Transcript SUKUK (Kira Sertifikaları) - 2007 - Türkiye Katılım Bankaları Birliği

SUKUK
(Kira Sertifikaları)
NİSAN 2008
1
Arka Fon: Çoğunluğu Sukuk ile inşa edilmekte olan Saadiyat (Mutluluk) Adası (B.A.E. Abu Dhabi)
1
Sukuk Nedir?
Sertifika, vesika, enstrüman
anlamlarına gelen Sakk
kelimesinin çoğuludur(1) .
(1) Tekil: ‫( ﺼﻚ‬Sakk) Çoğul: ‫( ﺼﻛﻮﻚ‬Sukuk)
Not: Sunumda okuyucuların faizsiz finansman modellerini bildiği varsayılmıştır.
2
2
Asya ve Körfez ülkelerinin para
piyasalarında bono ve tahviller
için Senet kelimesi
kullanılmakta iken İslami
Finansman kaynaklı bonolara
ise Sukuk denilmektedir.
(Örnek: Ürdün Senedat ve Sukuk Borsası)
3
3
Varlık senedi veya menkul
kıymetleştirilmiş varlık şeklinde de
isimlendirilecek Sukuklar, diğer
senetlerden farklı olarak varlığa
dayanmak zorundadır.(2)
(2) Securitized Assets
4
4
Bono - Sukuk
(Borç Senedi)
Geleneksel Finans Piyasaları
(Kira Senedi)
İslami Finans Piyasaları
Bono
Sukuk
Borca Dayalı
Sertifika
Varlığa Dayalı
Sertifika
5
5
Asya ve Körfez piyasalarındaki
Senet ve Sukuk ayrımının
temel göstergesi Sukukların
varlık temelli olmasıdır.
6
6
Nakit ve/veya ticari faaliyet dışı kredi
kullanımının yapılmadığı faizsiz bankacılık
modelinde, Kredi (Fon) kullandıran kurum
kaynağını nereye aktardığını bilmek
zorundadır.
Sukuk sisteminin işleyişi de bu şekildedir. İhraç
edilen bütün sertifikaların temelinde gerçek bir
ticari ilişki ve gözle görülebilir maddi bir
gerçeklik istenmektedir.
7
7
Uluslararası para piyasalarında
giderek büyüyen faizsiz
bankacılık için Sukuk ihracı
önemli bir gelir kaynağı
olmuştur.
8
8
SUKUK BENZERLERİ
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet
Gelir Ortaklığı Senetleri
Sukuk sistemini anlamak için öncelikle VDMK ve
GOS sistemlerini bilmek gerekmektedir.*
* Devlet kontrollü, Yap - İşlet – Devret modeli de Sukuk konusu yapılabilir. (B.O.T.)
9
9
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet
İhraççıların kendi ticari işlemlerinden doğmuş
alacaklarının karşılığında, ihraç edebilecekleri
kıymetli evrak olarak tanımlanabilir. Kısaca,
Menkul Kıymetleştirme(3) uygulamasının
alacaklılara dayalı bir şekli olarak türetilmiştir.
(3)
Seküritizasyon
10
10
Bu modelde geleneksel mevduat – kredi ilişki
değişmiştir. Kısaca, VDMK modelinde süreç şu
şekilde işlemektedir:
1. VDMK ihracı kaynak firma ile başlar. Kaynak firma alacak
portföyüne sahip olan taraftır.
2. Kaynak firma daha sonra bu portföyü özel amaçlı kuruma
“SPV”(4) satar ve/veya transfer eder. SPV ise portföyü menkul
kıymete dönüştürür ve yatırım bankaları da bu kıymetlerin
yatırımcılara satılmasına aracılık eder.
3. İşlem sırasında sigorta şirketleri ve derecelendirme
kuruluşları da devreye girerler.
(4) SPV: Special Purpose Vehicle: Özel Amaçlı Kurum
11
11
Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler, tamamen ödeninceye
kadar, karşılığını oluşturan alacaklar ve/veya duran
varlıklar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehin
edilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez.
SPK mevzuatına 1992 yılında giren VDMK temel olarak
aşağıdaki alacak türlerine mahsuben ihraç edilebilir:
1.
2.
3.
4.
5.
