Transcript Aksionet e zakonshme

MF II
1
• Vlera ne kohe e parase. Sqaro vleren aktuale dhe vleren aktuale neto?
• Vlera ne kohe e parase eshte nje nga konceptet kyqe te firmes. Koncepti i parase ka
koncepte te shumta. Ai luan nje role te zakonshem ne financa, sepse mundeson
shfrytezimin alternativ dhe te volishem te kapitalit ne kushte kur vendimet merren
sot, kurse rezultatet apo pasojat shifen pas me shume vitesh. Njohja e e vleres ne
kohe te parase eshte kusht i domosdoshem per te kuptuar procesin e zgjedhjes se
investimeve afatgjata.
• Vlera e parase per shume arsye varet nga koha ne te cilen ndodh rrjedhja e saj.
Keto arsye jane: Inflacioni, Risku, Preferencat e konsumit individual, Kostoja
opportune.
• Vlera aktuale e nje euro – llogaritja e vleres se ardhshme jep pergjigjje ne pyetjen:
Sa do te ishte vlera e ardhshme e x eurove te investuara sot me norm ate caktuar
interesi (i). Marresi i vendimeve financiare nuk ballafaqohet vetem me kete pyetje.
Para tij shpesh shtohet pyetja e kundert. Sa do te jete barazvlera e sotme e nje
shume (FV) te ardhshme, ose me konkretisht me cka do te jete e barabarte sot nje
shume te cilen do ta fitojm pas disa vjeteve. Pra, sa eshte e tanishme (present)
(PVo) e nje vlere te ardhshme (P).
• Vlera aktuale = vlera e ardhshme / 1 + norma e aktualizimit.
• Metoda e vleres aktuale neto te buxhetimit te kapitalit percakton vleren aktuale te
parase nga nje investim dhe zbret nga kjo vlere aktuale koston e investimit.
Diferenca eshte vlera aktuale neto.
• Metoda e vleres aktuale neto (NPV) nenkupton qe ndermarrja te percaktoje vleren
aktuale qe e kane vleren aktuale neto positive. Ne qofte se dy projekte e
perjashtojne njera tjetre atehere do te zgjedhe ate projekt vlera aktuale neto e te
cilit eshte me e madhe.
2
• Globalizimi? Kosto e interesit, kosto e kapitalit?
• Globalizimi sot po luan nje role mjafte te rendesishem
duke perfshire te gjitha aspektet e nje vendi, qasja ne
tregje te reja , efiqenca e prodhimit, qasja ne resurse te
reja, reduktimi i pengesave politike dhe qeveritare,
diversiteti, qasja ne teknologji, konsiderata e
tatimeve/taksave.
• Ne manaxhmenti financiar nderkombetar hyjne:
• Marrëveshja e përgjithshme mbi tarifat dhe tregtinë
(GATT) 1947
• FMN – 1947
• Bashkimi Evropian
• Marrëveshja e Mastrihtit 1993
• Asociacioni i tregut të lirë evropian (EFTA)
• Traktati i tregtisë së lirë të shteteve të amerikës veriore
(NAFTA).
3
• Dividenda? Faktoret qe ndikojne ne dividend? Faktoret e tjere
praktike qe ndikojne ne vendimet mbi dividend?
• Pronari i suksesshem duhet te vendose se cfare do te beje me
fitimin te cilin e ka krijuar. Nje zgjidhje eshte qe ate ta investoje ne
biznes per te blere toke dhe pajisje,t’i zgjeroje rezervat dhe te
punesoje punetore te rinje. Alternative tjater mund te jete qe ai t’i
terheqe keto fonde nga biznesi dhe ti investoje tjeter kund, te
bleje aksione dhe obligacione, te bleje nje biznes te ri ose t’i qoje
dem ne ndonje loje fati. Firmat dhe aksionaret ballafaqohen ne
nevojen e marrjes se vendimeve per perdorimin e fitimit te
bizneseve te tyre. Ata duhet te vendosin se a do te mbahen fondet
e fituara ne biznes apo do te paguhen jashte per aksionaret, ne
forme dividendi.
• Faktoret te cilet ndikojne ne dividente jane: kostoja me emetimit,
kostot e transaksionit, tatimet, efektet e klienteles, kostoja e
agjensise, teoria e pritjes.
• Faktoret tjere praktike te vendimit mbi dividendin jane : ligjet,
pozita e likuiditetit, qasja ne tregun e kapitalit, nevoja per kontinflacionin, pozita tatimore e aksionit mbajtes, parashikimi.
4
• Modeli CAPM te riskut dhe kthimi?
• Modeli i vleresimit te aktiviteteve te kapitalit CAPM eshte metode per te
matur riskun e nje letre me vlere nepermjet matjes se bashkevariances se
zoterimeve qe perbejne nje portofolie. CAPM pohon se i vetmi rrezik i
vleresuar nga investitoret potencial eshte risku sistematik, sepse eshte ky i
vetmi risk i cili nuk mund te shmanget nepermjet diversifikimit. CAPM
nenkupton se te gjithe investitoret do te mbajne nje portofolio te tregut
duke kerkuar qe premium i riskut te jete potencial me boten e tregut.
• Kthimi i pritur nga nje leter me vlere = norma pa risk + beta X (kthimi i pritur
nga tregu – norma pa risk)
• Qellimi themelor i nje firme eshte rritja e vleres se tregut te kapitalit
aksionar. Ajo detyron firman qe gjate punes se saj, te zbatoje ate praktike e
cila do te rrise vleren e aksioneve. Modeli i vleresimit te aktiviteteve te
kapitalit CAPM inkuadron konceptin Beta me te cilin matet risku si relacion
ndermjet levizjeve te nje letre specifike me vlere dhe levizjeve te tregut te
pergjithshem te letrave me vlere. Sipas ketij modeli CAPM norma e pritur e
kthimit nga nje projekt eshte e barabarte me:
• 1. Me normen e kthimit pa risk,
• 2. Me riskun sistematik te investimit dhe
• 3. Me premine e pritur te riskut nga portofolio e tregut per te gjithe letrat
me vlere me risk.
