Transcript PREZENTACJA "Powstania narodowe w Polsce"

II Multimedialny Projekt Humanistyczny
Horyzonty Literatury
Powstania narodowe w literaturze
Prezentacja: ZSKCR Nowosielce
Powstanie, dawniej insurekcja – zbrojne wystąpienie
ludności państwa, miasta lub pewnego obszaru
skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub
władzy okupacyjnej. Powstania zwykle dążyły do
odzyskania niepodległości państwa.
www.bliskopolski.pl
Najważniejsze polskie powstania:
•
•
•
•
•
•
1794r. Powstanie Kościuszkowskie (przeciw Rosji i Prusom),
1806r. Powstanie Wielkopolskie (przeciw Prusom),
1830-31r. Powstanie Listopadowe (przeciw Rosji),
1846r. Powstanie Krakowskie (przeciw Rosji, Prusom i Austrii),
1863-1864r. Powstanie Styczniowe (przeciw Rosji),
1918-1919r. Powstanie Wielkopolskie (zbrojne wystąpienie polskich
mieszkańców Wielkopolski przeciw Niemcom),
• 1919-1921r. Powstania Śląskie (trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku ,
jakie miały miejsce między ludnością polską i niemiecką),
• 1944r. Powstanie Warszawskie (wystąpienie zbrojne przeciwko Niemcom
w czasie okupacji hitlerowskiej).
Powstanie Kościuszkowskie (1794r.)
Pierwsze powstanie narodowowyzwoleńcze, które trwało
8 miesięcy (od marca 1794 do listopada 1794).
Pierwsza bitwa insurekcji odbyła się pod Racławicami (4 kwietnia
1794r.), gdzie spotkały się oddziały Tadeusza Kościuszki zmierzające
do Warszawy i oddziały carskie.
Motyw Powstania Kościuszkowskiego
w Panu Tadeuszu (1834) Adama Mickiewicza.
Portrety wodzów-idealizacja historii narodowej, polskości.
I też same portrety na ścianach wisiały.
Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i Żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz .Księga Pierwsza .Gospodarstwo
Wers 56-78
Tadeusz Kościuszko - polski i amerykański generał, uczestnik
wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy
Naczelnik Narodowych Sił Zbrojnych w insurekcji 1794 roku.
Jakub Jasiński- polski szlachcic, generał wojsk litewskich,
działacz polityczny, poeta. Brał udział w Insurekcji
Kościuszkowskiej, organizował powstania w Wilnie.
Tadeusz Korsak - podczas Insurekcji Kościuszkowskiej jeden
z generałów powstania na Litwie. Zginął podczas rzezi Pragi.
Pochowany został na Cmentarzu Kamionkowskim
w Warszawie.
Motyw Powstania Kościuszkowskiego
w Herostratesie (1920) Jana Lechonia.
Kpiny ze zmitologizowanego obrazu Polski
- odrzucenie hołdowniczego traktowania przeszłości.
(…)Jeżeli gdzieś na Starym pokaże się Mieście
I utkwi w was Kiliński swe oczy zielone,
Zabijcie go! - A trupa zawleczcie na stronę
I tylko wieść mi o tym radosną przynieście.
Jan Lechoń- Herostrates
Jan Kiliński- jeden z pułkowników Powstania
Kościuszkowskiego, uczestnik spisków powstańczych, należał
do Rady Miasta Warszawy od roku 1791, pamiętnikarz.
Z zawodu był szewcem.
Powstanie Listopadowe (1830-1831)
Wieczorem 29 listopada 1830 roku grupa patriotów rozpoczęła
akcję powstańczą atakiem na Belweder, siedzibę wielkiego księcia
Konstantego.
Fundamentalną przyczyną upadku powstania była nieudolność,
niezdecydowanie i zachowawcze postępowanie przywódców.
Powstanie trwało 11 miesięcy.
Motyw Powstania Listopadowego w Kordianie
Juliusza Słowackiego.
Polityczny komentarz poety romantyka.
W scenie Przygotowania, z kotła, w którym szatańską mieszankę
warzą czarownica i diabły, wychodzą późniejsi przywódcy Powstania
Listopadowego. Ich pojawienie się na scenie jest komentowane przez
szatana w sposób nie pozostawiający żadnych wątpliwości : są to ludzie
kompletnie nieudolni, nie nadający się do walki za ojczyznę .
gen. Józef Chłopicki – uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej,
wojen napoleońskich, Powstania Listopadowego. Jego
nazwisko zostało wyryte na Łuku Tryumfalnym w Paryżu.
