Transcript Pojecie i zakres finansow publicznych

Pojęcie i zakres finansów publicznych
Pojęcie środków publicznych
Przeznaczenie środków
publicznych
Zasady wydatkowania środków
publicznych
Doktrynalne ujęcie finansów publicznych
• Brak zgodności przedstawicieli nauki prawa
finansowego co do pojęcia finansów publicznych.
• Wskazuje się, że jest to:
1. publicznoprawny zasób pieniężny,
2. procesy gromadzenia, administrowania i
wydatkowania ww. zasobów pieniężnych,
3. począwszy od lat 70 XX wieku: zespół instytucji
prawnych kreujących mechanizm gromadzenia i
podziału mienia wyrażonego w pieniądzu,
pochodzącego od podmiotów prywatnych – przez
podmioty publiczne
4. gałąź prawa publicznego.
Finanse publiczne są łącznie:
• zespołem instytucji prawnych – systemem
prawnym finansów publicznych (rozdział X
Konstytucji „Finanse publiczne”).
• samym mechanizmem gromadzenia i
wydatkowania zasobów publicznych, czyli
mechanizmem zarządzania (art. 1 u.f.p.)
• zasobem pieniężnym, który realnie istnieje i
następnie jest dzielony, czyli jest to
scentralizowany publiczny zasób środków
finansowych (np. art. 130 u.f.p.)
Normatywne ujęcie finansów publicznych
• Brak definicji legalnej.
• Zakres i treść finansów publicznych określa:
a. Rozdział X Konstytucji RP
b. art.3 u.f.p. zgodnie z którym:
„Finanse publiczne obejmują procesy związane z
gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowywaniem, w szczególności:
1 gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2 wydatkowanie środków publicznych;
3 finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5 zarządzanie środkami publicznymi;
6 zarządzanie długiem publicznym;
7 rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej”.
Gromadzenie oraz wydatkowanie
• Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych oraz
wydatkowanie środków publicznych to najważniejsze funkcje
finansów publicznych.
• Gromadzenie dochodów i przychodów obejmuje zespół
czynności polegających na ustalaniu, poborze i egzekucji
dochodów i przychodów publicznoprawnych.
• Wydatkowanie środków publicznych rozumieć należy –
biorąc pod uwagę art. 6 u.f.p. - jako ponoszenie wydatków
publicznych oraz dokonywanie rozchodów budżetowych.
• Nieprawidłowości w zakresie realizacji dochodów należnych
Skarbowi Państwa, jst lub innej jednostce sektora finansów
publicznych, jak i w zakresie dokonywania wydatków
publicznych obwarowane są sankcją za naruszenie
dyscypliny finansów publicznych.
Dwustronny charakter finansów publicznych
• Procesy wymienione w art. 3 pkt 1 i 2 u.f.p.
akcentują najważniejszą cechę finansów
publicznych, tj. ich dwustronny charakter.
Finanse publiczne obejmują bowiem z jednej
strony gromadzenie dochodów i przychodów, a
z drugiej - dokonywanie wydatków oraz
rozchodów.
• Cecha ta ma walor konstytucyjny – art. 216 ust.
1 Konstytucji stanowi, że środki finansowe na
cele publiczne są gromadzone i wydatkowane
w sposób określony w ustawie.
Finanse publiczne a prywatne
• Podmioty:
Stosunki finansowe w zakresie finansów publicznych realizują się
zawsze z udziałem podmiotów prawa publicznego (państwo/j.s.t.).
Stosunki finansowe w zakresie finansów prywatnych cechy tej nie
posiadają.
• Tryb tworzenia:
Finanse publiczne tworzone są w oparciu o władztwo finansowe
podmiotu publicznego i związany z tym przymus.
Finanse prywatne powstają w wyniku czynności cywilnoprawnych
opartych o wolność wyboru zachowania się.
