Transcript Co to są prawa człowieka?

Cz. I
WPROWADZENIE
UNIWERSALNOŚĆ
Cel kursu?
 Celem kursu jest pozyskanie podstawowej
wiedzy o ochronie praw człowieka w systemie
ONZ, na poziomie europejskim i konstytucyjnym
 W tym celu konieczne jest:
 zaznajomienie się z podstawami obowiązującego
prawa praw człowieka, a także
 poznanie głównych mechanizmów i procedur
Zakres tematyczny
 Wprowadzenie
 Uniwersalność praw
człowieka
 Podstawowe traktaty
uniwersalne
 Podstawowe mechanizmy
uniwersalne
 Rada Praw Człowieka i jej
procedury
 Wysoki Komisarz ds. Praw
Człowieka
 Organy traktatowe
 Europejskie systemy
ochrony praw człowieka
 Konstytucyjna ochrona
praw człowieka
Metoda wykładu - systematyczna prezentacja
płaszczyzn:
 konceptualnej
 funkcjonalno-praktycznej
 Forma – konwersatorium
Egzamin
 Forma – egzamin pisemny
 Tematy egzaminacyjne
 Terminy egzaminów
PROPONOWANA LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA
 Banaszak/Bisztyga/Complak/Jabłoński/Wieruszewski/
Wójtowicz - System ochrony praw człowieka,
Zakamycze 2005
 Kuźniar Roman - “Prawa człowieka”, Scholar, 2008
 Hołda/Hołda-Ostrowska/Rybczyńska - Prawa
człowieka, Zakamycze 2004
 Bieńczyk-Missala Agnieszka - Prawa człowieka w
polskiej polityce zagranicznej po 1989 r., Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2004
 Kędzia Zdzisław - United Nations Mechanisms to
Promote and Protect Human Rights, w: Mechanisms of
the Promotion and Protection of Human Rights, red. J.
Symonides, UNESCO 2003
PYTANIE
Co to są prawa człowieka?
Podstawowe normy demokratycznego
porządku odnoszące się do zdolności człowieka
(grupy) do określonego zachowania
Międzynarodowe normy odnoszące się
do praw jednostki (lub grupy)
Zasady/nakazy etyczne
Normatywny wyraz zasad, które
powinny stanowić podstawę życia wspólnoty
POLITICAL ENCYCLOPEDIA, OXFORD UNIVERSITY PRESS:
“Prawa człowieka są specjalnym rodzajem
niezbywalnego moralnego tytułu. Należą do wszystkich
na podstawie przynależności do gatunku ludzkiego,
niezależnie od rasy, narodowości, lub członkostwa w
jakiejkolwiek grupie społecznej. Określają minimalne
warunki niezbędne dla życia w godności.
ENCYCLOPEDIA BRITANICA
“Prawa, które przynależą jednostce jako człowiekowi.”
ROBOCZA DEFINICJA
Prawa człowieka są standardami prawnymi,
międzynarodowymi lub krajowymi,
które chronią podstawowe wartości dla życia
ludzi w godności i ustanawiają
odnoszące się do nich prawne roszczenia jednostki
FUNKCJE PRAW CZŁOWIEKA
Funkcje podstawowe
PODMIOTOWA
PCz określają
sytuację prawną
(roszczenia)
ich podmiotu
(jednostki/grupy)
OBIEKTYWNE
PCz poddają
wartości o
podstawowym
znaczeniu dla
jednostki ochronie
przez cały porządek
prawny
FUNKCJE KONTROLNE
Prawa człowieka dostarczają kryteriów dla
oceny działań podmiotów zobowiązanych: głównie
państwa (rights based approach)
Prawa człowieka są narzędziem kontroli
władz państwowych (np. wolność mediów,
wolność zgromadzeń, wolność stowarzyszeń)
Wertykalne i horyzontalne
działanie praw człowieka
Funkcja
horyzontalna
Funkcja wertykalna
klasyczna relacja
między jednostką
a państwem
relacja pomiędzy
podmiotami
równymi wobec
prawa: jednostka
i podmioty nie
będące państwem
GŁÓWNI AKTORZY
UPRAWNIENIA – ROSZCZENIA - OBOWIĄZKI
Podmioty uprawnione


