Transcript Najważniejsze zjawiska poezji współczesnej

SODiD - CKUiP
Najważniejsze zjawiska poezji współczesnej
próba ogarnięcia
nurtów, prądów i kierunków
opracowała i zebrała:
Zofia Szachowicz
doradca metodyczny w zakresie języka polskiego
Co to jest współczesność?
Współczesność
- czas, który się toczy;
- - bliski, więc nieobojętny, jak album rodzinny;
- - wciąż kontrolowany żywą pamięcią pokoleń;
- - powiązany losem dziadków, dzieci, wnuków (często jeszcze
dawniejszą egzystencją rodziny);
- - uwikłany w wyniszczające systemy (hitleryzm i stalinizm)
i wybijający się na niepodległość (heroiczny i tragiczny);
- - sporny i weryfikowany opiniami historyków i polityków (za wojnę
i to, co po wojnie);
- - wypełniony walką, pracą, goryczą i nadzieją.
„Jesteśmy dziećmi epoki, epoka jest polityczna.”
(W. Szymborska)
Co to jest poezja?

Co to jest poezja?

A. Definicje literaturoznawcze:
-
przeciwieństwo prozy;
synonim liryki, a więc rodzaju, którego wyróżnikami są
a) wewnętrzne przeżycia jako dominanta tematu;
b) subiektywizm;
c) wysoki stopień uorganizowania języka
(M. Dłuska: poezja to subkod emocyjny);
-
Co to jest poezja?

B. Poeci o poezji ( przykłady):
L. Staff - poezja tak się ma do prozy, jak „krok” do „tańca”;
T. Peiper - proza nazywa, poezja pseudonimuje;
Cz. Miłosz - próby nazwania nienazwanej rzeczywistości;
- poezja wyraz erotycznego stosunku do świata;
Z. Herbert - poezja jest sztuką słowa;
- poezja jest także refleksją o życiu;
S. Barańczak - poezja powinna być nieufnością, bo tylko to
usprawiedliwia dzisiejsze jej istnienie;
- taki układ słów i zdań, który zawiera więcej sensów
niż każda inna wypowiedź;
- poezja niewygodny świadek wszystkiego, czego
dopuszcza się nasz świat.
(zaczerpnięto z różnych publikacji, opinie ST. Brarańczaka z „Gazety Wyborczej” z 6 czerwca 1995r.)
Co to jest poezja?

Poezja = sztuka = piękno (dziedzina estetyki)
 Poezja = świadectwo (dziedzina etyki)

Literatura współczesna - dorobek literacki określany
przymiotnikiem „współczesny”.

Współczesność – literatura tworzona w ciągu przeszło pół wieku
od 1939r. do dziś (B. Chrząstowska).

Literatura współczesna, czyli powstała po wojnie:
w Polsce Ludowej
i czasie nam współczesnym
ale też za granicą (n emigracji)
latach istnienia Polski Ludowej
i po przewrocie w 1989r.
Laureaci literackiej Nagrody Nike

Laureaci literackiej Nagrody Nike
Wiesław Myśliwski (1997)
 • Czesław Miłosz (1998)
 • Stanisław Barańczak (1999)
 • Tadeusz Różewicz (2000)
 • Jerzy Pilch (2001)
 • Joanna Olczak-Ronikier (2002)
 • Jarosław Marek Rymkiewicz (2003)
 • Wojciech Kuczok (2004)
 • Andrzej Stasiuk (2005)
 • Dorota Masłowska (2006)
 • Wiesław Myśliwski (2007)
 • Olga Tokarczuk (2008)
 • Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki (2009)

Poezja dziś





W 2000 r. wydano w Polsce 800 tomików wierszy.
Wrocławski krytyk Karol Maliszewski w cyklu artykułów
poświęconych młodej poezji ironicznie pisał, że liczba tomików
młodych poetów przypadająca na jednego Polaka powinna być
umieszczona w Księdze rekordów Guinnessa.
Kiedyś poproszono go o podanie liczby osób rymujących
w Polsce.
Wrocławski krytyk uważa, że spośród tej ogromnej liczby wierszy
jakieś 10 proc. można uznać za poprawne, a z tego 1 proc. za
literacko wartościowe.
Polska poezja współczesna to federacja nisz, które nie interesują
się sobą nawzajem. Twórca uznawany za wielkiego w jednej
niszy, w sąsiedniej może zostać wyszydzony i bez żalu
wyrzucony na śmietnik. Ukształtowanie terenu współczesnej
poezji inaczej wygląda z Krakowa, Wrocławia, Warszawy,
Poznania.
Poezja dziś

Nie ma kryteriów, które uznawaliby wszyscy.