Konut kredileri
Tüketici kredileri
Finansal Kiralama alacakları
İhracat işlemlerinden doğan alacaklar
Senede bağlı alacaklar (Portföyde yer alan)
12
12
Gelir Ortaklığı Senetleri
Kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan, baraj,
köprü, karayolu, elektrik santrali, demiryolu,
deniz ve hava limanı gibi projelerden elde
edilecek gelirlere, gerçek ve tüzel kişilerin ortak
olması için çıkarılacak senetlerdir.
13
13
Senetlerde hukuki olarak “gelir ortaklığı” ibaresi
geçmesine rağmen, senetler değişken faizli bir tahvil
özelliği taşımaktadırlar. Bu senetler istenildiği an nakde
çevrilebilir ve genellikle üç veya beş yıl vadelidirler.
Kamuya ait olan altyapı tesislerinin mülkiyeti ve işletmesi
ile ortaklık senedi alanların hiçbir ilgisi yoktur. Senet
sahipleri sadece senedin gelirlerine sahiptir.
14
14
Temel hedefi altyapı yatırımlarına devlet bütçesi
dışında kaynak aktarmak olan Gelir Ortaklığı’nın diğer
amaçlarını; Düşük Enflasyonda, Sabit Faizli Devlet
Tahvilleri’nin Hazine’ye yüklediği faizi azaltmak, Faizli
model ile çalışmayan tasarruf sahiplerinin yastık altı
varlıklarını ekonomik sistemle uyumlaştırmak ve
Sermaye Piyasasına yeni bir enstrüman eklemek olarak
sıralayabiliriz.
15
15
Gelir Ortaklığı Senedi - Sukuk
Reel ekonomi içinde ve Proje bazlı olurlar.
Somut nitelikte olan büyük altyapı ve
üstyapı projelerinde kullanırlar.
Devletçe taahhüt edilen enflasyon oranının üzerinde gelir sağlama
garantisi riski mevcuttur. Eğer enflasyon ve faiz oranları
düşürülmezse, senet satın alanlara taahhüt edilen reel gelirin
gerçekleştirilebilmesi için, bu hizmetlerin (köprü, elektrik…)
fiyatlarına zam yapılması gerekmektedir.
16
16
Gelir Ortaklığı Senetleri’nin Kısa Serüveni:
2 Aralık 1984: Boğaz Köprüsü gelir ortaklığı senetleri halka arzedildi.
10 milyar lira tutarındaki senetler bir saat içinde tükendi.
1 Ocak 1985: Keban Barajı gelir ortaklığı senetlerinin tanıtım ve satış
kampanyasına başlandı. 7 Ocak'ta satışa çıkarılacak senetlerin
satışından sağlanacak 40 milyarlık gelir 2. Boğaziçi Köprüsü'nün
finansmanında kullanılacak.
7 Ocak 1985: Satışa çıkarılan 40 milyar lira tutarındaki Keban Barajı
gelir ortaklığı senetleri kapışıldı. Yarısı öğleye kadar tükendi.
Gurbetçiler senetlere büyük ilgi gösterdi. Günün ilk saatlerinde
Frankfurt'ta 2 milyar liralık senet satıldı. Gelir ortaklığı senetlerinin A
tertibi 3, B tertibi 5 yıl süreli. Senetler, Başbakanlık Toplu Konut ve
Kamu Ortaklığı İdaresi tarafından satışa sunuldu.
17
17
12 Mayıs 1985: İkinci Boğaz Köprüsü yapım sözleşmesi imzalandı.
Köprü bir Japon firmasına ihale edildi.
12 Şubat 1986: 60 milyonluk Boğaz Köprüsü ve Keban Barajı gelir
ortaklığı senetleri, faizin belirsizliğine rağmen bir günde satıldı.
16 Haziran 1986: Bir törende konuşan Başbakan Özal, Keban ve
Boğaz Köprüsü gelir ortaklığı senetlerinin satışından 200 milyar lira
gelir elde edildiğini belirterek, Karakaya, Atatürk Barajı ve 13 projenin
bu gelirle hızlandırıldığını açıkladı.
29 Temmuz 1986: B tertibi Boğaziçi Köprüsü - Keban Barajı gelir
ortaklığı senetleri satışı büyük ilgi gördü. Üç yıl vadeli senetler 500 bin
adet 100 bin liralık, 60 bin adet 500 bin liralık ve 20 bin adet 1
milyonluk küpürlerden oluşuyor.
Gelir ortaklığı senetlerinin ihracında, Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı
İdaresi Başkanlığı, Özel Amaçlı Kurum “SPV” gibi çalışmaktadır.