5
• Struktura e kalitalit, teoria e struktures se kapitalit, dhe
struktures optimale. Metodat qe ndikojne ne te?
• Kostoja e kapitalit eshte nje nderlidhje ndermjet struktures se
aseteve te firmes dhe struktures financiare. Prandaj aplikimi i
normave te brendshme te kthimit, vleres aktuale neto ose te
indeksit te propabilitetit shprehet drejtperdrejte ne strukturen e
aseteve permes procesit te vleresimit te projektit.
• Teoria e struktures se kapitalit te nje firme, si shprehje e fondeve
afatgjata te saj ka prejardhjen nga dy burime:
• a) kapitali borxh dhe
• b) kapitali vet.
• Struktura optimale e kapitalit duhet te qelloje balancen ndermjet
riskut dhe kthimit dhe ta maximizoje cmimin e aksioneve te firmes.
Ekzistojne dy qasje te struktures se kapitalit:
• 1. Qasja tradicionale dhe
• 2. Qasja e Modiglianit dhe Millerit.
• Metodat qe ndikojne ne te jane EBIT – qe tregon analizen e
mardhenieve ndermjet fitimit para tatimit dhe interesave dhe EPS
– fitimi per nje aksion.
6
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Burimet e manaxhmentit financiar, sqaroni perparesite dhe te metat per secilen vec e vec?
Burimet e menaxhmentit financiar jane: aksionet e zakonshme, aksionet e preferuara,
obligacionet dhe letrat me vlere te konvertueshme.
Fianancimi me aksione te zakonshme – pronesia, vlera nominale, maturia, trajtimi fiskal,
dividendi, e drejta e votimit.
Metoda e rritjes se financimit me aksione te zakonshme – fitimi i pashperndare, e drejta e
emetimit, emetimi i aksioneve per publikim.
Perparesite e aksioneve te zakonshme si burim i financimit:
Aksionet e zakonshme nuk permbajne shpenzime fikse, dividendi paguhet vetem kur
realizohet fitimi,
Firma nuk ka detyrim kthimi te aksioneve te zakonshme, perderisa firma te mos ndikoje ne
likuidim,
Aksionet sherbejne si garanci per kreditoret: shitja e tyre rrit kapacitetin e shoqerise per te
marre borxhe,
Aksionet e zakonshme shiten me lehte sasa obligacionet.
Te matat e aksioneve te zakonshme si burim i financimit:
Dividendet e aksioneve te zakonshme si burim i financimit se rritjes se tatimit, sic
praktikohet tek perllogaritja e interesave te obligacioneve, ose borxhit tjeter,
Shpenzimet me te larta, qe lidhen me nenshkrimin dhe tregtimin e aksioneve te zakonshme
ne krahasim me titujt tjere,
Kostoja e aksioneve te zakonshme eshte me e larte nga ajo e borxhit,
Shitja e aksioneve te zakonshme shton te drejten e kontrollit te firmes nga aksionaret qe
futen ne shoqeri, edhe pse pronaret egzistues mund te mos jene te kenaqur ta ndajne
kontrollin e shoqetise me te tjeret.
7
• Aksionet e preferuara – perdorimi, vlera nominale, dividend,
cmimi, risku.
• Perparesite e aksionit te preferuar si burim financimi:
• I ofron investitorit nje fluks fiks te ardhurash,
• U jape aksionmbajtesve nje te ardhure me te qendrueshme ne
krahasim me aksionet e zakonshme,
• Aksionet e preferuara kane perparesi ndaj atyre te zakonshem ne
rastin likuid te firmes,
• Te metat e aksionit te preferuar si burim financimi:
• Ak. preferuar, sic do leter me vlere me te ardhura fikse, nuk ofron
mbrojtje nga inflacioni,
• Ak. preferuar, synon te jete me vlere me te ardhura fikse, nuk
ofron letra tjera me vlere,
• Produktiviteti qe ofron ak. preferuar nuk eshte i mjaftueshem per
te justifikuar riskun,
• Luhatja e cmimit te tregut eshte me e madhe se ajo e
obligacioneve shtese,
• Ne krahasim me obligacionet, perqindja e kthyeshmerise te
aksioneve te preferuara eshte me e ulet.
8
• Obligacionet – ob. e garantuara, ob. e pagarantuara, ob.
shteterore, ob. e pjesmarresve, euroobligacionet, ob. e
konvertueshme, ob. me warrant.
• Perparesite:
• Sigurojne te ardhura fikse, kane perparesi ne fitim,
• Kostoja e ketij borxhi eshte e caktuar me pare,
• Pagesa e interesit te borxhit zbritet per efekte fiskale,
• Borxhi ka zakonisht nje skadence te parcaktuar me saktesi,
• Mangesite a aplikimit te obligacioneve si burimi i fianancimit:
• Pamundesine e perballimit te borxhit, si kosto fikse, ne rast se
kompe. nuk realizon fitim. Kjo mund te coje ne falimentim.
• Afatin e maturimit i cili obligon manaxhmentin financiar te
siguroje rendin e amotrizimit, ne menyre qe te perballopje
shlyrjen e detyrimeve,
• Afatin e gjate te borxhit i cili nenkupton edhe risk me te larte.
9
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Diversifikimi ne kombinim me aksionet e zakonshme, te preferuara dhe obligacionet, perparesite dhe te
metat e tyre?