Zdarzają się jedynie „chwile pewności”, jak pisał
Marian Stala wskazując na „To” Miłosza, „Chwilę”
Szymborskiej i ostatni tom Ryszarda Krynickiego
„Kamień, szron”.
W tej sytuacji, jeśli debiutujący poeta znalazł choćby
kilku czytelników, czuje się usatysfakcjonowany.
Tak przecież funkcjonują także i ci, o których wiadomo,
że mogliby wyskoczyć z niszy i zabłysnąć na szerokim
poetyckim firmamencie.


Głosy współczesnych krytyków






Siła starych mistrzów
Marian Stala: – przed 1989 r. był konsens krytycznoliteracki.
Piszący przyjmowali do wiadomości, że istnieją ważni krytycy,
z których zdaniem wszyscy się liczą.
W latach 50. przyglądali się poezji, z różnych zresztą biegunów,
Wyka i Sandauer.
Potem pisali o niej Jan Błoński, Tadeusz Kwiatkowski, Tomasz
Burek. Wiadomo było, że opublikowanie wierszy w pismach
„Odra” lub „Twórczość” albo w Wydawnictwie Literackim
nobilituje.
Po 1989 r. wszystko się rozsypało. Pojawiło się gwałtowne
oczekiwanie, że coś się zmieni, że zburzony zostanie stary
kanon, a w jego miejsce powstanie nowy albo zapanuje
bezkanoniczność. Zapanowała, i to na tak długo, że Marian Stala
nazwał ten czas okresem przejściowym.
Głosy współczesnych krytyków: c. d.

Piotr Śliwiński: – rok 1989 niesłychanie skomplikował i zarazem
wzbogacił komunikację literacką. Chodzi nie tylko o wydawnictwa
i czasopisma i wielką w tym zakresie rewolucję ani nawet o ostre
wejście młodszych autorów, nazywanych czasami formacją
„bruLionu”, lecz przede wszystkim o nowe powody czytania
i pisania (przyjemność, rozrywkę, perwersję estetyczną, grę
znaczeniami, grę z językiem, język gry, wyrażenie intymności czy
też „pojedynczości” autora itd.).

Chodzi też o rozpad poczucia odpowiedzialności za całość
świata, zamilknięcie ducha romantycznego, obezwładniające
poczucie niewyrażalności pewnych kluczowych doświadczeń,
np. metafizycznych, odkrycie, że język nie jest podległy naszym
życzeniom, że największym wrogiem wiersza bywa jego
przewidywalność.
Głosy współczesnych krytyków: c. d.



Wchodzącym na początku lat 90. do oficjalnego obiegu poetom
„bruLionu” (pokolenie lat 60.) kibicowali krytycy i czytelnicy.
Szybko jednak poczuli się rozczarowani „paradą pozorów”,
gestem socjologicznym raczej niż estetycznym.
Później już żadna poetycka grupa ani pojedynczy autor
z młodego pokolenia nie byli tak wyczekiwani przez media
i czytelników. W porcie pod nazwą „poezja czytana” pojawili się
na nowo wytrawni żeglarze: Miłosz, Szymborska, Herbert,
Różewicz, Julia Hartwig, Krystyna Miłobędzka.
Starzy Mistrzowie dlatego bywają tak nazywani, że umieli
nadspodziewanie dobrze odnaleźć się w zmienionej sytuacji.
W odróżnieniu od większości starych prozaików potrafili sprostać
nowej wrażliwości, wykazując się bądź to konsekwencją
(Różewicz), bądź umiejętnością nadstawienia ucha na to, co się
dzieje (Julia Hartwig).
Głosy współczesnych krytyków: c. d.



Okazało się, że poeci przeżywają swoje apogeum niekoniecznie
za młodu – świetność późnych wierszy Różewicza, Miłobędzkiej,
Pollakówny, Marjańskiej, Szymborskiej, Rymkiewicza świadczy
o tym najlepiej.
Ich poezja jest językiem spraw ostatecznych: przemijania,
cierpienia, tęsknoty, buntu przeciw złu świata i wyrokom natury,
niezgody na pustkę znaczeń i dzikość śmierci, rozpaczy
wywołanej milczeniem Boga. Autor książki „Przygody z wolnością”
zaznacza, że ów pierwiastek humanistyczny nie jest
zarezerwowany tylko dla twórczości starych czy starszych.
Wystarczy się o tym przekonać czytając o śmierci – nie wprost
nazywanej – w wierszach Świetlickiego, Dyckiego, Suski, Jolanty
Stefki, o miłości w wierszach Podsiadły czy Marzanny Bogumiły
Kielar, o ekstazie i udręce wiary u Wojciecha Wencla,
o problemach z językiem, autentycznością, porozumieniem.
Głosy współczesnych krytyków: c. d.

