Transcript Typologia i technologia środkowego paleolitu

Prezentacja wykonana na potrzeby zajęć dydaktycznych na kierunku archeologia. Może być wykorzystywana wyłącznie w
celach edukacyjnych i wyłącznie w zastosowaniach niekomercyjnych. W prezentacji wykorzystano materiał ilustracyjny z
publikacji wymienionych w literaturze do tematu.





Pojęcie koncept technologiczny oznacza wyobrażenie sposobu
wytworzenia narzędzia lub półsurowa do jego produkcji,
obejmujące niezbędny w tym procesie całościowy zasób wiedzy i
umiejętności (Pelegrin 2006, 39)
Metoda: to intencjonalny, mniej lub bardziej usystematyzowany w
czasie i przestrzeni proces mający na celu redukcję surowca,
prowadzący do uformowania narzędzia (Pelegrin 2006, 39).
Metoda realizuje założenia konceptu, poszczególne jej elementy
realizowane są dzięki zabiegom.
Technika: to sposób realizacji danego zabiegu, określony przez
trzy parametry: siłę, która ma zostać zastosowana, morfologię i
rodzaj narzędzia, które służyć będą do jego wykonania oraz
pozycję optymalną do jego wykonania (Pelegrin 2006, 39).
Zabieg: to pojedyncza czynność wykonana podczas produkcji
narzędzia.
Wzorzec mentalny: istniejące w świadomości wytwórcy
wyobrażeniem pożądanego narzędzia, czyli typu idealnego ,
obejmujące często także wyobrażeniem sposobu realizacji wzorca
w dostępnym surowcu.
Łańcuch operacji to zestawienie
wszystkich zabiegów. Tworzą go
czynności związane z wytworzeniem
narzędzia, a więc także te związane z
pozyskaniem surowca. Kolejne etapy,
takie jak naprawy narzędzia czy jego
przekształcenia tworzą osobne
łańcuchy.
Zestaw łańcuchów tworzy historię
technologiczną narzędzia, ukazującą
etapy od powstania przez zużycie
narzędzia, jego przekształcanie i
przerabianie, prowadzące ostatecznie
do porzucenia.





Upowszechnienie debitażu prowadzącego do
tworzenia produktów o predefiniowanym kształcie
(rozwój metody lewaluaskiej i jej upowszechnienie)
Usystematyzowanie procesu rdzeniowania i rozwój
standaryzowanych
technologii
rdzeniowania
(metoda
dyskoidalna),
które
prowadzą
do
powstania form zgodnych z wzorcem mentalnym
Pojawienie się i stosowanie asymetrii, która staje
się dominującą cechą narzędzi
Upowszechnienie reutylizacji narzędzi
Rozwój nowych technologii







Technologia lewaluaska (koncept lewaluaski) to ogól wiedzy i
umiejętności,
umożliwiającej
wytworzenie
narzędzi
o
predefiniowanym kształcie. Podstawowym przełomem jest
opanowanie koncepcji asymetrii, realizowanej w przygotowaniu i
eksploatacji rdzenia. Rdzeń ten jest asymetryczny w przekroju
poprzecznym. Istnieje wyraźna różnica między odłupnią
kształtowaną dośrodkowymi i bocznymi uderzeniami, która
stanowi mniejszą część rdzenia a masywną podstawą rdzenia.
Większość odłupków pochodzących z zaprawy i naprawy rdzenia
nie podlegała wykorzystaniu, jednak są charakterystyczne dla
tego rodzaju debitażu.
Najważniejsze było wytworzenie produktu końcowego o
predefiniowanym kształcie.
Głównymi charakterystycznymi produktami metody lewaluaskiej
są:
odłupki lewaluaskie,
wióry lewaluaskie ( wiór to taka forma odłupka, której długość
jest przynajmniej dwa razy większa, niż jego szerokość),
ostrza lewaluaskie.


Charakteryzuje
się
dośrodkową
eksploatacją
rdzenia wzdłuż krawędzi
dookolnej.
Rdzeń dyskoskoidalny jest
symetryczny w przekroju
podłużnym i dyskoidalny w
planie.


Typologicznie narzędziem nazywamy każdy
fragment surowca lub półsurowca, który
posiada retusz na przynajmniej jednej
krawędzi lub któremu nadano predefiniowany
kształt.
Narzędzia wykonywane były bezpośrednio z
surowca lub z półsurowca, czyli takiego
fragmentu krzemienia, który jest produktem
debitażu.
Retusz jest to każda modyfikacja
surowca lub półsurowca, prowadząca
do wytworzenia lub przekształcenia
narzędzia.
 Duża część retuszy występujących na
narzędziach
środkowopaleolitycznych
jest
efektem regulacji i naprawy lub
użytkowania krawędzi.