Diversifikimi eshte proces i zvoglimit te riskut perms formimit te portofolies se fondeve me kthim te koreluar ne
forme imperfekte. Njohja e riskut te portofolies eshte e lidhur ngushte me diversifikimin, i cili nenkupton
ndertimin e nje portofoilo te kombinuar aktivisht me korelacion qe qojne ne reduktimin e riskut. Kjo portofolio
aktivisht perbehet nga:
Active te koreluara pozitivisht,
Active te koreluara negativisht,
Active te pakoreluara.
Aksionet e zakonshme –ne aksionet e zakonshme bejne pjese: pronesia, vlera nominale, maturia, trajtimi
fiskal, dividendi, e drejta e votimit.
Perparesite e aksioneve te zakonshme si burim i financimit:
Aksionet e zakonshme nuk permbajne shpenzime fikse, dividendi paguhet vetem kur realizohet fitimi,
Firma nuk ka detyrim kthimi te aksioneve te zakonshme, perderisa firma te mos ndikoje ne likuidim,
Aksionet sherbejne si garanci per kreditoret: shitja e tyre rrit kapacitetin e shoqerise per te marre borxhe,
Aksionet e zakonshme shiten me lehte sasa obligacionet.
Te matat e aksioneve te zakonshme si burim i financimit:
Dividendet e aksioneve te zakonshme si burim i financimit se rritjes se tatimit, sic praktikohet tek perllogaritja e
interesave te obligacioneve, ose borxhit tjeter,
Shpenzimet me te larta, qe lidhen me nenshkrimin dhe tregtimin e aksioneve te zakonshme ne krahasim me
titujt tjere,
Kostoja e aksioneve te zakonshme eshte me e larte nga ajo e borxhit,
Shitja e aksioneve te zakonshme shton te drejten e kontrollit te firmes nga aksionaret qe futen ne shoqeri, edhe
pse pronaret egzistues mund te mos jene te kenaqur ta ndajne kontrollin e shoqetise me te tjeret.
10
• Aksionet e preferuara – perdorimi, vlera nominale, dividend,
cmimi, risku.
• Perparesite e aksionit te preferuar si burim financimi:
• I ofron investitorit nje fluks fiks te ardhurash,
• U jape aksionmbajtesve nje te ardhure me te qendrueshme ne
krahasim me aksionet e zakonshme,
• Aksionet e preferuara kane perparesi ndaj atyre te zakonshem ne
rastin likuid te firmes,
• Te metat e aksionit te preferuar si burim financimi:
• Ak. preferuar, sic do leter me vlere me te ardhura fikse, nuk ofron
mbrojtje nga inflacioni,
• Ak. preferuar, synon te jete me vlere me te ardhura fikse, nuk
ofron letra tjera me vlere,
• Produktiviteti qe ofron ak. preferuar nuk eshte i mjaftueshem per
te justifikuar riskun,
• Luhatja e cmimit te tregut eshte me e madhe se ajo e
obligacioneve shtese,
• Ne krahasim me obligacionet, perqindja e kthyeshmerise te
aksioneve te preferuara eshte me e ulet.
11
• Obligacionet – ob. e garantuara, ob. e pagarantuara, ob.
shteterore, ob. e pjesmarresve, euroobligacionet, ob. e
konvertueshme, ob. me warrant.
• Perparesite:
• Sigurojne te ardhura fikse, kane perparesi ne fitim,
• Kostoja e ketij borxhi eshte e caktuar me pare,
• Pagesa e interesit te borxhit zbritet per efekte fiskale,
• Borxhi ka zakonisht nje skadence te parcaktuar me saktesi,
• Mangesite a aplikimit te obligacioneve si burimi i fianancimit:
• Pamundesine e perballimit te borxhit, si kosto fikse, ne rast se
kompe. nuk realizon fitim. Kjo mund te coje ne falimentim.
• Afatin e maturimit i cili obligon manaxhmentin financiar te
siguroje rendin e amotrizimit, ne menyre qe te perballopje
shlyrjen e detyrimeve,
• Afatin e gjate te borxhit i cili nenkupton edhe risk me te larte.
12
• Aksionet e preferuara dhe nen-ndarjet?
• Perdorimi – per dallim nga aksionet e zakonshme, aksionet e
preferuara perdoren me pak ne financimin me kapitalin e pronarit.
Aksionet e preferuara kane nje pretendim me te larte mbi
dividendet dhe pasurite sesa aksionet e zakonshme.
• Vlera nominale – aksionet e preferuara kane nje vlere nominale e
cila percakton Shumen me te cilen shoqeria u detyrohet
aksionareve te preferuar ne rast likuidimi. Dividend i aksioneve te
preferuara caktohet ne perqindja mbi vleren nominale.
• Dividendi – aksioni i preferuar paguan nje dividend fiks. Dividend
paguhet nga fitimi i firmes. Ne qofte se firma nuk e paguan
dividenden, sepse nuk ka fitim, atehere dividend i aksionit te
preferuar eshte nje borxh i prapambetur.
• Çmimi – çmimi ose vlera e aksionit te preferuar varet nga dividend
dhe produktiviteti i kerkuar per te nxitur investitoret te blejne
aksione.
• Risku – aksionaret e preferuar terheqin investitoret qe deshirojn te
marrin me pak rrezik sesa qe e marrin mbajtesit e aksioneve te
zakonshme.
13
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Opsionet?
Opsionet – investitoret nuk merren vetem me blerjen dhe shitjen e letrave me vlere,
nepermjet burses ata, po ashtu mund te blejne te drejten (por jo edhe obligimin) per te
blere dhe per te shitur letra te veqanta me vlere me cmime te paracaktuara, para dates se
shpallur.
