Typologia i technologia środkowego paleolitu
Download
Report
Transcript Typologia i technologia środkowego paleolitu
Prezentacja wykonana na potrzeby zajęć dydaktycznych na kierunku archeologia. Może być wykorzystywana wyłącznie w
celach edukacyjnych i wyłącznie w zastosowaniach niekomercyjnych. W prezentacji wykorzystano materiał ilustracyjny z
publikacji wymienionych w literaturze do tematu.
Pojęcie koncept technologiczny oznacza wyobrażenie sposobu
wytworzenia narzędzia lub półsurowa do jego produkcji,
obejmujące niezbędny w tym procesie całościowy zasób wiedzy i
umiejętności (Pelegrin 2006, 39)
Metoda: to intencjonalny, mniej lub bardziej usystematyzowany w
czasie i przestrzeni proces mający na celu redukcję surowca,
prowadzący do uformowania narzędzia (Pelegrin 2006, 39).
Metoda realizuje założenia konceptu, poszczególne jej elementy
realizowane są dzięki zabiegom.
Technika: to sposób realizacji danego zabiegu, określony przez
trzy parametry: siłę, która ma zostać zastosowana, morfologię i
rodzaj narzędzia, które służyć będą do jego wykonania oraz
pozycję optymalną do jego wykonania (Pelegrin 2006, 39).
Zabieg: to pojedyncza czynność wykonana podczas produkcji
narzędzia.
Wzorzec mentalny: istniejące w świadomości wytwórcy
wyobrażeniem pożądanego narzędzia, czyli typu idealnego ,
obejmujące często także wyobrażeniem sposobu realizacji wzorca
w dostępnym surowcu.
Łańcuch operacji to zestawienie
wszystkich zabiegów. Tworzą go
czynności związane z wytworzeniem
narzędzia, a więc także te związane z
pozyskaniem surowca. Kolejne etapy,
takie jak naprawy narzędzia czy jego
przekształcenia tworzą osobne
łańcuchy.
Zestaw łańcuchów tworzy historię
technologiczną narzędzia, ukazującą
etapy od powstania przez zużycie
narzędzia, jego przekształcanie i
przerabianie, prowadzące ostatecznie
do porzucenia.
Upowszechnienie debitażu prowadzącego do
tworzenia produktów o predefiniowanym kształcie
(rozwój metody lewaluaskiej i jej upowszechnienie)
Usystematyzowanie procesu rdzeniowania i rozwój
standaryzowanych
technologii
rdzeniowania
(metoda
dyskoidalna),
które
prowadzą
do
powstania form zgodnych z wzorcem mentalnym
Pojawienie się i stosowanie asymetrii, która staje
się dominującą cechą narzędzi
Upowszechnienie reutylizacji narzędzi
Rozwój nowych technologii
Technologia lewaluaska (koncept lewaluaski) to ogól wiedzy i
umiejętności,
umożliwiającej
wytworzenie
narzędzi
o
predefiniowanym kształcie. Podstawowym przełomem jest
opanowanie koncepcji asymetrii, realizowanej w przygotowaniu i
eksploatacji rdzenia. Rdzeń ten jest asymetryczny w przekroju
poprzecznym. Istnieje wyraźna różnica między odłupnią
kształtowaną dośrodkowymi i bocznymi uderzeniami, która
stanowi mniejszą część rdzenia a masywną podstawą rdzenia.
Większość odłupków pochodzących z zaprawy i naprawy rdzenia
nie podlegała wykorzystaniu, jednak są charakterystyczne dla
tego rodzaju debitażu.
Najważniejsze było wytworzenie produktu końcowego o
predefiniowanym kształcie.
Głównymi charakterystycznymi produktami metody lewaluaskiej
są:
odłupki lewaluaskie,
wióry lewaluaskie ( wiór to taka forma odłupka, której długość
jest przynajmniej dwa razy większa, niż jego szerokość),
ostrza lewaluaskie.
Charakteryzuje
się
dośrodkową
eksploatacją
rdzenia wzdłuż krawędzi
dookolnej.
Rdzeń dyskoskoidalny jest
symetryczny w przekroju
podłużnym i dyskoidalny w
planie.
Typologicznie narzędziem nazywamy każdy
fragment surowca lub półsurowca, który
posiada retusz na przynajmniej jednej
krawędzi lub któremu nadano predefiniowany
kształt.
Narzędzia wykonywane były bezpośrednio z
surowca lub z półsurowca, czyli takiego
fragmentu krzemienia, który jest produktem
debitażu.