18
18
3 Temmuz 1988: Fatih Sultan Mehmet Köprüsü törenle ulaşıma
açıldı. Temeli, 25 Mayıs 1985'te atılan köprü, planlanan tarihten 7 ay
önce ve 3 yıldan kısa süre içinde bitirildi. Türk - Japon işbirliğiyle
yapılan köprü, çevre yolları hariç 183 milyar 300 milyon liraya mal
oldu.
3 Ocak 1990: Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi
Başkanlığı, Türkiye'nin tüm termik ve hidroelektrik santrallerinin,
Birinci Boğaziçi ve Fatih Köprüsü'nün brüt gelirine endeksli 2 yıl
vadeli gelir ortaklığı senetlerini satışa çıkardı.
19 Mart 1990: Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi elektrik ve
köprü gelirlerine endeksli, 1 yıl vadeli E tipi 100 milyar liralık gelir
ortaklığı senedini satışa çıkardı.
Bu kronoloji Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün büyük bir kısmının
Gelir Ortaklığı Senetleri yolu ile Finanse edildiğini göstermektedir.
19
19
KİMLER ÇIKARIR?
2003 yılında 8 milyar US$’dan az olan Sukuk piyasası büyüklük
olarak 2007 yılı ortalarında 50 milyar US$ seviyelerine gelmiştir.
Sukuk Sertifikaları temel olarak Devlet veya Büyük Kurumsal
İhraççılar olmak üzere iki kaynaktan ihraç edilir.
Sukuk Sertifikalarını ihraç eden başlıca iki grup mevcuttur,
bunlar Güneydoğu Asya ve Körfez Ülkeleri olarak sıralanabilir.
Bunun yanında Almanya gibi Avrupa ülkelerinin de 2004 yılında
Sukuk ihracında bulunduğu görülmektedir. (5)
(5) İngiltere de mevzuat düzenlemelerinin ardından 2008 yılı içerisinde Sukuk ihracında bulunacaktır.
20
20
İhraç eden Ülke
Ülke
İhraç Tarihi
Miktar
(mn)
Oran
Malezya Global Sukuk
Malezya
Ocak-02
600 US$
Libor + 0.95
Bahreyn Hükümeti
Bahreyn
Mayıs-03
250 US$
Libor + 0.60
İslam Kalkınma Bankası
Küresel
Ağustos-03
400 US$
Libor + 0.12
Katar Hükümeti
Katar
Eylül-03
700 US$
Libor + 0.40
Dubai Global Sukuk
B.A.E.
Kasım-04
1000 US$
Libor + 0.45
Saxony-Anhalt Eyalet Varlıkları
Almanya
Ocak-04
100 EUR
Libor + 1.00
Pakistan Uluslararası Sukuk Co.
Pakistan
Ocak-05
600 US$
Libor + 2.20
Libor: London Interbank Offered Rate: 6 aylık oranlar alınmıştır. (Libor 6m.)
Kaynak: Islamic Finance Information Service Sukuk Database. “IFIS”
21
21
İhraç eden Kurumlar
Ülke
İhraç Tarihi
Miktar (mn)
Oran
Standard Chartered Bank
Malezya
Aralık-04
100 US$
…
Durrat Al Bahrain Sukuk
Bahreyn
Ocak-05
152 US$
Libor + 1,25 (3 Ay)
The Commercial Real State Sukuk
Kuveyt
Mayıs-05
100 US$
Libor + 1,25 (6 Ay)
Rantau Abang Capital Sukuk
Malezya
Mart-06
2029 MYR
4,91 sabit
The Nakheel Group
B.A.E.
Aralık-06
3520 US$
6,35 sabit
Dubai Ports Authority
B.A.E.
Ocak-06
3500 US$
7,13 – 10,13
Daar International Sukuk
S.Arabistan
Temmuz-07
1000 US$
Libor + 1.94 (3 Ay)
Aldar Properties
B.A.E.
Şubat-07
2530 US$
5,77 sabit
B.A.E: Birleşik Arap Emirlikleri
Kaynak: Islamic Finance Information Service Sukuk Database. “IFIS”
22
22
TOPLAM SUKUK İHRACI (US$ mn.)
