Transcript Uzroci degradacije šuma

Definicija
• MELIORACIJA (lat. melioratio poboljšanje, popravljanje stanja i
vrednosti)
Planski i organizaciono sproveden sistem
bioloških i tehničkih mera u cilju
poboljšanja sadašnjeg lošeg stanja
objekata melioracije – posebne mere
• DEGRADACIJA - (lat. - degradatio vraćanje na niži stepen razvoja,
pogoršavanje stanja i vrednosti,
unazadjivanje)
Osnovni zadaci pri melioraciji
• Definisanje stručne terminologije (pojmova)
• Utvrdjivanje
zemljišta
uzroka
dergradacije
šuma
i
šumskog
• Utvrđivanje i usvajanje kriterijuma za određivanje stepena
degradiranosti - odlučujući prepoznatljivi parametri
• Utvrdjivanje vida i stepena degradacije
• Determinisanje i klasifikacija izdanačkih i degradiranih
šuma
• Izbor optimalnih metoda melioracije
• Utvrđivanje prioriteta melioracije
UZROCI
DEGRADACIJE ŠUMA
Uzroci degradacije šuma
• Brojni i raznovsni - odraz su niza faktora
• Neophodno za izbor odgovarajućih meliorativnih postupaka
-ustanoviti neposredan ili posredan uzrok degradacije
• Definisanje uzroka degradacije omogućava
-smanjenje njegovog negativnog uticaja,
-delimično otklanjanje
-potpuno eliminisanje
•Tek posle zaustavljanja procesa degradacije, primena
odgovarajućih meliorativnih zahvata biće uspešna
Istorijski
faktori
Ostale
aktivnosti
u šumi
Uzroci
degradacije
šuma
Neodgovarajuće
gazdovanje
šumama
Abiotički
faktori
Biotički
faktori
Uzroci degradacije šuma
• Istorijski faktori
- period srednjevekovne Srbije
- posle migracionih kretanja stanovništva i doseljavanja u
Srbiju u XIX veku
• Abiotički faktori
- delovanje ekstremno nepovoljnih meteoroloških uslova
- šumski požari
- aerozagadjenje
Uzroci degradacije šuma
• Biotički faktori
- insekti i biljne bolesti
- domaća stoka i divljač
- negajene biljke
Uzroci degradacije šuma
Negativan uticaj čoveka
• Uništavanje šuma
• Neodgovarajuće gazdovanje šumama
- neodgovarajuće i neadekvatne seče
- nenegovanje, neblagovremena ili neadekvatna nega
- gazdovanje šumom kao niskom gazdinskom
formom
- nenegovanje šumskih kultura
- lisničarenje
- neodgovarajuće organizaciono-tehničke mere
gazdovanja
• Ostale aktivnosti u šumi
Istorijski faktori
• Degradirane šume tipične
- za područje Balkanskog poluostrva
- za okolne zemlje u Sredozemlju
• Izuzetno značajan geografski položaj
- razmeđa evropskog, azijskog i afričkog
kontinenta
- snažno su se sukobljavale različite civilizacije
- ukrštali mnogi putevi istorije
Istorijski faktori
• Period srednjevekovne Srbije
- provale Tračana, Ilira, Kelta i dr.,
- prevlast Rimljana u toku šest vekova,
- najezde novih napadača sa severa i istoka
(Huni, Goti, Langobardi, Avari),
- od VII veka dolazak Slovena,
- pljačkaški pohodi krstaša u toku dva nepuna
stoleća,
- vladavina Turaka u toku pet vekova,
- Balkanski ratovi, I i II svetski rat
Istorijski faktori
• Posledice
- zemlje na Balkanu često su menjale gospodara
- jake interesne sfere krupnog i sitnog stranog i
domaćeg kapitala,
- eksploatacije šuma na osnovu dugoročnih i
kratkoročnih ugovora, servituti
- neuspešno zakonodavstvo, amnestije ogromnih
šumskih šteta,
- veliki šumski požari (često i podmetnuti),
- ekstenzivna paša
- odnos prema šumi – filozofija;
“šuma je svačija i ničija”
• Upropašćene šume
Istorijski faktori
• Posle migracionih kretanja u XIX veku
• Navodi brojnih putopisaca – konstatacija
- bogatstvo šumom bilo toliko da drvo praktično nije
imalo nikakvu vrednost
• Oslobadjanje Srbije od Turaka (autonomija 1830.god.)