Retusz jest to każda modyfikacja
surowca lub półsurowca, prowadząca
do wytworzenia lub przekształcenia
narzędzia.
Duża część retuszy występujących na
narzędziach
środkowopaleolitycznych
jest
efektem regulacji i naprawy lub
użytkowania krawędzi.
•
•
•
•
•
•
Powierzchnia retuszowana
Umiejscowienie retuszu w obrębie odłupka
Ciągłość retuszu
Kształt krawędzi retuszowanej
Stopień inwazyjności retuszu
Morfologia negatywów retuszu
Klasyczna typologia wyróżnia w zespołach środkowopaleolitycznych
bardzo wiele typów . Dzięki badaniom technologicznym i traseologii
wiemy dzisiaj, że w rzeczywistości zróżnicowanie nie pokrywa się z
tym podziałem. Również stworzone nazwy często nie pokrywają się
z funkcją narzędzi.
W rzeczywistości fakt tak dużego zróżnicowania
wynika w wielu przypadkach ze stopnia
zachowania narzędzi i drogi, jaką przebyły one
od wytworzenia do porzucenia.
Dokładne klasyfikowanie narzędzi jest
niemożliwe.
Ujęcie technologiczne i prowadzona analiza
technologiczna ukazuje, że wśród narzędzi
środkowopaleolitycznych można wyróżniać dużą
grupę narzędzi tnących produkowanych na
odłupkach, ostrza, a także noże, które
reprezentują grupę dużych narzędzi bifacjalnych.
Zgrzebłem nazywamy taką formę, która posiada
ciągły retusz przynajmniej na jednej krawędzi.
Zgrzebła stanowią bardzo liczną grupę w
zespołach
środkowopaleolitycznych,
choć
pojawiały się już w dolnym paleolicie.
W związku z intensywnością i różnorodnością
prowadzonych przy ich użyciu prac, a także
specyficzną
gospodarką
surowcową,
charakterytyczną
dla środkowego paleolitu,
podlegały częstym modyfikacjom, posiadają
różnorodne formy.
Ostrza typologicznie są definiowane jako
trójkątne odłupki o przenikliwym wierzchołku. W
tym wypadku definicja typologiczna pokrywa się z
funkcjonalną.
Istnieje wiele typów ostrzy, w tym:
lewaluaskie: pozyskiwane poprzez stosowanie
metody lewaluaskiej,
ostrza pseudolewaluaskie morfologicznie bardzo
przypominające
ostrza
lewaluaskie,
jednak
pozyskane przy użyciu metody dyskoidalnej i
posiadające inną oś debitażu oraz ostrza
mustierskie, których wierzchołek znajduje się na
przecięciu dwóch zarteuszowanych krawędzi,
ostrza mustierskie.
Produkcja dużych narzędzi bifacjalnych ma swoje korzenie
już w dolnym paleolicie. Środkowopaleolityczne narzędzia
bifacjalne nawiązują do dolnopaleolitycznej tradycji
aszelskiej.
Dolnopaleolityczna idea produkcji dużego narzędzia
bifacjalnego uległa jednak modyfikacji. W środkowym
paleolicie dominować zaczęły formy asymetryczne, zwane
nożami asymetrycznymi, które stały się narzędziami
podstawowymi, uniwersalnymi i wielorazowymi.
W zespołach środkowopaleolitycznych znajdują się również
duże narzędzia bifacjalne takie jak pięściaki mikockie
(bliskie zespołom dolnopaleolitycznym), czy też pięściaki,
związane z MTA.
Wiele form bifacjalnych określanych jako pięściaki była
klasyfikowana błędnie. Istotnym wyróżnikiem form błędnie
klasyfikowanych jest asymetryzacja krawędzi.
Noże asymetryczne były dużymi narzędziami
bifacjalnymi.
Charakteryzowały się czteroma asymetriami:
Między płaską strona spodnią a wypukłą
wierzchnią,
Między ostrą krawędzią tnącą a tępym tylcem,
Między ostrym wierzchołkiem a tępą bazą,
Asymetrią wierzchołka w stosunku do osi
narzędzia
Inizian, M.-L., Reduron-Ballinger, M., Roche, H.,
Tixier, J., 1999, Technology and Terminology of
Knapped Stone, Nanterre
Odell, G.H., 2001, Stone tool research at the end of
45-100
Pelegrin, J., 2006, Long Blade technology on the
the millennium: classification, function, and
behavior, Journal of Archaeological Research 9 (1):
Old World: an experimental approach and some
archeological results [in:] Skilled Production and
social reproduction, Apel, J., Knutsson, K. (eds.),
Uppsala: 37-68