MİLLİ GELİR

Ekonomik Refah

• •

Bir toplumda kıt mal ve hizmetlerden elde edilen haz ve tatmin duygularının toplamıdır.

Bir ülke ekonomisinin refah düzeyi ile ülkede üretilen mal ve hizmet miktarı arasında çok sıkı ve aynı yönlü bir ilişki vardır.

Milli Gelirin Hesaplanması

•

Gerek ekonominin mevcut durumunu ve gerekse ekonomide meydana gelen büyümeyi veya duraklamayı ortaya koyabilmek için, bir ekonomide üretilen mal ve hizmetleri rakama döküp hesaplamak gerekir.

GSYİH ile İLGİLİ İKİ SORU

•

Nihai mal ve hizmetleri kim tüketir ?

•

GSYİH’dan kimler pay alır?

MAL VE HİZMETLER KİMLER TARAFINDAN SATIN ALINIR??

GSYİH Tüketim Özel Harcamaları Yatırım Harcamaları Tüketiciler Firmalar Kamu Harcamaları Net İhracat Hükümet Yurtdışı ve yerel sekt ör: belediyeler ihracat eksi ithalat

GSYİH ve GSMH

• •

Gayri Safi Yurt içi Hasıla (GSYİH)

–

Yurtiçinde bulunan üretim faktörlerince yaratılan gelir Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

–

Bir ülkenin vatandaşları tarafından yurt içinde ve yurt dışında yaratılan gelir

GSYİH ve GSMH

• • •

Net Dış Alem Faktör Gelirleri Gelirleri Geliri Ödemeleri =Dış Ülkelerden Elde Edilen Faktör Dış Ülkelere Yapılan Faktör GSMH = GSYİH + Net Dış Alem Faktör Gelirleri GSYİH = GSMH Faktör Gelirleri Net Dış Alem

Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi

Bir ekonomide bir yılda üretilen nihai malların piyasa değeri , hem alıcıların bu malları satın almak için ödedikleri para miktarına , hem de üretim faktörlerinin elde ettikleri gelirlerin toplamına eşittir.

1.

2.

3.

Üretim Yöntemi Harcama Yöntemi Gelir Yöntemi

•

Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi

Üretim Yöntemi

–

Ekonomideki yaratılan katma değerin toplamı

•

GSYİH = (Tüm) İşletmelerin Katma Değerlerinin Toplamı

Kumaş Üretim Değeri

Üretim Aşamaları Piyasa Satış Değeri ( YTL) Katma Değer (YTL)

Ara mallar

Pamuk/Çiftçi Pamuk lifi/Çırçırcı İplik/İplik Fabrikası

Nihai Mal

Kumaş/Dokuma Fabrikası TOPLAM 5000 6000 8000 12000 31000 5000 1000 2000 4000 12000

•

Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi

Harcama Yöntemi

–

Ekonomideki tüm harcamaların toplamı

Y = C + I + G + X - M

TÜKETİM HARCAMALARI (C)

•

Dayanıklı Mallar

•

Dayanıksız Mallar

•

Hizmetler

YATIRIM HARCAMALARI (I)

•

Yıl boyunca yeni tesisat ve ekipmanlara yapılan harcamalar,

• •

Yeni inşa edilen evler, Envanter stok artışı, Brüt Yatırım – İş alemi tarafından bina, makina teçhizat ve stoklar için yapılan harcamalar toplamı Amortisman – Yıpranma- aşınma payı Net Yatırım – Brüt yatırımdan amortismanın çıkarılması ile hesaplanır.

KAMU HARCAMALARI (G)

•

Devletin üstlendiği fonksiyonları yerine getirebilmek amacıyla tüm kamu kurumları tarafından yapılan mal ve hizmet alımları karşılığında yapılan ödemeler

TRANSFER ÖDEMELERİ

•

Devletin sosyal amaçlarla bireylere yaptığı ödemelerdir.

•

Cari üretim karşılığında yapılan harcamalar olmadıkları için kamu harcamalarına dahil edilmezler.

NET İHRACAT

•

Yabancıların bizim ürettiğimiz mal ve hizmetlere yaptıkları harcamalar (ihracat) (EX ) ile yabancıların ürettiği mal ve hizmetlere bizim yaptığımız harcamalar (ithalat) (IM ) arasındaki farka eşittir .

