Transcript Jakość życia kobiet niepełnosprawnych

Niepełnosprawność jako
przedmiot zainteresowań
pedagogiki społecznej
Przedmiot
zainteresowań
pedagogiki
społecznej jest bardzo szeroki. W okresie
transformacji obszary podejmowanych
badań są zróżnicowane, dotyczą także
badań nad zdrowotnością społeczności
lokalnej, analiz na temat niedostatku,
ubóstwa,
marginalizacji
społecznej
jednostek
i
grup
społecznych
doświadczających nierówności, braku lub
ograniczonego zakresu uprawnień w
różnych sferach życia (edukacja, opieka,
socjalizacja, terapia, samorealizacja).
Do grup tych należą osoby niepełnosprawne,
które traktowane są jako odrębna grupa,
postrzegane jako grupy mniejszościowe,
poddane dyskryminacji, co przejawia się w
przyznaniu im gorszego miejsca w
społeczeństwie.
Dyskryminacja może mieć różne podłoże i
formy, najczęściej jest to tworzenie
dystansu w kontaktach interpersonalnych,
uniemożliwienie pełnienia ról społecznych,
wymuszanie postępowania zgodnego ze
stereotypem i deprecjacja, ograniczanie
należnych praw, izolacja społeczna,
ośmieszanie, wyszydzanie, potępianie.
Osoby niepełnosprawne przestają być postrzegane
jako
pojedyncze
osoby
posiadające
niepowtarzalny zestaw cech psychicznych i
fizycznych, traktowane są jako anonimowa,
homogeniczna zbiorowość. Problemy na które
napotykają osoby niepełnosprawne:
- brak możliwości realizacji aspiracji edukacyjnych,
- trudności lub zahamowanie procesu formowania
tożsamości,
- deprywacja potrzeb niepełnosprawnych,
- izolacja lub ograniczanie ich kontaktów ze
środowiskiem społecznym,
- ograniczone włączanie się niepełnosprawnych do
działań organizacji je reprezentujących,
- przeszkody formalne i finansowe utrudniające
realizację standardów jakości życia,
- bezradność społeczna, zagubienie,
- identyfikacja niepełnosprawnych przez inne
osoby w wymiarze piętna, stygmatu, zależności,
brak
lub
ograniczane
włączanie
się
niepełnosprawnych do różnych działań,
- brak
efektywnych
zachęt
finansowych
aktywizujących osoby niepełnosprawne,
- niewydolność systemów wspomagania, brak
zindywidualizowanego,
dostosowanego
do
rodzaju niepełnosprawności, długofalowego
doradztwa i pomocy
- trudności finansowe, organizacyjne w rehabilitacji
zawodowej, medycznej, społecznej,
- bariery prawne, architektoniczne, przestrzenne,
komunikacyjne, edukacyjne, ekonomiczne.
Niepełnosprawność pociąga za sobą wiele
problemów także tych związanych z trudnością
zaakceptowania własnej sytuacji, odmienności,
własnych ograniczeń, co może utrudniać realne
spojrzenie na swoją sytuację i blokować
podejmowanie działań a nawet doprowadzić do
załamania, rezygnacji.
Grupę osób niepełnosprawnych uznano za osoby
niezdolne trwale lub przez dłuższy czas do
zaspokajania własnymi siłami swoich potrzeb, za
członków grup zależnych, którzy wymagają
pomocy i wsparcia ze strony społeczeństwa,
osoby wykluczane z życia społecznego i
wykluczające się.
Wykluczenie
społeczne
polega
na
niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie
akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z
niej, dotyczy osób, rodzin, grup które:
- Żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych
- Zostają dotknięte niekorzystnymi procesami
społecznymi,
wynikającymi
ze
zmian
rozwojowych
- Nie zostały wyposażone w kapitał życiowy
umożliwiający im normalną pozycję społeczną,
odpowiedni poziom kwalifikacji , wejście na rynek
pracy, założenie rodziny
- Nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji
pozwalających na wyposażenie w kapitał
życiowy, jego rozwój i pomnażanie
- Posiadają cechy utrudniające im korzystanie z
powszechnych
zasobów
społecznych
ze
względu na istnienie niepełnosprawności,
uzależnienia, długotrwałej choroby, innych cech
indywidualnych
- Doświadczają przejawów dyskryminacji zarówno
wskutek
niedorozwoju
właściwego
ustawodawstwa , jak i kulturowych uprzedzeń i
stereotypów
- Są podmiotem niszczącego działania innych
osób np. przemocy, szantażu , idoktrynacji.