Powracająca czasami teza o artystycznym i etycznym nihilizmie
poezji po 1989 r. to zdaniem Śliwińskiego śpiewka ignorantów
i frustratów.

Za zmianami po 1989 r. szło przewartościowanie kanonu – od
zaprzeczenia wszelkim racjom istnienia hierarchii i kryteriów,
przez próby podważenia tak wielkich nazwisk jak Herbert czy
Miłosz, do ulokowania w kanonie obok starych mistrzów kilku
młodszych poetów, np. Świetlickiego, Sosnowskiego,
Tkaczyszyna-Dyckiego.

Układ literacki stał się trudniej czytelny, bo policentryczny, a poza
tym szalenie nieufny wobec wszelkich prób porządkowania.
Głosy współczesnych krytyków: c. d.



Przeważa taki mniej więcej pogląd: jeśli już jesteśmy enklawą czy
wyspą, to niech panuje na niej wolność, a nie dyktat takiej czy
innej normy lub instytucji. Słusznie – dzięki temu poezja ta ma
Marcina Świetlickiego i Wojciecha Wencla, Tadeusza Piórę
i Jarosława Klejnockiego, Dariusza Suskę i Adama Wiedemanna.
Zdaniem Mariana Stali rozpad poezji na archipelagi wysp
i wysepek z jednej strony ma swoje pozytywne skutki, bo poeci
mogą mówić i pisać, nie oglądając się na innych. Jednak
wynikający z tej rozsypki brak kanonu staje się niewygodny.
Dawniej istniał zestaw tekstów poetyckich, które czytali wszyscy
(czytaj inteligenci). Dziś nie ma wierszy powszechnie znanych.
Z tego powodu trudniej rozmawia się na tematy istotnie,
dotyczące choćby tożsamości współczesnego człowieka. Nie ma
pola porozumienia między niszami, a co więcej, jak zauważa
Marian Stala, nie ma woli kompromisu koniecznej do stworzenia
wspólnych kryteriów czy hierarchii.
Cztery obiegi: I obieg

Cztery obiegi:

Pierwszy to obieg akademicki:
Krytycy z tego obiegu (ikoną jest Marian Stala, ale również Piotr
Śliwiński, Jacek Gutorow) zwracają uwagę na poezję, która
szuka odpowiedzi na podstawowe pytania o sens istnienia.
Być zauważonym przez któregoś z tych krytyków to dla młodego
twórcy szansa na chwilowe przynajmniej wystawienie głowy
z getta.
Cztery obiegi: II obieg




Drugi obieg to pisma literackie:
Liczą się: krakowski Ha!art., „Studium” redagowane przez
Romana Honeta, oba otwarte na ryzyko, debiut, publikujące
poezję dwudziestolatków, toruński Undergrund, teraz już tylko
w wersji internetowej.
Wyróżnia się elitarne wrocławskie Biuro Literackie, skupiające
wokół siebie tak wpływowych poetów jak Andrzej Sosnowski
(Stokfiszewski jest przekonany, że za 50 lat będzie się o nim
mówiło, że odnowił polski język poetycki.
Zdaniem Stali natomiast, będzie on poetą ważnym wewnątrz
poezji, który może nie wyjść poza wąski krąg czytelników) czy
Piotr Sommer.
Cztery obiegi: III obieg
Trzeci obieg to Internet:






Niczym nielimitowany gigantyczny zbiór poetycki, w którym nie
obowiązują żadne reguły.
Piszący – urodzeni w latach 50. i 90., a niedługo pewnie
i w 2000 r. – nie czytają niczego poza publikacjami w sieci.
Piszą o miłości, bólu, samotności. Ekran przyjmie wszystko.
Na tym tle wyróżnia się portal nieszuflada.pl, który, co rzadkie,
łączy się z obiegiem pozainternetowym i dopuszcza do głosu np.
Marcina Świetlickiego.
Karol Maliszewski uważa, że traktowanie Internetu jako wylęgarni
grafomanii to uproszczenie. Sieć, zastępująca dawny
Korespondencyjny Klub Młodych Pisarzy, jest szansą dla ludzi
z małych miejscowości.
Maliszewski dorzuca portal poezja-polska.pl.
Cztery obiegi: IV obieg




Obieg czwarty, medialny:
O poezji w wysokonakładowych pismach piszą dziennikarze od
wszystkiego. Z rzadka pisują Śliwiński czy krytyk i poeta Jarosław
Klejnocki.
W tym obiegu ważne są nagrody: Nike (Maliszewski uważa, że
w ostatnich latach kapituła pominęła wiele fascynujących tomików
i że należałoby stworzyć nagrodę tylko dla poetów) oraz Nagroda
Kościelskich, które wydobywają laureatów z anonimowości. Dzięki
niej w tym roku rozbłysnął Tomasz Różycki, autor poematu
„Dwanaście stacji”.
Innego zdania jest Karol Maliszewski: – W podręcznikach już
nastąpiła zmiana warty i z całą powagą pisze się tam o poezji, np.
Marcina Świetlickiego, Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, Jacka
Podsiadły, Andrzeja Sosnowskiego i Marzanny Bogumiły Kielar.
Cztery obiegi: IV obieg: c. d.

