Problemy wyboru ekonomicznego

Wykład 1 dr inż. Ilona Pawełoszek Katedra Informatyki Ekonomicznej 1

• Problemy gospodarcze można rozważać w dwóch ujęciach: mikroekonomicznym i makroekonomicznym.

• •

Makroekonomia

kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. Celowo upraszcza ona analizę poszczególnych elementów badanej całości aby jasno przedstawić działania całej gospodarki.

Mikroekonomia

polega na szczegółowej analizie poszczególnych działań gospodarczych. Dla uproszczenia analizy może ona pomijać różne współzależności występujące w gospodarce. 2

• • Każdy podmiot gospodarczy staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemów codziennej egzystencji: 1) jakie dobra i usługi (co) wytwarzać, 2) jak je wytwarzać i 3) dla kogo je wytwarzać.

Dobrami

nazywamy produkty materialne • Mianem

usług

określamy działania, które mogą zaspokajać potrzeby konsumenta jedynie w trakcie ich wykonywania (świadczenia) • Ponieważ w rozstrzyganiu powyższych problemów kluczową rolę pełni społeczeństwo, to zaliczamy ekonomię do nauk społecznych, które badają i wyjaśniają zachowania ludzi w sferze produkcji, wymiany i użytkowania dóbr i usług. 3

• Najważniejszym problemem ekonomicznym jest rozwiązanie sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzkimi a ograniczonością zasobów niezbędnych do ich zaspokajania.

• Ekonomia wyjaśnia proces alokacji rzadkich zasobów między różne konkurencyjne ich zastosowania.

4

Przykładowe problemy ekonomiczne

•

1. Szoki cenowe na rynku ropy naftowej

Ropa jest paliwem wykorzystywanym w energetyce, w transporcie, do napędu maszyn oraz stanowi podstawowy materiał wyjściowy produkcji w przemyśle. Zatem ceny ropy naftowej mają wpływ na ceny niemal wszystkich produktów.

Ceny ropy naftowej w latach 1946 - 2007 120 100 80 60 40 20 0 19 46 19 50 19 54 19 58 19 62 19 66 19 70 19 74 19 78 19 82 19 86 19 90 19 94 19 98 20 02 20 06 cena skorygowana o inflację cena nominalna 5

Skutki szoku naftowego

• Mimo podwyżki cen spadek popytu na ropę był znikomy gdyż gospodarki większości krajów są silnie zależne od tego paliwa.

• Próby stosowania metod wytwarzania ograniczających zużycie ropy.

• Wpływy ze sprzedaży ropy uzyskane przez OPEC zostały wykorzystane na zakup towarów wytwarzanych w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich. • Zatem wzrost cen ropy oznaczał dla krajów OPEC wzrost siły nabywczej ich eksportu. Stracili na nim natomiast importerzy ropy, jak Niemcy i Japonia. W rezultacie gospodarka światowa wytwarzała więcej dla krajów OPEC, a mniej dla RFN i Japonii.

6

Rzadkość dóbr

• • rezultacie wzrostu ceny ropa naftowa stała się zasobem rzadszym.

Dobro rzadkie jest to takie dobro, którego dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb ludzkich.

7

Przykładowe problemy ekonomiczne

2. Podział dochodu

ściśle wiąże się z problemami dotyczącymi tego,

co, jak

i

dla kogo

jest wytwarzane.

Dochód na jednego mieszkańca (w funtach) Kraje ubogie Kraje o średnim poziomie dochodu 200 1200 % ludności świata % dochodu światowego 58 4 21 11 Główne kraje naftowe Kraje uprzemysło wione 3900 0,4 1 17500 15 72

Na ponad połowę ludności świata zamieszkującej kraje najbiedniejsze przypada zaledwie 4% dochodu światowego 8

Krzywa Lorenza

pokazuje stopień równości (lub nierówności) podziału dochodu. Im większe jest odchylenie krzywej Lorenza od prostej nachylonej pod kątem 45 o , tym większa jest nierówność podziału dochodu Kształt tej krzywej może podlegać korekcie po zastosowaniu instrumentów polityki redystrybucyjnej przez dane państwo (podatki, transfery socjalne itp) 9

Współczynnik Giniego – miara nierówności dochodowych

• • Jego wartość zawiera się w przedziale od 0 do 1, gdzie wyższa wartość oznacza większy stopień nierówności.

