Transcript mgr Marzanna Ludziejewska

M.Ludziejewska
1
2
Rzeki
Rzeka - naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący
w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo
zalewający dolinę rzeczną.
Początek rzeki może mieć formę źródła lub obszaru źródliskowego,
choć nierzadko zdarza się, że rzeka powstaje z połączenia kilku mniejszych
potoków lub wypływa z jeziora, lodowca lub bagna. Zasilana jest wodami
z opadów atmosferycznych, a także przez wody podziemne. Rzeka stała
uchodzi do innej rzeki, jeziora lub morza. Rzeki uchodzące do zbiornika
wodnego nazywa się rzekami głównymi, pozostałe to ich dopływy.
Rzeka główna wraz z dopływami tworzy system rzeczny.
Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny,
które wyróżnia odmienny udział erozji i akumulacji.
Ujście rzeki może mieć charakter lejkowaty (estuarium) bądź delty.
3
długość
w
km
pow.
dorzec
za
w tys.
km²
średni przepływ
u ujściu w
tys m³/s
max przepływ
u ujścia w
tys m³/s
spływ
osadów
w mln
t/rok
7100
5965
120,00
360,00
498,00
6671,0
2870
2,30
6,40
110,50
lp.
rzeka
1
Amazonka (z Ukajali)
2
Nil
3
Jangcy
6300
1818
34,00
90,20
500,00
4
Missisipi - Missouri
5969
3229
19,00
59,00
500,00
5
Huang He
5464
752
1,50
22,00
380,00
6
Ob (z Irtyszem)
5410
2990
12,70
43,00
15,00
7
Parana (od źródeł
Paranaiby)
4380
2970
15,00
65,00
129,00
8
Mekong
4500
810
12,00
30,00
169,60
9
Amur (od źródeł
Argunia)
4440
1855
10,90
40,00
24,90
Lena
0
4400
2490
17,00
200,00
15,40
1
Kongo (z Lualabą)
1
4320
3691
40,00
75,00
64,70
1
Mackenzie (od źródeł
2 Peace)
4240
1760
14,00
1
15,00
4
Delta
Delta to ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar
nizinny o charakterze bagiennym (np. Żuławy Wiślane
w Polsce), przypominający kształtem grecką literę Δ (delta).
Pochodzi od nazwy nadanej przez
Największą deltę na świecie tworzy Ganges, połączony z Brahmaputrą, delta ta
mierzy ponad 80000 km2. Na następnym miejscu plasuje się delta Missisipi
(powyżej 30000 km2), Orinoko (w Ameryce Południowej, 24000 km2) i Nil
(20000 km2). Z rzek europejskich największą deltę ma Dunaj (4 000 km2).
Pokłady, naniesione przez rzeki, sięgają nieraz wielkiej grubości. W delcie
rzeki Pad dochodzą do 170 m, w delcie Nilu miejscami do 100 m, w delcie
Rodanu również do 100 m. Szybkość, z jaką delty posuwają się w głąb morza,
zależy nie tyle od ilości mułu, niesionego przez rzekę, ile od wyżej wyliczonych
warunków tworzenia się delt. Tak na przykład rzeka Terek na Kaukazie sypie
corocznie ok. 500 m nowego ujścia; potężna Missisipi ma lata, kiedy wysuwa
się w zatokę Meksykańską również ok. 0,5 km, gdy w innych latach ogranicza
się do 80 m. Słynna delta Nilu wzrasta zaledwie o 12 m rocznie. Z rzek
europejskich pierwsze miejsce zajmuje Pad z 70 m. Ujścia deltowe posiadają
również: Wisła, Wołga, Niger, Huang He.
5
Delta
Nilu
6
Delta
Missisipi
7
Delta
Gangesu
8
Delta
Amazonki
9
Ujście Parany
10
Delta
Dunaju
11
Jeziora
Jezioro - naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie
uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym
mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem
przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu.
Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim
z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast
przede wszystkim od warunków klimatycznych.
