Transcript Slide 1 - Univerzitet

Panevropski Univerzitet APEIRON
Njega zaraznih
bolesnika i infektivne
bolesti
Doc. dr Branislav Mihajlović
Infektivne bolesti
ZNAČAJ INFEKTIVNIH BOLESTI



Danas možemo govoriti o renesansi infektivnih
bolesti.
Tome su svakako doprineli događaji iz novije
prošlosti:
HIV infekcija, epidemije Lassa-, Ebola- i drugih
hemoragijskih groznica, veliki broj oboljelih od
hepatitisa B i C, ponovni porast obolijevanja od
tuberkuloze, povratak difterije i najzad, epidemija
svjetskih razmjera teškog oblika atipične virusne
pneumonije........
Panevropski Univerzitet APEIRON




Infekcije su bile i ostale glavni uzrok
obolijevanja i umiranja ljudi.
Otkriće antibiotika, i razvoj efikasnih vakcina,
dali su povoda za nadu da je pobjeda nad
infekcijama neposredno pred nama, ili da je već
ostvarena.
Dalji razvoj događaja je to opovrgao.
Pandemija izazvana virusom humane
imunodeficijencije (HIV), brojni novootkriveni
uzročnici infekcija, stalno prisutne "klasične"
zarazne bolesti, progresivni razvoj rezistencije
mikroorganizama na antibiotike, sve veći
problemi sa infekcijama vezanim za trudnoću....

To su samo neki dokazi da smo se prerano
obradovali nečemu što je možda nemoguće konačnoj pobedi nad infektivnim bolestima.


Svijet u kome živimo je oduvijek bio svijet infekcija;
U njemu smo zajedno sa hordama drugih legitimnih
stanovnika Zemlje: protozoama, bakterijama,
virusima, parazitima, prionima...



Ako bi virusi ili bakterije postali dominantni,
čovjek bi bio potisnut sa svog superiornog
položaja, ili bi mu bila ugrožena sama
egzistencija.
Uništavajuće pandemije u prošlosti, kuge ili
gripa na primjer, pokazale su kako
nemilosrdno, i po koju cenu za ljudski rod,
može da bude vođena borba od strane ovih
drugih stanovnika Zemlje.
Da bismo učvrstili naše "mjesto pod suncem",
moramo stalno da istražujemo načine kako da
otklonimo prijetnje našoj populaciji.



RENESANSA INFEKTIVNIH BOLESTI
U osnovi aktuelizacije infektivnih bolesti,
nalaze se prije svega važne epidemiološke
promjene.
One se posljedica više činilaca:




Uticaj okoline.
Promjene okoline imaju značajan uticaj na
rasprostranjenost prebivališta domaćina i
prenosilaca infektivnih agensa.
To je dovelo do porasta obolijevanja od
malarije, denge, žute groznice i drugih
bolesti.
Promijenjeni uslovi okoline dovode do porasta
i premještanja rezervoara uzročnika u
živom svijetu....


Tekovine tehnološkog razvoja sa svoje strane
takođe doprinose širenju uzročnika
Tako su infekcije legionelama dobile klinički
značaj tek stvaranjem modernih sistema za
klimatizaciju ili snabdijevanje vodom, koji za
njih predstavljaju idealne rezervoare.



Promjene uzročnika infekcija.
Promjene uzročnika isto tako utiču na
epidemiologiju infekcija.
Ovdje se misli na genetske promjene koje
utiču na imunogenost (npr. virus gripa, vibrio
kolere), virulenciju, produkciju toksina (npr. c.
diphtheriae, enterohemoragična e.coli) i
rezistenciju na antibiotike i virostatike....





Promjene uslovljene samim čovekom.
Čovjek je odgovoran za promjene koje su omogućile
porast obolijevanja od infektivnih bolesti.
Eksplozija stanovništva, povezana sa stalnim
siromašenjem u zemljama u razvoju, predstavlja
idealno tlo za infektivne bolesti kao što su
tuberkuloza, tifus, dizenterija, kolera itd.
Velike migracije, neprestani ratni sukobi, masovni
turizam, prostitucija, upotreba droge i druge
socijalne okolnosti, omogućavaju da se lokalne
infekcije brzo šire.....
Nove metode obrade zemlje i gajenja stoke,
internacionalizacija robne trgovine, takođe doprinose
nastajanju i globalnom širenju infekcija.


Imunosupresija.
Sve veći broj ljudi dospijeva u stanja
imunosupresije (HIV infekcija, primaoci
transplantiranih organa, oboljeli od tumora,
hronični bolesnici, starije osobe) i tako pruža
šansu i apatogenim ili uslovno patogenim
mikrobima da izazovu bolest.


Bolničke infekcije.
Koncentracija teških bolesnika u bolnicama
i nekritična upotreba antibiotika stvaraju
preduslove za nastanak infekcija i brzi razvoj
rezistencije klica.






Novi uzročnici i nove infektivne bolesti.
Stalno se proširuje spektar uzročnika infekcija.
U poslednjih 20 godina medicinska nauka je otkrila
više od 40 vrsta, do sada nepoznatih, novih uzročnika
Kod većeg broja oboljenja, čiju smo etiologiju
doskora smatrali "nejasnom", pokazalo se da
pripadaju porodici zaraznih bolesti.
Za to vrijeme iskorijenjena je samo jedna zarazna
bolest - variola.
Neke druge, kao što su tifus, dječja paraliza,
pjegavac ili difterija su potisnute, ali i dalje ostaju
ozbiljna prijetnja čovječanstvu.


U legionelama su tako otkriveni izazivači
široko rasprostranjenih pneumonija.
Objašnjenje nastanka čira na želucu, kao
hronične bakterijske infekcije izazvane
helicobacterom pylori, došlo je isto tako
neočekivano.


