Матн мухарири

Download Report

Transcript Матн мухарири

Матн мухарири

Тошкент 2014 й.

• •

Матн файлларининг кенгайтмалари: *.txt, *.rtf, *.tex, .doc, .docx, .docm

• Шахсий компьютерда ҳар бир фойдаланувчи турли ҳужжат ва матнларни тайёрлашда кўпгина қулайликларни яратадиган дастурга матн мухаррирлари деб аталади. Матн мухаррирлари матнларни киритиш, ўзгартириш, кўчириш ва чоп қилиш каби бир қанча имкониятларга эга. Бундай матн мухарирларига Блакнот, WordPad ва Word дастурларини мисол қилиб келтириш мумкин. Ҳозирги кунда энг кўп ишлатиладиган матн мухаррири бу Word дастури бўлиб, унда жуда катта имкониятлар мавжуд, жумладан жадвалллар яратиш, расмларни ҳужжатга қўйиш, оддий ва мураккаб математик формулалар ёзиш ва бошқа.

• Шахсий компьютерда ҳар бир фойдаланувчи турли ҳужжат ва матнларни тайёрлашда кўпгина қулайликларни яратадиган дастурга матн мухаррирлари деб аталади. Матн мухаррирлари матнларни киритиш, ўзгартириш, кўчириш ва чоп қилиш каби бир қанча имкониятларга эга. Бундай матн мухарирларига Блакнот, WordPad ва Word дастурларини мисол қилиб келтириш мумкин. Ҳозирги кунда энг кўп ишлатиладиган матн мухаррири бу Word дастури бўлиб, унда жуда катта имкониятлар мавжуд, жумладан жадвалллар яратиш, расмларни ҳужжатга қўйиш, оддий ва мураккаб математик формулалар ёзиш ва бошқа.

Файлларни саклаш ва бошқа турдаги файл кенгайтмаларига ўтказиш • • • Фойдаланувчи файлни ихтиёрий бошқа ном билан сақлаши учун менюнинг Файл бўлимидан Сохранить как... буйруғини танлайди ва мулоқот ойнасининг «Имя файла» дарчасига файлнинг янги номи киритилади ва Сохранить тугмачаси босилади. Файл бир марта номланади. Дискда сақланган файлга киритилган кейинги ҳар бир ўзгаришни сақлаш учун менюнинг Файл бўлимидан Сохранить буйруғи ёки ускуналар мажмуасидаги белгида «сичқонча» тугмачаси босилади. Шу билан бир каторда файлни тез саклаб колиш усули бу {Ctrl + S} еки {Shift+F12} клавишлар комбинацияларидан фойдаланиш мумкин.

Сохранить как... буйруғини берилган формат туридан бошқа формат турига ўтиш учун ишлатилади.

Абзац билан ишлаш – Чекинишлар

Биринчи сатрда чекиниш ташкил қилиш учун курсорни биринчи сатр бошига қўйиб TAB тугмаси босилади. Агар абзац ўртасидаги сатр бошига курсор қўйилиб TAB босилса, унда бутун абзац учун чекиниш ташкил қилинади. Демак, чекиниш икки хил: сатр чекиниши ва абзац чекиниши бўлиши мумкин экан. Бу ўзгартиришларни меню ёрдамида ҳам бажариш мумкин. «Формат»-«Абзац» буйруьи бажарилади:

Абзацни форматлаш.

• • • • • • • • • • • Абзац худди хохлаган бир объект сингари узининг улчамларига эга. кенглик сатрни текислаш усули а) чап томондан в) унг томондан с) марказдан d) кенглик буйича сахифадаги холати биринчи сатрга куйилиши сатрлар уртасидаги жой абзацлар уртасидаги оралик

• Абзацни форматлаш – унинг параметрларини бериш еки узгартиришдир. Матнни териш вактида еки уни тугатгандан сунг бевосита абзацни форматлаш мумкин. Абзацни форматлаш «Форматирование» ускуналар ойнасидан фойдаланиб еки “Формат” менюсининг “Абзац” буйругидан фойдаланиб бажарилади. Бу ойнага тез кириш контекст меню ердамида амалга оширилади. “Абзац” мулокот ойнасининг “Отступ” майдонида матннинг унг ва чап чегарасига боглик абзац куйиш мумкин. Очиладиган “Первая строка” руйхати биринчи сатр бошига абзацнинг чап чегарасини урнатади.

Матнли маҳлумотларни саралаш.