12
Największe jeziora świata
Morze Kaspijskie - Azja - 371.800 km²
Jezioro Górne - Ameryka Północna - 84.131 km²
Jezioro Wiktorii - Afryka - 68.800 km²
Jezioro Huron - Ameryka Północna - 61.797 km²
Jezioro Michigan - Ameryka Północna - 57.850 km²
Jezioro Tanganika - Afryka - 32.893 km²
Jezioro Bajkał - Azja - 31.500 km²
Wielkie Jezioro Niedźwiedzie - Ameryka Północna - 31.080 km²
Jezioro Niasa - Afryka - 30.800 km²
Wielkie Jezioro Niewolnicze - Ameryka Północna - 28.919 km²
Jezioro Aralskie - Azja - około 28.700 km² w 1998, do 1960 68.000 km²
Jezioro Erie - Ameryka Północna - 25.612 km²
Jezioro Winnipeg - Ameryka Północna - 24.514 km²
Jezioro Ontario - Ameryka Północna - 19.470 km²
Jezioro Ładoga - Europa -18.400 km²
Jezioro Bałchasz - Azja - 17.300 km²
Jezioro Czad - Afryka - 15.000 - 25.000 km² (zmienne
13
Morze
Kaspijskie
i
Jezioro
Aralskie
14
Wielkie Jeziora na granicy USA i Kanady
15
Jezioro Ontario
16
1973
1997
Jezioro Czad
17
Najgłębsze jeziora na Ziemi:
Bajkał 1620 m głębokości
Jezioro Tanganika 1435 m
Morze Kaspijskie 1025 m
Jezioro Niasa 706 m
Jezioro Yssyk-köl 668 m
Wielkie Jezioro Niewolnicze 600 m
Jezioro Danau Toba 529 m
Jezioro Sareskie 505 m
Jezioro Kiwu 480 m
Jezioro Górne 406 m
18
Jezioro Bajkał
19
Jezioro Tanganika
20
Jezioro Niasa
21
Jezioro Yssyk-köl
22
Jezioro Bałchasz
23
24
AFRYKA
Jezioro Kariba - Zambezi (Zambia/Zimbabwe)
Jezioro Nasera - Nil (Egipt/Sudan)
Jezioro Wolta - Wolta (Ghana)
Cabora Bassa - Zambezi (Mozambik)
Ameryka Południowa
Zbiornik Brokopondo - Gran Rio (Surinam)
Zbiornik Itaipu - Parana (Brazylia,
Paragwaj, Argentyna)
Zbiornik Furnas - Rio Grande (Brazylia)
Zbiornik Sobradinho - São Francisco
(Brazylia)
Zbiornik Tucurui - Tocantins (Brazylia)
Azja
Zbiornik Bracki - Angara (Rosja)
Europa
Zbiornik Liptowski - Wag (Słowacja)
Zbiornik Orawski - Orawa (Słowacja/Polska)
Zbiornik Cymlański - Don (Rosja)
Zbiornik Gorkowski - Wołga (Rosja)
Zbiornik Kamski - Kama (Rosja)
Zbiornik Kujbyszewski - Wołga (Rosja)
Zbiornik Rybiński - Wołga (Rosja)
Zbiornik Wołgogradzki - Wołga (Rosja)
Zbiornik Kachowski - Dniepr (Ukraina)
Zbiornik Kijowski - Dniepr (Ukraina)
Zbiornik Krzemieńczuski - Dniepr (Ukraina)
25
WODOSPADY
Wodospad – swobodny, pionowy spadek wody rzecznej,
spowodowany różnicą poziomów dna koryta rzeki lub potoku.
Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.
Wodospady w Polsce
Siklawa (70 m),
Siklawica (21 m),
Wodogrzmoty Mickiewicza (3 wodospady po ok. 10 m)
Wodospad Kamieńczyka (27 m),
Wodospad Szklarki (13 m),
Wodospad Wilczki (22 m, do powodzi w 1997: 27 m)
Wodospad Podgórnej (10 m)
26
Siklawa
27
Najwyższe wodospady świata
Państwo
Nazwa
Wysokość w m
Salto Angel
Wenezuela
1054
Tugela
RPA
947
Yosemite
USA
739
Kukenaam
Gujana/Wenezuela
610
Utigard
Norwegia
610
Sutherland
Nowa Zelandia
580
Kile
Norwegia
561
Ribbon
USA
491
Wollomombi
Australia
482
Roraima
Gujana
457
Gavarnie
Francja
421
Krimmler
Austria
381
Staubbach
Szwajcaria
305
Giessbach
Szwajcaria
300
28
Niagara
29
Wodospad Iguaçu
30
Wodospad Wiktorii
31
Salto del Angel
32
Gejzery
Gejzer - rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie wyrzuca słup
wody i pary wodnej o temperaturze około 100° C. Woda
z gejzerów ogrzewana jest zalegającą kilka kilometrów pod
ziemią magmą w procesie hydrotermalnym. Wybuchy
gejzerów są dość regularne, ale dla każdego źródła odstępy
pomiędzy kolejnymi wybuchami są inne. Woda może być
wyrzucana na wysokość nawet 30-70 m.
Nazwa gejzer pochodzi od nazwy najbardziej znanego gejzeru
na Islandii Geysir. Zaś jego nazwa pochodzi od islandzkiego
słowa gjósa = 'tryskać, wybuchać'.
33
gejzer Strokkur
34
Clepsydra Geyser w Yellowstone
35
Geyser Grotto
Old Faithfull
Yellowston
36