Ticaret Açığı – ithalat ihracattan fazla olduğunda ortaya çıkar; Ticaret Fazlası -- ihracat ithalattan fazla olduğunda ortaya çıkar;

•

Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi

Harcama Yöntemi

–

Ekonomideki tüm harcamaların toplamı

Y = C + I + G + X - M

•

Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi

Gelir Yöntemi

– –

Üretim faktörlerine ödenen gelirlerin toplanması GSYİH = (Ücret + Rant + Faiz + Kâr) + Dolaylı Vergiler+Amortismanlar

Safi Milli Hasıla (SMH) SMH = GSYİH - Amortismanlar

MİLLİ GELİR MG = SMH – Dolaylı Vergiler

Kişisel Gelir

Kişisel Gelir = MG – Kazanılan fakat alınmayan gelir Ödemeleri ) + ( Kurumlar vergisi+ Dağıtılmayan Kârlar + Sosyal Güvenlik Prim Alınan fakat kazanılmamış gelir (kamu ve özel sektör transfer ödemeleri)

Kullanılabilir Gelir

• •

Kullanılabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler Kullanılabilir Gelir = Tüketim Harcamaları(C) + Tasarruf (S)

GSMH Özet

NFG GSMH GSYİH X-M Yıpranma Dolaylı Vergiler G NFG I Kâr Faiz Net Hük.Gel

Dolaysız vergiler Kira S NYİH C YİH MG Ücret Kişisel Harcana Gelir Bilir Gelir C

Üretim Yöntemi

Tarım Sektörü Katma Değeri 500 Sanayi Sektörü Katma Değeri İnşaat Sektörü Katma Değeri Ücret ve Maaş 700 K ârlar 300 Kira

Gelir Yöntemi

Ticaret Sektörü Katma Değeri Hizmet Sektörü Katma Değeri

GSY İH

600 Faiz 1500

3600 YİH

(+)Net Fak Geliri -200 (+)Net Fak.Gel

GSMH 3400 MG

(-)Amortismanlar

SMH

400 (+) Dolaylı Vergiler

3000 SMH

( )Dolaylı Vergiler

MG

700 (+)Amortisman

2300 GSMH

1000 850 200

Harcama Yöntemi

Tüketim Harcamaları 2000 Yatırım Harcamaları 450 Kamu Harcamaları 1000 450

2500 2300

Net İhracat

GS

-200 (+)Net Fak Gel

GSMH

700 (-)Amortismanlar

3000 SMH

400 ( )Dolaylı Vergiler

3400 MG YİH

150 3600 -200

3400

400

3000

700

2300

FİYAT DEĞİŞMELERİ VE GSYİH

•

Mal ve hizmetlerin üretildikleri yılın piyasa fiyatları üzerinden hesaplanan GSYİH değerine

Cari fiyatlarla GSYİH veya Nominal GSYİH

adı verilir.

NOMİNAL GSYİH

• • • • •

2006 Yılında, 2000 adet ekmek ve 300 kg elma üretildiği varsayılırsa Ekmek fiyatı; 1 YTL Elma fiyatı; 2 YTL Nominal GSYİH = (2000x1) + (300x2) Nominal GSYİH = 2600 YTL

REEL GSYİH

• Fiyat değişikliklerinin etkisinin giderilmesi amacıyla

,

belirli bir yılda üretilen malların ve hizmetlerin temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine

reel GSYİH

denir.

GSMH’daki Nominal ve Reel Değişmeler

2004 2005 2006 Miktar Fiyat Miktar Fiyat Miktar Fiyat Ekmek Elma Cari GSYİH Reel GSYİH 1000 100 0.5 1500 600 YTL 600 YTL 1 200 0.75 2000 1.5

1425 YTL 950 YTL 300 2600 YTL 1300 YTL 1 2 (2000x0.5)+(300x1) = 950 = 2005 Reel GSYİH = 1300 = 2006 Reel GSYİH

Nominal GSMH ’nın Reel GSMH ’ya Çevrilmesi

• •

Nominal GSMH’yı reel GSMH ya çevirebilmek için

GSMH Deflatörü

verilen endeks sayılarına ihtiyaç vardır. adı GSMH Deflatörüne,

GSMH Zımni Fiyat Deflatörü

adı da verilmektedir.