- period intenzivnog doseljavanja stanovništva
• Okolnosti
- narod je bio siromašan a privreda nerazvijena
- stočarstvo i zemljoradnja
- šume su istovremeno bile i oslonac i smetnja
privrednom razvoju zaostale Srbije
Istorijski faktori
• Šume su bile izvor prihoda i uslov opstanka
• Nemilosrdno uništavanje – «satiranje» šuma
- podmirivanja državnih potreba (eksploatacija i izvoz
drveta, gradnja puteva, kuća i drugh objekata),
- potrebe rudarstva,
- proširivanja poljoprivrednog zemljišta (krčenje,
paljevine),
- ekstenzivno stočarstvo (lisničarenje, pašarenje, brst
stoke)
Istorijski faktori
• Značajnije posledice krajem XIX veka
- šume su neštedimice uništene i devastirane
- pojavila «gola brda i kamenjari».
• Loši uticaji ekoloških faktora – izražena
degradacija
- progaljene šume – neuredne panjače – šikare – šibljaci
– golet - kamenjar,
• Regulisanja stihijskog odnosa prema šumi
- krajem XIX veka organizuje se u Srbiji prva
šumarska stručna služba
-postoje prva pravna ograničenja za seču šuma
Abiotički faktori
• Ekstremno nepovoljni meteorološki uslovi
- ugroženost od spoljašnjih štetnih uticaja
(temperaturni ekstremi, nedostatak ili preobilnost
svetlosti, vlažnost, mineralni elementi, požar, vetar,
sneg, grom, aerozagadjenje, pesticidi i dr.)
• Manifestacije delovanja nekih često su slične
onim koje izazivaju odredjeni biotički činioci
• Pri dijagnosticiranju prouzrokovača bolesti može
se doneti pogrešan zaključak
Abiotički faktori
• Oštećenja pod uticajem ekstremno niskih
temperatura
- delimično ili potpunim izmrzavanjem delova, ili čitavih
biljaka u različitim fenofazama razvoja
(najosetljiviji su cvetovi, mlado lišće, letorasti, kora,
kambijum)
- pojava mrazopucina
Abiotički faktori
• Štetno dejstvo ekstremno visokih temperatura
- delimično ili potpuno uništenje mladih biljaka
- u rasadnicima ili kod ponika na golim površinama
- upala kore
Abiotički faktori
• Nedostatak ili višak vlage
- Isušivanje zemljišta
(uvelost, sušenje i otpadanje lišća, cvetova i vršnih grančica,
plodovi prevremeno otpadaju)
- Zabarivanje (zamočvarivanje)
(istiskivanje vazduha i time kiseonika iz zemljišta)
Abiotički faktori
• Nedostatak ili višak mineralnih materija u
zemljištu
(poremećaji, koji često imaju karakter bolesti)
- nedstatak azota - tanki i skraćeni letorasti, sitnije lišće,
bledozelena ili žutozelena boja,
- nedostatak kalijuma - bledozelena boja lišća, ili bledo-žute pege,
koje kasnije potamne, najčešće izmedju nerava, zbog čega
lišće postaje kovrdžavo, talasasto, uvija se i otpada
prevremeno,
- nedostatak kalcijuma - lišće se deformiše, uvija po obodu, cvetovi
ostaju sterilni ili otpadaju, vrhovi mladara uginu,
- višak kalcijuma - zakržljavanja čitave biljke ili pojave fiziološke
hloroze – žutice
Abiotički faktori
• Upotreba hemijskih sredstava - pesticida
- oštećenja, ožegotine i uništenje biljnih delova ili
čitave biljke
• Meteorološke pojave
- jaki - olujni vetrovi
- vlažan sneg koji se dugo zadržava
- česta pojava leda
(vetrolomi, snegolomi, ledolomi, vetro i snegoizvale)
Abiotički faktori
• Požar
(najekstremniji vid devastacije - potpuno uništenje
šume)
- niski požar
- visoki požar
• Posledice:
- uništavanje šuma
- pojava pionirske i korovske vegetacije na
opožarenim površinama
- pojava manje vrednih vrste drveća (jasika, iva, breza
i dr.)