• • Word дастурида матнли маҳлумотларни алфавит бўйича саралаш мумкин. Бунинг учун дастлаб сараланиши керак бўлган матн бўлаги белгиланади ва сўнгра менюнинг Таблица бўлимидан Сортировка буйруғи танланади. Экранда қуйидаги мулоқат ойнаси пайдо бўлади

• • • • • • Матнни саралашни ускуналар мажмуасидан белги ёрдамида ҳам бажариш мумкин. Мисол тариқасида қуйидаги матн

Абдуллаев Амин

Собиров Акбар Алиев Собир Низомов Мансур Ярашев Одил

• • • • • • саралангандан кейин қуйидаги кўринишни олади:

Абдуллаев Амин

Алиев Собир Низомов Мансур Собиров Акбар Ярашев Одил

4. Саҳифаларни ажратиш

• Энг муъими нима учун бу амал керак. Кўпроқ бу амал кўп бўлимли ҳужжатлар яратишда керак бўлади. Масалан, битта саҳифага икки боб матни тушса, бу ҳолда иккинчи бўлим матнини бошқа саҳифага ўтказиб олиш керак. Саҳифа яратиш амали бўлимларни бўлиб бошқа саҳифага ўтказиб беради. Шуниси ҳам қулайки, энди биринчи бобга матн қўшилса ҳам иккинчи боб доим янги бетдан бошланади.

1 Боб 2 Боб 1 Боб «Ажратиш» белгиси 2 Боб 1 Боб «Ажратиш» белгиси 2 Боб

«Разрыв» мулоқот ойнасида ажратишнинг турлари мавжуд. Янги бетдан ёзишни бошлаш учун «новую страницу» ҳолати белгиланади ва ОК тугмаси чертилади.

“Стиль”

• Белгиланган қисм жорий усул учун намуна ҳолати ёқилганлигига ишонч ҳосил қилиб, ОК тугмасига чертинг. Шу усулдаги барча ёзувлар ҳолати автоматик тарзда ўзгаради.

• Белгиланган қисм жорий усул учун намуна ҳолати ёқилганлигига ишонч ҳосил қилиб, ОК тугмасига чертинг. Шу усулдаги барча ёзувлар ҳолати автоматик тарзда ўзгаради.

Сноска қўйиш

• Сноска қўйиш учун Ссылки вкладкасидан қуйидаги расмда кўрсатилганидек В ставить сноску буйруғи оркали амалга оширилади.

Закладка қўйиш

• • Закладка қўйиш учун керакли мант қисми белгиланади ва Вставка вкладкасидан Закладка банди танланади Закладка ойнасидан Имя закладки қаторига Закладка номи киритилиб Добавить буйруғи танланади.

Мундарижаларни автоматик яратиш

• Мундарижаларни автоматик яратиш бизга яратган ҳужжатимизнинг қайси бўлимлардан ташкил топганлигини ва уларга тезкор ўтиш имкониятини беради. Бу ишни амалга ошириш учун биринчи навбатда ҳужжат охиригача тайёрланади яъни булиши керак бўлган боб ва бўлимлар ёзиб чиқилади шундан сўнг: Ссылки вкладкасидан расмда курсатилганидек намуна танланади.

Формулалар қўйиш ва жадвалларда ҳисоблашлар

• Формулалар математик ёки бошқа бирор соҳага тегишли формулалар қўйишда ишлатилади. Бунинг учун MS Word дастурида Вставка бўлимида Формула буйруғи орқали амалга оширилади. Қуйидаги ҳосил бўлган ойнадан керакли формулани танлаш орқали ёки янги бир формулани ҳосил қилишингиз мумкин.

Хужжатга расм жойлаштириш ва ўзгартиришлар киритиш.

• • • • • • Матнга жойлаштирилган график тасвирлар матнни янада тушунарли холатга келтиради. Word дан фойдаланиб хужжат матнини фотосурат, тасвирлар ердамида безаш мумкин. График объектлар бир неча манбалар ердамида хосил килинади: Wordнинг узи билан келадиган тайер график тасвирлар Фойдаланувчининг узи Paint график мухаррири билан хосил килган тасвирлари Сканер – тасвир ва расмларни график файлда хосил килувчи ва компьютерда сакловчи махсус курилма ердамида.

Word куйидаги кенгайтмали файллар билан ишлайди: *.pcx , *.gif , *.wmf , *. bmp , *.tif ва бошкалар.

Схематик диаграммалар SmartArt

• Схематик диаграммалардан фойдаланиш бизга тасвирламоқ бўлган маълумотларимизни янада мазмунлироқ чиқишида ёрдам беради. Бу турдаги диаграммаларни ҳосил қилиш учун Вставка вкладкасидан SmartArt тугмачасини орқали керакли диаграммани танлаб ҳосил қилишимиз мумкин.

