Transcript „Z dziejów gospodarczych PRL„-organizacja i zarządzanie

„Z dziejów gospodarczych PRL„-organizacja
i zarządzanie przemysłem papierniczym w
Polsce w latach planu 6 letniegosocjalistycznej industrializacji 1950-1955
dr Marek Edward Nita
WSPiM Chrzanów
Papier przez wiele wieków wywierał ogromny
wpływ na postęp cywilizacji ludzkiej. Służył i
dalej spełnia swoją rolę w przekazywaniu
wiadomości i utrwalaniu myśli ludzkiej. Jest
jednym z najbardziej przydatnych produktów dla
człowieka. Papier został wynaleziony w 105 roku
n.e. w Chinach. W Europie pierwsze papiernie
powstały w XII wieku. Natomiast w Polsce w
1491 roku. Aż do początków XIX wieku papier
był produkowany ręcznie. Przemysł papierniczy
powstał w XIX wieku po skonstruowaniu
maszyny papierniczej. Na ziemiach polskich
pierwszą maszynę papierniczą uruchomiono w
1834 roku w Jeziornie pod Warszawą.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości
funkcjonowanie
branży
papierniczej
zależało od ogólnej sytuacji gospodarczej.
Prawie, że cały przemysł znajdował się w
rękach prywatnych. Na terytorium Polski
czynne były 44 fabryki celulozy, papieru,
tektury. W 1938 roku osiągnięto produkcję
247 tysięcy ton papieru.
Po zakończeniu wojny na obszarze Polski w
nowych granicach znalazły się 59 zakładów
omawianej branży. Większość zakładów
była zniszczona na skutek działań
wojennych oraz demontażu niemieckiego i
radzieckiego. Prawie, że wszystkie zakłady
na mocy ustawy z 3.01.1946r. zostały
upaństwowione.
Organizacją i zarządzaniem przemysłu
papierniczego zajął się w 1944 roku
Wydział Papierniczy Departamentu
Przemysłu Lekkiego w Resorcie
Gospodarki Narodowej Polskiego Komitetu
Wyzwolenia Narodowego. Po utworzenie w
1945 roku Tymczasowego Rządu
Rzeczpospolitej Polskiej,
znacjonalizowanym przemysłem zajęły się
centralne zarządy.
Dla przemysłu celulozowo-papierniczego Centralny
Zarząd Przemysłu Papierniczego, powstał
1.03.1945r. z siedzibą w Łodzi. Zorganizowany
został na zasadzie kartelu to jemu podlegały
terenowe zjednoczenia, które grupowały przejęte
na własność państwa poszczególne zakłady. CZPP
działał początkowo w ramach Ministerstwa
Przemysłu, a później Ministerstwa Przemysłu i
Handlu na prawach departamentu – zajmował się
finansami całej podległej mu branży oraz
działalnością produkcyjną. Był to scentralizowany
system zarządzania przemysłem wzorowany na
modelu zarządzania z ZSRR.
Głównym zadaniem CZPP do końca lat 40 tych była
odbudowa
zniszczonych,
zdewastowanych
zakładów. Działalność przemysłu, w tym
celulozowo-papierniczego,
była
planowana.
Zajmował się tym Centralny Urząd Planowania
przy Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów.
To w nim opracowano plan odbudowy
gospodarczej na lata 1947-1949. Dla omawianej
dziedziny przemysłowej plan był bardzo
realistycznie sporządzony w stosunku do
możliwości wytwórczych. W rezultacie osiągnięto
i przekroczono wielkość przedwojennej produkcji.
W 1949 roku nastąpiły jedna bardzo
niekorzystne zmiany zlikwidowano bardzo
dobrze funkcjonujący CUP w to miejsce
powołano PKPG, oraz sprawnie działające
Ministerstwo Przemysłu i Handlu. W to
miejsce utworzono ministerstwa: Przemysłu
Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Górnictwa
i Energetyki i Przemysłu RolnoSpożywczego.