Abiotički faktori
• Oštećenja usled aerozagadjenja
- intenzivna industrijalizacija - pojačana zagadjenost
atmosfere
- kontaminacija raznim polutantima – sumpordioksidom, amonijakom, azotnim oksidima,
jedinjenjima fosfora, teškim metalima, čadji,
dimom i dr.,
- čovek je postigao tzv. destruktivnu produktivnost,
- visoko razvijena tehnologija istovremeno i najveći
«proizvodjač» zagadjivanja
- čovek – parametar sa čijim se potrebama sve
uporedjuje
Abiotički faktori
• Oštećenja usled aerozagadjenja
• Značajna degradacija vegetacije i zemljišta
- pojava kiselih kiša
- dospevaju u zemlju, menja se hemijski sastav
zemljišta, uništava zemljišnu mikrofloru i
mikrofaunu, zemljište postaje degradirano i manje
plodno,
• Negativan uticaj na vegetaciju
- neposredno - oštećivanju asimilacionih organa,
smanjenje vitalnosti, prirasta, izumiranje stabla
- posredno – preko zemljišta i u vidu kiselih padavina
Aerozagadjenje
• Glavni zagadjivači vazduha koji najviše
oštećuju vegetaciju
- sumpordioksid (SO2)
- ozon (O3)
- peroksi-acetil-nitrat (PAN),
- azotni oksidi (NOx)
- hemijska sredstva u poljoprivredi
- manje štetni sastojci: amonijak (NH3), aldehidi,
vodonik-sulfid i dr
• Intenzitet zagadjenosti vazduha - jedinica ppm
(milioniti deo po jedinici zapremine, odnosno, broj molekula
gasa ili gasovitog jedinjenja na milion molekula vazduha);
- 0,01 ppm = 20 g/m3
Aerozagadjenje
• Sumpor dioksid (SO2) - poznati fitotoksični
polutant
- smatra se osnovnim indikatorom industrijskog
zagadjenja vazduha
• Rizik oštećenja šuma postoji pri sledećim
koncentracijama SO2
- prosečna godišnja 0,002 ppm
- prosečna vrednost za 4 sata 0,35 ppm,
- za 2 sata 0,55 ppm.
• Kritični nivoi srednje godišnje vrednosti SO2
izazivaju oštećenja kod smrče su 20 g/m3 (0,01 ppm),
Aerozagadjenje
• Ozon (O3) - zajedno sa SO2 smatra se
najopasnijim polutantom
- biljke imaju smanjenu fotosintetsku aktivnost,
- spoljni znaci oštećenja su poremećaj rasta i prinosa
- granični nivo dugotrajnog izlaganja ozonu, je 50 g/m3
(0,025 ppm)
Aerozagadjenje
• Azotni oksidi (NOx) mogu da izazovu oštećenja
vegetacije i promene u fotosintezi
• Azot dioksid (NO2) je ekološki najvažniji oksid
azota, jer se pojavljuje u najvećim
koncentracijama
- kritični nivo NO2 za biljne ekosisteme pri dužem
izlaganju je 60 g/m3 (0,03 ppm) za vegetacioni
period,
- u kombinaciji sa SO2 i O3 20 g/m3 (0,01 ppm) kao
godišnja srednja vrednost.