Иллюстраациялар рўйхатини яратиш

• Иллюстраациялар рўйхатини яратиш учун Ссылка вкладкасидан список иллюстраций тугмачасини босиб қуйидаги келтирилган рамда кўрсатилганидек ҳосил қилиш мумкин.

Колонтитул яратиш • • • • Колонтитуллар жойлашиш урнига кура икки хил булади: юкориги колонтитул пастки колонтитул Хар хилдаги нашриетлар, журналлар, илмий-техник ва машхур адабиетлар билан ишлаганда сиз, эхтимол, сахифалар паст еки юкори кисмидаги ахборотга эътибор берган булсангиз керак. Бу канакадир график тасвир ва нашриет номи еки унинг булими сарлавхаси булиши мумкин. Бундай ахборот сизга китобнинг керакли булимини еки лугатдан керакли сузни тез топишга ердам беради. Бундай характерда жойлаштирилган ахборот колонтитул деб аталади. “Колонтитул” сузи нашриетнинг махсус термини хисобланади.

Матнга гипссылка қўйиш.

• Матн мухаррири билан ишлаш жараёнида биз турли жойлардаги обеъктларга мурожаат этишимизга тўғири келиши мумкин. Шунда бизга гиперссқлкадан фойдаланиш қўл келади. Бунинг учун Вскавка вкладкасидан гиперссқлка тугмачаси босиб, қуйида расмда кўрсатилганидек керакли обеъктни танлаш оркали амалга оширилади.

Макрослар

• • Макрослар бизга иш жараёнида куп такрорланадигин мураккаб бўлган ишларни хотирага маълум ном остида саклашимизга ва унга керакли пайти чақириб фойдаланиш учун керак бўлади. Бунинг учун кўйидаги кетмакетликда ҳаракатларни амалга ошириш талаб этилади. Вид вкладкасидан Макросы тугмачасини босинг ва янги макрос яратиш учун запись макром бўлимини олдиндан яратилган макросни ишга тушуриш учун Макросы буйруғини танлаш керак бўлади.

Сарлавха куйиш.

• • • • Сарлавха ва кисм сарлавха киритишда куйидаги асосий коидаларга риоя килиш керак: Сарлавха бош харфларда езилиши керак Сарлавха охирида нукта куйилмайди. Колган тиниш белгилари эса куйилади. Масалан: куп нукта, ундов ва суров белгилари сакланади. Агар сарлавха иккита алохида гаплардан таркиб топган булса, унда биринчи гапнинг охирига нукта куйилади, иккинчисига эса йук. Бундан келиб чикиб агар сарлавха бирта сатрдан куп булса, уни шундай жойлаштириш керакки, нукта сатрнинг охирига эмас, балки унинг ичига тушсин.

Содда сарлавха символлар уртасида булинувчи интервалдан фойдаланиб, расмийлаштирилиши хам мумкин.

• • • • Байрокли усул ердамида сарлавхани расмийлаштириш: Cузни бош харфларда теринг.

Cузни ажратинг.

Форматирование» ускуналар ойнасидан чап томондан текислаш тугмасини босинг. “Формат” менюсининг “Шрифт” буйругини танланг. Очиладиган мулокот ойнасидан “Интервал” булимига келиб, “Разреженный” калитини урнатинг ва счетчик ердамида керакли интервални урнатинг.

Почта рассылкалари.

• Почта рассылкалари бизга жуда кенг фойдаланадига ишларда бири ҳисобланади. Буйруқларда фойдаланиш учун рассылки вкладкасига кириш оркали ва қуйида келтирилгар расмдаги буйруқларни танлаш орқали амалга оширилади.

Ҳужжатнинг битта вароғини книжная ёки альбомная кўринишига келтириш.

• Бирор ҳужжат билан ишлаганимизда шу ҳужжатда баъзи бир вароқлари ёки альбом кўринишидаги ёки китоб кўришида бўлиши мумкин шу ҳолда юзага келган муаммони ҳал этиш учун Параметры страницы бўлимидан Орентацияни танлаш орқали амалга оширилади.