GSMH Deflatörü

• •

GSMH Deflatörü, belirli bir baz (temel) yıla göre GSMH’yı meydana getiren bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişmeleri gösteren bir endeks sayısıdır. Türkiye’de GSMH Deflatörü TÜİK tarafından hesaplanır

Yıllar Nominal GSMH (Milyar TL) 1995 1996 7854887 14978067 Reel GSMH (Milyar TL) GSMH Deflatörü (1987=100) 99052 106078 79.3

141.2

1997 1998 1999 2000 2001 2002 29393262 53518332 78282967 125596129 176483953 273463168 114874 119303 112044 119144 107783 116165 255.9

448.6

654.5

1054.1

1637.4

2354.1

Reel GSMH

•

Reel GSMH = ( Nominal GSMH / GSMH Deflatörü) x 100

• Nominal GSMH = ( Reel GSMH x GSMH Deflatörü) / 100

Kişi Başına Milli Gelir

• •

Kişi Başına Düşen Milli Gelir Milli Gelir = ------------------------ Ülke Nüfusu

•

Fert başına düşen milli gelir iktisadi refahın ölçüsüdür.

Kişi başına milli gelir

15000 – 40000 dolar civarında olan ülkeler Yüksek derecede gelişmiş ülkeler Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Japonya

Kişi başına milli gelir

5000 – 15000 dolar civarında olan ülkeler Orta derecede gelişmiş ülkeler İsrail, Rusya, Türkiye

Kişi başına milli gelir

5000 ‘in doların altında olan ülkeler Az gelişmiş ülkeler Sudan, Nijerya

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP)

• İki ülkenin iktisadi refahını karşılaştırırken, söz konusu ülkelerin belirli bir yıldaki dolar cinsinden fert başına düşen GSMH’larının kullanılır. • Örnek olarak fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan bir A ülkesi ile 3 bin dolar olan bir B ülkesini ele alalım. Buna göre A ülkesinin iktisadi refahı B ülkesininkinden on kat daha fazladır.

• Acaba gerçekte durum böyle midir? • Bu soruyu cevaplandırabilmek için her iki ülkenin iç fiyat seviyelerini de dikkate almak gerekir.

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP)

• • • • • •

Örnek olarak domates fiyatlarını inceleyelim.

Fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan A ülkesinde ülkesinde domatesin kilosu 5 dolar domatesin kilosu 1 dolar , buna karşılık fert başına düşen GSMH sı 3 bin dolar olan B ise Domates bakımından B ülkesi daha ucuzdur. A ülkesi 30 bin dolar ile 6 bin kilo alabilirken, domates B ülkesi 3 bin dolar ile 3 bin kilo alabilmektedir. domates Demek ki iki ülke arasındaki iktisadi refah farkı dolar cinsinden hesaplandığı gibi on kat değil , bir doların alabileceği domates cinsinden düşünürsek ancak iki kattır .

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP)

• •

Satın alma gücü paritesi (SAGP), oranıdır. ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme Eldeki toplu bir para parite oranı ile farklı bir para birimine ülkelerde aynı sepetteki mal ve hizmetler satın alınabilir.

dönüştürüldüğünde, tüm

BÜYÜME HIZI

Ülke nüfusu dikkate alınmadan MG'deki yıllık artış hesaplandığında elde edilen artış, brüt büyüme hızını verir.

Örneğin MG bir yıl içinde % 5 artmışsa, yıllık brüt büyüme hızı % 5'dir.

Net büyüme hızı = brüt büyüme hızı - yıllık nüfus artışı Milli gelirin % 5 arttığı yılda, nüfus % 1.5 artmışsa Net büyüme hızı = %5- %1 = % 3.5 Ancak bir ülkede yıllık büyüme hızı, fert başına milli gelirdeki yüzde artış göz önüne alınarak hesaplanırsa doğrudan doğruya net büyüme hızı elde edilir.

Ekonomik Büyüme

•

Bir ülke ekonomisinin temel verilerinde bir yıldan diğer yıla ortaya çıkan değişmelerdir.

–

GSYİH’da bir yılda ortaya çıkan değişmelerdir.

EKONOMİK GELİŞME ve KALKINMA

•

Bir ülkenin gelişmesi hem milli gelirdeki reel artışı, hem ekonomideki yapısal değişmeyi hem de toplumdaki sosyal, kültürel ve politik değişimleri içerir.

Ekonomik Gelişme

•

Ekonomik büyümenin devamı olarak o ekonomideki sektörler arası bütünleşmenin, ekonomide yapısal değişimin olduğu , elde edilen gelirin veya yaratılan refahın dengeli dağıldığını ortaya koyan süreçtir.

• • • •

Gelir Dağılımı

Lorenz Eğrisi, gelir dağılımını kullanılan, her iki ekseninde de yüzde değer bulunan bir eğridir. açıklamakta 1905 yılında Max Otto Lorenz tarafından gelir dağılımının ifade edilmesi amacıyla geliştirilmiştir.