Stary jakby, ojciec dzieci,
Nie do boju, nie do trudu;
Dajmy mu na pośmiewisko,
Sprzeczne z naturą nazwisko,
Nazwijmy od słowa ludu,
Kmieciów, czyli nędznych chłopów.
Juliusz Słowacki
Kordian - Przygotowanie
Książę Adam Czartoryski- senator, wojewoda Królestwa
Polskiego, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego,
mecenas sztuki i kultury. Został odznaczony Orderem Orła
Białego.
Jest to stara twarz Rzymiana
Na pieniądzu wpół zatarta
Dajmy mu na pośmiewisko
Sprzeczne z naturą nazwisko;
Ochrzcijmy imieniem Czarta.
Juliusz Słowacki
Kordian - Przygotowanie
Jan Skrzynecki - oficer napoleoński, generał armii polskiej,
wódz naczelny Powstania Listopadowego. Jerzy Łojek określa
go ,,żałosnym, indywiduum, który miał zniweczyć cały wysiłek
narodowy”.
Wódz! Chodem raka przewini,
Jak ślimak rogiem uderzy,
Sprobuje – i do skorupy
Schowa rogi, i do skrzyni
Miejskiej zniesie planów trupy,
Czekając, aż kur zapieje.
Juliusz Słowacki
Kordian- Przygotowanie
Jan Krukowiecki - hrabia, generał, uczestnik Powstania
Listopadowego. Podczas powstania dowodził 1 i 2 Dywizją
Piechoty.
Witajcie go ! Oto twór
Niszczyciel, jakby horda Nogajca
On w stolicy owłada dział mur,
On z krwi na wierszach wypłynie – to zdrajca!
A gdy zabrzmi nad miastem dział huk,
On rycerzy ginących porzuci;
Z arki kraju wyleci jak kruk.
Juliusz Słowacki
Kordian - Przygotowanie
Reduta Ordona (1832) Adama Mickiewicza.
Opowieść o bohaterskiej obronie fortu na Woli.
Dusze gdzie? nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona.
On będzie Patron szańców! - Bo dzieło zniszczenia
W dobrej sprawie jest święte, Jak dzieło tworzenia;
Bóg wyrzekł słowo ”stań się”, Bóg i ”zgiń” wyrzecze.
Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.
Adam Mickiewicz
Reduta Ordona
Juliusz Konstanty Ordon - oficer wojska polskiego, powstaniec
listopadowy. Podczas obrony Warszawy dowodził baterią
artylerii w reducie nr 54. Jego prochy pochowano na
Cmentarzu Łyczakowskim, w Alei Zasłużonych.
Powstanie Krakowskie i Rabacja Galicyjska (1846).
Termin Powstania Krakowskiego, przygotowywanego przez
Towarzystwo Demokratyczne Polskie, wyznaczono na 22 lutego 1846r.
Kilka dni przed wybuchem policja pruska w Wielkopolsce aresztuje
spiskowców. Szlacheckie kierownictwo zrywu nie propagowało idei
powstańczej wśród chłopów, którzy pod wpływem działań Austrii mieli
przekonanie o antychłopskich planach szlachty. 19.II.1846r. chłopi
atakują dwory szlacheckie. Ruch ten rozpoczął się w Galicji pod
przywództwem Jakuba Szeli, dlatego też nazywany jest rabacją
galicyjską.
www.powstania.narodowe.pl
Symboliczny charakter II aktu Wesela (1901)
Stanisława Wyspiańskiego.
Przywódca rabacji galicyjskiej jako Upiór.
Dziad
Kto! Ty we krwi! precz, piekielny!
Upiór
Ja weselny, ja weselny,
dajcie, bracie kubeł wody:
ręce myć, gębę myć,
Chce mi się tu na Weselu
żyć, hulać, pić.(…)
Jeno ty nie przeklinaj usty,
boś brat-drżyj! ja Szela!
Przyszedłem tu do Wesela,
Bo byłem ich ojcom kat!
