Transcript Prezentacja
WSPÓŁPRACA JAKO DETERMINANTA KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW. WZMACNIANIE MECHANIZMÓW PARTYCYPACYJNYCH W KREOWANIU I WDRAŻANIU POLITYK PUBLICZNYCH ORAZ PODEJMOWANIU DECYZJI PUBLICZNYCH Więzi regionalne - jakiekolwiek zachowania, postawy, inicjatywy poszczególnych osób, poszczególnych grup organizacji sprzyjające wzmacnianiu efektu synergicznej współpracy między różnymi organizacjami w celu podnoszenia ich konkurencyjności i konkurencyjności regionu. Źródło: Opracowanie własne definicji 2 SCHEMAT LOKALNEJ SIECI KANAŁÓW PRZEKAZU Lokalne firma usługowa Szkoła Jednostka lokalna firmy globalnej Lokalny kooperant Lokalna Firma Doradcza Lokalna firma produkcyjn a Lokalna Izba Przemysło woHandlowa Jednostka Samorządu Terytorialn ego Kanały wymiany towarów i usług materialnych Kanały informacji i usług niematerialnych Źródło: Z. Olesiński, Wpływ innowacyjności na restrukturyzację przedsiębiorstw w sieciach globalnych i lokalnych, w: R. Borowiecki, A. Jaki 3 (red.) Potencjał restrukturyzacji w warunkach globalizacji i nowej gospodarki, Kraków 2007, s. 554 WIĘŹ O CHARAKTERZE WROGIM Źródło: Opracowanie własne 4 WIĘŹ O CHARAKTERZE RYWALIZACJI. Synergia Źródło: Opracowanie własne 5 WIĘŹ O CHARAKTERZE NATURALNYM Źródło: Opracowanie własne 6 WIĘŹ O CHARAKTERZE PRZYJAZNYM Synergia Źródło: Opracowanie własne 7 WIĘŹ O CHARAKTERZE PARTNERSKIM Synergia Źródło: Opracowanie własne 8 Grono regionalne - jest to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączona podobieństwami i wzajemnie się uzupełniająca. Geograficzny zasięg grona może obejmować jedno miasto lub stan, cały kraj, a nawet grupę sąsiednich krajów. Grona mają rozmaite postaci w zależności od ich głębi i warafinowania jednakże większość z nich obejmuje firmy produkujące wyroby finalne lub usługowe, instytucje finansowe oraz firmy w pokrewnych sektorach. W skład gron często wchodzą firmy zaliczające się do sektorów w dalszej części łańcucha wartości (tu kanały dystrybucji albo klienci), producenci kompletnych wyrobów, jednostki tworzące wyspecjalizowaną infrastrukturę, instytucje rządowe i pozarządowe zapewniające specyficzne szkolenie, oświatę, informacje, jednostki szkolenia zawodowego oraz agencje moralizujące. Agencje rządowe, które wywierają znaczący wpływ na dane grono mogą być uznawane za jego część. Na koniec wiele gron obejmuje stowarzyszenia branżowe i inne zbiorowe instytucje prywatne wspomagające członków grona. 9 Źródło: Porter M., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 248 KALIFORNIJSKIE GRONO WIN Urządzenia do produkcji wina Beczki Winorośle Agencje rządu stanowego (np. Komisja Produkcji i Ekonomiki Wina) Nawozy, środki ochrony roślin Butelki Kapsle i korki Etykiety Urządzenia do zbioru winogron Winnice Wytwórnie wina Technologia nawadniania Organizacje oświatowe, badawcze i branżowe (np. Instytut Wina, Uniwersytet Kalifornijski w Davis, Instytuty kulinarne Kalifornijskie grono rolnicze Public relations i reklama Wydawnictwa specjalistyczne (np. Wine Spectator, czasopisma branżowe) Grono turystyki Grono żywności Źródło: Na podstawie badań studentów kursu MBA Uniwersytetu Harvarda: R. Aleksander, R. Arney, N. Black, E. Frost, A. Shivananda, w: M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 251 10 WŁOSKIE GRONO OBUWIA SKÓRZANEGO I TOWARÓW MODNYCH Urządzenia grabarskie Obuwie sportowe Skóry wyprawione Garbarnie Paski skórzane Obuwie z tworzyw sztucznych Odzież skórzana Skóry wyprawione Kopyta szewskie Urządzenia do obróbki tworzyw sztucznych Usługi wzornictwa Systemy komputerowo wspomaganego projektowani obuwia Obuwie skórzane Torebki skórzane Obuwie turystyczne Rękawiczki skórzane Obuwie narciarskie Grono mody tekstylnej Buty “po nartach” Maszyny do obróbki skóry Urządzenia do formowania wtryskowego Formy Obrabiarki specjalne Modele Urządzenie do obróbki drewna Źródło: Badania Claasa van der Lindego, 1993 w: M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 250 11 ŚWIĘTOKRZYSKIE GRONO BUDOWLANE Źródło: Olesiński Z., Predygier A., Identyfikacja i analiza grona na przykładzie grona budowlanego w regionie świętokrzyskim, konferencja nt.: „Rola małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju regionalnym Polski”, WSE, 26 kwietnia, Warszawa 2002, s.94 Grono odlewnicze WIĘŹ O CHARAKTERZE GRONA Synergia Źródło: Opracowanie własne 14 ZARZĄDZANIE WIEDZĄ W SIECI RELACJI MIĘDZYORGANIZACYJNYCH. MODEL PODNOSZENIA KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW W SIECI (MPK – PS) Wiedza i innowacje Kapitał intelektualny organizacji Kapitał organizacyjny Struktura wewnętrzna K.L. K.spol. Struktura zewnętrzna Konkurencyjność zaufanie sieci relacji międzyorganizycyjnych koncepcja zarządzania wiedzą Źródło: Opracowanie własne z wykorzystaniem J. Stachowicz, Zarządzanie…, s. 172 15 ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACYJNOŚCI BADANYCH KLASTRÓW Wskaźniki konkurencyjności Klaster, bądź jego zalążek Liczba przebadanych przedsiębiorstw, instytucji otoczenia, urzędów, itp. Zdolność do nawiązywania relacji Zdolność do wytwarzania nowych produktów i usług Grono turystyczno - targowe, m.in. Klaster Słońce Regionu, Grono Targowe Kielce 240 1,81 1,18 Grono usług budowlanych 234 1,15 1,04 Grono odlewnicze 47 1,06 1,02 Klaster ogrodniczo – spożywczy, sadowniczy 271 1,08 0,94 Klaster medyczny 72 0,83 0,89 Inne przedsiębiorstwa 55 0,49 0,46 RAZEM 919 Źródło: Z. Olesiński, A. Sabat, Diagnoza i szczegółowa analiza stanu i potencjału konkurencyjnego kalstrów w województwie świętokrzyskim, Gazeta Wyborcza, 28 XII 2007r, Agora S.A., Kielce 2007, s. 4-5 16 KONKURENCYJNOŚĆ KLASTRÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO 2,99 3 2,19 2,5 2,08 2,02 1,72 2 1,5 1 0,5 0 Turystycznotargowy Budowlany Odlewniczy Ogrodniczosadowniczy Medyczny Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań. 17 UDZIAŁ WŁADZ SAMORZĄDOWYCH (URZĘDÓW MIAST I GMIN) W PROCESIE BUDOWY KLASTRÓW (GRON) WEDŁUG ODPOWIEDZI RESPONDENTÓW 18 GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI handel działalność zagraniczny; 13; przetwórcza; 65; 1% 6% usługi; 444; 40% handel detaliczny; 493; 45% handel hurtowy; 94; 8% 19 ZATRUDNIENIE 80% 70% 75% 68% 66% 64% 60% 50% 40% 27% 30% 23% 20% 10% 0% wzrosło [%] 7% 2% 2003 zmalało [%] 9% 16% 13% 2% 2004 nie zmieniło się [%] 3% 2005 14% 8% 3% 2006 organizacja