• Reglamentacja prawna:
a. Wydatki podmiotów publicznych dokonywane są w granicach prawa
w oparciu o swobodę polityczną decydowania organów
legitymizowanych demokratycznymi wyborami - jednak wyłącznie na
podstawie uchwalanych planów finansowych i wyłącznie dla
realizowania zadań publicznych oraz na zasadzie równego dostępu
beneficjentów do świadczeń z zasobów publicznych. Wydatki
Finanse publiczne a prywatne
• b. Finanse publiczne winny być jawne i przejrzyste, podczas
gdy finanse prywatne są objęte ochroną sfery prywatności (art.
47 Konstytucji „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia
prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do
decydowania o swoim życiu osobistym”).
• Cel obu kategorii finansów:
Finanse publiczne służą realizacji interesu publicznego, nie zaś
zwiększeniu majątku (bogaceniu się) podmiotu publicznego.
Finanse prywatne pozostają do swobodnej dyspozycji ich
wierzycieli i jako takie mogą być przeznaczone na cele przez nich
wybrane.
• wielkość zasobów należących do finansów publicznych i
finansów prywatnych:
Finanse państwowe oraz innych podmiotów publicznych swymi
rozmiarami przewyższają w większości zasoby podmiotów
prywatnych.
Funkcje finansów publicznych
• fiskalna (alimentacyjna) polega na
dostarczaniu za pomocą instytucji finansowych
środków pieniężnych niezbędnych do
wypełniania przez państwo i inne związki
publiczne ich konstytucyjnych i ustawowych
zadań.
• interwencyjna (stymulacyjna, bodźcowa) to
świadome i celowe oddziaływanie za pomocą
instytucji finansowych oraz strumieni pieniądza
w celu zachęty do określonych zadań
(stymulacja pozytywna), lub ich ograniczania, a
nawet zaniechania (pobudzanie negatywne.
Funkcje finansów publicznych
• ewidencyjno-kontrolna (informacyjna)
polega na sygnalizacji przebiegów procesów
gospodarczych, czyli na wykorzystywaniu
przepływu strumieni pieniądza do sygnalizacji
jakości i pozytywnych bądź negatywnych
wyników procesów gospodarczych.
• redystrybucyjna (rozdzielcza) to świadome i
celowe wykorzystywanie instytucji prawnofinansowych do rozdzielania dochodów
publicznych.
Pojęcie środków publicznych
Środki publiczne
art. 5 ust. 1 u.f.p.
1. dochody
publiczne
2. przychody
publiczne
3. środki
pochodzące z
budżetu UE i inne
bezzwrotne środki
ze źródeł
zagranicznych
Dochody publiczne
1. daniny publiczne,
2. inne dochody budżetu państwa, jst oraz innych jednostek sektora
finansów publicznych (JSFP) należne na podstawie odrębnych ustaw
lub umów międzynarodowych,
3. wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez JSFP,
4. dochody z mienia JSFP, do których zalicza się w szczególności:
- wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym
charakterze,
- odsetki od środków na rachunkach bankowych,
- odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów
wartościowych,
- dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;
5. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz JSFP,
6. odszkodowania należne JSFP;
7. kwoty uzyskane przez JSFP z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji
8. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw.
Daniny publiczne
•
•
•
•
podatki,
składki,
opłaty,
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i
jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
• a także inne świadczenia pieniężne, których
obowiązek ponoszenia na rzecz państwa,
jednostek samorządu terytorialnego,
państwowych funduszy celowych oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych wynika
z odrębnych ustaw.
Przychody publiczne
Przychody zwrotne to przychody budżetu państwa i budżetów
jednostek samorządu terytorialnego (JST) oraz innych JSFP
pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku JST,
c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,
e) z innych operacji finansowych.
Mają zwrotny, czasowy i nieostateczny charakter.
2. Przychody JSFP pochodzące z prowadzonej przez nie
działalności oraz pochodzące z innych źródeł to wszelkie należne,
otrzymane lub postawione do dyspozycji środki pieniężne uzyskane w
wyniku działalności JSFP.