Ja mam na myśli jeszcze młodszych autorów już godnych
promocji i medialnego dowartościowania:

Mariusza Grzebalskiego, Darka Foksa, Edwarda Pasewicza,
Andrzeja Niewiadomskiego, Marka Emanuela Baczewskiego,
Dariusza Sośnickiego, Bartka Majzla, Tomasza Różyckiego,
Martę Podgórnik, Romana Honeta.

(...)

Ci poeci określą przyszłość, będą gigantami, jeżeli już teraz nimi
nie są.
Cztery obiegi: IV obieg: c. d.

Maliszewski uważa, że np. Andrzej Sosnowski jest fenomenem
na dużą historyczno-literacką skalę, ale raczej nie będzie się to
przekładać na jego poczytność, bo w poezji mamy do czynienia
z komplikacją formalną i nieprzejrzystością przesłania
występującymi w większym stopniu niż kiedyś.

Aby nowa poezja przestała być mową tylko dla wybranych, by
można było zacząć kreślić jej mapę i wyznaczać na niej punkty
orientacyjne, konieczne jest porozumienie między niszami.

Maliszewski mówi, że można wyczuć w niszach lekkie ożywienie
i krystalizowanie się jakiegoś porządku.
Kolumbowie – Rocznik 20

Kolumbowie – poeci wojny, pokolenie urodzone ok. 1920 roku:
poeci „apokalipsy spełnonej”: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz
Gajcy, Andrzej Trzebiński, Tadeusz Borowski,
Zdzisław Stroiński.

Z cech poezji:






- traktowała o apokalipsie wojennej;
- podejmowała temat pokolenia, którego młodość przypadła na
czas wojny;
- była próbą „odrealnienia” świata – ucieczki od koszmaru
rzeczywistości;
- zawierała katastrofizm, przeczucie śmierci;
- wizyjna, głęboko metaforyczna – zwłaszcza u Baczyńskiego.
Tadeusz Różewicz

Powojenne tomiki wierszy poezji Tadeusza Różewicza:

1947 – Niepokój
1948 – Czerwona rękawiczka




Wiersze powojenne Różewicza są poetyckim zapisem czasów
wojny i jej skutków.
Wojna urasta do potęgi siły niszczącej ład: moralny i kulturowy.
Człowiek przeżył, „ocalał”, jest jednak okaleczony psychicznie.
To poezja „ściśniętego gardła; „zaczadzona śmiercią”.
Lata 1956-1968




Lata 1956-1968:
to okres wyzwolenia się literatury spod reżimu narzuconego przez
socrealizm.
Po pozornym jednak rozluźnieniu nastąpi później okres kolejnych
ograniczeń wypowiedzi twórczej, tym razem przez cenzurę
socjalistycznej władzy. Początkowe lata okresu to krytyka
bezmyślnego poddania się wymogom socrealizmu, który
pozostawał bez związku z potrzebami twórczymi i indywidualną
wypowiedzią języka sztuki.
Literatura polska może teraz korzystać z kontaktów z prądami
literatury światowej, chociaż nie obywa się tutaj bez ograniczeń
natury politycznej.
„ nie wiesz jakie słowa i jaki kształt może błahy przechowa
zmarszczka kamienia – nie to co myślisz że tobą i nie wiesz czy
krew i kości może rzęsę wybiorą w ziemi ułożą łaskawiej gdzie
dojrzewają posągi”
(Zb. Herbert – Ołtarz)
Rok 1956

Rok 1956 to czas debiutu młodego pokolenia artystów skupionego
wokół warszawskiego pisma “Współczesność”, którego nazwa
określa także nazwę pokolenia twórców.

Należą do niego poeci: Stanisław Grochowiak, Władysław
Terlecki, Aleksander Minkowski, Marek Nowakowski, Marek
Hłasko, Ireneusz Iredyński, Edward Stachura,Miron Białoszewski,
Zbigniew Herbert, Jerzy Harasymowicz.

Ważne zjawiska w polskiej liryce po 1956 roku:
turpizm
Stanisław Grochowiak
lingwizm
Miron Białoszewski
neoklasycyzm
Czesław Miłosz
Zbigniew Herbert
Wisława Szymborska
Rok 1956: c. d.