Opsionet, pra permbajne disa elemente, prej te cilave me te rendesishme jane:
Cmimi me te cilin aktivi financiar mund te jete blere, i cili njihet si cmim i goditur,
Daten deri ne te cilen opsioni eshte i vlefshem. Nese opsioni nuk ushtrohet deri ne ata date
atehere ai opsion eshte i pavlefshem.
Llojin e pasurise per te cilen eshte krijuar opsioni.
Opsionet ne pergjithesi n dahen ne dy grupe:
Opsioni CALL – i jep investitorit te drejten per te blere nje leter te caktuar me vlere me nje
cmim te paracaktuar brenda nje afati te caktuar (opsioni Amerikan) ose nje date te caktuar
(opsioni Evropian).
Opsioni PUT – i jep zoteruesit te tij te drejten per te shitur nje aktiv (pasuri) te caktuar me
nje cmim te percaktuar, brenda nje afati te caktuar ose nje date te caktuar.
Opsioni valuator per shitje eshte vlera (in the Money) kur kursi valuator i kembimit eshte me
i vogel se cmimi i ushtrimit me cmimin actual (ate the Money) kur kursi actual i kembimit
eshte i barabarte me cmimin e ushtrimit dhe pa vlere (out the Money) kur kursi i kembimit
eshte me i madh sesa cmimi i ushtrimit.
Opsioni Amerikan – i jep investitorit mundesine per ta ushtruar ate gjate gjithe harkut kohor,
nga casti iblerjes deri ne castin e mbarimit te afatit te caktuar.
Opsioni Evropian – i jep investitorit te drejten ta ushtroje opsionin vetem ne castin e
mbarimit te harkut te caktuar kohore.
Vlera e opsionit per blerje = cmimi i tregut te aksionit – cmimi i ushtrimit te opsionit
14
• Kohezgjatja e ciklit te kapitalit punues?
• Kohëzgjatja e ciklit të kapitalit punues – perbehet nga
cikli operativ dhe cikli i parase. Aktiviteti i firmes fillon
me blerjen e rezervave te lendes se pare (LP) dhe te
materialit, te cilat perdoren ne procesin e prodhimit.
Prodhimi i rezulton ne punen ne proces dhe perfundon
me produkte dhe sherbime te gatshme (PG).
• Kohezgjatja e ciklit operativ perfshin kohen e
pergjithshme gjate te ciles nevojitet financimi i firmes
per kryrjen e aktiviteteve te saj prodhuese/sherbuese.
Cikli i parase eshte pjese e ciklit operativ, i cili duhet te
financohet ne firme.
• Faza e pare – eshte huazimi, faza e dyte – blerja, faza e
trete – shitja e produkteve dhe sherbimeve, faza e
katert – kolektimi i parase se gatshme dhe faza e peste
– ripagesat ndaj kreditoreve.
15
•
• Vija e sigurise se tregut?
• SML – perfaqeson relacionin midis riskut te matur
perms Betes dhe norms se kthimit te pritshem te cdo
letre me vlere. Ne nje gjendje te ekuilibrit te tregut
lidhja e cila egziston ndermjet norms se kthimit te cdo
letre me vlere dhe riskut te saj sistematik, llogaritur
sipas koeficientit Beta eshte lieneare. Kjo te jep te
nenkuptosh se egziston nje lidhje funksionale ndermjet
kthimit mesatar dhe riskut per cdo leter me vlere.
• Si rezultat i kesaj letre shihet se kjo leter me vlere do te
jete terheqese per investitoret perderisa kthimi i pritur i
saj te mos bie ne nivel te vijes se sigurise se tregut
SML=kRF+SML-rritet ne menyre lineare me rritjen e
Betes. (kM-kRF)B.
•
16
• Plani operativ, plani financiar, plan ii shitjes, plani strategjik dhe metodat
e perqindjes se shitjes.
• Plani operativ – ofron udhezime detale per zbatimin e strategjise dhe
objektivave te firmes. Me fjale tjera, strategjia duhet te jete e arritshme dhe
e perputhshme me synimet e firmes , horizontin dhe qellimet.
• Plani financiar – per hartimin e planit financiar nevojitet te behet nje
organizim i domosdoshem i dokumentacionit dhe it e dhenave te
domosdoshme financiare. Shtimi i qellimeve eshte nje hap tjeter shume i
rendesishem i planifikimit financiar.
• Plani i shitjes – parashikimi mund te bazohet ne vleresimet e brendshme,
vleresimet e jashtme dhe nepermjet analizes se kombinuar.
• Plani strategjik – kompania fillon me formulimin e misionit, i cili ne te
shumten e resteve eshte nje version i kondensuar i planit stretegjik.
• Metodat e perqindjes se shitjes – kjo eshte nje nder metodat me te
pershtatshme per parashikin e shitjeve. Metoda e perqindjes se shitjes
eshte rruge per parashikimin financiar, e cila bazohet mbi premisat se
bilanci i gjendjes dhe pasqyra e te ardhurave varen ne pjesen me te madhe
nga shitja.
17
• Norma nominale dhe reale e interest?
• Norma reale– eshte norma nominale e interest e pershtatur me normen e
inflacionit. Norma reale eshte tregues i rritjes se pasurise reale , e shprehur
ne termat e fuqise blerese te investitorit apo te huamarresit.
• Norma reale e interest llogaritet si : 1+ norma nominale e interest /
1+norma e inflacionit -1
• Faktoret tjere qe ndikojne ne normen e interesit jane:
• Buxheti i vendit,
• Faktoret nderkombetar dhe
• Aktiviteti ekonomik.
•
• Menaxhmenti financiar dhe ai i biznesit nderkombetar?