Gelir dağılımı söz konusu olduğunda grafiği çaprazlamasına ikiye bölen doğru "tam eşitlik" durumunu ifade eder. Bu durumda ülkedeki hane halklarının %50'si gelirin %50'sine, %80'i %80'ine vb. sahiptir.

Zaman içinde eğrinin tam eşitlik doğrusundan uzaklaşması, o ülke de gelir dağılımının bozulduğunu gösterir.

LORENZ EĞRİSİ

Gini KATSAYISI

•

Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçmeye yarayan bir katsayıdır.

•

İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından geliştirilen Gini katsayısı 1912 tarihli bir makaleye dayanır. Katsayı 0 ile 1 arasında değerler alır ve 1’e yakın değerler daha büyük eşitsizliği ifade eder.

Gini KATSAYISI

• •

Örneğin herkesin aynı gelire sahip olduğu bir toplumun Gini katsayısı 0 iken tüm gelirin bir kişide toplandığı (birden çok kişinin var olduğu) toplumun Gini katsayısı 1'dir.

Türkiye'de Gini katsayısı en son ölçümlere göre % 0.49 dolayında olup dünyanın en adil olmayan gelir dağılımlarından birisine işaret etmektedir.

• •

Gini KATSAYISI

Macaristan 0.24 Gini katsayısıyla gelirin en fazla adil dağıldığı ülke konumundadır. Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka ve İsveç 0.25

• •

Slovakya 0.26, Finlandiya 0.27, Almanya ve Slovenya 0.28, Türkiye'den sonra gelir dağılımı en bozuk ülke konumunda ise 0.35'le Yunanistan, 0.36'yla İngiltere, İrlanda ve İtalya, 0.37'yle de Estonya gelmektedir.

GSMH GSYİH'NIN KULLANIMINDAKİ YETERSİZLİKLER

• Piyasa dışı faaliyetler • Kayıt dışı işlemler • Yeni ürünlerin ve kalite değişikliklerinin değerlendirilmesindeki güçlükler • • Tüm nihai mal ve hizmetlerin kapsanması • Üretimin yol açtığı olumsuz etkilerin dikkate alınmaması • Boş zamanın dikkate alınmaması

GLOBAL PERSPECTIVE GSYİH’da Yeraltı ekonomisinin Payı

Greece 0 5 10 15 20 25 30 Italy Spain Portugal Belgium Sweden Germany France Holland United Kingdom Japan United States Switzerland

Source: The Journal of Economic Literature, 2000

• • •

İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ (İGE)

İGE hesaplama yönteminde refah standardı, eğitim standardı ve sağlık standardı olmak üzere üç kriter kullanılmaktadır.

Refah standardı tatminkar bir yaşam sürmeyi sağlayacak kaynaklara ulaşma, Refah Standardı, Kişi başına düşen milli gelirin Satınalma Gücü Paritesi (SGP) ile hesaplanması ile elde edilmektedir.

İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ (İGE)

•

Sağlık standardı uzun ve sağlıklı bir yaşama karşılık gelmektedir. Sağlık standardı endekste uzun ömür, olarak nitelendirilmekte ve yaşam beklentisi ile ölçülmektedir.

•

Eğitim standardı ise bilgi edinmeye karşılık gelmektedir. iki değişkenle ölçülmektedir;

–

yetişkinler arasındaki okuma-yazma oranı

–

ortalama eğitim süresi

Sıra Ülke 1 2 3 30 35 54 60 76 91

92

93 96 177 Norveç Izlanda Avusturalya Çek Cum.

Macaristan Bulgaristan Romanya Suudi Arab.

Paraguay

Türkiye

Sri Lanka İran Nijerya İnsani Gelişme Endeksi Değeri 0.965

0.960

0.957

0.885

0.869

0.816

0.805

0.777

0.757

0.757

0.755

0.746

0.311

79.6

80.9

80.5

75.7

73.0

72.4

71.5

72.0

71.2

68.9

74.3

70.7

44.6

Ortalama Yaşam Süresi (yıl) 100 100 100 100 100 98.2

97.3

79.4

93.0

87.4

90.7

77.0

28.7

Yetişkin Okuryazarl ık oranı (% 15 yaş ve üstü) Birleşik ilk orta öğretim brut okullaşma oranı (%) 100 96 113 81 87 81 75 59 70

69

63 72 21 Kişi başına GSYİH (satın alma paritesi dolar) 38,454 33,051 30,331 19,408 16,814 8,078 8,480 13,825 4,813

7,753

4,390 7,525 779