Yıl
Kurumsal Sukuklar
Devlet Sukukları
Toplam Sukuk İhracı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
336
530
180
4.537 5.731 11.359 24.526 47.099
0
250
800
1.180 1.479
336
780
980
5.717
707
2006
2.272
2007
4.400
7.211 12.065 26.798 51.499
Kaynak: IFIS 2008 (Islamic Finance Information Service)
23
23
DÜNYADA SUKUK
23%
Malezya
2%
Suudi Arabistan
Bahreyn
4%
Diğer Ülkeler
2%
Birleşik Arap
Emirlikleri
12%
57%
Pakistan
Kaynak: IFIS, Sukuk in 2007, Outlook
NOT: Alım-Satıma konu olmayan Sukukların çok kullanılması sebebi ile Malezya’nın oranı yüksektir.24
24
SUKUK ŞEKİLLERİ
PROJE BAZLI SUKUK
İhraççı, projeyi başlatmadan önce
kuracağı özel amaçlı kurum “SPV”
ile kaynak toplar. Projenin ilanları
internet veya medya yolu ile
ilgilenenlere duyurulur. Projenin
ayrıntıları, bitiş süresi ve getirisi bu
duyurunun içerisinde mevcuttur.
VARLIĞA DAYALI SUKUK
Kurumun mevcut bilançosunun
varlıklarında yer alan kredi
modelinin kazanç hakkı yatımcıya
satılır. Sukuk ihracında bulunan
kurum bu yol ile ikinci bir fon
imkanı sağlamış olur. SPV bu
modelde de aracılık işlemlerini
yerine getirmektedir. Bu model
eksik projelerin tamamlanması için
de kullanılabilir.
25
25
SUKUK TÜRLERİ
İhraç edilen tüm sertifikaların türü ne olursa olsun,
şartnamesinde, sermaye türü, getiri oranı, süresi ve
İslami kurallara(6) uygunluğu belirtilmek zorundadır.
Getiri Oranı: (LIBOR + Spread) veya (sabit getirili) olurlar.
Sermaye Türü: Sukuk Sertifikasının türüne göre değişir.
Süresi: 1 – 5 yıl arasında olurlar.
Rating: Tanınmış bir Rating kuruluşu tarafından derecelendirilmeleri gerekir.
Özel Amaçlı Kurum: (Special Purpose Vehicle): Sukuk ihracına aracılık eden
Devlet veya Kurumsal şirket ile Sukuk alıcıları ve Müşterilerin arasında eşgüdümü
sağlayan şirkete verilen isimdir. Özel Amaçlı Kurum (SPV) spesifik bazda tek bir
sukuk için kurulacak olursa Sukuk vadesi bittiğinde şirketin ömrü de sukuk gibi
sona erer.
Özel Kurallara Uygunluk: İhraç eden devlet veya kurumun destek aldığı
Danışman ve/veya denetim mekanizmasının verdiği uygunluk. (7)
(Örnek: AAOIFI: İslami Finansal Enstitüler için Muhasebe ve Denetleme Örgütü)
(6) Özel Kurallara Uygunluk: Sukuk ihraççısı ülkelerde uygunluk mekanizması İslami Kurallara
Uygunluk olarak da kullanılır.
(7) Güneydoğu Asya ve Körfez ülkeleri uygunluk konusunda farklı kararlar alabilmektedirler.
26
26
SUKUK
Alım-Satıma konu olan
Sukuk Modelleri*
Varlık Tabanlı
Alım-Satıma konu olmayan
Sukuk Modelleri
Kredi/Ödünç/Borç Tabanlı
* Alım-Satıma konu olabilmek: Ciro edilebilmeyi ve ikincil piyasada işlem görmeyi ifade eder.
27
27
SUKUK
Alım-Satıma konu olan
Sukuk Modelleri
1. Kiralama Endeksli
Sukuk
(Finansal & Operasyonel)
2. Risk Sermayesi
Endeksli Sukuk
3. Kar – Zarar Ortaklığı
Yatırımı’na Endeksli Sukuk
Alım-Satıma konu olmayan
Sukuk Modelleri
4. İleri Vadede Teslim
Sözleşmesi’ne Endeksli
Sukuk
5. Genel Amaçlı
Finansman Desteği’ne
Endeksli Sukuk
1. Kiralama Endeksli Sukuk: İcara Sukuk
2. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk: Mudaraba Sukuk
3. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımı’na Endeksli Sukuk: Müşaraka Sukuk
4. İleri Vadede Teslim Sözleşmesi’ne Endeksli Sukuk: Salam Sukuk
5. Genel Amaçlı Finansman Desteği’ne Endeksli Sukuk: Murabaha Sukuk
6. Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk: İstisna’ Sukuk
6. Özel Altyapı
Finansmanı’na
Endeksli Sukuk
28
28
Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri
Kiralama Endeksli Sukuk*:
Sukuk çeşitleri içerisinde varlıklar üzerinde sağladığı net kontrol sebebi
ile en çok kullanılan modeldir. Asya ve Körfez Ülkelerinde İcara Sukuk
olarak da isimlendirilirler.