• Ne menaxhmentin financiar eshte i rendesishem tregu nderkombetar me
qasje:
• Qasja në tregje të reja
• Efiçenca e prodhimit
• Qasja në resurese të reja
• Reduktimi i pengesave politike dhe qeveritare
• Diversititeti
• Qasja në teknologji
18
• Konsiderata e tatimeve/taksave.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Teorite e biznesit nderkombetar jane:
Teoria e avantazheve krahasuese (avantazhet ne teknologji: SHBA, Japonia, Gjermania;
avantazhet ne kosto: Xhamajka, Meksika, India, Kina)
Teoria e tregjeve te persosura
Teoria e ciklit te prodhimi.
Metodat e biznesit nderkombetar jane:
Tregtia nderkombetare;
Liçencimi
Franshizimi
Ndermarrjet e perbashketa
Blerja e operacioneve ekzistuese
Ngritja e filialeve te reja jashte vendit.
Investimet jashtë vendit jane:
Vlerësimi i rrjedhës së pritur të parasë në valutë të jashtme;
Llogaritja e ekvivalencës së valutës vendore me norëm e këmbimit me valutën e jashtme;
Përcaktimi i vlerës aktuale neto në euro, normën e pritur të kthimit, duke llogaritur një rritje
apo ulje për një premium të riskut që lidhet me investimet e huaja.
Problemet fiskale të investimeve të huaja
Risku politik i investimeve.
Sistemi monetar nderkombetar?
Sistemi klasik i praktisës së standardit të arit 1821-1914
Standardi i këmbimit të arit 1925-1931
Marreveshjet per kurset fikse te kembimit.
19
• Struktura optimal e kapitalit – eshte nje interval dhe jo nje
kombinim i vecante. Kjo mundeson qe firma te kete
fleksibilitet te vetin te letrave me vlere dhe te mund te
pershtate keto emetime me kushtet e tregut. Egzistenca e
intervalit nuk do te thote se firma mund te perdore gjithnje te
njejtin tip financimi ose se nuk eshte e rendesishme te
kerkoje nje strukture optimal te kapitalit.
• …
• … e sukseshme …. Do te kryejne vleresime kritike lidhur me
portofolion e investimeve egzistuese, ne menyre qe te shohin
portofolion. Sot aktuale te tyre, perspektiven e cdo produkti
dhe sherbimi dhe te realizuar te tyre ne krahasim me politikat
operative dhe strategji te percaktuara nga menaxhmenti.
Vendimi per te investuar merret vet pasi te jete diskutuar dhe
analizuar njekohesisht disa projekte pervec objektit, po
keshtu, per te investuar ne nje projekt zakonisht perdoren
burime te ndryshme financiare, ne kete rast perjashtim bejne
rate me investime publike nga burimet buxhetore.
20
• Kriteri i vleres aktuale neto nenkupton qe ndermarrja te
percaktoje vleren aktuale neto te te gjitha investimeve te
mundshme dhe te marre ato investime qe e kane vleren aktuale
neto pozitive. P.sh. ne qofte se dy projekte e perjashtojne njera
tjetren atehere do te zgjidhet ai projekt vlera aktuale neto e te cilit
eshte me e madhe ndersa, norma e brendshme IRR eshte norme a
aktualizimit e cila barazon vleren aktuale te hyrjeve me vleren
aktuale te daljeve, pra IRR eshte pika nte te cilen vlera aktuale
(NVP) eshte e barabarte me zero. Pra, norma e brendshme eshte
interesi per te cilen vlera aktuale e fitimit te pritshem prej tij eshte
e barabarte me vleren e kapitalit te investuar.
• Kur:
• NVP>= 0 pranohet,
• NVP<= perjashtohet.
• IRR>= 0 pranohet,
• IRR<= perjashtohet.
• Nderlidhja ne mes ketyre dy metodave eshte se i kapercejne te
metat e metodes se shlyrjes, sepse ne menyre te qarte perdorin
vleren ne kohe te parase dhe dallimi ndermjet tyre shtrihet ne
faktorin interest qe perdor secili.
21
• Marrja e vendimeve strategjike mbi financim bazohet ne informat mbi
luksin e parase. Menaxheri financiar merret me percaktimin e kombinimit
me te mire te struktures se kapitalit.
• Detyre e rendesishme e menaxhmentit financiar eshte sigurimi i mjeteve te
nevojshme financiare per mbeshtetje e detyrave qe shtrohen para firmes.
Keto mjete planifikohen dhe sigurohen ne kohe dhe ne harmoni me
velllimin e dinamiken e punes ndersa vendimet per strukturen e kapitalit
duhet te jene te pershtatshme me nivelin e huase, varesisht nga struktura e
saj e kapitalit. Firma duhet te dije se sa eshte e mundur te rritet pasuria e
aksionareve duke ndryshuar normen e leves se borxhit ndaj ekuiteteve.
duhet te jene ne gjendje te vleresojne strukturen e kapitalit te shoqerise
dhe te kuptojne lidhjen e saj ne riskun, me fitimin dhe vleren.
• Teoria e struktures se kapitalit sipas Modigilian Milleri (MM) pohon se
raporti ndermjet shfrytezimit te leves financiare dhe kostos se kapitalit
shpjegohet permes te ardhurave neto operative. Ata qendrojne ne
pozicionin se vlera e pergjithshme investuese e nje firme varet nga
profitabiliteti i saj dhe risku, ajo eshte e pandryshueshme.
• M&M niset nga supozimi se egziston tregu i persosur financiar, se ka tatime,
se individet mund te huazojne me te njejtet kushte sikurse firmat dhe se
nuk ka shpenzime te falimentimit, ndersa kritikat e ketij modeli
argumentojne se dividend eshte i parendesishem.