jednostka

osoby prawne (odpowiednio do ich natury)
grupy: np. mniejszości narodowe, etniczne, religijne;
ludność tubylcza, ludzie żyjący w biedzie, grupy narażone
na ryzyko, grupy wymagające szczególnej opieki (np.
osoby niepełnosprawne)
Odpowiedzialność – podmioty obowiązków
 Państwo/rząd – podstawowa odpowiedzialność –
Wiedeńska Deklaracja i Program Działania par. 1:
„Prawa człowieka i podstawowe wolności są
przyrodzone wszystkim istotom ludzkim; ich ochrona i
promocja są pierwotną odpowiedzialnością rządów.”
ZMIENIAJĄCA SIĘ ROLA PAŃSTWA
 Obowiązek poszanowania praw – państwa są
zobowiązane do zapewnienia zgodności narodowego
prawa, polityki i praktyki z ustanowionymi standardami,
zaniechania ingerencji w korzystanie z tych praw
 Obowiązek ochrony praw – państwa są
zobowiązane do zagwarantowania, że organy i inne
jednostki państwa lub podmioty trzecie (podmioty
niepaństwowe, inne państwa, organizacje
międzyrządowe, korporacje nie będą ingerować w
korzystanie z praw prze jednostkę; państwo jest
zobowiązane zapewnić ochronę wszystkim, bez
żadnej dyskryminacji; ochrona ma być zapewniona
przez legislację zawierającą odpowiednie gwarancje,
ustanowienie odpowiednich procedur dostępnych
dla podmiotów praw dla dochodzenia ich praw;
ustanowienie narodowych procedur dla
monitorowania realizacji praw
 Obowiązek wypełniania praw – państwa są
zobowiązane podjąć działania prawodawcze,
administracyjne, budżetowe, sądowe i inne dla
realizacji praw, w szczególności poprzez alokację
odpowiednich środków w tym celu
Uwaga: Podjęcie kroków prawodawczych jest
niewystarczające, jeśli dla efektywnego korzystania z
praw muszą one być wdrożone w życie przez decyzje
programowo-polityczne i inne kroki praktyczne

Odpowiedzialność podmiotów niepaństwowych

Rebelianci – czy należy z nimi rozmawiać?

Business – korporacje?

Odpowiedzialność prawna jednostki za
najpoważniejsze naruszenia praw człowieka (ICC Statut Rzymski z 1998r., Trybunały)

Aktorzy społeczni - odpowiedzialność moralna

Obrońcy praw człowieka – Deklaracja ONZ o Prawie i
Odpowiedzialności Jednostek, Grup i organów Społeczeństwa w
odniesieniu do Promocji i Ochrony Powszechnie uznanych Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności

