Transcript გერმანულენოვანი ლიტერატურა შუა საუკუნეებში

გერმანულენოვანი
ლიტერატურა შუა
საუკუნეებში
ლევან ცაგარელი
გერმანულენოვანი
ლიტერატურა განვითარებულ
შუა საუკუნეებში (1160-1300)
ლექცია მესამე
ეპოქა





ცენტრალური ხელისუფლების შესუსტება და თავადთა
პოლიტიკური გაძლიერება
სასულიერო და საერო ხელისუფლების ბრძოლა
ძალაუფლებისთვის
საერო დიდგვაროვანთა თვითცნობიერების, თვითშეგნების
განვითარების საჭიროება
საერო და სასულიერო ღირებულებათა ჰარმონიული შერწყმა
სქოლასტიკის წარმოშობა (XI საუკუნიდან):




რწმენა → რაციონალური აზროვნება
თეოლოგია → ფილოსოფია
კათედრული სკოლების წარმოშობა - მაგისტრებისა და
სქოლარების / ვაგანტების კორპორაციები
ახალი, საერო დარგების განვითარება: მედიცინა, რომაული
სამართალი, ლოგიკა, გამოთვლითი მეცნიერებები, არაბული,
ებრაული და ბერძნული სიბრძნე
საკარო-სარაინდო კულტურა





კულტურული ცხოვრების გადატანა ეკლესია-მონასტრებიდან →
ფეოდალთა კარზე
რაინდის იდეალის პროპაგანდა
ტურნირი
საკარო ცხოვრების რიტუალიზება
საკარო ღირებულებათა სისტემა:







zucht - ზრდილობა
mâze - ზომიერება
milte - გულმოწყალება
güete - ზნეობა
kiusche - პატიოსნება
êre - პატივი
ზნეობრივი სრულყოფილება + სხეულის, ჩაცმულობისა და ქცევის
სილამაზე/დახვეწილობა
ტურნირი
საკარო (კურტუაზიული)
მწერლობა








ახალი კულტურის დანერგვა
თვითმყოფადობა: მწერლობა პროფესიად იქცა, ავტორები
ახსენებენ თავიანთ სახელს
ქალი - შთაგონების წყარო და კრიტიკული შემფასებელი
საფრანგეთი - საკარო კულტურისა და ლიტერატურის სათავე
ფრანგული გავლენა - ფლანდრია, ბრაბანტი, ლიმბურგი და
ჯვაროსნული ლაშქრობები
”შტაუფერული კლასიკა” (დაახლ. 1200)
სალიტერატურო ენა - შუა ზემოგერმანული + ნასესხობები
ფრანგულიდან: turnier, aventiure, harnasch, lanze, prîs,
parlieren; ნასესხობები ნიდერლანდურის გავლით: ritter,
knappe, tanz, hövesch/hübesch
ფორმალური სრულქმნა ფრანგული ნიმუშების მიხედვით
ჟანრები



საერო-საკარო თემებისა და მოტივების მატება
როგორც ლათინურენოვან, ისე სახალხო
მწერლობაში
ვაგანტების პოეზია - ”კარმინა ბურანა” (1218-1243)
ავტორები:



გაუნათლებელი დიდგვაროვანი დილეტანტები
განათლებული, ფრანგულის მცოდნე, თავადის კარზე
მოღვაწე ეპიკოსები
სხვადასხვა წარმომავლობისა და განათლების მქონე
მოხეტიალე მგოსნები
ეპიკა






საკარო რომანი
წყაროები:
 აღმოსავლეთიდან
 ანტიკური ეპოქიდან
 ბიზანტიიდან
 ფრანგული თქმულებებიდან (chansons de geste)
 კელტური მითები და თქმულებები
სიტყვა ”რომანი” ← ძვ. ფრანგ. romanz - ხალხურ ენაზე დაწერილი
თხზულება
წინასაკარო მწერლობა: ჰაინრიჰ ფონ ფელდეკეს (1170-1185) Eneit
სამი დიდი ეპიკოსი:
 ჰარტმან ფონ აუე
 ვოლფრამ ფონ ეშენბახი
 გოტფრიდ ფონ შტრასბურგი
იდეალური, ზღაპრული სამყაროს მოდელი - სანიმუშოაღმზრდელობითი დანიშნულება
Hartmann von Aue
ჰარტმან ფონ აუე (1160-1210)





წყარო: Chrétien de Troyes (1140-1190)
რომანები მეფე არტურისა და მრგვალი მაგიდის რაინდების
შესახებ:
 Erec
 Iwein
რაინდული კარიერის ნიმუშები
კომპოზიცია: თავგადასავლების ორ-ორი რიგი (ე.წ. aventiure)
adaption courtoise - უცხო კულტურის ათვისება საკუთარი
სასულიერო მწერლობის ტრადიციაზე მორგების გზით:
 მოცულობა (8000-25000 ტაეპი)
 დეტალური აღწერები
 სიმბოლურობა
 დიალოგების შეკვეცა და კომენტარების მატება
Wolfram von Eschenbach
ვოლფრამ ფონ ეშენბახი