Wykluczenie społeczne jest związane
z
ubóstwem,
nierównościami
społecznymi,
dyskryminacją.
Niepełnosprawność jest przesłanką wykluczenia na
podłożu kulturowym lub strukturalnym. Z jednej
strony niepełnosprawność jest postrzegana jako
coś
dziwnego,
strasznego,
przez
co
niepełnosprawni, których obecność zakłada
rutynę działania i dobre samopoczucie
pozostałych, są powszechnie ignorowani,
dyskwalifikowani i unika się ich, bywają obrażani,
wyśmiewani, przez co ich udział w różnych
formach życia społecznego jest utrudniony. Z
drugiej strony ich status jest relatywnie niski,
ponieważ posiadane deficyty oraz niekorzystne
warunki środowiskowe utrudniają im zdobycie
wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, pracy
oraz skuteczne wypełnianie ról społecznych
W
grupie osób niepełnosprawnych kobiety
stanowią grupę szczególnego ryzyka. Są one
niejako
podwójnie
dyskryminowanepo
pierwsze powodem dyskryminacji jest
ich
niepełnosprawność, po drugie fakt, że są
kobietami, przy czym traktowanie ich jako kobiet
ma
na
celu
uzasadnienie
praktyk
dyskryminacyjnych. Odbiera się im prawo do
realizowania się w kobiecych rolach, zezwala na
funkcjonowanie w obrębie tożsamości osoby
niepełnosprawnej, ogranicza się im ich prawa i
blokuje
zaspakajanie
potrzeb.
Kobiety
niepełnosprawne zagrożone są wykluczeniem
społecznym, ze względu na kumulację
czynników dyskryminujących, pierwszym z nich
jest płeć, drugim niepełnosprawność i
wynikające z niej bariery, trzecim stereotypy płci
wpływające
na
kształtowanie
się
ich
tożsamości.
Badano 50 kobiet z niepełnosprawnością od
urodzenia
lub
wczesnego
dzieciństwa,
posiadających orzeczenie o umiarkowanym lub
znacznym stopniu niepełnosprawności, 14 z
niepełnosprawnością
wzroku
i
36
z
niepełnosprawnością ruchową. Wśród przyczyn
niepełnosprawności wystąpiły: wady genetyczne,
wady wrodzone w okresie prenatalnym, wady
nabyte jako skutek choroby czy wypadku w
okresie dzieciństwa. Swoją niepełnosprawność
określały jako: ograniczenia w funkcjonowaniu
społecznym, utrudnienia w pełnieniu ról
społecznych, jako przeszkodę życiową, jako
uzależnienie od innych, jako coś normalnego.
Celem badań było
- określenie obszarów życia , w jakich ma
miejsce
wykluczenie
kobiet
niepełnosprawnych
- poznanie ocen badanych na temat ich
dostępu do różnych sfer społecznego
funkcjonowania
- rozpoznanie
możliwości
inkluzji
społecznej
badanych
i
czynników
sprzyjających jej
Zastosowano strategię
jakościową, którą
cechuje wielość wykorzystywanych metod
oraz
zaangażowanie
interpretacyjne,
naturalistyczne
traktowanie
przedmiotu/
podmiotu. Badacz studiuje rzeczy w ich
naturalnym otoczeniu, stara się nadać sens i
zinterpretować zjawisko w kategorii znaczeń
jakie nadają mu ludzie. Opiera się na zebraniu
różnorodnych materiałów empirycznych, które
przedstawiają
życie
jednostek,
trudne
momenty, znaczenia pojawiające się w toku.
Ja
zastosowałam
wywiad,
analizę
dokumentów, obserwację
Połowa badanych oceniła swoje zdrowie dobrze,
pozostałe źle i bardzo źle, badane chorują na
przewlekłe choroby: nadciśnienie, zapalenie
stawów, choroba serca, korzonek, kręgosłupa.