Organizacje pozarządowe, media, organizacje wyznaniowe,
instytucje akademickie

Rola jednostki – obowiązki
KATEGORIE PRAW CZŁOWIEKA
PRAWA I WOLNOŚCI OSOBISTE I POLITYCZNE
(np. prawo do życia, zakaz tortur, wolność słowa,
wolność zgromadzeń, wolność stowarzyszeń)
PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
(np. prawo do ochrony zdrowia, prawo do mieszkania,
prawo do oświaty)
PRAWA TZW. TRZECIEJ GENERACJI
(np. prawo do rozwoju, prawo do pokoju)
KONTEKSTY PRAW CZŁOWIEKA
pokojowy rozwój – prawa człowieka mają przede
wszystkim chronić tych, którzy są dyskryminowani i
wykluczeni
walka o suwerenność lub autonomię – prawa człowieka
są źródłem argumentacji
zbrojny konflikt wewnętrzny – prawa człowieka
pomagają zdiagnozować źródła konfliktu, określić drogi
jego rozwiązania i sposoby zapobiegania przed jego
nawrotem
sytuacja tzw. upadłego państwa – prawa człowieka
wyznaczają standardy postępowania narodowych
i międzynarodowych aktorów (np. ONZ)
sytuacja konfliktu międzynarodowego – prawa
człowieka wraz z prawem humanitarnym wyznaczają
normy postępowania stron konfliktu
ROZWÓJ MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY
PRAW CZŁOWIEKA
O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ:
Rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka
nie jest linearny – postęp jest jednak widoczny
Prawa człowieka nie zostały zaprojektowane
na „dobrą pogodę”
Adwokaci praw człowieka powinni by przygotowani
także na wystąpienie sprzyjających okoliczności,
aby podjąć właściwe kroki,
we właściwym czasie i miejscu
UNIWERSALNOŚĆ PRAW
CZŁOWIEKA
PYTANIA
*
Dlaczego prawa człowieka są lub nie są; powinny
lub nie powinny być uznawane jako prawa uniwersalne?
*
Co powoduje, że zagadnienie to ciągle jest
niezwykle aktualne i często sporne?
*
Jeśli uznajemy, że uniwersalność praw człowieka
jest postulatem i zasadą o żywotnym znaczeniu, co
należy uczynić, aby była ona realizowana w praktyce?
*
Jakie są współczesne wyzwania wobec
uniwersalność praw człowieka?
GODNOŚĆ CZŁOWIEKA
- centralna i podstawowa wartość
Artykuł 1
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i
w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i
sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu
braterstwa.
Konstytucja RPA z 1996 r.
Artykuł 1
Republika Południowej Afryki jest jednym,
suwerennym, demokratycznym państwem
zbudowanym na następujących wartościach:
Godności człowieka, osiągnięciu równości i
awansie praw i wolności człowieka.
Artykuł 10
Każdy ma wrodzoną godność i prawo do tego,
aby była ona szanowana i chroniona.
1997 Konstytucja RP z 1997r.
Artykuł 30
Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi
źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest
ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.
Poszanowanie godności polega przede wszystkim
na traktowaniu człowieka jako celu, a nie jako
środka do osiągnięcia celów przez inne podmioty
(za Immanuelem Kantem)
TK 15 X 2002 r. - SK 6/02
Naruszenie godności człowieka następuje „w razie
arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby
ludzkiej przez ustawodawcę”
TK 23 III 1999 - K 2/98
Konstytucja w całokształcie swych postanowień daje
wyraz pewnemu obiektywnemu systemowi wartości
[…] Dla określenia tego systemu wartości centralną
rolę odgrywają postanowienia o prawach i wolnościach
jednostki […] Wśród tych postanowień centralne z
kolei miejsce zajmuje zasada przyrodzonej i
niezbywalnej godności człowieka.
K 11/00
Już we wstępie do konstytucji podkreśla się, że
stosowaniu konstytucji winna towarzyszyć
dbałość o zachowanie przyrodzonej godności
człowieka. Godność zatem nie może być
rozumiana jako cecha czy też zespół praw
nadanych przez państwo. Jest ona bowiem w
stosunku do państwa pierwotna, w konsekwencji
czego zarówno ustawodawca jak i organy
stosujące prawo muszą respektować treści
zawarte w pojęciu godności, przysługującej
każdemu człowiekowi.
Będąc źródłem praw i wolności jednostki, pojęcie
godności determinuje sposób ich rozumienia i
urzeczywistniania przez państwo. Zakaz
naruszania godności człowieka ma charakter
bezwzględny i dotyczy wszystkich. Natomiast
obowiązek poszanowania i ochrony godności
nałożony został na władze publiczne państwa.
[…] Przesłanką poszanowania tak rozumianej
godności człowieka jest między innymi istnienie
pewnego minimum materialnego,
zapewniającego jednostce możliwość
samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie
oraz stworzenie każdemu człowiekowi szans na
pełny rozwój osobowości w otaczającym go
środowisku kulturowym i cywilizacyjnym.
Koncepcja równej godności ludzkiej ma
centralne znaczenie dla uniwersalności praw
człowieka. Z jednej strony, każdy, niezależnie
od miejsca, w którym żyje, jurysdykcji
państwa permanentnego lub czasowego
pobytu ma tę samą godność. Z drugiej strony
realizacja prawa człowieka została uznana za
niezbędną przesłankę poszanowania godności
człowieka.
Życie, godność, wolność, równość, własność były
i są chronione w rozmaitych społeczeństwach
przez nakazy moralne (nie kradnij, nie zabijaj),
prawo karne, a także nakazy sprawiedliwości,
takie jak np. obecna we wszystkich religiach:
ZŁOTA REGUŁA
Buddyzm: Nie postępuj wobec innych w sposób,
który uznałbyś za raniący dla w odniesieniu do
ciebie
Chrześcijaństwo: Nie czyń innemu, co Tobie
niemiłe, czego nie chciałbyś, aby tobie uczyniono
Hinduizm: Nie czyń niczego innym, co uczynione
tobie byłoby źródłem bólu: to jest suma twoich
obowiązków
Islam: Nikt z was nie jest człowiekiem
wierzącym, chyba że życzy swojemu bratu tego,
co życzy samemu sobie
Judaizm: Nie czyń bliźniemu, co tobie jest
nienawistne. To jest całym prawem (Torą), cała
reszta jest komentarzem
*
*
*
"Prawa człowieka i podstawowe wolności są prawami
przyrodzonymi wszystkich istot ludzkich; ich
promocja i ochrona jest pierwszym obowiązkiem
rządów." Artykuł 1 Deklaracji
"Uniwersalny charakter tych praw i wolności jest
poza dyskusją." Artykuł 1 Deklaracji
"Pamiętając o znaczeniu narodowej i regionalnej
specyfiki oraz różnorodnych historycznych,
kulturalnych i religijnych uwarunkowaniach,
obowiązkiem państw - bez względu na ich systemy
polityczne, gospodarcze i kulturalne - jest promocja i
ochrona wszystkich praw człowieka i podstawowych
wolności." Artykuł 5 Deklaracji
UNIWERSALNOŚĆ PRAW CZŁOWIEKA?
WSPANIALE, ALE CZY RZECZYWIŚCIE
WIEMY, O CZYM MÓWIMY?
wymiar poznawczy – powszechnie podzielane
rozumienie praw człowieka; innymi słowy – wspólne
poglądy na naturę, sens i zakres praw człowieka
wymiar etyczny – taki stan praw człowieka, w
którym chronione przez nie wartości są globalnie
uznawane - istnieje zgoda co do potrzeby ochrony
tych wartości
wymiar prawny – prawa człowieka wiążą prawnie w
zakresie globalnym na podstawie powszechnej
formalnej akceptacji (przez ratyfikację, akcesję lub
w inny sposób) międzynarodowych instrumentów
praw człowieka i przez ich globalne stosowanie
wymiar strukturalny – całościowy charakter praw
człowieka - innymi słowy cecha praw człowieka
polegająca na tym, że odnoszą się one do
wszystkich podstawowych dziedzin życia
jednostki i wspólnoty
wymiar praktyczny – stan powszechnego
przestrzegania praw człowieka - innymi słowy
oznacza ta sytuacja powszechny dostęp do dóbr
chronionych przez prawa człowieka
wymiar językowy – zgodnie z Księgą Rekordów
Guinessa Powszechna Deklaracja jest tekstem
pisanym, który został przetłumaczony na
największą liczbę języków – ok. 400 wersji
znajduje się na stronie OHCHR
WYMIAR PRAWNY UNIWERSALNOŚCI
UNIWERSALNOŚĆ ZOBOWIĄZAŃ
FAKTY:
 Powszechna Deklaracja szeroko uznana za część
międzynarodowego prawa zwyczajowego