Lista tumora verovatno indukovanih virusima
sve je duža: primarni karcinom jetre,
Kapošijev sarkom, karcinom cerviksa
materice.
Sa borelijama kao uzročnicima Lajmske
bolesti takođe se nije računalo.



Učestala pojava spongiformne encefalopatije
kod goveda (BSE) zabrinula je svijet zbog
masovne potrošnje goveđeg mesa u ishrani.
Slučajevi BSE, očigledno povezane sa
atipičnim oblicima Creutzfeld-Jakobove bolesti
u Velikoj Britaniji, pokazali su da je ova briga
opravdana.
Posebno je uznemirujuća činjenica da se ovde
ne radi samo o novom uzročniku, već i o
novom obliku života infektivnog agensa.



HIV infekcija predstavlja, bez sumnje, jedno
od najvažnijih otkrića u oblasti infektologije.
Ona se mora shvatiti, s obzirom na dosadašnji
tok pandemije, kao globalni svjetski problem.
AIDS je postao jedan od najvažnijih uzroka
smrti mladih ljudi širom sveta.
Možda i zbog toga, bolest je veoma podstakla
razvoj virusološke dijagnostike i potragu za
antivirusnim lijekovima.





Uticaj globalizacije.
Internacionalna migracija ljudi i transport
životinja, životnih namirnica i roba višestruko
su porasli.
Moderna transportna sredstva omogućavaju
putovanja na velike udaljenosti za kratko
vrijeme.
Tako i prouzrokovači infektivnih oboljenja
danas mogu putovati velikom brzinom, ne
pridržavajući se granica država i kontinenata.
Jedna od posljedica toga je porast broja
importovanih tropskih bolesti, prije svega
malarije.




Rezistencija mikroorganizama na antibiotike
Dolaskom ere antimikrobnih lijekova vjerovalo
se da će infektivne bolesti zadržati samo
istorijski značaj.
Od Drugog svjetskog rata razvijene su stotine
hemoterapijskih sredstava, vrlo djelotvornih i
sigurnih, ne samo protiv bakterija, već i protiv
virusa, gljivica i parazita.
Ali, u međuvremenu je takođe postalo jasno
da sa razvojem antimikrobnih supstanci raste
i sposobnost mikroorganizama da im izmaknu.


Rezistencija na antibiotike raste kod svih
patogenih klica sisara, brzinom koja je
alarmirajuća.
Na prostoru zapadne civilizacije danas su
najveći problem razvoj meticilin-rezistentnih
sojeva stafilokoka (MRSA), penicilin-
rezistentnih pneumokoka, multirezistentnih
salmonela i bacila tuberkuloze.

Sve češća pojava rezistencije klica otežava
liječenje i infekcija izazvanih haemophylusom
influenzae, moraxellom catarrhalis, betahemolitičkim streptokokom i meningokokom.

Premda su tokom proteklih nekoliko decenija
ostvareni zadivljujući rezultati u prevenciji i
liječenju brojnih infektivnih bolesti, one još
uvijek predstavljaju ozbiljan javno-zdravstveni
problem.




Borba sa infekcijom ima izgleda na uspjeh
samo ako se udruže sve raspoložive snage:
društvena zajednica, koja svojim građanima
treba da obezbjedi ekološki zdravu sredinu i
sve uslove za zadovoljan i miran život,
preventivno-epidemiološka služba i
zdravstvena služba, sposobna da usvaja i
primjenjuje tekovine savremene medicinske
nauke.




ETIOLOGIJA INFEKTIVNIH BOLESTI
E t i o l o g i j a je dio medicinske nauke
koja istražuje i proučava uzročnike bolesti.
E t i o p a t o g e n e z a podrazumijeva
uzrok, nastanak i razvoj bolesti.
Е t i o p a t o l o g i j a podrazumijeva
uzročnika i patološke promjene do kojih dolazi
dejstvom ili prisutnošću nekog agensa.


Uzročnici akutnih infektivnih bolesti su
mikroorganizmi koji dovode do određenih
patoloških promjena i funkcionalnih
poremećaja na pojedinim organima i
organskim sistemima makroorganizma.
Mikroorganizmi koji dovode do bolesti
nazivaju se p a t o g e n i m za razliku od
a p a t o g e n i h čije prisustvo ne dovodi
do patoloških lezija u organizmu.


Postoji i grupa f a k u l t a t i v n o
p a t o g e n i h uzročnika, kao npr. E. coli,
koji samo u izvjesnim prilikama i uslovima
postaju patogeni.
Međutim, ponekad i prisustvo patogenih
uzročnika u makroorganizmu ne znači bolest,
kao na primjer u slučajevima kliconoštva i kod
latentnih infekcija.



Bakterije nisu u današnje doba tako česti
uzročnici zaraznih bolesti.
Nakon otkrića aktivne imunizacije i
antibiotika, one su postale sve rjeđe tako da
su neke “klasične bolesti” skoro nestale.
Međutim, neke od njih su postale rezistentne
na antibiotsku terapiju, pa su ponovo izazvale
interesovanje medicinske javnosti.

Osim bacila i koka, zarazne bolesti mogu
izazvati i spirili, i to borelije, spirohete,
leptospire i dr.
Bakterije — uzročnici zaraznih bolesti



Virusi.
Najčešća zarazna oboljenja su izazvana
virusima, koji se mogu vidjeti samo pomoću
elektronskog mikroskopa jer su vrlo mali.
Rastu na živim podlogama, te je njihova
kultivacija dosta skupa i zahtijeva dobro
opremljene laboratorije.



Velik je broj respiratornih virusa koji mogu
davati različite kliničke sindrome:
(sindrom prehlade, sindrom gripe, sindrom
akutnog respiratornog oboljenja, sindrom
atipične pneumonije) tako da u ljudskoj
patologiji virusna oboljenja zauzimaju jedno
od prvih mjesta.
Ako se tome doda njihova sposobnost ka
antigenim mutacijama, što stvara nove
mogućnosti za obolijevanje, onda svaki čovjek
tokom života preboli najmanje desetak
virusnih infekcija.