•Sahibine, bir varlığın (çoğunlukla gayrimenkul), kira geliri veya
kulanım hakkını verir.
•Sukuk Sertifikasının ihracına konu olan varlığın reel ve tanımlanmış
olması gerekmektedir. Sertifikanın özelliğine göre kurumun aktifinde
yer alan varlığın kira geliri veya intifa hakkı sukuk sahibine geçer.
Sertifikada yer alan maddeler esnektir, sözgelimi söz konusu varlığın
bakım, onarım veya diğer özel maliyetleri iki tarafta da kalabilir.
* İcara Sukuk
29
29
Özel Amaçlı Kurum, Sukuk İhracını yapan ve Sukuk Sertifikalarını alanlar
arasında aracılık yapar. Model, Özel Amaçlı Kurum’un finansal kiralamaya
konu varlığı Sukuk kağıtları şeklinde ihraççıdan alarak yatırımcıya satması
şeklinde kurulur. Kredi kullanan ve literatürde kiracı olarak addedilen
müşteriler, Özel Amaçlı Kurum ile yapacakları kira sözleşmesine göre
belirlenen kira bedellerini Özel Amaçlı Kurum’a öderler, Özel Amaçlı Kurum
da düzenli olarak kiracıdan aldığı kiraların Sukuk sahiplerine dağıtılmasına
aracılık eder.
Sukuk sahiplerinin sertifikalarını satmasına ve/veya yeni sertifika almasına
Özel Amaçlı Kurum aracılık eder. Hem kira bedeli ödeyenler hem de Sukuk
sahipleri ile ilgili hukuki yapının kurulması veya bozulması sözleşmede
serbestçe belirlenir.
30
30
Kiralama Endeksli Sukuk:
süreli mülkiyet*
Yararlanma Hakkı Verir
varlığa dayalı
Mülkiyet Hakkı Verir
* Körfez ülkelerinde, Sukuk İcara içinde, Sukuk Al-Intifa’a olarak geçer.
31
Not: Süreli mülkiyet: Leasehold, Süresiz mülkiyet: Freehold (konutlar için kullanılır) 31
Kiralama Endeksli Sukuk
2. mülkiyet devri
BANKA
İslami sigorta şirketi (takaful)***
2. el piyasa
7. sukuk satış geliri
Sukuk
Hissedarı*
6. F.K. bazlı
Sukuk ihracı
10. kira bedeli
Kiracı**
4. Sukuk öncesi
kira bedeli
8. ihraç geliri
Alışveriş Merkezi
5. F.K. hakkının satışı
1. satış fiyatı
3. limit tahsis +
kullanım hakkı
derecelendirme
şirketi
11. yeni kontrat
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
Sukuk sonrası
Kiracı
12. kira bedeli
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını Banka kanalı ile SPV’den alır.
**Kiracı bankaya ödemesi gereken kira bedelini sukuk ihracı sonrası SPV’ye öder.
*** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya tabi olabilir.
32
32
Risk Sermayesi Endeksli Sukuk*:
Asya ve Körfez ülkelerinde Mudaraba Sukuk olarak da isimlendirilir.
Yatırım amaçlı ve Risk Sermayesi yöntemi ile yapılan Büyük
Projelerde Sukuk ihraç edilerek yatırıma katılım sağlanır.
Sertifikaları, Özel Amaçlı Kurum vasıtası ile ihraç eden kurum,
sertifikaların alıcısına söz konusu girişimin sermayesinden hisse
vermiş olur. Hissedar kontratta aykırı bir durum yoksa sertifikayı
ikinci el piyasada satarak sermaye üzerindeki hisselerini
devredebilir.