Rok 1956 to okres wyzwolenia się literatury spod reżimu
narzuconego przez socrealizm.

Rok 1956 to czas debiutu młodego pokolenia artystów skupionych
wokół warszawskiego pisma pisma „Współczesność” obejmująca
twórców urodzonych w latach 1930-1935.

Starsi debiutanci „Współczesności” to: Zbigniew Herbert, Miron
Białoszewski, Jerzy Harasymowicz, Stanisław Czycz, Bohdan
Drozdowski.

Twórczość poetycka okresu jest bardzo różnorodna.
Rok 1968 – Nowa Fala

Rok 1968: Pokolenie poetyckie 1968: zwane – Nowa Fala:
zaznacza się w naszej literaturze ożywieniem środowisk
twórczych. Rozpoczyna swoją działalność wiele grup poetyckich
skupionych w ważniejszych ośrodkach akademickich Polski.
Należeli do nich twórcy urodzeni przed rokiem 1939 (na krótko
przed wybuchem wojny) lub podczas wojny oraz krótko po 1945
roku. Dążyli do wyrażenia, zamanifestowania swojej odrębności
artystycznej. Na przestrzeni lat siedemdziesiątych zaistniało około
sześćdziesięciu grup poetyckich.

Pokolenie 1968 – Nowa Fala – to grupa młodych twórców, których
łączy czas debiutów ściśle związany z wydarzeniami politycznymi
powojennej Polski: marzec 1968 i grudzień 1970 – wówczas to
rzeczywistość totalitarnego państwa odsłoniła przed nimi swe
prawdziwe oblicze.
Pokolenie 1968
Twórców „Pokolenia 1968” łączyła też opozycja wobec liryki lat
sześćdziesiątych,atakowali twórców za:
- - tematyczną ucieczkę od problemów rzeczywistości i konformizm;
- nadmierne skonwencjonalizowanie stylu poetyckiego;
- - metaforyczność i aluzyjność;
- - estetyzm.
 Najważniejsze to:
- Orientacja Poetycka Hybrydy z Warszawy – K. Gąsiorowski,
M. Bordowicz, Jerzyna.
- Agora z Wrocławia – L. Herbst, J. Jastrzębski.
- Teraz z Krakowa – A. Zagajewski, J. Kornhauser, T. Nyczek.
- Wymiary z Torunia – E. Kruk, B. Kubicki.
Indywidualnie pojawili się: S. Barańczak, E. Lipska, R. Wojaczek,
J. Baran , R. Krynicki, A. Zagajewski, J. Markiewicz, K. Karasek
i inni.
Pokolenie 1968: c. d.
Źródła inspiracji „pokolenia 68”:
- lingwizm lat sześćdziesiątych;
- II Awangarda XX-lecia międzywojennego (T. Peiper);
- ekspresjonizm;
- romantyzm.
Domagano się:
- twórczości zaangażowanej w problemy rzeczywistości;
- ”postawa interwencyjna”: wypowiadania prawdy o stanie
świadomości społecznej – mówienie wprost o rzeczywistości;
- wiarygodnego utrwalania doświadczeń i konfliktów
współczesności;
- zerwania z fałszującym ludzką świadomość językiem oficjalnej
propagandy politycznej; ośmieszano ów język, ukazując jego
manipulacyjny charakter;
- neolingwizm: materią poezji język, gra słów, język mediów.















Nazwa pokolenie '76

Nazwa pokolenie '76 odnosi się do chwili debiutu twórców
urodzonych w 50., którzy zaczęli pisać w momencie powstania
niezależnego obiegu wydawniczego.
Do tej formacji ideowej zalicza się między innymi:
Jana Polkowskiego, Bronisława Maja, Tomasza Jastruna,
Antoniego Pawlaka czy Pawła Huelle.
Tematyką ich utworów były najczęściej problemy podjęte
wcześniej przez Nowofalowców, nawiązujące do współczesnego
klasycyzmu, na przykład konfrontowanie miejsca człowieka
w świecie z zagadnieniami politycznymi.
Lata 80-90te






Lata 80-90te
Dekada lat osiemdziesiątych to wyraźnie zaznaczający się
podział literatury na tzw. dwa obiegi, oficjalny i nieoficjalny (drugi).
Z powodu stanu wojennego nasiliła się cenzura i tym samym
ingerencja państwa w twórczość kulturalną i literacką.
Cały ten okres odbija się na literaturze wprowadzając doń
elementy politycznej walki z reprezentantami władzy
socjalistycznej.
Pojawia się także nurt pamiętnikarski i dokumentacyjny
poświęcony ważnym dla narodu faktom świeżej historii kraju.
W drugim obiegu pojawiają się dzieła pisarzy emigracyjnych
i sprzyjających ruchowi Solidarności, który wreszcie w 1989
doprowadzi do upadku PRL-u.
Wielkie indywidualności poezji polskiej