Pomyślna realizacja 3 letniego Planu Odbudowy
Gospodarczej spowodowała opracowanie
wieloletniego, ale mało realistycznego, jak się
później okazało, 6 letniego Planu Socjalistycznej
Industrializacji, na lata 1950-1955. W związku z
jego realizacją przystąpiono do zmian w zakresie
organizacji i zarządzania przemysłem w tym
celulozowo-papierniczym. W 1949 roku
przyporządkowano omawianą branżę, co nie było
słusznym posunięciem, do Ministerstwa
Przemysłu Lekkiego.
Następnie w latach 1951-1953 przeniesiono tę
branżę do Ministerstwa Przemysłu Chemicznego.
Było to bardzo właściwe, ponieważ przemysł
celulozowo-papierniczy cechuje duża ilość
procesów fizyczno-chemicznych. W 1953 roku
cały przemysł celulozowo-papierniczy włączono
do nowopowstałego Ministerstwa Przemysłu
Drzewnego i Papierniczego. Trzeba podkreślić, iż
jego działalność nie zapisała się chwalebnie dla
rozwoju omawianego przemysłu, z powodu
arbitralnego niefachowego kierowania podległym
przemysłem.
W pierwszym roku realizacji planu 6 letniego dokonano
również innych zmian w organizacji centralnych zarządów.
Otrzymały one najpierw 15.05.1950r. niezależność
administracyjną i ekonomiczną oraz wprowadzono w nich
zasadę jednoosobowego kierownictwa. Już jednak
23.12.1953r. zostały one ponownie włączone w skład
branżowych ministerstw. W ten sposób stały się one
jednostkami administracyjnymi z uprawnieniami tylko do
kontroli i nadzoru podległych im przedsiębiorstw. Uchwała
KERM 12.05.1950r. oraz Rządu z 23.12.1950r. stały się
wytycznymi do zmian w organizacji interesującego nas
przemysłu. Podzielono wówczas przemysł celulozowopapierniczy co było bardzo słuszne :na wytwórczy i
przetwórczy.
Przetwórczy podporządkowano Ministerstwu
Przemysłu
Lekkiego
tworząc
dla
podległych
zakładów
Zjednoczenie
Przemysłu Przetworów Papierniczych i
Materiałów Biurowych w Łodzi.
Dobra praca CZPP na rzecz realizacji planu 6
letniego zaczęła się psuć w latach 19531954. Trudności pracy tej instytucji
wynikały z napiętych terminów
inwestycyjnych , których nie można było w
zaplanowanym czasie zrealizować z
powodu braku środków finansowych,
odpływu fachowców z pracy (niskich płac)
oraz „złego stylu” pracy ministerstwa i
centrali.
Zmiany organizacyjne objęły też
przedsiębiorstwa. Zgodnie z uchwałą
KERM wprowadzono w zakładach
jednoosobowe kierownictwo, a dekretem z
26.10.1950r. o przedsiębiorstwach
państwowych – rozrachunek gospodarczy
oparty o dochody i wydatki. W oparciu o te
akty prawne przedsiębiorstwa branży
celulozowo-papierniczej zorganizowano w
jednozakładowe będące w budowie i
wielozakładowe. Funkcjonowanie tych
ostatnich budziło wiele krytycznych uwag.
Założenia produkcyjne, które miano
zrealizować w trakcie planu kilkakrotnie
były zmieniane. W skutek różnych
przyczyn, w tym organizacyjnych, plan
produkcji celulozy został wykonany w 72%,
papieru 95% i tektury 109%.
Podsumowując należy stwierdzić iż w
pierwszej połowie lat 50 tych w trakcie
realizacji planu 6 letniego dominowały
administracyjne wychodzące z Ministerstwa
i CZPP metody kierowania, co hamowało
inicjatywę, kreatywność, samodzielność
dyrekcji przedsiębiorstw. Niekorzystny
wpływ na branże wywarły też
niekompetentne decyzje i wytyczne
kierowane z PZPR.