Transcript cümlenin ögeleri

CÜMLENİN ÖGELERİ
Sözcüklerin cümle içerisindeki görev
adlarına “cümlenin ögeleri”denir.
Cümle öğelerini, temel öğeler ve
yardımcı öğeler olmak üzere iki grupta
inceleyebiliriz.
•
•
•
•
•
•
•
A) Temel Öğeler:
1- Yüklem
2- Özne
B) Yardımcı Öğeler:
1- Nesne
2- Dolaylı Tümleç
3- Zarf Tümleci
• A) Temel Öğeler:
• 1-YÜKLEM: Cümlede işi, oluşu, hareketi kişi ve
zamana bağlı olarak anlatan yani yargı bildiren
unsura “yüklem” denir.
• Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir
soru sorulmaz. Yüklem tek başına cümle
olabilir. Diğer öğeler yüklemi tamamlar.
Yüklem kurallı cümlelerde sonda bulunur.
• Yüklem tek sözcükten oluşabileceği gibi
değişik söz gruplarından da oluşabilir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Babam erkenden dükkana gitti.
Kaçtılar.
Burada en çok yetişen ürün elmadır.
Tek isteği onu görmekti.
O gençliğinde rüzgar gibiydi.
Dün onu arayan bendim.
Bu kitap Mustafa’nın hatırasıdır.
İsmail başarılı bir öğrenciydi.
Bu hareketiyle gözden düştü.
Geç fark ettim taşın sert olduğunu.
• 2-ÖZNE: Cümlede yüklemin bildirdiği işi,
hareketi yapan ve yargıya konu olan unsurdur.
Özneyi bulmak için yükleme “Ne?, Kim?”
sorularını sorarız.
• Örnek: Adam umursamadan gülüyordu.
(Gülen kim?)
• Bizim evimiz köyün dışındaydı. (Köyün
dışında olan ne?)
• Dün akşam babamın arkadaşı geldi bize.
• Çalışmak başarmaktır.
• Not: cümlede özne görevinde bulunan
kelimeler yalın halde bulunurlar. İsimlere
getirilen “–i,-e,-de,-den” hal eklerini almazlar.
• Özne çoğul ve iyelik eklerini alabilir.
• Örnek:
• Göçmen kuşlar yine yolculuğa başladı.
• Kapı tokmağı sertçe vuruluyordu.
• Özne Çeşitleri: Özneler cümlede yer alıp
almamasına veya fiilin çatı özelliğine göre
değişik isimler alır.
• a) Gerçek Özne: Fiilin bildirdiği işi yapan
öznedir.
• Örnek: Ahmet derslerine çok çalışır.
• b) Gizli Özne: Cümlede yer almayan öznedir.
Gizli özne yüklemden anlaşılır.
• Örnek: Bu imtihana çok çalıştım.(BEN)
• c) Sözde Özne: İşi yapmayan, yapılan işten
etkilenen öznedir.
• Örnek: Cam kırıldı. Ezan okundu.
• Çamaşırlar yıkandı.
• Elbiseler dikildi.
• Arabalar iyice arandı.
• B) Yardımcı Öğeler:
• 1-Nesne: Cümlede öznenin yaptığı işten
etkilenen varlığa “nesne” denir. Nesneyi
bulmak için yükleme “Neyi? Kimi?” ve özneyi
bulduktan sonra “Ne” soruları sorulur.
• Uyarı: “Ne” sorusu özneyi bulmak için de
sorulduğu için bir cümlenin önce yüklemi,
sonra öznesi, daha sonra nesnesi bulunmalıdır.
(Y.Ö.N.)
• Nesneler hal eki alıp almamalarına göre ikiye ayrılır:
• A) Belirtili Nesne:
• Nesne görevinde bulunan söz ismin –i hal ekini almışsa
bu tür nesneye belirtili nesne denir. Yükleme sorulan
“Neyi? Kimi?” sorularına cevap verir.
• Örnek:
•
Türkçe dersini çok seviyordu. (Neyi seviyordu?)
•
Eski günleri çok özledik.
•
Onun gibisini görmedim hayatımda.
•
Bugünkü gazeteleri okudun mu?
• B) Belirtisiz Nesne:
• Nesne görevinde bulunan kelime yalın halde
bulunuyorsa bu durumdaki nesneye belirtisiz
nesne denir. Yükleme özneyi bulduktan sonra
sorduğumuz “Ne?” sorusuna cevap olur.
• Örnek:
•
Önce bir bardak su içti. (Ne içti?)
• Pazardan üç kilo elma almış. (Ne almış?)
• Sabahtan beri kitap okuyor. (Ne okuyor?)
• Ünlü yazar, bu konuda birkaç makale yazdı.
• 2- Dolaylı Tümleç: Cümlede yüklemin anlamını
yer bakımından tamamlayan sözlere denir.
Dolaylı tümleç, yüklemi yönelme, bulunma,
çıkma, yönünden tamamlar. Dolaylı tümleç
olan kelimeler mutlaka ismin “-e, -de, -den”
hallerinden birinde bulunur. Dolaylı tümleci
bulmak için yükleme “Kime?, Kimde?,
Kimden?, Neye?, Neyde?, Neyden?, Nereye?,
Nerede?, Nereden?” soruları sorulur.
• Örnek:
• Çocuklar sokakta oynuyorlar.
• Eve geç gittim.