Stan zdrowia i ograniczenia wynikające z
niepełnosprawności wpływają na jakość ich
życia. Potrzeby badanych były zróżnicowane
zależne od ich stanu zdrowia, stopnia
niepełnosprawności, wieku.
W dostępie do ochrony zdrowia napotykały bariery:
finansowe, organizacyjne /brak możliwości
elektronicznej
rejestracji/,
proceduralne
/wymagana obszerna dokumentacja w trakcie
ubiegania się o dofinansowanie sprzętu
rehabilitacyjnego/, strukturalne /ograniczone
dofinansowanie do leków i sprzętu, odległe
terminy wizyt u specjalistów/, architektoniczne
/brak wind/, transportowe i komunikacyjne.
Edukacja: ścieżka edukacyjne była bardzo
różna:
12 % wykształcenie podstawowe
18 % wykształcenie zawodowe
44 % wykształcenie średnie
24 % wykształcenie wyższe
1 osoba miała stopień doktora.
Badane zwracały uwagę na problemy :
- Niedostosowanie szkół masowych do ich
potrzeb
/bariery architektoniczne, organizacyjnotechniczne, postawy nauczycieli, brak ich
wiedzy na temat niepełnosprawności/
- 44 % badanych zrealizowało swoje plany
edukacyjnena
co
wpłynęły
ich
zainteresowania,
pasje,
plany
rodzinne,
możliwości wykonywania zawodu i uzyskania
pracy, ograniczone możliwości wynikające z
niepełnosprawności.
- Pozostałe badane napotkały na różne
przeszkody
i
problemy
związane
z
pogarszającym
się
stanem
zdrowia,
dodatkowymi uszkodzeniami: wady wymowy,
brak rąk, niedosłuch. Wiele z nich marzyło o
nauce w innych typach szkół ale barierę
stanowiła ich niepełnosprawność, ważną rolę
odegrał też zdaniem badanych autostereotyp
osoby niepełnosprawnej. 28% badanych jest
bez wyuczonego zawodu.
Aktywność zawodowa: stanowi jeden z elementów
mających związek z odczuwaną jakością życia, jest
to jedno z najważniejszych zadań rozwojowych
okresu dorosłości, jest to ważny wskaźnik
społecznej
dojrzałości
człowieka
i
jego
niezależności od innych w zaspokajaniu potrzeb.
Najtrudniejsze
jest
pogodzenie
wymagań
związanych ze środowiskiem pracy z własnymi
dążeniami dotyczącymi rozwoju osobistego i
dalszym kształceniem się. Osoby w wieku 20-30/35
lat dopiero uczą się funkcjonowania w środowisku
pracy a starsze budują swoją karierę zawodową i
źródłem ich satysfakcji z pracy jest równowaga
między celami osobistymi a celami zewnętrznymi.
Praca zawodowa normalizowała życie badanych.
Pozytywne aspekty pracy związane były z jej
efektami - poczuciem dobrze wykonanej pracy
oraz możliwościami robienia czegoś dobrego dla
innych. Powodem ich zadowolenia było:
pomaganie innym, uczenie języka angielskiego
młodzieży, podejmowanie samodzielnych decyzji,
odnoszenie
sukcesów
w
lekkoatletyce,
podróżowanie w charakterze pilota wycieczek.
4/5 badanych pracowało, 22 % w wyuczonych
zawodach, pozostałe pracowały wykonując proste
prace
nie
wymagające
specyficznych
umiejętności. Czynniki ułatwiające badanym
wejście
na
rynek
pracy:
wykształcenie,
kwalifikacje, umiejętności, cechy charakteru,
orzeczenie o stopniu niepełnosprawności ,
obowiązkowość w pracy, rozumienie problemów
niepełnosprawnych.
Oczekiwania badanych wobec pracy dotyczyły
miejsca pracy i jego przystosowania do potrzeb
osoby
niepełnosprawnej,
zgodności
z
wykształceniem, zainteresowaniami, właściwa
atmosfera w pracy, praca w porze dziennej,
dająca możliwości rozwoju. Badane zwracały
także uwagę na wartości jakie można osiągnąć
dzięki pracy np. pomaganie potrzebującym i jej
interpersonalny charakter a także marzenia jakie
można realizować np. praca w stadninie koni,
hodowla koni. Badane zwracały uwagę na wiele
trudności: stereotypy, trudna sytuacja na rynku
pracy, brak ofert pracy dla niepełnosprawnych
kobiet, postawa pracodawców, wymagania
dotyczące zatrudniania niepełnosprawnych, cechy
indywidualne niepełnosprawnych /wiek, stan
zdrowia, brak wykształcenia, doświadczenia/.