Aerozagadjenje
• Amonijak (NH3) i amonijum (NH4)
- mogu da izazovu razaranje ćelijske membrane,
prouzrokuju nekrozu delova lišča i povećaju
opasnost od mraza
- simptomi njihovog delovanja su žute, crvene, mrke ili
crne pege na lišću, koje vremenom uvene
• Istovremeno delovanje NO2 sa SO2 i O3
- i pri manjim koncentracijama izaziva veća oštećenja
lišća i smanjenje rasta
Biotički faktori
 Štetno delovanje insekata i biljnih bolesti
prenamnoženja insekata
- kalamiteti (gradacije)
masovne pojave
biljnih bolesti (epifitocije)
 Posledice
- drveće i sastojina zahvaćeni su intenzivnim procesima
degradacije
- može ići do granice sušenja stabala i propadanja šuma
Biotički faktori
• Simptomi napada ovih štetočina
- pokazatelji su njihovog unutrašnjeg ili spoljašnjeg
štetnog delovanja
- reakcija biljke na delovanje štetnog organizma,
- posledica su diretne aktivnosti uzročnika.
•
Mogu se pronaći izazivači oboljenja ili oštećenja
(insekti,plodonosna tela gljiva i dr.),
• Mogu se prepoznati po tragovima koje ostavljaju na
biljci (promena boje lišća, defolijacija, pucanje kore,
sušenje grana i dr.).
• Konstatovanje nekog simptoma je značajno za
kasniju tačnu identifikaciju uzročnika
Biotički faktori
• Manifestacija poremećaja i promena
• Cito-histološke promene: promene boje lišća
(kolorizacija), pigmentacija (mestimična kolorizacija),
hloroza, odvajanje i ispadanje biljnih delova, destrukcija
organa
• Anatomske promene: poremećaj porasta, razvoja,
gradje, stvaranje pukotina
• Morfološke promene opšteg izgleda biljke: smanjenje
rasta (nanizam), uvećanje rasta (gigantizam),
asimetričnost gradje, deformacije lišća (kovrdžavost,
uvijenost, povećanje dimenzija), deformacije na granama
(veštičine metle, rozete), pojava izraslina (ispupčenja,
gale, tumori), deformacija stabla u obliku lire ili bajoneta.
• Uništenje biljke: poleganje i izumiranje ponika, sušenje
Biotički faktori
• Uzočnici simptoma (Androić et al, 1981)
- Pegavost lišća je najčešće izazvana fitopatogenim
gljivama
- Rupičavost lišća - posledica napada nekih gljiva ili
izgrizanje od insekata,
- Kovrdžavost lišća - najčešće usled napada lišća od
lisnih vašiju – sisača sokova
- Savijanje i sušenje izbojaka javlja se uglavnom kod
četinara,
- Pucanje i odlubljivanje kore - posledica napada gljiva ili
insekata podkornjaka
Biotički faktori
• Uzočnici simptoma (Androić et al, 1981)
- Curenje sokova - simptom napada ksilofagnih insekata
koji žive u drvetu (strižibube, sipci drvenari i dr.)
- Novotvorevine na biljkama - tumori pod uticajem gljiva,
bakterija ili virusa, zatim gale (šišarke) pod uticajem
insekata i pregljeva i tzv. veštičine metle delovanjem
gljiva,
- Poleganje ponika - izazivači su najčešće gljive
- Defolijacija - gubitak lista (brst) pod uticajem insekata
defolijatora.