• Struktura optimal e kapitalit eshte nje interval dhe jo nje kombinim i
vecante. Kjo mundeson se firma te kete fleksibilitet te emetimit te letrave
me vlere dhe te mund te pershtate keto emetime me kushte te tregut. 22
• Shperndarja e dividendit eshte me e favorshme ne krahasim me fitimin e
pashprendare, per arsye te efektit informues te dividendit. P.sh. ne firmat rritje me
te ngadalshme shenojne nivele me te larta te pagimit te dividendit. Kjo do te thote
se kthimi i dividendit nuk eshte ne perputhje me efektet e investimit te fitimit te
pashperndare, prandaj lind pyetja se per te realizuar programin e investimve, firma
duhet ti vendose fondet te cilat i shprendan per dividend nga burimet e jashtme.
• Sipas modelit residual firmat paguajne dividend vetem nese atyre u mbetet fitim
pas financimit te investimeve profitabile, kjo maksimizon te ardhurat kapitale te
aksion mbajtesve dhe minimizon koston e metimit te aksioneve te reja.
• Dividendet ne aksione nuk e rrisin pasurin e aksionarit, por numrin e aksioneve qe
ajo zbaton, ndersa krahasimi ne mes te shperndarjes pas riblerjes ndodhe kur firma
mendon se cmimi i aksioneve te saj eshte shume i ulet, po ashtu riblerja aplikohet
edhe si alternative e pagimit te dividendit ne te holla. Kjo d.m.th se firma ju ofron
aksionareve te saj blerjen e aksioneve ne fund te shperndarjes se dividendit ne te
holla.
• Blerja e aksioneve ndikon qe te zvoglohet numri i aksioneve te shperndara dhe qe
fitimi i firmest e shperndahet ne nje numer te vogel aksionesh, gje qe ndikon ne
rritjen e fitimit per aksion. Faktoret qe ndikojne ne shperndarje jane: kostoja e
emetimit, kostot e transaksionit, tatimet, efektet e klienteles, kostoja e agjensise
dhe taoria e pritjes. Planet e riinvestimit te dividendit behen permes bankes, e cila
vepron ne emer te firmes dhe aksionareve te saj. banka ben grumbullimin e
dividendeve ne te holla te aksionareve dhe atyre u ofron para per mundesite e
blerjes se aksioneve ne tregun e hapur.
23
• Shperndarja e dividendit eshte me e favorshme ne krahasim me fitimin e
pashperndare, per arsye te efektit informues te di….
• p.sh. ne firmat me rritje me te ngadalshme shenojne nivele me te larta te
pagimit te dividendit. Kjo do te thote se kthimi i dividendes nuk eshte ne
perputhje me efektet e investimit te fitimit te pashperndare, prandaj lind
ideja se shperndarja e dividendit nuk ka rendesi te madhe, dhe bazohet ne
idene se per te realizuar pragramin e investimeve, firma duhet ti
zevendesoje fondet te cilat i shperndan per dividend nga burimet e jashtme.
• Sipas teorise residuele firmat paguajne dividend vetem nese atyre u mbetet
fitim pas financimit te investimeve . Kjo maksimozon te ardhurat kapitale te
aksion mbajtesve dhe minimizon koston e emetimit te aksioneve te reja.
• Dividendet ne aksione nuk e rrisin pasurine e aksionarit, por numrin e
aksioneve qe ajo zbaton, ndersa krahasimi ne mes te shperndarjes dhe
riblerjes ndodhe kur firma mendon se cmimi i aksioneve te saj eshte shume
i ulet, po ashtu riblerja aplikohet edhe si alternative e pagimit te dividendit
ne te holla. Kjo do te thote se firma ju ofron aksionareve te saj blerjen e
askioneve ne vend te shperndarjes se dividendit ne te holla. Riblerja e
aksioneve ndikon qe te zvogelohet numri i aksioneve te shperndara dhe qe
fitimi i firmest e shperndahet ne nje numer me te vogel aksionesh, gje qe
ndikon ne rritjen e fitimin per aksion.
• Faktoret e tjere te cilet ndikojne ne shperndarje jane: kostoja e emetimit,
kostoja e transaksionit, tatimet, efektet e klienteles, kosto e agjencise,
teoria e pritjes, riinvestimi i dividendit perms bankes, e cila vepron ne emer
24
te firmes dhe aksionareve te saj.
•
•
•
•
•
•
•
Menaxhimi i parase se gatshme behet duke u bazuar ne informatat financiare, ne menyre
qe menaxheret te dijne se cfare i pret ne te ardhmen, informatat duhet te jene te
besueshme, relevante, te krahasueshme, te kuptueshme. Teknikat per ndertimin e ketyre
pasqyrave jane te ndryshme. Menyra me e njohur eshte perdorimi i fletes se punes.
Egzistojen dy forma apo teknika te pasqyres se rrjedhjes se parase. Ato dallojne sa i perket
kalkulimit te cash-flow-it nga aktivitetet operative. Ato dy metoda jane: metoda direkte dhe
metoda indirekte.
Permes metodes direkte - cash-flow neto nga aktivitetet operuese te nje firme, llogaritet
duke shtuar hyrjet individuale prej konsumatoreve, norms se interest, dhe financohet nga
furnizuesit dhe pastaj zbritjen individuale te cash-flow-it.
…
Menaxhimi i stoqeve eshte mjafte e rendesishme per firmen, mos mbajtja e rezervave sjell
nje risk te vogel per firmen, mirepo edhe mbajtja e rezervave sjell riskun e saj sepse
konsumatoret gjithmone kerkojne diqka te re, prandaj per kontrollin e stoqeve egzistojne dy
modele : modeli determinues dhe modeli stohastike(propabiliteti).
Modeli determinues eshte ai i cili supozon siguri te plote, ndersa ai stohastik egziston kur
disa apo te gjithe faktoret nuk njihen me siguri te plote.