Trudna sytuacja materialna implikuje poziom
zaspokajania potrzeb, a także wpływa na udział w
życiu społecznym i zakres korzystania z dóbr i
usług.
Źródłem
dochodu
badanych
były
świadczenia socjalne / renta socjalna, zasiłek
pielęgnacyjny, renta z tytułu niezdolności do
pracy/ i wynagrodzenie za pracę. 24% badanych
określały swoją sytuację jako trudną- brakuje im
środków na zaspakajanie podstawowych potrzeb.
46% badanych utrzymuje się tylko ze świadczeń
pomocowych. 28%- określiło swoją sytuację jako
dobrą- zamieszkiwały z rodzicami. 42 %
badanych mieszkało w domu pomocy społecznej,
w tym 8 % wspólnie z mężami w samodzielnych
mieszkaniach.
W grupie badanych było; 11 mężatek, 32 panny, 2
rozwódki i 5 wdów. Badane orientowały się na
pełnosprawnych partnerów i to dla wielu z nich
mogło być barierą w realizacji marzeń o
znalezieniu partnera. Panny różnie odnosiły się
do planów małżeńskich – wiele z nich w ogóle nie
planuje wyjść za mąż. Przyczynami tego stanu
rzeczy było: porzucenie, brak zgody rodziców na
zawarcie małżeństwa, proces socjalizacji- kobiety
nabywały –przekonania o braku atrakcyjności,
braku możliwości pozostawania w związku
małżeńskim i wypełnianiu ról rodzinnych. Badane
były wychowywane w domu rodzinnym do
samotności i w poczuciu zależności od rodziców.
W grupie pracujących był podział na czas pracy i
czas po pracy. Zajęcia tych kobiet były różne.
Najbardziej preferowana forma to: oglądanie tv,
słuchanie muzyki i kontakty ze znajomymi.
Systematyczny udział w kulturze deklarowało 1/5
badanych, upodobania badanych
były
ograniczane do filmu i muzyki. Badane
dostrzegały wiele barier w tym zakresie:
architektoniczne,
społeczne,
zdrowotne
i
ekonomiczne.
Połowa badanych brała udział w działalności
różnych organizacji i ta działalność dawała im
wiele satysfakcji, pozwalała im zaspakajać wiele
potrzeb i uzyskać
wsparcie / finansowe,
prawne, psychologiczne, informacyjne/ PZN,
Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych.
Źródłem osobistej satysfakcji mogą być relacje
interpersonalne i kontakty z innymi ludźmi. W
16% przypadków badane nie miały kontaktu z
ojcem a 10% z matką /wpływ na to miało
zdaniem badanych odrzucenie
z powodu
niepełnosprawności, rozwód rodziców, pobyt w
ośrodku/. 56% ma rodzeństwo. Badane
przyznały się do trudności w kontaktach z
pełnosprawnymi na co wpływały: brak wiedzy nt.
niepełnosprawności i jej skutków oraz lęk przed
nieznanymi ograniczeniami sprawności. Nie
sprzyjały
kontaktom:
ich
trudności
w
komunikowaniu się, takie jak: wady wymowy,
ubogie słownictwo, obawa przed odrzuceniem,
blokada
słowna
i
negatywy
stosunek
pełnosprawnych do badanych.
Niepełnosprawność zdaniem badanych wzbudza w
środowisku obawę i strach. Badane zetknęły się z
różnymi przejawami wrogości: agresja, dokuczanie,
wyśmiewanie, wyzywanie, ograniczanie kontaktów,
izolowanie, wyłączanie z rozmów, wyjść i wyjazdów
grupowych. Najwięcej sytuacji dyskryminujących
miało miejsce w instytucjach edukacyjnych, ale
także w rodzinie, w miejscu pracy i w sąsiedztwie.
Zetknęły
się
z
infantylizacją
z
powodu
przeświadczenia o niskiej ich samodzielności,
odrzuceniem przez pełnosprawnego partnera, z
traktowaniem ich jak dzieci albo jak osoby
niepełnosprawne intelektualnie. Na rynku pracy np.