- Trulež debla posledica je delovanja gljiva destruktora
drvata
Biotički faktori
• Štetno delovanje domaće stoke i divljači
- negativne posledice:
- gaženjem zbija površinski sloj zemljišta čime mu se
pogoršavaju fizičke osobine,
- žirenjem se smanjuje broj (količina) kvalitetnog
semena,
- ispašom i brstom se oštećuje podmladak
• U nekim slučajevima je čak i podmladjivanje
onemogućeno
• Iste štete usled prekobrojne divljači u šumi, u tzv.
otvorenim lovištima
Biotički faktori
• Štetno delovanje domaće stoke i divljači
• Predupređenje (sprečavanje) negativnih posledica
- regulisanje statusa pašarenja i žirenja u šumi
(zabraniti pašarenje i žirenje stoke i fazi
podmlađivanja i u mladim sastojinama)
- regulisati brojnost divljači u šumi
Biotički faktori
• Negajene biljke
• Zakorovljavanje površine
• Povijuše
• Sukcesija vegetacije (uzrok i posledica
degradacije šuma)
Uzroci degradacije šuma
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Neodgovarajuće i neadekvatne seče
Nenegovanje, neblagovremena ili neadekvatna nega
Gazdovanje šumom kao niskom gazdinskom formom
Nenegovanje šumskih kultura
Lisničarenje
Neodgovarajuće organizaciono-tehničke mere gazdovanja
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Neodgovarajuće i neadekvatne seče
(eksploatacione seče)
• obnavljanje i nega šuma vrši uzgojnim sečama
- istovremeno time i iskorišćava (koristi) drvna masa,
• u stručnoj literaturi i praksi može sresti konstatacija:
"Seča šuma i njeno prirodno obnavljanje su sinonimi",
• zastupali su je i neki poznati šumarski stručnjaci
(Gajer i Morozov)
• ovakva mišljenja su teško održiva i neprihvatljiva
• razgraničene su seče uzgojnog i eksploatacionog
karaktera
Eksploatacione seče
Razlike između uzgojnih i eksploatacionih seča
 Uzgojne seče se izvode prema uzgojnom planu
- nega i obnova sastojine i namirivanje potreba
za drvetom (poboljšanje stanja)
 Eksploatacione seče - što brže i jeftinije - sa što manje
troškova, obezbediti drvo kao sirovinu
- u pogledu cilja sa kojim se izvode,
- značaja drveća, obnavljanja i nege šuma, šumskog
reda i dr.
- između navedenih krajnosti ima mnogo prelaza
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Značaj seče Eksploatacione s.
Uzgojne seče
Cilj
gazdovanja
Nema cilja gazdovanja
- postoji samo cilj
korišćenja šuma
Trajno stvaranje i
održavanje kvaliteta
i produkcije
Trajnost
gazdovanja
Trenutne potrebe za
drvetom
Obezbedjivanje i
budućih potreba
Uloga šume
Šuma (drvo) je proizvod Šuma je sredstvo
proizvodnje
Značaj drveća Stabla koja treba poseći Stabla koja ostaju u
šumi
Investicije
U cilju eksploatacije
Za sve poslove
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Značaj seče Eksploatacione Uzgojne seče
"Proizvodnja"
Iskorišćavanje drvnih sortimenata
prema trenutnim
šume
potrebama za
drvetom
Istovremeno:
nega i obnova sastojine
i namirivanje potreba za
drvetom
Obnova
šume
Prepušta se prirodi
- spontano
Kontrolisano
- inicirano i usmeravano
Negovanje
šume
Šumski red
Nema negovanja
šume ni drveća
Negovanje je najvažniji
zadatak
Ne uspostavlja se
Obavezno se održava
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
 Neblagovremeno i nepravilno izvođenje
seča nege
 Često je osnovni uzrok dergradacije
šuma
- dolazi do promene sastava, porekla, kvaliteta
- pogoršanje zdravstvenog stanja, strukture,
stabilnosti i vitalnosti
- povećanje ugroženosti od abiotičkih i biotičkih
štetnih uticaja i dr.