Wielkie indywidualności polskiej poezji:

Czesław Miłosz – noblista roku 1980;

tematyka poezji:
- etyka: proponuje najwyższe moralne wartości, lecz ludzki błąd
traktuje jako rzecz naturalną;
- Litwa: kraj dzieciństwa – obiekt tęsknoty i mitologizacji;
- poezja: ma być ocaleniem wartości etycznych, stróżem
moralności, obrońcą skrzywdzonych, poezja nie może odizolować
się od prawdy swoich czasów;
- przeszłość: dorobek kultury i literatury ludzkości często jest
przedmiotem nawiązań i refleksji poetyckiej;
- pejzaże: piękno natury (Litwa, Włochy, Francja, USA).
Wielkie indywidualności poezji polskiej


Wisława Szymborska – noblistka roku 1996;
tematyka poezji:
- zagadnienia wielkiej filozofii – wypowiedziane w prostej poezji;
- tematy historyczne;
- natura – człowiek – czas;
- ewolucja i miejsce człowieka w łańcuchu istnień;
- poezja – jej poetyckie definicje;
- liryka o charakterze intelektualnym i moralistycznym;
- skupiona głównie na analizie sytuacji egzystencjalnej człowieka,
kruchości i przypadkowości życia ludzkiego;
- przeciwstawia trwałą wartość osiągnięć człowieka jako twórcy
kultury;
- obrona indywidualnej wyobraźni i wrażliwości przed dominującym
w XX w.odpersonalizowanym myśleniem i odczuwaniem;
- forma wypowiedzi poetyckiej, odznaczającą się lapidarnością
i wyrafinowaną prostotą, dyskrecją emocjonalną, a zwłaszcza
mistrzowskim operowaniem konceptem poetyckim, często bliskim
paradoksu i ironii.
Lata dziewięćdziesiąte

Lata dziewięćdziesiąte to czasy nowej generacji ludzi, którzy nie
pamiętają ani II wojny światowej, czasów Polski Ludowej i stanu
wojennego. W dobie rozwoju kapitalizmu w Polsce nowe
pokolenia zapewne będą miały własne problemy do rozwiązania,
a literatura przybierze inne oblicze. Zawsze jednak będzie to
polska literatura narodowa, to znaczy wyrosła z polskich umysłów
i z polskiej kultury, na której straży nieprzerwanie stoi.

„Pokolenie bruLionu” – czasopismo literackie i kulturalne,
ukazujące się do 1986 do 1999r. Jego redaktorem naczelnym
przez cały czas ukazywania się był Robert Tekieli. Początkowo
poświęcony zagadnieniom literackim i promowaniu nowego
pokolenia pisarzy i poetów (zwanego potem często "formacją
brulionu"). Z czasem zaczął się zwracać w stronę zjawisk
społecznych, kulturowych i politycznych początku lat 90.,
zwłaszcza tzw. kultury alternatywnej (feminizm, multimedia,
techno, cyberpunk itp.)
Lata dziewięćdziesiąte: c. d.



Po zmianie światopoglądu Roberta Tekieli (redaktor naczelny)
anarchistyczny ton pisma zmienił się na bardziej konserwatywny,
związany z katolicyzmem. Doprowadziło to do stopniowego
spadku zainteresowania u pozostałych członków redakcji i końca
ukazywania się brulionu.
Publikowali w nim: przedstawiciele zwani często „pokoleniem
bruLionu”, a których debiut przypadł po 1989r.: Marcin Świetlicki,
Krzysztof Koehler, Marcin Baran, Jacek Podsiadło, Marcin
Sendecki, Jarosław Klejnocki.
Podstawową cechą ich poezji był bunt przeciw romantycznie
pojmowanemu posłannictwu literatury, odejście od metafizyki,
wzniosłości i poezji obywatelskiej, którym przeciwstawiali
anarchizm, banalność, prowokację, codzienność. Z czasem
zaczęli opisywać także zjawiska społeczne, kulturowe i polityczne
lat 90., zwłaszcza tak zwanej kultury alternatywnej.
Lata dziewięćdziesiąte: c. d.