Przychody te nie mają zwrotnego i czasowego charakteru. To np.
przychody samorządowych zakładów budżetowych, które odpłatnie
wykonują zadania własne JST w dziedzinach określonych w ustawie.
1.
Środki pochodzące z budżetu UE i inne
bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych
• np.
• środki pochodzące z funduszy strukturalnych,
Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu
Rybackiego,
• niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej
przez państwa członkowskie Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),
• środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej,
• środki Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej
Potrzebującym.
Przeznaczenie środków publicznych
• Art. 6 ust. 1. Środki publiczne przeznacza się
na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody
budżetu państwa i budżetów jednostek
samorządu terytorialnego.
Wydatki publiczne
• to wydatki podmiotów należących do sektora finansów
publicznych (prof. N. Gajl)
• to nakłady na zadania publiczne (prof. M. Weralski).
• to środki finansowe przeznaczane przez władze publiczne w
ramach przysługujących im kompetencji na:
- utrzymanie władz i organów państwa oraz
- ostateczne i bezzwrotne zaspokajanie potrzeb zbiorowych
na podstawie demokratycznie podejmowanych i jawnych decyzji
politycznych w imię dobra wspólnego (prof. T. DębowskaRomanowska).
Np. Wydatki na obronę narodową, wymiar sprawiedliwości.
Rozchody publiczne
Art. 6 ust. 2. Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki i kredyty;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem
finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa;
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem
publicznym i płynnością;
6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w
międzynarodowych instytucjach finansowych.
Wydatki i dochody
a rozchody i przychody
Wydatki i
dochody
Rozchody i
przychody
1. Charakter
podstawowy
1. Charakter
uzupełniający
2 Wiążą się z
redystrybucją
definitywną. Mają
charakter ostateczny,
czyli bezzwrotny,
2. Są związane z
czasowym transferem
środków. Zwrotny
charakter płatności.
Zasady wydatkowania środków publicznych
• Zawarte są w rozdziale 5 działu I u.f.p.
1. zasada zawierania umów w oparciu o prawo zamówień publicznych: art…..
2. zasada równości lub powszechności w dostępie do realizacji zadań
finansowanych ze środków publicznych: art…….
3. zasada legalności w zakresie gromadzenia środków publicznych: art……
4. zasada celowości i oszczędności z jednoczesną efektywnością: art……..
5. zasada niefunduszowania (jedności materialnej): art…..
wyjątki od tej zasady dotyczą:
a………………………………………………………………………………..
b………………………………………………………………………………..
c………………………………………………………………………………..
6. zasada legalności wydatków publicznych: art…….
7. zasada planowego charakteru wydatków publicznych: art…….
8. zasada terminowości i poszanowania wcześniej zaciągniętych zobowiązań:
art.….
9. zasada dyrektywnego charakteru wydatków i rozchodów publicznych: art.
…..
Orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej
z dnia 25 listopada 2010 r.
• „Dyrektywny charakter wydatków oznacza, że jednostka
sektora finansów publicznych może dysponować tylko takimi
środkami, jakie zostaną jej przyznane w planie finansowym i nie
może dokonywać wydatków przekraczających wysokości
zatwierdzonej w planie ani zaciągać przekraczających ten plan
zobowiązań.
• (…) plan finansowy JSFP określa zakres upoważnienia do
dokonywania wydatków ze środków publicznych, wskazując zarówno
cele, jak i limity wydatków, zapisanie w planie finansowym jednostki
konkretnej kwoty wydatków w określonej podziałce klasyfikacji
budżetowej przesądza zarówno o kierunkach, jak i zakresie
działalności rzeczowej.
• Obowiązkiem osób odpowiedzialnych za realizację budżetu, w tym
planu finansowego jednostki, jest bieżące śledzenie jego wykonania,
co gwarantuje wydatkowanie środków w sposób właściwy, to jest w
granicach kwot ustalonych przez organ stanowiący.”