Menaxhimi i kerkesave nga bleresit – perpos tregetise me pakise ne te cilen pagesat behen
pernjehere, shumica e shitblerjeve behet me kredi. Kur produktet apo sherbimet arrijne tek
konsumatorii, ai shendrrohet ne … sitore per firmen menaxhuese perderisa te mos arrije
koha ta shlyje borxhin. Rrjedha kryesore, rrjedha e perpunimit dhe rrjedha e transferit te
menaxhimit te kerkesave te bleresve fillon nga konsumatori, posta, zyra kryesore e firmes,
banka e firmes, sistemi i likuidimit te pagesave, banka e konsumatorit, ceku eshte paguar,
fondet kalojne ne banken e firmes.
25
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Pronari i suksesshem i biznesit duhet te vendos se cfare do te beje me fitimin te cilin e ka krijuar. Nje zgjidhje
eshte qe ate ta riinvestoje ne biznes per te blere toke dhe pajisje, t’i zgjeroje rezervat dhe te punesoje
punetore te rinje. Alternative tjeter mund te jete qe ai te terheq keto fonde nga biznesi dhe te investoje tjeter
kund, te bleje aksione dhe obligacione, te bleje nje biznes te ri, ose ti coje dem ne ndonje loje fati.
Cdo njeri qe ka te beje me para duhet te kete njohuri te domosdoshme mbi menaxhimin e tyre, keta jane p.sh
bankieret, financieret, aksionaret, analistet dhe individi qe duhet te huazoje para dhe te zgjedhe kohen kur te
shpenzoje.
Teknikat e vleres se tanishme dhe vleres ne kohe te parase do te ndikohen ne rrjedhjen e thjeshte cash flow ne
shuma te pervitshme. Ne seri te perziera dhe ne periudha te ndryshme kohore. Rrjedhja e parase per shume
arsye varet nga koha ne te cilen ndodh rrjedhja e saj. keto arsye jane: inflacioni, risku, referencat e konsumit
individual, kostoja operative.
Sa i perket stoqeve ekzistojen dy metoda te ndryshme per manaxhimin dhe vleresimin e tyre, prej te cilave me
te njohura jane metoda FIFO dhe LIFO.
…
Kompanite zhvillojne plane 5 vjeqare. Ky plane pershkruan se kush eshte pergjegjes per cesilen detyre.
Kur firmat formulon synimet, horizontin dhe objektivat, ajo duhet te zhvilloje strategjite per arritjen e
qellimeve, qe perfshijn keto dimensione: investimet e jashtme dhe investimet ne vijat e reja te biznesit dhe ne
teknologjine e re, apo te fokusuar ne nje hapesire te ngushte apo te gjere te tregut te konsumatoreve. Kjo
strategji duhet te jete e arritshme dhe e perputhshme me synimet e firmes, horizontin dhe qellimet.
Ndersa plani financiar per hartimin e tij nevojitet te behet nje organizim i domosdoshem financiar, p.sh. ne
qofte se ja bejme vetes si kusht ndertimin e nje shtepie te re, apo themelimin e nje biznesi, gjeja e pare eshte
qe te mendojme per zgjedhjet financiare, te cilat duhet te bejme ne te ardhmen. Eshte i veshtire te hartohet
plani financiar ne qofte se nuk dihet sa te ardhura do te fitohen dhe sa do te hartohet rrjedha ne kohe te
parase nga te cilat do te shihen te gjitha te hyrat dhe te dalat (ditore apo mujore) te cilat do te ndodhin vitin e
pare si dhe ne vitet tjera.
Per planifikimin financiar metoda me e pershtatshme eshte metoda e perqindjes se shitjes, ajo eshte rruga per
parashikimin financiar, e cila bazohet mbi premisat qe bilanci i gjendjes dhe pasqyra e te ardhurave varet26ne
pjesen me te madhe nga shitja.
• Modeli i vleresimit te korporates – John Marshall e definoj korporaten si nje
krijese te padukshme,e pa prekshme, dhe qe egziston vetem ne endrrat e ligjit.
Korporata eshte forme e shoqerise aksionare, aksionaret jane pronare te
korporates, mirepo kane pergjegjesi te kufizuar. Kjo d.m.th se ata pergjigjen vetem
ne pasurite e investuar ne shoqeri e jo me te gjithe pasurite e tyre.
• Korporata ka perparesi dhe te metat e saj.
• Perparesite: menaxhimi me efikas, pergjegjesia e kufizuar, madhesia e korporates,
lehtesia per transferimin e pasurise.
• Te metat: tatimi i dyfisht, kostoja fillestare, jo fleksibiliteti.
• … merxher nenkupton kur dy korporata formojne nje korporate te perbashket.
Forma themelore te kesaj jane: vertikale – kur procesi fillon me nxerrjen e lendeve
te para, horizontale – kur bashkohen korporatat dhe konglomerat – bashkimi i
firmave te fushave te ndryshme.
• … e zoterimit paraqet blerjen e pasurise dhe obligimeve ten je korporate nga nje
korporate tjeter.
• Tregu i aksioneve te zakonshme, eshte tregu ku emetohen, qarkullojne dhe shithen
letrat me vlere.
• Tregu i kapitalit ndahet ne afatshkurter dhe afatgjate.
• Tregu afatshkurter perfshin letrat me vlere me afat maturimi prej nje viti – me te
shkurter nga nje vit, te cilat i referohen tregut te parase, letrat me vlere ne kete
treg jane: bonot e thesarit, letrat tregtare, certifikatat e negociushme dhe
depozitat.
• Tregu afatgjate quhet treg i kapitalit qe kane afat te gjate maturimi , me te gjate se
nje vit, letrat me te zakonshme te korporatave ne obligacione, aksionet e
27
zakonshme, aksionet e preferuiara dhe letrat me vlere te konvertueshme.