Tworzywem literackim pokolenia brulionu stała się między innymi
biografia artysty oraz jego ciało, ponieważ nie ufało ono słowu
bez zbadania go w kontekście doświadczeń autora.
Twórcy sięgali po środki ekspresji wywodzące się z mowy
potocznej. Niektórzy, jak Krzysztof Kohler, zajęli się opisem
odwołań kulturowych, nawiązywali do poezji staropolskiej
i klasycyzmu lat 60.
Z kolei Marcin Baran czy Marcin Świetlicki wyrażali bunt wobec
schematyzacji oraz fałszu, obecnego w komunikacji
międzyludzkiej czy stereotypowych opiniach.
W obrębie tzw. "pokolenia bruLionu" ("tak zwanego" - bo jednak
wewnętrzne zróżnicowanie estetyczne tej formacji jest dość
znaczne) da się wyodrębnić co najmniej trzy istotne nurty
artystyczne: klasycyzujący, o'harystyczny (od nazwiska
amerykańskiego poety Franka O'Hary) oraz awangardowy.
Lata dziewięćdziesiąte: nurt o*harystyczny

* nurt o'harystyczny:
Najwyrazistsze indywidualności twórcze to z pewnością:
Marcin Świetlicki (uważany dość powszechnie za czołowego
"młodego" poetę polskiego)
oraz Jacek Podsiadło - obaj łączeni z opcją "o'harystyczną" (czyli
Taką koncepcją poezji, która akceptuje potoczność i codzienność
doświadczenia ludzkiego jako punkt wyjścia literatury), która bywa
Też nazywana "barbaryzmem" (dla jej obcesowości i bezpośredniości
w formach wyrazu).
Wiersze Świetlickiego (np. tomiki: "Zimne kraje"; "Pieśni profana"),
inspirowane amerykańską "szkołą nowojorską" oraz osobowościami
artystycznymi Franka O'Hary i Johna Ashbery'ego, stanowią
intrygujący zapis samotności egzystencjalnej, powikłań uczuć
i emocji.
Lata dziewięćdziesiąte: nurt o*harystyczny: c. d.

To poezja buntu wobec świata, który oferuje człowiekowi przede
wszystkim rozmaite odcienie cierpienia i duchowego dyskomfortu.
Znamienne, że dla zintensyfikowania swego przesłania Świetlicki
sięga po rockowe środki wyrazu jako lider muzycznej grupy
"Świetliki".

Poezja Podsiadły zaś (np. tomiki: "Arytmia"; "Dobra ziemia dla
murarzy") to wyrastające z pacyfizmu anarchistycznego
przesłanie o wolności jednostki ludzkiej w doświadczaniu przygód
życia; przesłanie pełne jednoczesnej afirmacji, kontemplacji
przyrody, krytyki cywilizacji technologicznej i poszukiwań religijnoteologicznych.
Lata dziewięćdziesiąte: nurt o*harystyczny: c. d.

Inni interesujący poeci tego nurtu to także np. Miłosz Biedrzycki,
Dariusz Sośnicki czy Karol Maliszewski (jednocześnie
nadzwyczaj płodny i błyskotliwy krytyk literacki towarzyszący
rówieśnikom oraz dopiero co debiutującym poetom swymi
rozpoznaniami interpretacyjnymi).

"O'haryści" nie unikają refleksji społecznej - wiele można
dowiedzieć się z ich poezji o przemianach w kulturze i życiu
w Polsce końca wieku, po odejściu komunizmu.
Czynią to jednak dyskretnie, podkreślając konieczność
sceptycznego stosunku człowieka do rzeczywistości.
Lata dziewięćdziesiąte: nurt klasycyzujący




* nurt klasycyzujący:
Poeci nurtu klasycyzującego nie wyrzekają się refleksji nad
współczesnością, jednak czynią to poprzez takie formuły
poetyckie, które klarownie nawiązują do tradycji literackokulturowej (polskiej i europejskiej).
Liczna jest grupa pisarzy, którzy szukają inspiracji w baroku, jako
że powikłanie i chaotyczność naszych czasów przypominają
nieco sytuację kultury europejskiej XVII wieku.
Do polskiej barokowej liryki metafizycznej (eksponującej motyw
vanitas, zafascynowanej fenomenem życia ludzkiego
w perspektywie umierania) nawiązuje Eugeniusz TkaczyszynDycki "Nenia i inne wiersze"; "Liber mortuorum"; subtelną poezję
religijno-medytacyjną uprawia pisarz i badacz literatury Krzysztof
Koehler "Na krańcu długiego pola„.
Lata dziewięćdziesiąte: nurt klasycyzujący: c. d.