* Mudaraba Sukuk (Mudarabah Joint Venture)
33
33
Risk Sermayesi Endeksli Sukuk
2. risk sermayesi finansmanı
Yatırıma Konu
Risk Sermayesi
1. başvuru
2. el piyasa
Sukuk
Hissedarı**
7. ihraç geliri
hisse satışı
yapılabilir
4. hisse devri
derecelendirme şirketi:
ihraç edilen senetlerin
kısa/uzun rating notları
8. sermaye ortaklığı*
İslami sigorta şirketi**
(sertifika başı prim)
BANKA
3. kredi geri ödemeleri
9. hisse payı geliri
Girişimci
6. hisse satış geliri
Özel Amaçlı
5. hisse devri Kurum (SPV)
* Sukuk sahibi hisselerdeki oranı kadar ortak olur
34
** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya (takaful) tabi olabilir.
34
Not: Hisse payı geliri “dönem sonuna kadar” kontrat uyarınca şirket veya SPV tarafından ödenir.
Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımına Endeksli Sukuk*:
Bu Sukuk modeli yatırımın özelliği bakımından Risk Sermayesine Endeksli
Sukuk ile benzer özellikler taşır. Sukuk Sertifikasına sahip olan hissedarlar,
mevcut yatırım projesine hisseleri oranında katılmış olurlar.
Söz konusu katılım, Sukuk ihraç edilmemiş Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımlarına
yapılan katılımdan farklıdır. Sukuk ihracı yapılmayan Kar – Zarar Ortaklılarında
kurulan şirketin sermayesinde Banka ve kredi limiti tahsisi yapılan firmanın
müşterek ortaklıkları bulunmaktadır. (Örnek: Banka %60 + Firma %40)
Böylece bankaya fon sağlayan mevduat müşterilerinin, mevcut sermaye
üzerinde dolaylı bir hakları olmaktadır.
Oysa Sukuk Sertifikası sahibi, firma sermayesine doğrudan ortak olmaktadır.
Sukuk sertifikaları eşit paylar halinde ihraç edilmektedir.
Sukuk İhracının Hedefi
Yeni Yatırım Projelerinin
tesis edilmesi
Mevcut Yatırım Projelerinin revizyonu,
yenilenmesi ve/veya geliştirilmesi
* Muşaraka Sukuk (Musharakah Joint Venture = Profit and Loss Sharing) 3535
Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımına Endeksli Sukuk:
Yatırım Projesi
Ortağı Şirket
1. %40 ortaklık
1. %60 ortaklık
Ortak Yatırım
BANKA
5. toplanan sukuk
geliri ile yatırımın
karlılığını arttırmak
2. el piyasa
3. sermayenin %60’ı kadar sukuk satışı
Sukuk
Hissedarı*
6. kontratta belirtilen Özel Amaçlı
kar payının ödemesi
Kurum (SPV)
Sukuk rating notu
4. Sukuk satış geliri
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını SPV’den alır.
derecelendirme
şirketi
36
36
Alım-Satıma konu olmayan Sukuk Modelleri
Genel Amaçlı Finansman Desteğine Endeksli Sukuk:
Faizsiz modele sahip bankaların mal karşılığı veya hizmet finansmanı
adı altında kullandırdıkları krediler diğer finansman şekillerine göre
daha yoğundur.
Banka mal alımı için limit bekleyen müşterilerinin taleplerini toplar. Bu
talepleri sektörlere göre ayırabilir.
%30
İnşaat
%40
Teknoloji
%20
Tekstil
%10
Diğer
Banka bu Sukuk modeli için kurulacak Özel Amaçlı Kuruma talebini iletir.
37
37
Bu finansman grubuna endeksli olarak ihraç edilen Sukukların ikincil
piyasa dışında işlem görmesi uygun görülmemektedir. Borç
niteliğinde olan ve bir varlığa dayanmayan bu Sukuk senetleri birincil
piyasa dışına çıkacak olursa vadeli borçların satılması durumu
gerçekleşecektir. Bu durum da borç senetlerinin satışını yasaklayan
faizsiz sistemin ruhuna aykırıdır.
Faizsiz bankacılık literatüründe Murabaha ismi ile tanımlanan kredi
modeline endeksli bu Sukuklara Körfez Ülkeleri ve Güneydoğu
Asya’da Murabaha Sukukları denilmektedir. Murabaha kredisi ile aynı
şekilde işleyen ancak kar payının hesaplanması ve ilanında farklı bir
metoda sahip olan Taksitli Satış (Bai Bithaman Ajil) modeline
endeksli Sukuklara da sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu iki model de
özellikle Güneydoğu Asya ülkelerinde çok kullanılmaktadır.