Ҳужжатда слияния-конвертлар, наклейкалар ва хатлар яратиш

Ҳужжатда слиянияни ишлатиш бирор бир ташқаридаги файл билан ҳужжатни боғлашдан иборат мисол учун Ms Access маълумотлар базаси билан боғлаб қуйиш орқали тайёрланган шаблондаги ҳужжатни маълум бир қисми маълумотлар базасининг майдонига боғлаб қўйиш мумкин. Бу эса бизга ҳужжатни бир нечта усулда тайёрлаш имкониятини беради. Бундан бошка ҳам булардан бошқа вазифаларда ҳам фойдаланиш мумкин.

Тузатишлар киритиш ва изоҳ қўйиш

• • • • “Cтандартная” ускуналар ойнасидаги “Орфография” тугмасини еки “Сервис” менюсининг мос буйругини танлаш оркали сиз матннинг белгиланган кисмини еки (курсорнинг жорий урнидан бошлаб) матн охиригача булган кисми орфографиясини текшириш процедурасини юклайсиз. Текшириш учун учта лугат: Word матн мухаррирининг стандарт лугати Алохида сузлар лугати Фойдаланувчининг орфографик лугати

• • • • Word кучиришнинг иккита - автоматик (“Сервис” менюсининг “Перенос слов” буйруги) ва кулда бажариш режимларини ишлатишга имкон беради. Автоматик кучириш дастурни компьютерга урнатиш вактида эътиборга олиниши керак, лекин хамма версиялар хам рус сузларини кучира олмайди. Бунинг устига автоматик бугин кучириш доим хам тугри бажарилмайди. Шунинг учун хар кандай холатда сиз бугин кучириш ва сузлар орасидаги ораликни кулда бажаришингиз керак. Агар сатрдаги сузлар оралиги катта булса,сиз кейинги сатрнинг биринчи сузини зарур булмаган чизикча {Ctrl+ -} оркали иккига булинг. Word агар шундай булса, сузнинг бир кисмини олдинги сатрга кучиради ва оралик кискаради. Агар уринишингиз самара бермаса, биринчи кисмни янада кичикрок олинг ва хоказо.

Агар оралик жуда катта булмаса, сатрни уз холига куйинг. Бугин кучиришлар хам матнни безамайди.

Агар Word сузларда ортик чизикча (масалан: илмий- техник, иктисодий ижтимоий ва хоказо) учратса, у тилдан катъий назар сузларни мустакил кучиради.

Баъзи холларда чизикли сузларни хам кучирмаган маъкул (MS-DOS) бунда {Ctrl+Shift+ -} таъкик чизигини босинг, кучириш мумкин булган сузларни хам кучирмайди.

Саҳифа параметрларини ўрнатиш ва ҳужжат хусусиятлари

Хужжат билан ишнинг биринчи погонасида унинг сахифалари параметрларини урнатиш керак. Бунга вараканинг улчами ва мулжалланиши, майдон катталиги, колонтитулдан сахифанинг юкори ва паст томонигача масофани урнатиш киради. Иш жараенида урнатилган параметрлар узгартирилиши хам мумкин. Сахифа параметрлари хужжатнинг барча кисмларида бир хил булиши ва турли булимларда хар хил булиши хам (бу колонтитулга боглик) мумкин. Сахифа улчамларини танлашда чоп этиш курилмасига мулжалланг. Варака формати А4 булса, хохлаган хозирги замон принтерларида чоп этиш мумкин. Формат А3 булса, факат принтернинг махсус модификациялари оркали чоп этиш мумкин. Сахифа мулжали китобли (баландлиги энидан катта) еки альбомли (баландлиги энидан кичик) булиши мумкин. Майдон катталикларини урнатиш вактида бир томонли еки икки томонли чоп этишдан кайси бири ишлатилишини аниклаб олиш зарур. Бир томонлама чоп этишда матн факат чоп этиш варагининг бир томонига жойлаштирилади. Бундай чоп этиш маъруза, реферат, диссертацияларни расмийлаштиришда кулланилади. Бу холда юкори паст, чап ва унг майдонлар фаркланади.

“Параметры страницы” буйругини танланг

• • • • •

Электрон хужжатларда ахборот хавфсизлиги

Сиз ишлаётган ҳужжатнинг конфидециаллиги таъминлаш мақсадида MS Word дастури ўзининг бир қанча имкониятлари мавжуд: Ҳужжат киришни тақиқлаш Ҳужжатни ўқиш мумкин лекин уни ўзгартиришни тақиқлаш Бошқа турдаги тақиқлар(форматирование ва бошқа) Бу имкониятлардан фойдаланиш учун Файл менюсининг Сохранит как... орқали ->Общие параметры банди танланади

Бу ерда эса юқорида айтиб ўтилганидек Форматирование, тахрирлашга чегара ўрнатишингиз мумкин.