbeeld
exploitatiemodel
co-operatiemodel
economisch rendement
maatschap. rendement
lineaire processen
kringlopen
waarde ontlenen
waarde creëren
zelfredzaam
samenredzaam
Structuur Wisseling
oude structuur
nieuwe structuur
verticaal
horizontaal
hiërarchisch
netwerken
top-down
bottom-up
centraal
decentraal
zuilen
gemeenschappen
Sturingswisseling
oude sturing
nieuwe sturing
mono-actor sturing
netwerksturing
controle, beheersing
adaptief, anticipatief
zekerheid
onzekerheid
simplexiteit
complexiteit
regisseren
faciliteren
Samenleving kantelt
oude, verticale instituties lopen op hun einde
vakbonden, omroepen, kerken, milieuorganisaties, politieke partijen
nieuwe, horizontale verbanden ontstaan
gemeenschappen, coöperaties, sociale & fysieke netwerken
Opbouw en Afbraak
Sluipende Revolutie
creatieve, innovatieve burgers breken uit systeem
commerciële grootbedrijven van de markt
bureaucratische grootbedrijven van de staat
beweging van onderop vanuit passie en inspiratie
glocalisering
Samenleving kantelt
van:
verticaal
naar
horizontaal
centraal
naar
decentraal
top-down
naar
bottom-up
Kantelperiode = Machtswisseling
heftige strijd
tussen remmers en versnellers
tussen gevestigde orde en opkomende orde
Transitie in Gezondheidszorg
Transitie
fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen
structuur:
institutionele, economische, fysieke structuur
cultuur:
gedeelde beelden, waarden, paradigma’s
werkwijzen:
routines, regels, gedrag
radicale omslag in denken & handelen op systeemniveau
in kleine stappen
Transitie
transitie is fundamentele verandering in ons
denken, handelen en organiseren
Kernprobleem in de Zorg
Systeemwaarden
Menswaarden
doelmatigheid
aandacht / tijd
efficiency
vertrouwen
controle, beheersing
ruimte
regelzucht
keuzevrijheid
kosten / baten
kwaliteit
Verbroken Verbinding
relatie tussen zorgverlener en zorgvrager
vertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling
is verworden tot
relatie tussen leverancier en cliënt
kosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening
Verbroken Verbinding
Systeem is belangrijker geworden dan Mens
vandaag is belangrijker morgen
cijfers belangrijker dan mensen
Trends
decentralisatie
efficiencyslag
financieringsbundeling
zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal
met minder geld en mensen
Opbouw / Afbraak
huidige zorgsysteem moet worden afgebroken
nieuw zorgsysteem moet worden opgebouwd
rondom nieuwe waarden:
welbevinden
samenredzaamheid
vertrouwen
mensgerichtheid
Transitie naar Duurzame Zorg
Van
Naar
patiënten
burgers
zorgen voor
leren leven met
tijdgebrek
tijd genoeg
efficiënt
kwaliteit
doelmatig
vertrouwen / aandacht
Transitie naar Duurzame Zorg
mensenzorg
mensgericht
economisch volhoudbaar
maatschappelijk ingebed
Transitiesturing
transities kun je niet organiseren of afdwingen
wat wel kan is organisch ontwikkelen
vanuit een lange termijn perspectief
zoeken, leren, experimenteren
opschalen van succesvolle experimenten
Wat betekent dat voor het welzijnswerk?
Trends
WWV, WMO, Jeugdzorg
- decentralisatie van rijk naar gemeenten
- integratie van beleidsterreinen
- bezuinigingen en efficiency operaties
Transitie Verzorgingsstaat
bestaande instituties worden afgebroken
te log, bureaucratisch, onpersoonlijk, omslachtig, duur
horizontalisering van samenleving
ICT maakt burgers minder afhankelijk
burgers gaan zich zelf organiseren
Transitie = Machtsverschuiving
van
overheid
naar
burger
Transitie van Welzijnswerk
Van
Naar
gefragmenteerd
integraal
centraal
decentraal
zelfredzaam
samenredzaam
regelen voor
eigen kracht
afhankelijke mens
zelfstandige mens
Welzijnswerk 3.0
integraal van aard
decentraal
vanuit ander mensbeeld
gedifferentieerd
- geen hulp
- tijdelijke / lichte hulp
- multi-problem [langdurige hulp]
- achter de voordeur
Transitie Aanpak Sociaal Domein
visie ontwikkelen op nieuw integraal sociaal systeem
experimenteren met nieuwe visie in doorbraakprojecten
opschalen van succesvolle doorbraakprojecten
verankeren in oude sociaal systeem
Wat betekent dat voor gemeenten?
Beleidstransitie binnen gemeente
faciliterende rol gemeente
werk, welzijn, jeugdzorg organisatorisch integreren
klimaat creëren van samenwerken en kruisbestuiving
welzijn / zorg meer naar de voorkant halen
Gemeente in faciliterende rol
richting geven
duidelijke, ambitieuze kaders stellen
werken volgens heldere spelregels / principes
afstemmen van ontwikkelingen in samenhang
Gemeente in faciliterende rol
innovatieruimte bieden
mentale ruimte, juridische ruimte, organisatorische ruimte
belemmeringen wegnemen
ongedachte coalities stimuleren
niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk
maken dat anderen het zelf kunnen organiseren
Faciliteren = Organisch Ontwikkelen
richting geven
&
innovatieruimte bieden
Faciliterende Overheid
agenderen
stimuleren
verbinden
schakelen
organisch ontwikkelen
Competentieontwikkeling
nieuwe kwaliteiten voor professional
niet voor maar met mensen werken
nieuwe kwaliteiten voor gemeente ambtenaren
verbinden, schakelen, faciliteren
Co-Creatie
ontwikkelen met andere (markt)partijen
niet plannen bedenken vóór maar mét
uitvoering mogelijk maken voor anderen
anderen zitten mede aan het stuur
Ambtenaar 3.0
zit niet meer achter zijn bureau
maar trekt de wijk/buurt in
heeft een loket in de wijk/buurt
Conclusie
• er raast een orkaan door de samenleving
•
samenleving kantelt naar glokaal, van onderop
• verandert welzijnswerk fundamenteel en radicaal
•
vraagt om een slimme, faciliterende overheid
• vergt pro-actieve, schakelende ambtenaren
Conclusies
transitie naar nieuwe verzorgingsstaat vergt decennia
vraagt om slimme, innovatieve sturing
niemand heeft de controle of de regie
al struikelend en lerend komen we er
vraagt om nieuwe vaardigheden van betrokkenen