38
38
12. Sukukların ve müşterilerin kredilerinin vadesi dolduğunda SPV, tüm kar paylarını Bankaya iade eder. *
2. toplanan kredi talepleri kontrat haline getirilerek SPV yetkilendirilir.
Banka
1. mal alımı için
kredi talepleri
6. mal talep formları
kredi müşteri
grubu
10. kredi geri ödemeleri
özel amaçlı
kurum (SPV)
3. kredi sahipleri ile sözleşme
Sukuk
Hissedarı
7. peşin ücret
Genel Amaçlı Finansman Desteğine Endeksli Sukuk:
8. talep edilen mal satışı
9. talep edilen malların teslimi
Mal
Piyasaları
39
*Banka, hissedar ve SPV’nin sözleşme şartları esnek olabilir. SPV kredi geri dönüşleri ve Sukuk
39
hissedarlarının kar payları ödendikten sonra artan miktarı her dönem Banka’ya ödeyebilir. Bu durumda
vade sonunda Sukuk hissedarına toplu bir (kar payı + anapara) ödeme yapılmaz.
Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk:
Büyük altyapı projelerinin finansmanına yöneliktir. Körfez
ülkelerinde İstisna’ olarak isimlendirilen, Konut, Köprü, Baraj ve
diğer büyük projeler için kullanılan bu finansman modelinde
likidite büyük önem arz etmektedir.*
Müşteri projenin başlayabilmesi için kaynak ihtiyacı duyar ve
bankaya başvurur. Banka ise projeyi taşeron olarak da
isimlendirilebilecek profesyonellere teslim eder. Banka ve projeyi
yapacaklar ile yapılan sözleşme bir satış sözleşmesidir ve belirli
bir tarihte teslim şartı vardır.
* İstisna’ (‫ )االستصناع‬kelimesi sanayi ile aynı kökten gelmektedir. Arapça’da yapmak, üretmek
40
anlamlarına sahiptir. Türkçe’de muafiyet anlamına gelen istisna kelimesi ile (‫ )استثناء‬karıştırılmamalıdır.
40
Altyapı Projeleri, planlanan harcamaların dışında maliyetlere yol açtığı ve ek
finansmana ihtiyaç duyulduğu zaman, Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli
Sukuk devreye girer. Banka diğer modellerde olduğu gibi bir SPV’yi yetkili kılar.
SPV ise mevcut projeye ek finansman temin edebilmek için Sukuk
sertifikalarının ihraç ilanını duyurur. Sukuk hissedarlarının gelirleri ile projede
yer alan tarafa SPV tarafından kaynak aktarılır. Proje tarafı, aktardığı kaynak
kadar projede hissesi olan SPV’ye aylık finansman giderlerini (anapara+kar)
Sukuk süresi boyunca öder.
SPV’nin yapacağı sözleşme esnektir. Ödemeler 6 ayda bir olabileceği gibi 5 yıl
sonra tek ödeme de olabilir. Sözgelimi 5 yıl sonra tek ödeme durumunda, SPV
ödemenin içinden alacağı kar payını ayırdıktan sonra kalan miktarı Sukuk
hissedarlarına hisse oranları uyarınca dağıtır. SPV kendisine ayırdığı miktarı da
Bankaya aktarır.
41
41
İleri Vadede Teslim Sözleşmesine Endeksli Sukuk:
Körfez ve Güneydoğu Asya ülkelerinde Salam Sukuk olarak da
isimlendirilir. Kelime anlamı olarak teslim anlamına gelmektedir. İleri Vadede
Teslim Sözleşmesi ya da Salam, İslami bir Türev piyasa ürünüdür.
İleri vadeli bir satış sözleşmesidir (future sale). Malın fiyatı spot piyasada
ödenir, ancak teslim edilmesi belli bir süre sonra gerçekleşir. Yapılan
anlaşmalarla ticaretin konusu, fiyatı ve teslim tarihi tam olarak belirlenir. Mal
zamanında teslim edilmezse alıcı ödemesini geri alır ya da mal teslim
edilinceye kadar beklemeyi tercih edebilir.
Salam sözleşmesi için gerekli olan şartların hepsi Salam Sukuk içinde
geçerlidir. SPV tarafından Sukuk ihracı gerçekleştikten sonra ikincil
piyasalarda Sukuk satışı yapılamaz. Geçmiş örnekte olduğu gibi böyle bir
durum borcun satışı anlamına gelir ki faizsiz model bu durumu yasaklamıştır.