Virusi daju solidan imunitet nakon preboljele
bolesti, ali je to praktično nekorisno, jer
postoji veliki broj virusa.
Tako, na primjer, postoji 80 sojeva rinovirusa
uzročnika prehlade, svaki daje solidan
imunitet, ali je potrebno da neko tokom života
ima 80 puta prehladu i da se tek tada
imunizira.
Bolesti čiji su
su uzročnici virusi






Rikecije.
Ovi se mikroorganizmi mogu svrstati,
prema veličini, između bakterija i virusa,
premda su bliži virusima.
Kultivacija rikecija se izvodi na živim
podlogama.
Za prenošenje ovih bolesti potrebni su vektori
(uši, grinje, krpelji).
Uzročnici i rikecijoza su iz skupine
Rickettsiacea i između mnogih od njih postoji
unakrsni imunitet.



Protozoe su jednoćelijska bića koja se
množe ćelijskom diobom, a veće su od
bakterija.
Neke se nalaze u organizmu ekstracelularno,
a neke intracelularno.
Lako se mogu vidjeti optičkim mikroskopom




Fungi.
Gljivična oboljenja su nešto rjeđa u
poređenju sa bakterijskim, virusnim i
protozoarnim.
U prirodi je poznat veliki broj gljivica, ali je
njihov mali broj patogen za ljude.
Najčešće su to oboljenja kože, a znatno rjeđe
drugih organa ili generalizirane bolesti.



Metazoe su višećelijski organizmi, a jedna
grupa metazoa su helminti.
Neke metazoe mogu davati slične kliničke
slike bolesti kao i bakterije, virusi i rikecije, pa
mogu predstavljati veliki dijagnostički
problem.
Ove bolesti su dosta česte u sredinama sa
niskim higijenskim standardom.



NASTANAK INFEKCIJE I INFEKTIVNE
BOLESTI
Čovjek je stalno, od rođenja pa do smrti,
okružen mikroorganizmima, ali do infekcije
rijetko dolazi, jer ona nastaje poremećajem
ravnoteže između patogenih uzročnika i
odbrane organizma.
Kada se ta ravnoteža poremeti,
mikroorganizmi mogu prodrijeti u organizam i
tada se javlja infekcija, ali se ona svaki put ne
manifestuje kao oboljenje.





Postoje tri ishoda nakon nastanka infekcije:
pobjeda domaćina,
pobjeda mikroorganizma i
postizanje međusobne ravnoteže i
nastavljanje zajedničkog života.
Koja će od ove tri mogućnosti biti ispoljena
zavisi uglavnom od agresivne sposobnosti
uzročnika i stepena odbrane organizma.




MEHANIZAM DJELOVANJA BAKTERIJA I
VIRUSA
Bakterije.
Da bi bakterije mogle da izazovu infekciju,
moraju biti patogene, virulentne i zastupljene
u dovoljnom broju.
P a t o g e n o s t bakterija je njihova
sposobnost da prodru u organizam bez nekih
posebnih uslova, za razliku od uslovno
patogenih bakterija koje mogu prodrijeti u
organizam samo u posebnim okolnostima.






V i r u l e n c i j a bakterija koje izazivaju
toksi-infekcije zavisi od njihovih toksikogenih
sposobnosti, a piogenih bakterija od njihove
sposobnosti razmnožavanja i rezistencije na
fagocitozu.
Kada bakterije prodru u organizam, one mogu
djelovati preko:
e g z o t o k s i n a,
endotoksina,
razmnožavanjem i
i z a z i v a n j e m senzibilizacije
organizma .





E g z o t o k s i n i su izlučevine bakterija.
To su bjelančevinaste supstance koje predstavljaju
najmoćnije otrove i mogu djelovati i u veoma malim
količinama.
Najvažniji egzotoksini su od bacila tetanusa, difterije
i botulizma.
Kod oboljenja uslovljenih ovim bakterijama
patološke promjene izazivaju egzotoksini pa se tu
radi više o intoksikaciji nego o infekciji.
I druge bakterije mogu izlučivati egzotoksine, ali su
oni znatno slabiji, pa u patogenezi, pored
intoksikacije, vidnu ulogu igra i razmnožavanje
bakterija.





E n d o t o k s i n i su mnogo kompleksnijeg
sastava nego egzotoksini, jer se sastoje od
polisaharida, lipida i jedne proteinske frakcije.
Nastaju nakon spontane lize bakterija ili nakon
djelovanja antimikrobnih sredstava.
Oslobađaju ih uglavnom gram-negativne bakterije, a
u prvom redu enterobakterije.
Djeluju na nervne centre u dijencefalonu izazivajući
temperaturu, zatim na krvne sudove izazivajući šok,
a mogu izazvati, i reakciju hipersenzibilizacije.
Osim toga, endotoksini djeluju i na druge nervne
centre, na primjer kod trbušnog tifusa, paratifusa i
septikemije.




Razmnožavanje bakterija u
organizmu predstavlja drugi aspekt virulencije.
Bakterije se mogu razmnožavati u stanici ili izvan
stanica.
Intracelularno se razmnožavaju salmonele,
pasterele, brucele, listerije i bacili tuberkuloze.
U toku oboljenja koja izazivaju ove bakterije mogu
se javiti recidivi i kasna hipersenzibilizacija
sudjelujući u jednom dijelu patogenetskih fenomena.



Bakterije koje se razmnožavaju ekstracelularno
su rezistentne na fagocitozu zahvaljujući
antigenima koji se nalaze u njihovom zidu i
kapsuli.
U ovu grupu spadaju piogene bakterije:
pneumokoki, streptokoki, meningokoki, a u
manjoj mjeri stafilokoki.
Njihovo razmnožavanje dovodi do lokalne,
najčešće gnojne upale, koja je posljedica
destrukcije polinukleara toksinima i enzimima.