•
•
•
•
•
•
•
•
Llojet e transaksioneve te tregut te aksioneve jane: emetimi i pashperndare, emetimi
iaksioneve (private offer) dhe emetimi public (public Offer).
Dividend i pritur – aksionareve te zakonshem nuk u premtohet dividend, dividend
shperndahet varesisht nga fitimi i firmes. Dividend mund te paguhet ne para, ne aksione apo
me mallra. Dividend duhet tu paguhet aksionareve, mirepo aksionar mbajtesit nuk e
detyrojne manaxhmentin tua paguaje nje nivel te caktuar te dividendit ne nje vit te caktuar.
Norma e pritur e kthimit si konstante e rritje se aksioneve eshte atehere kur IRR eshte me e
madhe nga norma e pritur.
…
Menaxheri financiar merret me percaktimin e kombinimit me te mire te struktures se
kapitalit. Detyre e rendesishme e menaxherit financiar eshte sigurimi i mjeteve te nevojshme
financiare per mbeshtetjen e detyrave qe shtohen para firmes. Keto mjete planifikohen dhe
sigurohen me kohe ne harmoni me vellimin dhe dinamiken e punes. Marrja e vendimeve
mbi financimin bazohet ne informnata mbi fluksin e parase.
Teoria e struktures se kapitalit sipas MM, thekson se vlera e firmes eshte e determinuar nga
fuqia e mjeteve te firmes per te ktijuar fitim ose nga politka investive e saj dhe se menyra se
si ndohen te ardhurat ne dividend dhe ne fitim te pashprendarte nuk ndikon ne vleres e
firmes. Supozimet e tyre themelore jane:
Tregu perfekt i kapitalit – eshte ai ne te cilin te gjithe investitoret jane racional. Informatat
jane te arritshme dhe ato nuk kushtojne, transaksionet jane te menjehershme dhe pa
shpenzime, ska investiture te medhenje te cilet ndikojne ne cmimin e letrave me vlere ne
treg. Ska shpenzime te emetimin te letrave me vlere te emetuara nga firma. Nuk ka tatime.
Politika investuese e firmes nuk eshte subjekt i ndryshimeve. Egziston siguria e plote e cdo
investitori sa u perket investimeve te ardhshme dhe fitimit te firmes (autoret kane hedhur
me vone kete presupozim si te paqendrueshem).
Struktua optimale e kapitalit eshte shuma e vleres se diskontuar te cdo aksioni pas
financimit dhe pagimit te dividendit qe eshte e barabarte me vleren e tregut te aksioneve
para pagimit te tatimit.
28
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
MM pohojne se raporti ndermjet shfrytezimit te leves financiare dhe kostos se kapitalit shpjegohet permes te
ardhurave neto operative. Ata qendrojne ne pozicionin se vlera e pergjithshme investuese e …. varet nga
probabiliteti i saj dhe riskut, ajo eshte e pandryshueshme ne aspektin e ndryshimeve relative te kapitalizimit
financiar te fitimit.
MM niset nga supozimet se egziston tregu i persosur financiar, qe nu ka tatime, se individet mund te huazojne
me te njejtat kushte sikur edhe firmat dhe se nuk ka shpenzime te falimentimit.
Faktoret qe ndikojne ne struktueren e kapitalit jane: risku i biznesit, pozita tatimore e firmes, fleksibiliteti
financiar, agresiviteti apo konzervatizmi menaxherial.
Struktura e kapitalit te firmes ndikon drejtperdrejte ne riskun e saj financiar , pra ne riskun e saj per te mos
mbuluar detyren financiare.
…
Ato perfshijne investime ne para ose ne kapital, me qellim te sigurimit te kthjimeve profitabile ne forme
interesi apo te te ardhurave. Investimi nenkupton angazhimin e me shume te dhena te parave ne kohen e
tanishme, ne pritje te kthimit te nje shume me te madhe ne te ardhmen, ato zakonishte behen per aktivet
(mjetet), kohezgjatja e te cilave eshte … nje vit. Shembuj karakteristik jane investimet per blerjen e takses
tatimore, ndertesave, pajisjeve, makinave, investimeve per te blere aksione dhe obligacione dhe letra te tjera
me vlere.
Investimi eshte forca bazike motorike per cdo biznes. Ai eshte burim i rritjes, sepse mbeshtetet ne strategjite
eksplicite (buxhete kapitale) ne fusha egzistuese apo te reja ne : kapitalin punues – i cili perfshin kerkesat e
arketueshme nga konsumatoret , mjetet fizike , ndertesa, mobilje per zyre etj., programe te tjera kapitale –
hulumtime zhvillimore, zhvillim i produkteve ose sherbimeve, dhe prona intekektuale.
Sistemi i vleres aktuale neto nenkupton qe ndermarrja te percaktoje vleren totale neto te te gjitha investimeve
te mundshme dhe te marre ato investime qe e kane vleren aktuale neto pozitive. Ne qofte se dy projekte
perjashtojne njera-tjetren atehere do te zgjidhet ai projekt vlera aktuale e te cilit do te jete me e madhe,
ndersa norma e brendshme e kthimit te pritshem prej tij eshte e barabarte me vleren e kapitalit te investuar.
Nderlidhja e ketyre dy metodave eshte: se i kapercejne te metat e metodave te shlyrjes, sepse ne menyre te
qarte perdorin vleren ne kohe te parase ne te gjithe fluksin e parase te gjeneruar nga nje investim qe ndodh ne
nje periudhe kohe. Ndersa dallimi ne mes metodes se vleres aktuale neto dhe normes se brendshme te fitimit
shtrihet ne faktorin interes qe perdor secila.
IRR >= nga norma e pritur e kthimit – projekti pranohet
IRR <= nga norma e pritur e kthimit – projekti refuzohet
29
30