nie istniała [%] 20 RYNEK NA JAKIM DZIAŁA FIRMA 900 815 800 700 600 500 410 400 252 300 200 62 100 100% 50% 31% 8% 0 rynek lokalny (miasto i powiat) rynek regionalny rynek krajowy rynek zagraniczny 21 Legenda: Jakie są priorytety firmy na najbliższe 24 miesiące? a) firma nie planuje żadnych zmian b) zdobycie nowych rynków zbytu/kontrahentów 33% a c)utrzymanie dotychczasowych rynków zbytu /kontrahentów b 31% c 25% d 21% e f 6% 24% g 20% h i 6% j 7% 48% d) pozyskanie wykwalifikowanej kadry e) rozwój nowej usługi, produktu, technologii f) opracowanie nowego produktu, usługi, technologii g) zmiany organizacyjne, zmierzające do usprawnienia funkcjonowania firmy h) inwestycje w maszyny urządzenia i) inwestycje w maszyny, urządzenia, sprzęt komputerowy o charakterze innowacyjnym j) skorzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania 22 ŹRÓDŁA REALIZACJI INNOWACJI W BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH 70% w?asne pomys?y 67% zakup produktów od innych firm 60% zakup licencji na produkty, technologie i us?ugi 50% skopiowano pomys?y innej firmy 40% 30% wspó?praca z innym przedsi?biorstwem 31% 28% wykorzystano informacje ogólnodost?pne 20% zaanga?owano specjalist? 11% 10% 10% 5% 5% 7% inne 0% 23 PRZESZKODY WE WDRAŻANIU INNOWACJI niedobór w?asnych ?rodków finansowych 70% 65% brak wyspecjalizowanej kadry pracowników 60% brak specjalistycznego wyposa?enia 50% trudno?ci w dost?pie do inforamcji nt. nowo?ci technicznych 40% problemy z rozpoznaniem potrzeb firmy 30% trudno?ci w znalezieniu partnerów do wspó?pracy 20% 18% 12% 10% 6% 10% trudno?ci z uzyskaniem wiarygodnych informacji nt. zewn?trznych ?róde? finansowania 12% 9% 8% 9% brak lub ograniczona pomoc ze strony regionalnych instytucji wspierania biznesu i dzia?a? innowacyjnych inne 0% 24 KLUCZOWE BRANŻE WSKAZANE W DOKUMENTACH Województwo Lubelskie Podlaskie Podkarpackie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie 1 2 3 4 5 Energia odnawialna Energia odnawialna Hutnictwo metali Przemysł meblarski Hutnictwo metali Przemysł meblarski Przemysł meblarski Informatyka Lotnictwo Lotnictwo Budownictwo Budownictwo Rolnictwo Rolnictwo Rolnictwo Rolnictwo Rolnictwo Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Przetwórstwo rolno-spożywcze Przetwórstwo rolno-spożywcze Przetwórstwo rolno-spożywcze Przetwórstwo rolno-spożywcze Przetwórstwo rolno-spożywcze Nauka Nauka Maszynowa Chemiczna Usługi medyczne Maszynowa Maszynowa Chemiczna Chemiczna Usługi medyczne 25 Źródło: M. Juchnicka, Polityka rozwoju klastrów w województwach Polski Wschodniej, w: Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, B. Plago (red.), PWSIiP w Łomży, Łomża 2008 PRZYKŁADOWY SCHEMAT DZIAŁAŃ JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ZAKRESIE WSPARCIA ROZWOJU KLASTRÓW Lp. Zakres działania Przykładowe inicjatywy Uwagi 1 2 3 4 1. Inicjatywy jednostek samorządu terytorialnego 1.Wspieranie dialogu między partnerami 2.Uchwalenie Strategii Rozwoju jednostki samorządu terytorialnego 3.Uchwalenie Strategii Innowacji na terenie jednostki samorządu lokalnego 4.Inicjatywa wykonania tzw. Foresightu 5.Kształtowanie partnerstwa publiczno-prywatnego 2. Wspieranie inicjatyw przedsiębiorców 1.Wspieranie współpracy przedsiębiorców z partnerami krajowymi i zagranicznymi 2.Wspieranie współpracy z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego 3.Wspieranie tworzenia samorządowych organizacji przedsiębiorców 3. Wsparcie rozwoju organizacji wsparcia biznesu 1.Tworzenie stron internetowych 2.Udostępnianie lokali i wyposażenia dla organizacji wsparcia biznesu 3.Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości 4. Wsparcie inicjatyw instytucji finansowych 1.Tworzenie samorządowych instytucji finansowych (fundusze pożyczkowe i gwarancyjne itp.) 2.Udostępnianie lokali, wsparcie z udostępnieniem wyposażenia 3.Monitorowanie rozwoju usług finansowych. 5. Wsparcie współpracy przedsiębiorstw z organizacjami naukowo-badawczymi 1.Inicjowanie spotkań rektorów szkół wyższych 2.Powoływanie zespołów ekspertów 3.Współudział w festiwalu nauki, dni otwartych uczelni, juwenaliów, itp. 4.Sponsorowanie studenckiego ruchu naukowego, studenckiej kultury, itp. 6. Współdziałanie z administracją rządową 1.Zgłaszanie inicjatyw legislacyjnych 2.Wnioski do budżetu państwa 3.Współpraca z regulatorami (Urzędy Skarbowe, Urzędy Pracy, Inspekcja Handlowa itd.). 7. Tworzenie organizacji wsparcia rozwoju klastrów 1.Utworzenie i wspieranie działania Centrum Klasteringu 2.Tworzenie stanowisk pracy zajmujących się innowacyjnością i klasteringiem Źródło: Opracowanie własne 26 PERSPEKTYWICZNE KLASTRY POLSKI WSCHODNIEJ 10 8,68 9 8,21 8,28 8 7,00 6,92 7 6,08 5,96 5,64 5,63 5,56 6 4,884,40 5 5,966,12 7,24 6,00 5,24 5,00 5,32 5,32 4,52 5,48 4,52 4 3,12 4,36 4,04 3,88 4,04 4,28 3,00 3 2 1 0 Branża drzewna w tym meblerstwo Budownictwo Energia ze źródeł odnawialnych Medycyna, zdrowie, nowoczesne usługi medyczne Nauka i szkolnictwo wyższe Nowoczesne przetwórstwo spożywcze i żywność wysokiej jakości Przemysł lotniczy Rolnictwo i żywność ekologiczna Technologie informatyczne Turystyka 27 kooperacja alians strategiczny Współpraca wymiana handlowa współpraca transgraniczna partnerstwo regionalne wymiana kulturalna współpraca gospodarcza połączona z wymianą informacji, technologii, know-how, patentów sieć współpracy regionalnej wyższa jakość towarów i usług międzynarodowe kultury gospodarcze wyższa rentowność i zachowanie płynności dostęp do nowszych technologii dostęp do środków finansowych UE i innych globalny rynek 28 GIGANCI WSPÓŁPRACUJĄ: SIEĆ WZAJEMNYCH POWIĄZAŃ General Electric Stacje TV MSNBC i MSNBC Online Microsoft Bill Gates wystąpił w reklamach Coca-Coli Merck GE i Intel pracują nad interaktywnym przekazem GE sponsoruje fajerwerki w Disneyu Stacja GE – NBC i Disneya – ABC mają udziały w A & E Integrują produkty na wyposażenni a przedsięb. Miliarderzy Gates i Buffett przyjaźnią się J&J kupił licencję na wykorzystanie postaci z Disneylandu W. Buffett zasiada w RN i ma 8% udziałów w CocaCola Intel pracuje z Disneyem nad produktami interaktywnymi Intel Współpracują nad procesem przyszłości Komputery i serwery H-P kompatybilne z systemami operacyjnymi Microsoftu Johnson & Johson Microsoft pomaga Disneyowi w usługach interaktywnych Coca-Cola Gates i Grave tworzą tandem Panów Wintela Produkcja i sprzedaż leków