R e a k c i j a s e n z i b i l i z a c i j e ili
alergija zavisi više od napadnutog organizma
nego od bakterija koje su izazvale oboljenje
iako alergijske manifestacije češće izazivaju
pojedine vrste bakterija.





Virusi su paraziti stanica čija virulencija zavisi
od sposobnosti invazije i intracelularnog
razmnožavanja.
Citopatogenetsko djelovanje virusa dovodi do
oštećenja, nekroze i smrti stanice domaćina.
Kada je oštećenje stanice na vrhuncu, javljaju se
kliničke manifestacije bolesti.
Težina i tok bolesti, kao i eventualne sekvele zavise
od toga u kojoj su mjeri stanice oštećene virusom.
Oboljenja koja izazivaju virusi mogu biti lokalizirana
ako je zahvaćena samo sluznica respiratornog trakta
ili generalizirana ako virusi ulaze u krv i odatle se
diseminiraju u druge organe i tkiva.
Domaćin i uzročnik
Ulazak uzročnika
Na ulazak nekog etiološkog agensa
(živog ili neživog) domaćin može da
odgovori na sljedeće osnovne načine:



Da ne reaguje,
Da reaguje nedvidljivom reakcijom,
Da reaaguje vidljivom reakcijom
Panevropski Univerzitet APEIRON
Da ne reaguje...:





kada je domaćin već imun na agens,
kada je uzročnik u vrlo malom broju,
kada uzročnik ulazi na”pogrešna vrata”
kada uzročnik u toku prodora biva
dovoljno snažno razoren od
antimikrobnih činilaca (enzimimalizozimom, baktericidinom, ili je razoren
fagocitozom),te
kada fiziološka mikrobna flora domaćina u
blizini mjesta prodora konkurentski
spriječava rast mikroorganizma.
Da reaguje nedvidljivom
reakcijom:



brzim stvaranjem antitijela na
infekciju,
reagovanjem u vidu latentne, blage
subkliničke manifestacije, ili
kada inficirani stvara antitijela
formirana i prije infekcije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Da reaguje vidljivom
reakcijom...:


prepoznatljiva je manja ili veća bolest,
ili
progresija vidljive reakcije od
oligosimptomatske do teške
generalizirane bolesti i smrti.
Panevropski Univerzitet APEIRON



Svaka zaraza ne mora obavezno da razvije
bolest, ...
...ali svaka zarazna bolest obavezno
uključuje prethodnu zarazu.
Nekad se nakon inficiranja prepoznatljiva i
tipična bolest javlja u manje od 1%
slučajeva (tipični paralitički poliomijelitis,
na prim.), a nekad u čak preko 90% i više
(varičela, morbili, HIV-AIDS).
Panevropski Univerzitet APEIRON
Prepoznavanje neke zarazne bolesti ...
• znači prepoznavanje postojanja infekcije
kao fenomena,...
• što daje šanse za preduzimanje opštih
preventivnih i profilaktičkih mjera...
• koje su usmjerne kako prema oboljemim i
kliconošama, tako i prema zdravim a
nezaraženim licima u populaciji.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Kako će se manifestovati neka infekcija
zavisi kako od osobina agensa,tako i od
osobina individue izložene infekciji.
Sa strane infektivnog agensa, za
nastanak zaraze, najbitniji su:
 količina odn,.broj mikroba, što se naziva
još i infektivna doza ili inokulum,



infekcioznost,
patogenost i
virulencija.
Panevropski Univerzitet APEIRON



Sa strane domaćina najbitniji je stepen
otpornosti na infekciju.
Broj mikroorganizama ili inokulum, ili
infektivna doza je onaj najmanji broj
patogenih agenasa koji je sposoban da
izazove infekciju neimunih-prijemčivih
osoba.
Što je broj patogenih mikroba veći u
jednom inokulumu, to je veći izgled da će
agens izazvati infekciju odn. prepoznatljivu
bolest.
Panevropski Univerzitet APEIRON


Poznato je da neki mikroorganizmi čak i u
količinama od 1 do 50 mikroba (!) mogu
da izazovu klinički jasnu bolest (Francisela
tularensis-tularemija ili glodavačka kuga ,
odn.Coxiella burneti-Q (kju) groznica).
Takvi mikroorganizmi su idealno biološko
borbeno sredstvo, a za rad sa njima
potrebne su skupe laboratorije što je
privilegija bogatih i razvijenih društava.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Inokulum


Drugi patogeni mikroorganizmi,da bi
izazvali klinički prepoznatljivu bolest,
moraju da prodru na adekvatnom
mjestu i u velikom broju, kao što je
slučaj sa salmonelom enteritidis.
Za izazivanje klinički prepoznatljive
infekcije, enteritisa, potreban je
inokulum od najmanje oko 300.000
jedinki salmonele enteritidis.
Panevropski Univerzitet APEIRON


Zanimljivo je da je virus hepatitisa B
infekciozniji od virusa HIV.
Smatra se da je za infekciju HIV virusom
potrebna oko 2.500 do 4.000 puta veća
količina ostatka krvi u nečistim iglama i
špricama narkomana od količine krvi
potrebne za inokulaciju hepatitis B
virusom.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Infekcioznost (zaraznost)
To je sposobnost neke zaražene osobe da prenese
neki infektivni agens na druge, neimune, osobe.
Širenje infekcije može se događati u različitim
stadijima bolesti:
 U toku dužeg dijela inkubacionog perioda
bolesti,
 Ili samo pri kraju inkubacije,
 Ili u toku prodromalnog perioda, kada se
bolest u svom pravom obliku još nije razvila,
 Ili u toku čitave razvijene faze bolesti,
 Ili u regresiji bolesti
Panevropski Univerzitet APEIRON