Pracodawca zlecał im wykonywanie prac niezgodnie
z zaleceniami, otrzymywały niższe wynagrodzenie
za wykonywanie tych samych obowiązków.
Przyczyny dyskryminacji badanych w ich ocenie:
- Brak wiedzy na temat niepełnosprawności,
- Brak zrozumienia potrzeb osób
niepełnosprawnych
- Lęk przed osobami „innymi”
- Widoczność niepełnosprawności
- Stereotypy, iż kobieta niepełnosprawna jest
słaba emocjonalnie, niesamodzielna, dziecinna,
aseksualna, bezradna, zależna, nie powinna
pracować bo ma rentę,
-Badane zetknęły się z wykluczaniem ich z życia
zawodowego, rodzinnego i towarzyskiego. Brak
aktywności zawodowej i w konsekwencji trudna
sytuacja ekonomiczna badanych wpływa jak
twierdzą na ich ograniczoną aktywność życiową,
na ograniczenie ich dostępu do dóbr i usług.
Wśród badanych było kilka kobiet, które same się
wykluczały z życia społecznego, z powodu obaw
przed odrzuceniem i złych wcześniejszych
doświadczeń.
Czynniki chroniące kobiety niepełnosprawne przed
wykluczeniem:
wychowanie,
wykształcenie,
umiejętności zawodowe, zasoby osobiste i
zasoby
społeczne
jednostki,
środowisko
wsparcia kobiet. Badane najwyżej oceniły
wsparcie uzyskiwane od członków rodziny
/średnia ocen 3,8/, od znajomych /3,0/, sąsiadów
/1,8/. Kobiety stwierdziły, że ich trudną sytuację
zmieniłoby: stałe zatrudnienie, regularny dochód,
samodzielne mieszkanie przystosowane do ich
potrzeb, dostęp do rehabilitacji, dostęp do szkół
na wyższym poziomie, dostęp do środków
transportu i komunikacji miejskiej.
Peter Huxley i inni opracowali listę wskaźników
inkluzji społecznej, są to: aktywność rodzinna,
aktywność społeczna, aktywność zawodowa,
dochód, aktywność polityczna i obywatelska,
usługi sektora publicznego i usługi finansowe,
bezpieczeństwo w miejscu zamieszkania,
miejsce zamieszkania, transport, czas wolny,
zdrowie psychiczne i fizyczne, aktywność
edukacyjna, dostęp do instytucji i jakość sieci
społecznej oraz aktywność samej jednostki.
Propozycje badanych:
Włączanie kobiet niepełnosprawnych w codzienne
obowiązki rodzinne,
Kształtowanie u niepełnosprawnych dziewcząt
kompetencji społecznych,
Prawidłowa komunikacja między członkami rodziny
Utrzymywanie przez rodziców stałych kontaktów z
dziećmi w placówkach
Likwidacja barier w środowisku szkolnym i
środowisku pracy
Stawianie odpowiednich wymagań do możliwości
Dostosowanie zawodowego kształcenia do potrzeb
rynku pracy
Wsparcie niepełnosprawnego ucznia w trudnych
sytuacjach
Tworzenie miejsc pracy, stałe pośrednictwo pracy
dla niepełnosprawnych
Wspieranie form aktywności podejmowanych przez
niepełnosprawne kobiety
Zmiana przepisów prawa w kierunku antydyskryminacyjnym
W mediach ukazywanie prawdziwego wizerunku kobiet
niepełnosprawnych i organizowanie kampanii na ich
rzecz
Należy zwiększyć ofertę wsparcia psychologicznego i
prawnego skierowaną do niepełnosprawnych kobiet
Uświadamiać, iż niepełnosprawny nie znaczy inny,
edukować na temat niepełnosprawności, edukować do
integracji, aktywizować pełnosprawnych do angażowania
się w różne działania, akceptować niepełnosprawnych i
ich uczestnictwo w różnych formach aktywności.
Ważne jest aby niepełnosprawne kobiety akceptowały
własną
niepełnosprawność,
kształtowały
swoje
kompetencje społeczne, kształciły się i motywowały do
uczestnictwa społecznego.