გაუნათლებელი ავტოდიდაქტი ენციკლოპედიური ცოდნით
იუმორი, ორაზროვანი სტილი, რიტორიკის უარყოფა
მოქმედებების რთული ჯაჭვი
Parzival - ყველაზე გავრცელებული საკარო რომანი (84
ხელნაწერი)
 წყარო: კრეტიენის Le conte du Graal (1180/90)
 თემა: კაცობრიობის თანდაყოლილი ცოდვილობა, თეოდიცეა,
ღმერთთან შერიგება
Wilehalm
 ბრძოლა წარმართებთან
 რჯულთშემწყნარებლობა
 ადამიანთა სულიერი ნათესაობის უტოპია
მრგვალი მაგიდის რაინდები
გრაალი
Gottfried von Straßburg
გოტფრიდ ფონ შტრასბურგი
(1205-1215)



მაგისტრი, თავისუფალ მეცნიერებებში
განსწავლული სასულიერო პირი
ფრანგული ნიმუშების მიბაძვა; ელეგანტური,
დახვეწილი რითმა
პოეტიკა:



ნათელი სინტაქსი და ლექსიკა, რიტორიკული ხერხები
↔ ველური ამბების მთხზველნი
ეპიზოდების თანმიმდევრული წყობა
Tristan –



წყარო: ფრანგი ბერული, ვინმე თომასი
სიყვარული vs. ქორწინება (minne vs. êre; liebe + leit)
ბიბლიური სახეები და მოტივები (- ერესი, ბლასფემია)
ლირიკა

დუნაისპირა მინეზანგი: დერ ფონ კიურენბერგი –










ვაჟური სტროფები
ქალური სტროფები
მინეზანგი - სასიყვარულო პოეზია
სასიყვარულო სიმღერა, Minnekanzone = Aufgesang (2 Stollen) +
Abgesang
ჟანრები: სახოტბო, სასიყვარულო, სინანულის, ჯვაროსნული, დღის...
თემა: amor = cupiditas + caritas
მაღალი ტრფობის (Hohe Minne) კონცეფცია ← fin’amor, amour
courtoise
დანიშნულება: ქცევის რიტუალური ნორმების აგიტაცია,
ექსკლუზიური ფენის თვითშეგნების გაღვივება (↔ dörper)
XIII საუკუნის მინეზანგი: ნაიდჰარტი (1210-1245) - ე.წ.
Gegengesang (Höfische Dorfpoesie)
Sangspruchdichtung: ბატონის ქება, ბატონი განქიქება
ჰაინრიჰ ფონ მორუნგენი
Helfet singen alle,
Mine vriunt, und ziecht ir zuo
Mit <…> schalle,
Daz si mir genade tuo.
Schriet, daz min smerze
Miner vrouwen herze
Breche und in ir oren ge.
Si tuot mir ze lange we.
Walter von der Vogelweide
ვალტერ ფონ დერ ფოგელვაიდე
(1170-1230)






‘Der größte Lyriker deutscher Zunge vor Goethe’
‘Sänger des Reiches’ - ლუთერისეული ანტიკლერიკალიზმისა და
ეროვნული გაერთიანების იდეის წინამორბედი
ლათინური განათლება
მოხეტიალე მგოსანი, მოღვაწეობა შტაუფერებისა და ველფების კარზე
90 სიმღერა, 150 შპრუხი
მინეზანგის განახლება:






მწუხარება ↔ სიხარული
ცალმხრივი სიყვარული ↔ ორმხრივი სიყვარული
რიტუალური უარი ↔ ბედნიერება
frouwe ↔ wib
Mdchenlieder - მინეზანგის ’გაადამიანურება’ ← პასტორელა
Sangspruchdichtung - აქტუალური პოლიტიკური მოვლენები და
პრობლემები
Tandaradei
1. Under der linden
an der heide,
dâ unser zweier bette was,
dâ mugt ir vinden
schône beide
gebrochen bluomen unde gras.
vor dem walde in einem tal,
tandaradei,
schône sanc diu nahtegal.
3. Dô het er gemachet
alsô rîche
von bluomen eine bettestat.
des wirt noch gelachet
inneclîche,
kumt iemen an daz selbe pfat.
bî den rôsen er wol mac,
tandaradei,
merken wâ mirz houbet lac.
2. Ich kam gegangen
zuo der ouwe:
dô was mîn friedel komen ê.
dâ wart ich empfangen,
hêre frouwe,
daz ich bin sælic iemer mê.
kuster mich? wol tûsentstunt:
tandaradei,
seht wie rôt mir ist der munt.
4. Daz er bî mir læge,
wessez iemen
(nu enwelle got!), sô schamt ich mich.
wes er mit mir pflæge,
niemer niemen
bevinde daz, wan er unde ich,
und ein kleinez vogellîn:
tandaradei,
daz mac wol getriuwe sîn.
1. Unter der Linde,
auf der Heide,
da unser beider Lager war,
da könnt ihr schön
gebrochen finden
die Blumen und das Gras.
Vor dem Wald in einem Tal tandaradei sang schön die Nachtigall.
3. Da hat er gemacht
so prächtig
ein Bett von Blumen.
Da lacht noch mancher
herzlich,
kommt er jenen Pfad daher.
An den Rosen mag er wohl tandaradei merken, wo das Haupt mir lag.
2. Ich kam gegangen
zu der Aue:
da war mein Liebster schon
gekommen.
Da ward ich empfangen Gnädige Jungfrau! -,
daß ich für immer glücklich bin.
Ob er mich küßte? Wohl tausendmal:
tandaradei seht, wie rot ist mir der Mund!
4. Daß er bei mir lag wüßte es jemand
(das verhüte Gott!), so schämt ich
mich.
Wie er mit mir war,
niemals, niemand
erfahre das als er und ich
und ein kleines Vögelchen,
tandaradei das kann wohl verschwiegen sein.