Ponad 30 międzynarodowych traktatów z dziedziny
praw człowieka (10 traktatów podstawowych), ok. 50
źródeł tzw. miękkiego międzynarodowego prawa praw
człowieka

1993 VDPA: „promocja i ochrona wszystkich praw
człowieka jest przedmiotem legitymizowanej troski
społeczności międzynarodowej." (§ 4 Deklaracji)

2005 Szczyt Światowy : wspólnota międzynarodowa
ponosi odpowiedzialność za ochronę (§§ 138-139
Dokumentu Końcowego)
*
STAN RATYFIKACJI INSTRUMENTÓW
MIĘDZYNARODOWYCH – 1 STYCZNIA 2014
 1966 MPPOP - 167
◦ 1966 Protokół I: 115; 1989 Protokół II: 73
 1966 MPPGSK – 161
◦ 2008 Protokół: 11 ratyfikacji, 45 podpisów
 1966 MKEDR - 176
 1979 MKEDK – 187
◦ 1999 Protokół: 104
 1989 KPDz – 193 (brak ratyfikacji : Somalia, USA)
◦ 2000 Protokół o konfliktach zbrojnych – 152
◦ 2000 Protokół o handlu, prostytucji i pornografii – 166
◦ 2011 Protokół o procedurze skargowej - 99
 1984 KPT - 154
◦ 2002 Protokół: 70
 1990 KPPM – 47
 2006 KPON – 139
o
Protokół: 79
 2006 KPWZ – 41
PRAKTYCZNY WYMIAR
UNIWERSALNOŚCI
 Przepaść pomiędzy retoryką praw
człowieka a realnością tych praw, pomiędzy
literą traktatów w dziedzinie praw
człowieka a ich implementacją
KONKLUZJE
 Prawa człowieka nie są uniwersalne z powodu
czyjegoś rozkazu, narzuconej woli
 Prawa człowieka są uniwersalne w świetle
równej godności ludzi, w której mają one
swoje podstawowe źródło
 Nie powinniśmy jednak separować praw
człowieka od środowiska, w którym mają być
realizowane. Powinniśmy szukać najbardziej
skutecznych metod i środków ich realizacji w
rozmaitych warunkach ekonomicznych,
kulturowych i politycznych. Takie podejście
można nazwać podejściem integralnym
Uniwersalność a uniwersalizacja
– zasada a proces
 We wszystkich wspomnianych wymiarach
uniwersalność praw człowieka nie jest czymś
statycznym. Jawi się raczej jako wielopłaszczyznowy i
dynamiczny proces dochodzenia do sytuacji, w której
uniwersalność jako zasada będzie się materializowała
w najpełniejszym zakresie
 Innymi słowy, uniwersalność może być postrzegana
jako ostateczny cel międzynarodowej ochrony praw
człowieka, który – biorąc pod uwagę dynamikę życia
politycznego, ekonomicznego i społecznego – nigdy nie
będzie osiągnięty w idealnym sensie, lecz do którego
możemy się coraz bardziej zbliżać