Ili u rekonvalescenciji,
Ili tokom recidiva ,
Ili tokom jednog ili više relapsa,
...a kod nekih oboljenja i...
...godinama nakon akutne faze bolesti.
Moguće je i intermitentno odnosno
trajno kliconoštvo zdravih osoba koje
su nekad bolovale datu bolest.
Konačno ,postoje bolesti čiji se eventualni
recidivi mogu dogoditi 10 do 50 godina
nakon akutne bolesti.
Panevropski Univerzitet APEIRON
U takvim prilikama uzročnik
latentno boravi u zdravom
ljudskom organizmu.
• Tokom neke druge bolesti ili stresa
dolazi do recidiva prvobitne bolesti.
• Kada takav recidiv potraje pacijent
može postati začetnik nove
epidemije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Primjer je Brilova bolest koja je
pozni recidiv klasičnog pjegavca.
• U slučaju kada se javi Brilova
bolest, a kod bolesnika postoji
vašljivost tijela, moguća je
transmisija uzročnika putem bijele
vaši na osobe u okolini i pojava
novih slučajeva klasičnog pjegavca.



Drugi primjer je mnogo češći:
Nakon varičela u dječijoj dobi, kod mnogih
ljudi uzročnik bolesti latentno preživljava u
paravertebralnim ili moždanim senzitivnim
ganglionima.
U slučaju stresa ili nove bolesti, razvija se
tzv. Herpes zoster, neurodermatitis jednog
živca u čijem je ganglionu “tavorio” virus
varičela.
Panevropski Univerzitet APEIRON

Od takvog bolesnika infekcija se lako
može prenijeti vazduhom ,kontaktom
ili na drugi način na neimunu djecu i
izazvati se nova epidemija varičela.
Klinička težina bolesti je obrnuto srazmjerna
epidemiološkoj težini:
što je bolest klinički lakša, to je
epidemiološka opasnost od takvog
bolesnika veća,i obrnuto.
Broj osoba koje nakon infekcije stvaraju antitijela
Infekcioznost=
─────────────────────
Broj osoba izloženih infekciji
Panevropski Univerzitet APEIRON
Patogenost
Patogenost je sposobnost uzročnika da
izazove bolest, bez bilo kakvih
preduslova.

Uslovna patogenost je niži stepen
patogenosti u kojem uzročnici izazivaju
bolest tek kada je organizam prethodno već
oštećen.
Panevropski Univerzitet APEIRON


Visoka patogenost je epidemiološka situacija
kada nakon ekspozicije nekom agensu
oboljeva sa prepoznatljivim kliničkim
znacima više od 9o% eksponiranih, a
neimunih osoba (morbili, varičela).
Niska patogenost je epidemiološki obrnuta
situacija kada nakon ekspozicije patogenu
oboljeva srazmjeno mali broj osoba (M.TBC,
N.meningitidis, virus poliomijelitisa).
Broj zaraženih sa razvijenom kliničkom slikom
Patogenost = ------------------------------------------------------------Ukupni broj zaraženih
Panevropski Univerzitet APEIRON
Virulencija je stupanj
patogenosti.
Mali broj (količina) vrlo virulentnih mikroba
sposoban je da izazove bolest (Cox.burneti,
Fr.tularensis).
Slaba virulencija + velika infekcioznost = velika ,a
relativno bezopasna epidemija
Letalitet je procenat umrlih od neke konkretne
bolesti.
Broj umrlih
Letalitet =--------------------- od neke konkretne bolesti x 100.
Broj oboljelih
Panevropski Univerzitet APEIRON
Odbrana domaćina


Prirodna odbrana organizma može se
raspodijeliti na 3 nivoa ili linije.
Prva i druga linija odbrane su
nespecifične (tzv. urođena imunost) a
treća linija je specifična ili stečena
imunost (imunitet u užem smislu) koja
je usmjerena protiv strogo odredjenih
živih patogena ili njihovih antigena.
Panevropski Univerzitet APEIRON
a.Prvu liniju odbrane čine:
1.
2.
3.
mehaničke,
hemijske i
biološke barijere.
Panevropski Univerzitet APEIRON
a-1:Mehaničke barijere su
prvenstveno koža i sluzokože.


Prekid njihovog kontinuiteta
predstavlja „ranjivu tačku odbrane“ što
i doslovno jeste (locus minoris
resistentiae).
Ali i pored očuvanog kontinuiteta ovih
barijera neki patogeni mikroorganizmi
mogu da prođu kroz njih u dublja tkiva
(Franisella tularensis, leptospira spp.).
Panevropski Univerzitet APEIRON
Kožna barijera
Teško je razdvojiti mehaničke, hemijske i biološke
elemente odbrane koje ima koža.



Kiselost kože(pH) fiziološki iznosi oko 5,5 i to
djeluje inhibitorno za veliki dio potencijalnih
patogena.
Deskvamacija kože (stalno otpadanje gornjeg
sloja ćelija pokožice) mehanički sa sobom odnosi
dio mikrobne flore.
Lojne žlijezde (mast) i hemijskim (masnim
kiselinama) i fizičkim putem (viskoznost) dodatno
otežavaju razvoj nepoželjih mikroorganizama na
koži.