•
•
•
•
•
•
Powierzchnia retuszowana
Umiejscowienie retuszu w obrębie odłupka
Ciągłość retuszu
Kształt krawędzi retuszowanej
Stopień inwazyjności retuszu
Morfologia negatywów retuszu
Klasyczna typologia wyróżnia w zespołach środkowopaleolitycznych
bardzo wiele typów . Dzięki badaniom technologicznym i traseologii
wiemy dzisiaj, że w rzeczywistości zróżnicowanie nie pokrywa się z
tym podziałem. Również stworzone nazwy często nie pokrywają się
z funkcją narzędzi.



W rzeczywistości fakt tak dużego zróżnicowania
wynika w wielu przypadkach ze stopnia
zachowania narzędzi i drogi, jaką przebyły one
od wytworzenia do porzucenia.
Dokładne klasyfikowanie narzędzi jest
niemożliwe.
Ujęcie technologiczne i prowadzona analiza
technologiczna ukazuje, że wśród narzędzi
środkowopaleolitycznych można wyróżniać dużą
grupę narzędzi tnących produkowanych na
odłupkach, ostrza, a także noże, które
reprezentują grupę dużych narzędzi bifacjalnych.



Zgrzebłem nazywamy taką formę, która posiada
ciągły retusz przynajmniej na jednej krawędzi.
Zgrzebła stanowią bardzo liczną grupę w
zespołach
środkowopaleolitycznych,
choć
pojawiały się już w dolnym paleolicie.
W związku z intensywnością i różnorodnością
prowadzonych przy ich użyciu prac, a także
specyficzną
gospodarką
surowcową,
charakterytyczną
dla środkowego paleolitu,
podlegały częstym modyfikacjom, posiadają
różnorodne formy.





Ostrza typologicznie są definiowane jako
trójkątne odłupki o przenikliwym wierzchołku. W
tym wypadku definicja typologiczna pokrywa się z
funkcjonalną.
Istnieje wiele typów ostrzy, w tym:
lewaluaskie: pozyskiwane poprzez stosowanie
metody lewaluaskiej,
ostrza pseudolewaluaskie morfologicznie bardzo
przypominające
ostrza
lewaluaskie,
jednak
pozyskane przy użyciu metody dyskoidalnej i
posiadające inną oś debitażu oraz ostrza
mustierskie, których wierzchołek znajduje się na
przecięciu dwóch zarteuszowanych krawędzi,
ostrza mustierskie.




Produkcja dużych narzędzi bifacjalnych ma swoje korzenie
już w dolnym paleolicie. Środkowopaleolityczne narzędzia
bifacjalne nawiązują do dolnopaleolitycznej tradycji
aszelskiej.
Dolnopaleolityczna idea produkcji dużego narzędzia
bifacjalnego uległa jednak modyfikacji. W środkowym
paleolicie dominować zaczęły formy asymetryczne, zwane
nożami asymetrycznymi, które stały się narzędziami
podstawowymi, uniwersalnymi i wielorazowymi.
W zespołach środkowopaleolitycznych znajdują się również
duże narzędzia bifacjalne takie jak pięściaki mikockie
(bliskie zespołom dolnopaleolitycznym), czy też pięściaki,
związane z MTA.
Wiele form bifacjalnych określanych jako pięściaki była
klasyfikowana błędnie. Istotnym wyróżnikiem form błędnie
klasyfikowanych jest asymetryzacja krawędzi.
Noże asymetryczne były dużymi narzędziami
bifacjalnymi.
 Charakteryzowały się czteroma asymetriami:
 Między płaską strona spodnią a wypukłą
wierzchnią,
 Między ostrą krawędzią tnącą a tępym tylcem,
 Między ostrym wierzchołkiem a tępą bazą,
 Asymetrią wierzchołka w stosunku do osi
narzędzia


Inizian, M.-L., Reduron-Ballinger, M., Roche, H.,
Tixier, J., 1999, Technology and Terminology of
Knapped Stone, Nanterre
Odell, G.H., 2001, Stone tool research at the end of

45-100
Pelegrin, J., 2006, Long Blade technology on the

the millennium: classification, function, and
behavior, Journal of Archaeological Research 9 (1):
Old World: an experimental approach and some
archeological results [in:] Skilled Production and
social reproduction, Apel, J., Knutsson, K. (eds.),
Uppsala: 37-68