W samolot. Southwest tylko Coca-Cola- nie pepsi Walt Disney W. Buffet ma 3% udziałów w Disneyu GE obsługuje silniki Southwest funduje darmowe przeloty dzieci do Disneylandu Berkshire Hathaway Hewlett-Packard Southwest Airlines Źródło: G. Gierszewska, Zarządzanie strategiczne, WSPiZ, Warszawa 2000, s. 66 29 KIERUNKI I SIŁA POWIĄZAŃ W SEKTORZE AUTOMATYKI PRZEMYSŁOWEJ POLSKA WSPÓŁPRACA ZE SFERA B+R ŚWIAT WSPÓŁPRACA ZE SFERA B+R WSPÓŁPRACA POMIEDZY PRZEDSIĘBIORSTWAMI WSPÓŁPRACA POMIEDZY PRZEDSIĘBIORSTWAMI MOBILNOŚĆ PERSONELU I TRANSFER TACTIC KNOWLEDGE MOBILNOŚĆ PERSONELU I TRANSFER TACTIC KNOWLEDGE RYNKOWA DYFUZJA TECHNOLOGII RYNKOWA DYFUZJA TECHNOLOGII ODBIORCY ODBIORCY WSPÓŁPRACA ZE SFERA B+R WSPÓŁPRACA POMIEDZY PRZEDSIĘBIORSTWAMI MOBILNOŚĆ PERSONELU I TRANSFER TACTIC KNOWLEDGE RYNKOWA DYFUZJA TECHNOLOGII ODBIORCY REGION Źródło: Opracowanie IBnGR, Gdańsk 2002,s. 66 30 WSPÓŁPRACA FIRM ZE SFERĄ B+R Kraj Wydział Mechaniczny Politechnika Gdańska Wydział Elektrotechniki Politechnika Warszawska Wydział ETI Centrum Techniki Okrętowej Politechnika Lubelska Politechnika Poznańska Instytut Elektrotechniki Instytut Lotnictwa Instytut Transportu Samochodowego Instytut Energetyki Kopalnia Doświadczalna "Barbara" Centrum Techniki Morskiej Region Katedra Rachunkowości UG Źródło: Opracowanie IBnGR, Gdańsk 2002, s. 62 Wyższa Szkoła Morska Akademia Marynarki Wojennej Instytut Górnictwa Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego 31 MODEL SIECI O ZASIĘGU LOKALNYM Lokalna firma usługowa Firma „końcówka ” Lokalny kooperant Lokalna Firma Doradcza Lokalna Izba Przemysłow o-Handlowa Jednostka Samorządu Terytorialneg o Kanały wymiany towarów i usług materialnych Kanały informacji i usług niematerialnych Źródło: opracowanie własne. 32 MODEL SIECI O ZASIĘGU KRAJOWYM Sojusznik strategiczny rządu Organizacja globalna ONZ, WTO, MTW, BŚ Parlament Rząd Krajowa Izba Przemysło woHandlowa Bank Krajowy Jednostka Krajowa Korporacji Transnarodo wych Krajowy Potentat Produkcyjny Jednostka Krajowa Banku o zasięgu światowym Źródło: opracowanie własne. Producent o zasięgu krajowym 33 MODEL SIECI O ZASIĘGU GLOBALNYM Źródło: opracowanie własne. 34 MODEL WSPARCIA KONKURENCYJNOŚCI MIKROPRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. E. Porter, Przewaga konkurencyjna...s. 74 35 MODEL WSPARCIA KONKURENCYJNOŚCI MIKROPRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Organizacja wsparcia biznesu INNOWACJE Organizacje nauki Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości Tworzenie parków technologicznych Rozwój sfery B+R Tworzenie klimatu dla rozwoju przedsiębiorstw Obecność zdolnych dostawców Obecność konkurujących pokrewnych sektorów Kształtowanie mody, postaw i wymagań klientów Nauczanie redukcji kosztów wytwarzania Opracowanie modeli, wzorów, schematów Rozwój bezpośredniej komunikacji świata biznesu, nauki, samorządów Kształtowanie kontroli kosztów Pomiar wyników badań Tworzenie zespołów kompetencyjnych Organizowanie badań Tworzenie wiedzy i transfer wiedzy w procesie doradztwa Wsparcie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. E. Porter, Przewaga konkurencyjna...s. 74 36 MODEL WSPARCIA KONKURENCYJNOŚCI MIKROPRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Organizacje nauki Wsparcie konkurencyjno ści mikroprzedsięb iorstw Doradztwo strategiczne Rozwój sektora B+R dla mikroprzedsiębiorstw Przeprowadzenie i organizacja szkoleń zawodowych, technicznych Promocja wsparcia mikroprzedsiębiorstw w realizacji innowacji produktowych, technicznych, organizacyjnych i innych Rozwój taniej i fachowej pomocy świadczonej w ramach doradztwa dla mikroprzedsiębiorstw Wspólne generowanie wyspecjalizowanych programów nauczania Sponsorowanie wyspecjalizowanych ośrodków badawczych Organizowanie kursów nt.: zagadnień jakości zarządzania, finansów, korzystania z środków Tworzenie miejscowych organizacji sprawdzających normy jakości Organizowanie wspólnych działań marketingowych dla lokalnych mikroprzedsiębiorców Zachęcanie do działania instytucjonalnego miejscowych firm, dostawców, producentów, przyciąganie inwestycji Utrzymanie ścisłej łączności z jednostkami tworzącymi infrastrukturę STRATEGIA JST Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. E. Porter, Przewaga konkurencyjna...s. 74 37 MODEL WSPARCIA KONKURENCYJNOŚCI MIKROPRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Organizacja wsparcia biznesu FINANSE Wyszukiwanie partnerów Doradztwo finansowe Doradztwo w dziedzinie pozyskiwania środków z UE Dostarczanie innowacji Przekaz innowacji Pomoc w pozyskiwaniu środków na rozwój Integrowanie środowiska biznesu, nauki, JST, promocja i reklama mikroprzedsiębiorstw, Wyszukiwanie sojuszników strategicznych, najlepszych dostawców i odbiorców Promowanie i organizowanie rozwoju kontaktów zagranicznych, krajowych, regionalnych, lokalnych dla sektora mikroprzedsiębiorstw Kontrola jakości wyrobów i usług Nauczanie sposobów redukcji kosztów wytwarzania i niskich kosztów przenoszonych na klienta Promowanie bezpośredniej dystrybucji Kształtowanie gustów i wyrafinowanego stylu nabywców Kształtowanie wyprzedzających potrzeb klientów, takich które nie pojawiają się gdzie indziej Wsparcie konkurencyjn ości mikroprzedsię biorstw Mikroprzedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. E. Porter, Przewaga konkurencyjna...s. 74 38 MODEL WSPARCIA KONKURENCYJNOŚCI MIKROPRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Wsparcie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw Obniżenie podatków Promowanie inicjatyw innowacyjnych Wprowadzenie systemu ułatwień inwestycyjnych Kreowanie przyjaznego klimatu rozwoju mikroprzedsiębiorczości Eliminowanie przeszkód prawnych i biurokratycznych Pomoc techniczna w tworzeniu wniosków aplikacyjnych o pozyskanie środków mikroprzedsiębiorstw Ułatwienie procedury zakupu gruntów pod inwestycje Stworzenie przejrzystego systemu procedur przetargowych Wspieranie stowarzyszeń branżowych Sponsorowanie powstania niezależnych jednostek terytorialnych wspierających rozwój przedsiębiorczości i przeprowadzających certyfikację Kreowanie pozytywnego wizerunku gminy jako lidera przedsiębiorczości Pomoc lokalnym liderom przedsiębiorczości Mikroprzedsiębiorstwa JST INWESTYCJE Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. E. Porter, Przewaga konkurencyjna...s. 74 39 Dziękuję Państwu za uwagę. 40