Obliczanie współczynnika Giniego

Odnosząc powierzchnię zakreskowanego pola do całego trójkąta ABC, uzyskujemy wartość współczynnika Giniego: • 0 w przypadku kraju o idealnej równości dochodów (w praktyce taka sytuacja nigdy nie występuje), • rosnącą do 1 w przypadku kraju o skrajnych nierównościach dochodowych (również w praktyce taka wartość jest niemożliwa). W rzeczywistości współczynnik Giniego waha się od 0.25 (kraje skandynawskie) do 0.65 (kraje Ameryki Łacińskiej). 10

Wnioski

• Zatem dla kogo wytwarza gospodarka światowa? • Otóż, przede wszystkim dla 15% mieszkańców świata zamieszkujących bogate kraje uprzemysłowione. • W strukturze produkcji światowej będą zatem dominować dobra i usługi spożywane w bogatych krajach uprzemysłowionych. 11

Usługi a zmiana struktury produkcji

Udział w produkcie narodowym (%) USA Rolnictwo 1.2% Przemysł 21.9% Japonia 1.6% 23.1% Niemcy Polska 0.9% 27.1% 4.6% 28.1% Usługi 76.9% 75.4% 72% 67.3% Brazylia Niger 6.5% 25.8% 67.7% 39% 17% 44%

Usługi tworzą średnio ok. 2/3 produktu narodowego krajów rozwiniętych.

12

Przykład: Problemy w realnej ocenie sytuacji ekonomicznej • Sondaże opinii publicznej w Wielkiej Brytanii w latach osiemdziesiątych wykazały powszechne zaniepokojenie ograniczeniem wydatków opiekę zdrowotną i pogorszeniem jej jakości.

• Jednakże fakty dowodzą, iż realne wydatki budżetowe na lecznictwo wzrosły w latach 1981-1991 o 30%.

Wydatki państwa na ochronę zdrowia w Wielkiej Brytanii w latach 1981-1991 Wydatki realne (mld £) Wydatki jako % produktu narodowego

1981

24 6

1986

26 6

1991

31 6

13

Alternatywne zastosowania zasobów Wyobraźmy sobie gospodarkę dysponującą zasobem czterech robotników, którzy mogą być zatrudnieni w produkcji albo posiłków, albo filmów.

Tabela pokazuje możliwe rozmiary tygodniowej produkcji każdego z dóbr. Im więcej robotników zatrudnia każda z tych gałęzi, tym większa jest jej produkcja.

Zatrudnienie przy produkcji posiłków 4 3 2 1 0 Produkcja posiłków 25 22 17 10 0 Zatrudnienie przy produkcji filmów 0 1 2 3 4 Produkcja filmów 0 9 17 24 30

14

Prawo malejących przychodów

• Każdy następny zatrudniony w gałęzi zwiększa produkcję w stopniu mniejszym niż jego poprzednik. • Dalsze zwiększenie zatrudnienia powoduje postępujący spadek liczby sprzętu i urządzeń przypadających na jednego pracownika. W rezultacie produkcja na jednego zatrudnionego w przemyśle filmowym maleje w miarę wzrostu zatrudnienia. 15

Krzywa możliwości produkcyjnych (KMP)

• przedstawia maksymalne kombinacje produkcji możliwe do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów. Ilustruje problem wyboru — więcej jednego dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego.

16

Koszt alternatywny

• • Rysunek krzywej możliwości produkcyjnych może przedstawiać także społeczny wybór między usługami publicznymi (policja, oświata, zamiatanie dróg i ulic) a dobrami prywatnymi (auta, kosiarki ogrodowe, wczasy).

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.

17

Krańcowa stopa transformacji (marginal rate of transformation – MRT)

dobra B w dobro A informuje, o ile należy zmniejszyć produkcję dobra B, aby móc zwiększyć produkcję dobra A o jednostkę

MRT

   

A B

18

Kształt KMP a koszt alternatywny

KMP wklęsła do początku układu współrzędnych koszt alternatywny jest rosnący. Aby zwiększyć produkcję dobra A trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra B.

MRT rosnąca 19

KMP jest wypukła do początku układu współrzędnych koszt alternatywny jest malejący. Aby zwiększyć produkcję B, trzeba zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra A. MRT jest malejąca 20

• KMP jest liniowa koszt alternatywny jest stały.

• Zwiększenie produkcji A o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze ze stałej ilości dobra B.

21

Przesunięcia krzywej KMP

Poprawa technologii produkcji dobra A (KMP2) i pogorszenie technologii produkcji dobra A (KMP3).

22

• Poprawa technologii produkcji dobra B (KMP2) i pogorszenie technologii produkcji dobra B (KMP3).

23

• Poprawa technologii produkcji obu dóbr (KMP2) i pogorszenie technologii produkcji obu dóbr (KMP3).

24

Rola rynku

• Rynek jest to proces w którym decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniom cen. 25

„Niewidzialna ręka"

• Szkocki filozof i ekonomista Adam Smith dowodził, że kierujące się własnym interesem jednostki są w swoim postępowaniu prowadzone przez „niewidzialną rękę" w kierunku takich działań, które służą celom społeczeństwa jako całości.

26