42
42
Bu Sukuk modelinde diğer modellerden farklı olarak SPV’nin daha
hareketli olduğu görülmektedir. İleri vadede teslim alınabilecek bir ürünün
(tarım ürünü, değerli madenler) üreticisi ve mevcut malı alabilecek taraf ile
anlaşma yapan SPV, Sukuk ihracını gerçekleştirir. Sukuk hissedarlarından
sağlanan gelir, ileri vadede ürün teslimini yapacak tarafa aktarılır. Süre
geldiğinde malı teslim alan SPV bu malları üzerine kar ekleyerek satar. Satış
sonunda hisse sahiplerine anapara ve karları SPV tarafından ödenir.
Bu işlemler vadeli işlemlerde olduğu gibi kesinlikle spekülasyon amaçlı
yapılmaz. Gerçek bir varlığa dayanmak zorundadır.
Körfez ülkelerinde tarım veya sulama kredilerine yönelik çıkarılan ufak
çaplı sukuklara da rastlanılmaktadır.
Örnek: Muzara’a (Ekin) Sertifikaları, Musaqa (Sulama) Sertifikaları,
Mugharasa (Tarımsal) Sertifikaları
43
43
Sonuç
Mevduat bankalarının Menkul Kıymetler Cüzdanı yolu ile kredi
risklerini dengeledikleri yöntem faizsiz bankacılık modelinde
kullanılmamaktadır. Faizsiz bankaların kullandırdıkları krediler
aktiflerinde büyük bir yer kaplamaktadır.
Sukuk modeli, finans sisteminin içinde yer aldığında, faizsiz
bankacılığın aktif kalitesini ve likit yoğunluğunu artırdığı
görülecektir.
44
44
Sadece bankacılık alanında değil büyük alt yapı projelerini finanse
eden devletin yetkili birimlerinin de, bu yöntemle likit sağladığı
görülmüştür. Sukuk modelinin sağladığı fayda sadece Körfez veya
Güneydoğu Asya ülkelerinde görülmemektedir. Sukuk modeli Birçok
Avrupa ülkesi ve Birleşik Devletler’de de son beş yıldır artarak
kullanılmaktadır. Neticede Sukuk kelime olarak da küresel bir anlam
kazanmıştır.
Faizsiz bankacılığın örnek olarak gösterildiği ülkelerden birisi olan
Türkiye, altyapı olarak Sukuk modeline hazırdır. Model uygulamaya
geçirilebilir ise, ülke kalkınmasına ve uluslararası ticari ilişkilere katkı
sağlayacağı açıktır.
45
45
KAYNAKLAR
1. Fuad Hamed Al-Homoud, Sukuk Al’Intifa, Islamic Money Market Instrument.
Munshaat Real Estate Projects Co.
2. Arif Muhammed, Corporate Sukuk Issuance and Prospects, State Bank of Pakistan
3. Tariq Ali Arsalan, Managing Financial Risks of Sukuk Structures, 2003
LoughboroughUniversity UK
4. Selim Çakır & Faezeh Raei, Sukuk VS Eurobonds, IMF Working Paper 2007
5. Kronolojik Bilgiler: http://ekonomitarihi.blogspot.com/
6. IFIS, Sukuk in 2007, Key Trends and Market Highlights
7. http://www.financeinislam.com/article/8/1/546
8. http://www.business24-7.ae/
9. Zohra Jabeen, 2003, Sukuk: Principles, structure and developments
10. Iqbal, Zamir ve Abbas Mirakhor, 2006, An Introduction to Islamic Finance, Theory
and Practice
11. Seyed Ali, Salman, Islamic Capital Market Products: Developments and Challenges
12. Usmani, Justice Taqi, Instruments of Islamic Finance CITI Islamic Investment Bank
13. El-Gamal, Mahmoud, 2006, Islamic Finance: Law, Economics, and Practice
14. Abdel-Khaleq, Ayman H. and Christopher F. Richarson, 2007, “New Horizons for
Islamic Securities: Emerging Trends in Sukuk Offerings,” Vinson & Elkins Ltd, Briefing.
46
46
TEŞEKKÜRLER…
Mehmet Fehmi EKEN M.A. (1)
Yusuf KÖROĞLU M.B.A. (2)
(1) Marmara Üniversitesi, Bankacılık Enstitüsü, Bankacılık Bölümü
47
(2) Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü
47