Stanisław Wyspiański
Wesele akt II scena15
Jakub Szela - gospodarz ze wsi Smarżowa, gmina Brzostek,
obecne Województwo Podkarpackie, przez wiele lat
reprezentował społeczność wsi w procesach z lokalnymi
właścicielami ziemskimi. Najbardziej znany z wystąpień
antyszlacheckich podczas rabacji galicyjskiej.
Powstanie Styczniowe (1863)
Powstanie Styczniowe trwało od 22.I.1863r. do wiosny
1864r. Objęło ono swoim zasięgiem Królestwo Polskie,
Białoruś i w mniejszym stopniu Ukrainę. Powstanie
wspierali Polacy ze wszystkich zaborów. Klęska Powstania
Styczniowego była zamknięciem bohaterskiego
i tragicznego okresu insurekcyjnego. Porażka ta była dla
Polaków wielkim wstrząsem.
www.powstania.narodowe.pl
Romuald Traugutt w Gloria victis (1888)
Elizy Orzeszkowej.
Mitologizacja i hiperbolizacja postaci.
Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało:
Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię?
Albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci,
dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje
i jest życia potęgą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy
na ramiona krzyż narodu swego, poszedł za idącym
ziemią tą słupem ognistym, w nim zgorzał.
Eliza Orzeszkowa
Gloria victis
Romuald Traugutt - polski generał, dyktator Powstania
Styczniowego.
Powstanie Styczniowe w Nad Niemnem
Elizy Orzeszkowej.
Jako czas święty – sacrum – najpiękniejszy okres.
A potem zaczął do mnie mówić. Z początku niewyraźnie mówił,
że i zrozumieć nie mogłem, ale potem, nie wiem czemu,
zrozumiałem, że on mnie każe do dworu korczyńskiego lecieć, do
pana Benedykta i powiedzieć jemu… o Jezu drogi… powiedz ty
jemu, że pan Andrzej… i na czoło pokazał… a twój ojciec tu i na
piersi sobie pokazał. A potem jeszcze dołożył: ,,obydwóch nie ma!”
Spytał się mnie: zrozumiałeś?... Zrozumiałem … Zrozumiałem
tak dobrze , że do dziś dnia …
Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem
Tom II rozdział IV
Rozdziobią nas kruki, wrony…(1895)
Stefana Żeromskiego.
Przygnębiająca sceneria klęski.
Do jednej z tych dziur zaciągnął włościanin nad wieczorem
trupa powstańca i zwłoki konia odartego ze skóry .Zepchnął je
pospołu do jednego lochu, uwikłał żerdzią między dylami
i zielskiem, i narzucił z wierzchu trochę gliny ,aby tego żeru wrony
nie wytropiły. Tak bez wiedzy i woli zemściwszy się za tylowieczne
niewolnictwo , za szerzenie ciemnoty , za wyzysk , za hańbę i za
cierpienie ludu , szedł ku domowi z odkrytą głową i z modlitwą na
ustach.
Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony
Powstania narodowe w literaturze.
Gorzkie i okrutne doświadczenia związane z walką
powstańców odcisnęły niezatarte piętno na twórczości
literackiej i sztuce . Doszukiwano się głębokiego sensu
w ideologii martyrologicznej , podkreślając patriotyczne
znaczenie tej swoistej lekcji historii. Często dokonywano
idealizacji wodzów i sakralizacji poległych, ale równie często
demaskowano wady przywódców oraz wytykano ich błędy.
Morituri te salutant!
Idący na śmierć cię pozdrawiają!
My się śmierci nie ustraszym ,
Bo nam tęschno za mogiłą ;
Nie zginiemy , byle naszym
Dzieciom po nas lepiej było !
Z naszych ciał i krwi topieli
Bądź im , Polsko, w wolność żyzną ,
Ci , co umrzeć zapragnęli
Pozdrawiają Cię ,Ojczyzno ![…]
Felicjan Faleński Morituri te salutant
o
o
o
o
o
o
o
o
Powstanie Kościuszkowskie
Powstanie Wielkopolskie
Powstanie Listopadowe
Powstanie Krakowskie
Powstanie Styczniowe
Powstanie Wielkopolskie
Powstania Śląskie
Powstanie Warszawskie
Dziękujemy za uwagę
Prezentację przygotowali:
Krzysztof Bodnar
Michał Dymiński
Karol Milasz
ZSCKR Nowosielce