Sličnu ulogu, sa naglašenim hemijskim i biohemijskim
učešćem u odbrani ima i znoj.
Lokalni fagociti koji se nalaze u području dermisa
(„krzna“) su jak odbrambeni nespecifični sistem
(makrofazi i dendritične ćelije).
Panevropski Univerzitet APEIRON


Prirodna mikroflora kože, koja je
neravnomjerno raspoređena u
pregibima i na “otvorenoj koži“
predstavlja konkurenciju patogenoj
flori i skupa sa prethodno referisanim
sistemima čini funkcionalnu mrežu
nespecifične zaštite.
Moglo bi se reći da ovi sistemi odbrane
kože eliminišu više od 90%
potencijalnih patogena.
Barijera sluzokoža
(mukoza)




Odbrambeni elementi mukoza nisu svuda isti i
prilagođeni su funkcijama tog dijela organizma.
Sluz je glavni atribut sluzokoža. Pored vode,
sluz (mucus) sadrži brojne spojeve koji na različite
načine eliminišu opasnosti od infekcije.
Mucin je najbitniji dio sluzi i sačinjen je od
razgranatih lanaca oligo-i polisaharida (ugljenih
hidrata) koji su ljepljivi. Svojom debljinom nad
gornjim slojem ćelija, sluz izoluje vlastite ćelije od
invazivnih mikroba ne dovoljavajući im da se
„domognu“ receptorskih mjesta na ćelijama, a
pogodnih za njih.
Sluz mehanički fiksira sve strane čestice .
Panevropski Univerzitet APEIRON



U respiratornom traktu, posebno u bronhijama,
traheji i laringsu, na površinama epitelnih čelija
postoje treplje-cilije (trepljasti epitel) koje se
stalno u istom ritmu „talasaju“u pravcu prema
usnoj šupljini, noseći na sebi pokrov od sluzi sa
svim stranim česticama. Na taj način se repiratorni
put mehanički čisti (kašalj).
U respiratorniom traktu, osim ovoga, u sluzi
postoje baktericidni enzimi: lizozim, tiocijanat,
laktoferin i lokalni imunoglobulini, koji dodatno
ihibiraju mikroorganizme.
Мukocilijarni pokrov predstavlja efikasnu barijeru u
gornjem i dobrom delu donjih delova
respiratornog trakta, jer većina čestica biva
oblepljena sluzi i putem stalnih pokreta trepljica
izbačena u usnu duplju.




Pojedini mikroorganizmi su razvili čitav niz
efikasnih sistema za invaziju respiratornog
trakta:
neuraminsku kiselinu u zidu bakterija, koja se
vezuje za specifične receptore na membrani
epitelnih ćelija,
lučenje aktivnih supstanci koje inhibiraju
pokrete trepljica,
lučenje supstanci koje uzrokuju destrukciju
epitelnih ćelija.

Orofarinks sadrži bogatu saprofitnu floru: bakterije,
gljive (kandida, protozoe Entamoeba gingivalis,
Trichomonas tenax).



Pljuvačka, koja se luči u dnevnoj količini od jednog
litra, mehanički spira mikroorganizme sa površine
sluznica, ali i sadrži antimikrobna sredstva kao što
su lizozim, sekretorna antitela i leukociti.
Poremećaj lučenja pljuvačke može dovesti do
značajnog debalansa u mikrobnoj flori usne duplje,
što se i viđa kod teških bolesnika (infekcije
centralnog nervnog sistema, trbušni tifus).
Kod njih dolazi do bujanja mikroba koji zahvataju i
dublje slojeve tkiva u usnoj duplji.

Mikroorganizmi, koji imaju težnju da prodiru u
ljudski organizam preko sluznica orofarinksa,
obično se tu i zadržavaju, ali njihovi toksini
p r o d i r a n j e m u krvotok mogu
uzrokovati poremećaje udaljenih organa i
tkiva (streptokok, uzročnik difterije).








Intestinalni trakt svakodnevno prima ogromnu
količinu najrazličitijih supstanci.
Izuzimajući prirodan tok kretanja sadržaja crijeva, uz
pomoć normalne peristaltike, u digestivnom traktu
nema drugih mehanizama za čišćenje.
Prirodnu barijeru u intestinalnom traktu
predstavljaju:
sluz,
sekretorna IgA antitela,
kiselina u želudačnom soku,
razni pankreasni enzimi u lumenu crijeva,
kao i prisustvo žuči.


Međutim, mikroorganizmi kao što su Vibrio
cholerae i pojedini tipovi Еscherichiae coli,
luče mucinaze, te se mogu aktivno probijati
kroz mukus i na taj način povećavati
mogućnost vezivanja za specifične receptore
na površini epitelnih ćelija.
Mnoge bakterije (mikrokoke, difteroidi, brojne
anaerobne bakterije) su u stanju da se čvrsto
vežu za površinu epitelnih ćelija u
intestinalnom traktu preko svog K antigena,
koji je njihov sastavni dio.
Sluzokoža želuca ima vrlo nizak
pH (2,5-3,5) zbog prisustva HCl
koja ima vrlo visoku sposobnost
ubijanja ili inhibiranja većine
nepoželjnih mikroba,
 Osim u posebnim situacijama, npr.
kod Helicobacter pylori
(ekstremofili).

Panevropski Univerzitet APEIRON



Sluzokoža duodenuma, nasuprot
rečenom, ima vrlo visok pH i stoga
alkalno reaguje, dodatno oštećujući dio
preživjelih mikroba iz želuca.
Crijeva su takođe prekrivena mukusom, u
pravilu utoliko obilnijim što se ide niže
prema analnom otvoru.
Ovu sluz obilno luče tzv. peharaste ćelije
udenute u jednoredni cilindrični epitel, a
najgušće su prisutne u kolonu
(debelom crijevu).