Do dziedzictwa poezji Rilkego i klasycystów francuskich sięga
Marzanna Bogumiła Kielar "Sacra conversazione", by poddać
świat uważnemu, sprowadzonemu do detalicznej obserwacji,
opisowi.
Inni ciekawi poeci tego nurtu to: Andrzej Stasiuk (znany bardziej
jako prozaik), Artur Szlosarek, Anna Piwkowska. Poeci nurtu
klasycyzującego mają godnych poprzedników wśród urodzonych
w latach pięćdziesiątych, z których najciekawszymi wydają się
Bronisław Maj "Światło" oraz Zbigniew Machej "Legendy
praskiego metra".
Wypada też wspomnieć o twórcach, których poetyka
i zamierzenia artystyczne sytuują ich na przecięciu obu nurtów,
o'harystycznego i klasycyzującego. Być może zresztą synteza
obu opcji lirycznych, obecna w ich tekstach, da w przyszłości
najciekawszy efekt.
Mowa tu o Marcinie Baranie "Zabiegi miłosne", "Sprzeczne
fragmenty"; Jarosławie Klejnockim "Okruchy", "Mr. Hyde" czy
Jarosławie Mikołajewskim "Mój dom przestały nawiedzać duchy".
Lata dziewięćdziesiąte: nurt awangardowy



* nurt awangardowy:
Natomiast nurt awangardowy młodej poezji to twórcy oddający
się parnasistowskim, elitarnym grom i eksperymentom,
uprawiający poezję intelektualno-estetyzującą, wymagającą od
odbiorców głębokiej kultury literackiej.
Należy wymienić tu przede wszystkim Andrzeja Sosnowskiego
„Życie na Korei", "Konwój", "Opera"; Tadeusza Pióro "Okęcie",
Andrzeja Niewiadomskiego "Prewentorium".
Poeci tzw. "pokolenia bruLionu" starają się w rozmaity sposób
dać obraz współczesnej wrażliwości.
Lata dziewięćdziesiąte: co łączy całą formację?

Co łączy całą formację?

Z pewnością dystans (a może nawet nieufność) wobec życia
zbiorowego manifestującego się poprzez działania stricte
polityczne,
zgoda na dwuznaczny (więc świadomy i tym samym przesycony
poczuciem ambiwalencji) flirt z kulturą masową (muzyka
rockowa, film, świat reklam i komercji),
sięganie po repertuar środków ekspresji mających swe źródło
w mowie potocznej ("mowie ulicy"),
inspiracje kontrkulturą lat sześćdziesiątych,
a także silne poczucie generacyjnej wspólnoty opartej na
integrujących tę zbiorowość doświadczeniach historycznych
(stan wojenny, przełom "wolnościowy" końca lat
osiemdziesiątych).




Podsumowanie epoki:
Podsumowanie epoki:
Charakterystyka literatury współczesnej skłania do wniosków,
iż jest to twórczość niezwykle bogata gatunkowo i tematycznie.
Zawiera w swoim dorobku dzieła poetyckie, prozatorskie
i dramatyczne kolejnych pokoleń twórców, których nie da się ująć
w jednobrzmiące ramy ideowe po roku 1956.
Nie ma bowiem jednego dominującego prądu artystycznego, jest
ich różnorodność.
Poeci współcześni tworzą dzieła różne stylistycznie, wiersz wolny
pozwala na korzystanie z całego dotychczasowego dorobku
tematycznego i formalnego stworzonego wcześniej, ale też
powstają dzieła nowatorskie w swej formie i stylu.
 Nie są obce poetom współczesnym tendencje rozwojowe filozofii
światowej z egzystencjalizmem i psychoanalizą jako dorobkiem
myśli człowieka XX wieku, ale nie są one obce i prozaikom czy
dramaturgom.

Podsumowanie epoki: c. d.
Bogactwo literatury najlepiej omawiać podczas analizy konkretnej
twórczości kolejnych poetów i pisarzy, którzy niejednokrotnie
wnoszą do niej całkiem nowe odkrywcze wartości.
Ich mnogość nie pozwala się ująć na razie w jednolite ramy.
Być może za kilkadziesiąt lat historycy literatury sklasyfikują tę
twórczość i nazwą epokę jakimś jednorodnym mianem, podobnie
jak to miało miejsce w epokach wcześniejszych.
Liryka współczesna:
„Z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie. Dwie tylko: poezja i dobroć
... i nic więcej.”
(C. K. Norwid)
“We wszelkiej poezji istnieje coś, co musi zostać niewytłumaczalne.”
(Eliot)
Nurty poezji współczesnej

Nurty poezji współczesnej:

- nurt lingwistyczny (Miron Białoszewski);
- nurt turpistyczny (Stanisław Grochowiak);
- noeklasycyzm (Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz);
- noelingwizm (Stanisław Barańczak);
- poezja kobieca (Halina Poświatowska, Wisława Szymborska);
- poezja „franciszkańska” ks. Jana Twardowskiego.





Rodowody poezji współczesnej: (od lat międzywojennych)



awangardowy;
skamandrycki;
klasyczny.