Transcript Cografya Nerdir ?

İNSAN-ÇEVRE İLİŞKİLERİNİN
TARTIŞILDIĞI DÖNEM
• Klasik dönem olarak adlandırılan
Humboldt ve Ritter döneminden
sonra coğrafyada hakim olan görüş
çevreci determinizmdir.
• Darwin’in 1859’da “Türlerin Kökeni”
adlı kitabını yayınladıktan sonra,
Darwin’in görüşlerinden etkilenen
coğrafyacılar,
• “nasıl ki organizmalar hayatta
kalabilmek için kendi çevrelerine
uyum sağlamak ihtiyacındaysalar,
aynı şekilde insanlar da içinde
yaşadıkları çevre ile uyumlu bir
hayat tarzı benimsemek zorunda ya
da ihtiyacındadırlar” görüşünü
ortaya attılar.
Determinizm
• Eğitiminin ilk devrelerinde Darwin’in evrim
teorisinden etkilenmiş olan Friedrich
RATZEL, Fiziki çevrenin insan üzerindeki
etkisi hakkındaki fikirlerini
Anthropogeographie (1882-1891) (Beşeri
Coğrafya) adlı iki ciltlik eserinde otaya
koymuştur.
• Ratzel’in fikirleri önce Avrupalı
coğrafyacılar arasında yayıldı, sonra
Amerika’ya taşındı ve burada coşkulu bir
şekilde kabul edildi.
• Ratzel’den etkilenen coğrafyacıların
başında DAVIS, SEMPLE, HUNTINGTON
gelir.
Friedrich RATZEL (1844-1904)
• Ratzel aynı zamanda siyasi coğrafya
alanında sistematik çalışan ilk bilim
adamıdır.
• Politik Coğrafya adlı eserinde ileri
sürdüğü görüşler, Adolf Hitler'in
"dünya egemenliği kurma hülyası"na
temel oluşturmuştur.
Determinizm
• Yer şekillerini açıklamak üzere
geliştirdiği “aşınım döngüsü”
teorisiyle ünlenen William Morris
DAVIS (1851-1934), doğal çevrenin
insana etkisinin araştırılması
şeklinde aldığı coğrafyadaki
çevreci determinizme yaklaşımını
“İnorganik Kontrol ve Organik
Tepki” adlı yazısında açıkça ortaya
koymuş ve “A Retrospect of
Geography” adlı yazısında da
görüşlerine daha açıklık getiriştir.
Determinizm
• Ratzel’in danışmanlığında
çalışmış ve onun fikirlerinden
çok etkilenmiş olan Ellen
Churchill SEMPLE (1863-1932),
determinist fikirlerini Amerika
ve Akdeniz üzerine yazdığı
kitaplarında ve özellikle “The
Influences of Geographic
Environment” (1911) (Coğrafi
Çevrenin Etkileri) adlı eserinde
ortaya koymuştur.
Determinizm
• Harput Amerikan kolejinde bir müddet
hocalık da yapmış olan ve Türklerin Orta
Asya’dan göç etmeleri ile ilgili teorinin
sahibi olan Ellsworth HUNTINGTON
(1876-1947) ise determinist görüşlerini
• “The Pulse of Asia” (1907) ve
• “Civilization and Climate”(1915) adlı
kitaplarında ortaya koymuştur.
Determinizm
• Amerika dışında da
• Fransa’da Victor DEVILLE,
• İngiltere’de James FAIRGRIEVE tanınmış
determinist coğrafyacılardır.
Possibilizm
• Çevreci determinist görüşün taraftar kazanmaya
başladığı devrelerden başlayarak XIX.yy.ın sonlarına
doğru determinist görüşün karşısına, doğadan çok
insan üzerinde duran ve insanın pasif bir varlıktan
çok aktif bir güç olarak görüldüğü görüşler
gelişmeye başladı.
• Bu konunun öncüleri MARSH ve SHALER’dir.
Darwin’in kitabından 5 yıl sonra (1864) yayınlanan
Man and Nature adlı kitabında George Perkins
MARSH (1801-1882) “insanın içinde yaşadığı
çevreye ve bu çevredeki değişimlere tepki gösteren
faal bir ajan olarak önemi”ni vurguluyordu.
Nathaniel Southgate SHALER (1841-1906)
Marsh’ın fikirlerini benimsemiş ve uygulamaya
koymuştu. Marsh’ınki ile aynı adı taşıyan kitabı
(1905) yanında bir çok kitap ve makale yayınlamış,
bilhassa toprak ve toprak erozyonu hakkında öne
sürdüğü görüşleri dünya çapında ilgi görmüştür.
Possibilizm
• Bu görüşü güçlendirenler arasında Ernst Georg
RAVENSTEIN (1837-1913)’in ayrı bir yeri vardır.
• “Doğa her şey, insan da güçsüz değildir” diyen
RAVENSTEIN, insanın doğayı bilgisi ve başka yollarla kendi
yararına değiştirmekte olduğunu vurguluyordu.
• Aslında insanın özgürlüğü ile doğanın kontrolü
arasındaki ilişkinin yerden yere ve zamanla
değişmesi yanında possibilizm ve determinizm gibi
uçlar da doğa ve insanın çok karmaşık bir sistemde
birbirlerine yaptıkları etki ve karşı etkinin
ağırlığına göre değişmektedir.
Possibilizm
• Bugün coğrafyada gittikçe taraftar toplayan
“insanın çevreye tepkisi ve çevre içindeki
hareketini karşılıklı etki modeli ya da sistemi”
olarak kabul edilen görüş aslında Vidal’ın ileri
sürdüğü “coğrafi birlik”, başka ifadeyle
mekansal (bölgesel) farklılığı yaratan
nedenleri araştıran görüşe denk düşmektedir.