• Çarşıdan henüz dönmediler.
• Bayburt’tan ayrılacaklarmış.
• DİKKAT:İsmin ‘‘-e, -de,-den’’ hal eklerini alan her
kelime cümlede dolaylı tümleç değildir.
• Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923’te kuruldu.
•
Zarf tamlayıcısı
yüklem
•
(ne zaman?)
• 3- Zarf Tümleci:
• Yüklemi zaman, miktar, durum, yer-yön
bakımından tamamlayan kelimelere denir. Zarf
tümleci yüklemin yönünü, yüklemde bildirilen
işin ne zaman ve nasıl yapıldığını, miktarını
bildirir.
• Zarf tümlecini bulmak için yükleme değişik
sorular sorulur.
• Bunlar: “Ne zaman?, Niçin?, Neden?, Ne
kadar?, Nasıl?,Nere?,Ne ile?” gibi sorulardır.
• Örnek: Dün maçı kazandık. (Ne zaman?)
•
Yaşlı kadın durmadan konuşuyordu.
(Nasıl?)
• “Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.”
• Çocuk sessizce içeri girdi.
• Mehmet hastalandığından okula gitmemiş.
• İşçiler çok yorulmuştu.
• Öğrenciler dışarı çıktılar. (Nere?)
• Uyarı: Yer-yön bildiren kelimeler
( ileri,geri,içeri, dışarı,…) ismin hal eklerinden birini
alırsa zarf tümleci olmaz.
• Not: Öğeleri buldurmaya yarayan sorular,
cümlede geçtiğinde buldurduğu öğenin yerini
tutar.
• Örnek:
• Tatilde nereye gittin? (Eve gitti.)
•
Yer T.
Yer. T.
• Bu soruyu sana kim sordu? (Fatih sordu.)
•
Özne
Ö.
• Uyarı:
• - Bir cümlede, cümlenin öğelerini bulmak için
sorduğumuz sorulardan hiçbirine cevap
olmayan bir bölüm varsa buna “Cümle dışı
unsur” denir.
• Örnek:
• Sevgili dostum Ahmet, seni çok özledim.
C.D.U.(cümle dışı unsur)
• Öğe
• ÖZNE
• NESNE
Karşılık verdiği sorular
Kim?, Ne?
Neyi?, Kimi?, Ne?
• D. TÜMLEÇ
•
•
•
• ZARF TÜMLECİ
•
Kime?, Kimde?, Kimden?,
Neye?, Neyde?, Neyden?,
Nereye?, Nerede?,
Nereden?
Ne zaman?, Niçin?, Nasıl?
Neden?, Ne kadar?,
• BU KONUDAN SBS’DE ÇIKAN SORULAR:
• SORU:Erciyes Dağı, güneş batarken bütün
heybetiyle bulutların arasından bizi selamlıyordu.
• Bu cümlenin dolaylı tümleci aşağıdakilerden
hangisidir?
• A)güneş batarken
• B)bütün heybetiyle
• C)bulutların arasından
• D)bizi
•
SBS 2011
• SORU:Hızlı adımlarla işe gidenler, fabrikanın
önünde biraz dinlenirlerdi. Cümlesinin öznesi,
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
• A)Gidenler
• B)Adımlarla işe gidenler
• C) İşe gidenler
• D) Hızlı adımlarla işe gidenler
•
SBS 2010
• CÜMLE VURGUSU
• Kurallı cümlelerde vurgu yüklemden önceki
ögededir.
• -Bu kitabı size Türkçe öğretmeni verdi.
•
özne
y.(kim?)
•
• -Karar vermeden önce uzun uzun düşündüm.
•
Zarf tümleci y.(kim?)
•
• -Meçhule giden bir gemi, bu limandan kalkar.
•
Dolaylı t.
y.(kim?)
• NOT: Devrik cümlelerde de vurgu yine yüklemden
önceki kelimededir.
• -Havalimanı uzakmış şehir merkezine.
•
Özne
y.(ne?)
•
• 2009 SBS “Tatlı söz söyleyen, hiç kimseden kötü
söz işitmez.” cümlesinde vurgulanan ifadenin
cümledeki görevi aşağıdakilerden hangisidir?
• A) Belirtisiz nesne
B) Yer tamlayıcısı
•
C) Özne
D) Yüklem
• ARA SÖZ: Herhangi bir öğenin açıklayıcısı
olarak iki virgül veya kısa çizgi arasında yer
alan, cümleden çıkardığımızda cümlenin
anlamında değişikliğe yol açmayan, bazen
bağımsız olarak cümlede kullanılan, kelime
veya kelime grubuna ara söz veya ara cümle
denir.
• -Veli’nin okuduğu hikaye, Forsa, çok güzeldir.
• -Kemal’i, sınıfın en çalışkanını, yanına çağırdı.
• -Vatanımıza, çok sevdiğimiz ülkemize,
kavuşmak üzereyiz.
• -Geçen gün, sen de şahitsin, hayatımın en
berbat günüydü.
• -Cihan yıkılsa -emin ol- bu cephe sarsılmaz.
•
Bu cümlelerdeki ara sözler ise herhangi bir
öğenin açılayıcısı olmadan da cümlede
bulunabilir.Bu durumdaki ara sözler cümle
değerindedir.Bu tip ara sözler herhangi bir
öğenin açıklayıcısı olmadığı için cümlenin
herhangi bir öğesi de değildir.