Talasasto grčenje crijeva, počev od duodenuma do
anusa, nosi sa sobom unijetu hranu (bolus, himus,
feces) ka distalnim dijelovima paralelno sa
procesima enzimskog razlaganja i resorbcije.
To kretanje naziva se peristaltika i ona je pod
stalnom kontrolom autonomnog nervog sistema
(simpatikus-parasimpatikus) odn. lokalno
djelujujćih hormona (gastrin, holecistokinin,
enterokinaza i sl.)
Peristaltikom se uklanja ogromna masa
mikroorganizama koji se konačno sa fekalijama
eliminišu napolje.
Panevropski Univerzitet APEIRON


Važan mehanizan nespecifične
zaštite u digestivnom sistemu je
lokalna endogena flora koja se brzo
obnavlja i koja kompetetitivno
djeluje na potencijalne patogene.
Zato, kada se oralno koriste neki
antibiotici, koji uništavaju i tzv.
fiziološku crijevnu floru, dolazi do
upala sa prolivima.....
Panevropski Univerzitet APEIRON




U urinarnom traktu sluzokoža je stalno ispirana
velikom količinom urina koji odnosi sa sobom
mikrobe koji povremeno ascendentno prodiru iz
nižih u više dijelove toga sistema.
Urin ima i blago baktericidno djelovanje.
Osim toga veliki dio urinarnog trakta ima višeslojni
pločasti epitel koji se stalno „ljušti“ i obnavlja
odnoseći dio unijete potencijalno patogene
mikrobne flore.
Na mjestima gdje se urin fiziološki duže zadržava
(mokraćni mjehur - vesica urinaria) uslovi za
opstanak nepoželjnih bakterija su bolji, pa su tu
infekcije češće.
Panevropski Univerzitet APEIRON




Slični su uslovi i u uretri (vanjskom mokraćnom
kanalu).
Kod žena uretra je kraća te su i ushodne
infekcije mjehura češće i ranije nastaju nego kod
muškaraca.
Muška uretra je duža, pa su infekcije u ranoj i
srednjoj dobi rjeđe.
U starijoj dobi, kada prostata fiziološki
hipertrofira, zastoj (staza) urina u mjehuru je
češća, pa se u toj dobi i u muškaraca lakše nego
ranije javljaju urinarne infekcije.
Panevropski Univerzitet APEIRON


Bakterije će biti utoliko uspešniji paraziti
urogenitalnog trakta ukoliko imaju veću moć
adherencije za epitel (gonokok, pojedini tipovi
E.coli).
S druge strane, sva stanja koja uzrokuju
retenciju urina, pogoduju nastanku infekcije.




Vaginalna mukoza također je bogata
sa sluzi pomoću koje se ona brani.
Epitel mukoze vagine je višeslojan i
pločast sa jakom deskvamacijom.
Lokalni pH vagine takođe je niži i
prilično nepovoljan za održavanje
bakterija.
Lokalna vaginalna fiziološka mikroflora
konkurentski djeluje na unijete
bakterije.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Još jednom treba naglasiti da se svaka
površina mukoza deskvamira i
obnavlja i time dodatno uklanja
agresorsku floru.
U principu slično, ali ipak svaka i na
svoj posebni način, ponašaju se
sluzokože usta, nosa, oka, uha i
paranazalnih sinusa.
Panevropski Univerzitet APEIRON



Konjunktive se štite stalnim lučenjem suza i
treptanjem očnih kapaka, čime se vrši stalno
mehaničko čišćenje njihove površine.
Mikroorganizmi mogu da prodru kroz
konjunktive samo ukoliko imaju poseban
sistem za adherenciju (adenovirusi).
Sva mehanička oštećenja znatno olakšavaju
prodiranje mikroorganizama kroz konjunktive.
Hemijske barijere su:







kiselost (pH),
lizozim,
laktoferin,
tiocijanat,
tzv. surfactant u plućnim alveolama,
masne kiseline, hlorovodonična
kiselina i
različiti reduktivno-oksidativni (redoks)
sistemi.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Biološke prepreke infekcijama



To su prvenstveno dijelovi fiziološke flore na
koži, u digestivnom sistemu, posebno u
donjem dijelu tankoga crijeva, ileumu i u
kolonu (debelom crijevu),
u usnoj i nosnoj šupljini, paranazalnim
sinusima, u vagini i vulvi kod žena te ispod
prepuciuma kod muškaraca.
Na svim navednim mjestima postoje
specifični mikrobi, tipični samo za taj
lokalitet.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Druga linija odbrane
Nju čine ćelijski elementi, različiti proteinski
sistemi i upala (inflamacija).
 Ćelijski elementi iz druge linije odbrane su
pokretni i fiksni makrofazi (monociti u krvi,
pokretni makrofazi u tkivima, fiksni
makrofazi, dentritične ćelije kože, makro-i
mikroglija mozga, Kupferove ćelije jetre,
endotelne ćelije kapilara, fagociti limfnih
čvorova, dendritične ćelije slezine, timusa
itd.
Panevropski Univerzitet APEIRON




Osim što snažno fagocituju strane antigene
ove ćelije razgrađuju stranu materiju, a u
različitim situacijama...
... dio antigenskog materijala plasiraju na
svoje površine i prezentiraju ih ćelijama
specifične imunosti : T i B limfocitima.
Dakle, makrofagni elementi imaju višestruku
ulogu:
gutača, posrednika u imunom odgovoru i
proizvođača brojnih signalnih molekula koje
posreduju u razvoju i održavanju upale i
imunosti.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Ostali ćelijski elementi druge
linije odbrane su:
Polimorfonuklearni leukociti sa svojim
enzimima koje nose u sebi ili ih izbaciju u
okolinu i koji se ameboidno kreću kroz
krv, i uz zidove krvnih i limfnih sudova, kroz
tkiva između drugih ćelija, svugde gdje je
potrebno naći i uništiti patogene.
Polimorfonuklearni elementi su:
 neutrofilni leukociti,
 eozinofilni leukociti, i
 bazofilni leukociti.
Ostali elementi druge
linije odbrane su:

Prostaglandini i leukotrijeni


Prostaglandini, lipidni fragmenti ćelijskih
membrana, sačinjeni iz arahidonske
kiseline, koji su sposobni da u
termoregulacionom centru međumozga
podese fiziološki termostat na viši nivo
rada.
Prostaglandini djeluju i kao lokalni
hormoni i sposobni su da povećaju
kapilarnu propustljivost, a imaju ulogu i u
patogenezi proliva.
•
•
Leukotrijeni, sa sličnim zadacima. Obe ove
strukture važne su i u percepciji bola.
Interferoni ( alfa,beta,gama) koje proizvode
limfociti i druge zaražene ćelije a čiji je osnovni
zadatak blokada mjesta na zdravim ćelijama na
koje bi se virus iz nekih zaraženih ćelija mogao
pripojiti;
Panevropski Univerzitet APEIRON
•
•
Interleukini (citokini) 1-17 koji imaju uloge
različitih posrednika u stimulaciji i blokadi
imunoloških i nespecifičnih reakcija;
Bradikinini, prethodnici koagulacionog sistema,
ljepivi molekuli za fiksiranje stranih antigena,

Proteini kaskade koagulacije (12
elemenata lanca koagulacije) čiji je cilj
stvaranje, potom i razaranje
mikrotromba oko inficiranog područja,
da bi se širenje mikroba i na taj način
zaustavilo;

Proteini kaskade komplementa
povezani u 9 karika a sačinjeni od bar
34 enzimska fragmenta.
Njihov zadatak je višestruk:




alarmiranje organizma na prisustvo “uljeza“,
podizanje tjelesne temperature,
fiksiranje mikroba na površinama i
njihovo povezivanje(opsonizacija),
Panevropski Univerzitet APEIRON

stvaranje kompleksa sačinjenog od najmanje 5
komponenti sistema komplementa čiji je zadatak
enzimsko razaranje („bušenje“) ćelijskih membrana
mikroorganizama i ubijanje istih;
•
•
•
Faktor nekroze tumora (TNF,tumor necrosis factoralpha) koji sudjeluje u ubijanju mikroba;
Histamin i serotonon (5 hidroksi triptamin),
proinflamatorne supstance važne i u alergijskim
reakcijama, a cilj im je širenje krvnih sudova na
mjestima gdje se treba ostvariti poželjna upala;
Brojni tzv. reaktanti akutne faze upale, C-reaktivni
protein (globulin), razni inhibitori proteolitičkih enzima i t.d.
Upala je najjači čin u reakcijama druge linije odbrane.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Svrha akutne upale je uništavanje
patogena:



fagocitozom,
enzimskom destrukcijom, i
pobuđivanjem specifičnih imunoloških
reakcija odbrane.
Panevropski Univerzitet APEIRON
Svrha hronične upale je:




uklanjanje svih elemenata odumrlog
(nekrotičnog) vlastitog tkiva,
zaustavljanje patogena koji nije mogao biti
razoren,
izolacija ćelija u kojima se nalazi živi
patogen ili njegovi dijelovi (granulom),
obnavljanje oštećenog vlastitog tkiva
identičnim ćelijama i tkivom (reparacija),
Svrha hronične upale je:




zamjena nedostajućeg tkiva ožiljačnimvezivnim tkivom (proliferacija),
nakupljanje imunološki sposobnih
monojedarnih ćelija odn. epiteoidnih ćelija
okolo ožiljka i granuloma,
izolacija takvih struktura od ostataka
organizma,
taloženjem kalcijevih soli u ožiljke i
granulome (kalcifikacija).
Klinički atributi akutne upale su:





rubor, crvenilo
calor, podizanje lokalne i
opšte temperature
tumor, otok (edem)
dolor, (bol), signal uzbune
functio laesa, oštećena
funkcija
Panevropski Univerzitet APEIRON

U hroničnoj upali više ili manje postoje
ove iste promjene ali se one sporije
razvijaju i duže traju te često ostaju
neprepoznate.
Panevropski Univerzitet APEIRON
U akutnoj upali:



dolazi do širenja krvnih sudova oko
mjesta ozljede tkiva ili mikrobne invazije,
dolazi do pojačane propustljivosti
mikrovaskularne mreže od iznutra ka van
sa isticanjem tečnosti iz krvi (plazma,
serum, proteini) ,eksudacije,
ekstravazacije, stvaranja otoka-edema,
pojačane ljepivosti unutrašnjeg
ćelijskog pokrova krvih sudova
(endotela),
Panevropski Univerzitet APEIRON
•
•
dolazi do marginacije polimorfonuklearaokupljanja leukocita na unutrašnjim površinama
krvnih sudova,
dolazi do njihovog ameboidnog prolaženja
kroz postojeće ili novostvorene medjućelijske otvore
od unutrašnjosti ka van,u pravcu agensa (pozitivna
hemotaksija),
•
•
dolazi i do prelaska iz krvotoka na vanjsku stranu
monocita koji postaju makrofazi,
dolazi do slične hemoatrakcije limfoidnih ćelija i do
nakupljanja ćelijskog infiltrata u okolini oštećenog
ili inficiranog mjesta (upalni infiltrat),
Panevropski Univerzitet APEIRON
•
•
dolazi do destrukcije napadača ,u prvom redu
pomoću polimorfonuklearnih leukocita i do
stvaranja tkivnog “otpada“ od razorenog vlastitog
tkiva, odumrlih okolnih ćelija, odumrlih bakterija ili
stranih čestica- stvaranje gnoja,
prožimanje detritusa (otpadnog materijala) i živih
mikroba ljepivim skramama sačinjenim od fibrina
koji je nastao prodorom elemenata zgrušavanja
krvi-stvaranje fibrinozne odn.
pseudomembranozne upale,
- često dolazi do izlaska eritrocita i trombocita
kroz proširene kapilarne otvore ili kroz oštećeni
kapilarni zid (ekstravazacija i hemoragija),



Dolazi do infiltracije fibroblastimamladim ćelijama novoga veziva, koji
se na mjestima nakupljanja
preobraćaju u fibrocite i stvaraju
novo vezivno tkivo.
Nastaje ožiljačno tkivo koje ima
sposobnost spore kontrakcijeskvrčavanja.To je proces reparacije.
Sve su to elementi nespecifične
odbrane.
Panevropski Univerzitet APEIRON