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Gazdovanje izdanačkom šumom u više
ophodnji
- trajno - u više generacija stabala (ophodnji)
gazduje niskom šumom,
- seku se kvalitetnija stabla,
- sukcesivno se smenjuju degradacione faze:
niska šuma - zašikarena šuma – šumolika
šikara – klasična šikara - progaljena šikara sa vrlo
malo stabala - šibljak - golet
Sukcesivno smenjivanje
degradacionih faza šume
Šuma -Zašikarena šuma - Šumolika šikara - Šikara - Šibljak - Golet
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Preveremeno prestajanje nege kultura
• Potrebna kontinuelna nega šumskih zasada
• Izbor mere nege u održavanja mlade kulture:
- okopavanje, prašenje, zaštita od korova
- zaštita od izdanaka i izbojaka autohtone vegetacije,
- zaštita od biljnih bolesti i insekata, stoke i divljači,
- popunjavanje i dr.
• U kasnijij fazi razvoja vrše se klasične uzgojne mere:
- seče čišćenja i proredne seče
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Preveremeno prestajanje nege kultura
• Ove uzgojne mere, u praksi se one često ne
primenjuju – posledice su:
- degradacije novoosnovanih zasada,
- podignute kulture propadaju – budu «ugušene» od
autohtonih vrsta,
- stradaju od vetro ili snegoloma i izvala, napadnute su
od biljnih bolesti i insekata, suše se, i dr.
• Potrebne meliorativne mere (derekonstrukcija)
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Lisničarenje
• Jedan od ekstremnih vidova degradacije šuma
- vršeno je ranije u više od 80% hrastovih šuma,
- postojale tzv. lisničke šume,
- nalaženo je ekonomsko i stručno opravdanje za
njihovo postojanje,
- bili su regulisani uslovi lisničarenja.
• Površina ovakvih šuma u šumskom fondu
Srbije je oko 0,5 %
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
• Pogrešne organizaciono-tehničke mere
gazdovanja šumama
• Uzgojne mere su jedan od osnovnih i najvažnijih
radova u šumarstvu
• Detaljno upoznati i analizirati sve uslove u kojima se
sastojina nalazi
• Neuvažavanje i neprimenjivanje - degradacija šuma
• Dve grupe faktora
- Osnovni (glavni) činioci
- Sporedni (pomoćni) činioci
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Faktori
Osnovni
(glavni)
Prirodni
- uzgojni činioci
Sporedni
(pomoćni)
Tehničko – tehnološki
i ekonomski aspekti
(činioci iskorišćavanja šuma)
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Glavni (osnovni) činioci – dve grupe:
• Prirodni - uzgojni činioci
- uslovi sredine
- bioekološka svojstva (osobine) drveća,
- stanje šuma - sastojinsko stanje, poreklo, sastav, starost itd.
- ugroženost od spoljašnjih štetnih uticaja i zdravstveno stanje
sastojine
• Tehničko - tehnološki i ekonomski aspekti
(činioci iskorišćavanja šuma)
- cilj gazdovanja (željeni sortimenti)
- ekonomski uslovi - obezbedjenost tehničkim sredstvima rada,
- tehnički postupci seče i izvlačenja sortimenata iz šume
Neodgovarajuće gazdovanje šumama
Pašarenje
i žiropaša
Korišćenje
sporednih šumskih
proizvoda
Obezbeđenost
stručnim
kadrovima
Sporedni
činioci
Ekološki
aspekt šume
Estetski
aspekt šume
Ostale aktivnosti u šumi
Nešumarske aktivnosti – korišćenje ostalih resursa
- Izgradnja raznih objekata u šumi
(saobraćajnice, turistički objekti, sportski objekti,
dalekovodi, kaptaže, i dr.),
- Korišćenje mineralnih sirovina, rudnih blaga, uglja,
- Korišćenje šume u turističko-rekreatinvne svrhe
(turizam, izleti, škole u prirodi),
- Organizovanje sportskih takmičenja, vojnih vežbi ili
drugih skupova,
- Korišćenje ostalih, tzv. sporednih šumskih proizvoda
(šumski plodovi, lekovito bilje, gljive, puževi,
pčelarenje, smolarenje, steljarenje i dr.),
- Bespravne seče, seče novogodišnjih jelki.