Transcript Problem psychofizyczny

ZAGADNIENIE DUSZY I CIAŁA
(PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY)
1
Andrzej Łukasik
Instytut Filozofii UMCS

„W filozofii nowożytnej zagadnienie substancji
przyjmuje […] postać pytania, czy istnieją
zarówno substancje cielesne jak i duchowe, czy
też jeden tylko z obu tych rodzajów substancji.
Słowem, zagadnienie substancji przyjmuje postać
problemu duszy i ciała”.
K. Ajdukiewicz, Zagadnienia, s. 131-132
2
Stosunek
duszy do ciała
Dualizm
Dualizm
skrajny
Dualizm
umiarkowany
Monizm
Materializm
Spirytualizm
Teoria
identyczności
3
KLASYFIKACJA TEORII UMYSŁU
(WEDŁUG DAVIDA M. ARMSTRONGA)
Teorie dualistyczne: ciało i umysł to dwie odrębne
rzeczy (umysł ludzki to niepodzielna,
niematerialna, nierozciągła substancja w jakiś
sposób powiązana z ciałem)
- dualizm kartezjański
- dualizm wiązki (Hume)
 Teorie atrybutu (człowiek ma wyjątkowe
własności, odmienne od tych, jakie cechują
przedmioty fizyczne)
 Teorie materialistyczne
- behawioryzm
- teoria stanu centralnego

4
DUALIZM SKRAJNY
(ŚW. AUGUSTYN, KARTEZJUSZ)
Teza: istnieją zarówno substancje cielesne jak i
duchowe (ciała i dusze istnieją w sensie
podstawowym)
 Kartezjusz: ciało = rzecz rozciągła (res extensa),
dusza = rzecz myśląca (res cogitans)
 Zjawiska psychiczne zachodzą w odmiennej od
ciała substancji duchowej
 Dusza jest niematerialna (nieprzestrzenna) ale
czasowa
 Pogląd charakterystyczny dla kręgu kultury
chrześcijańskiej

5
KARTEZJUSZ O DUSZY

„Poznałem dzięki temu, że byłem substancją,
której całą istotę czy naturę […] stanowi
wyłącznie myślenie i która dla swego istnienia
nie wymaga żadnego miejsca […] i nie zależy od
żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że oto
„Ja” […] czyli dusza […] dzięki której jestem tym,
czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i
jest nawet łatwiejsza do poznania niż ono […] a
nadto gdyby nie było wcale ciała, dusza nie
przestałaby być tym wszystkim, czym jest. […]
Czym więc jestem? Rzeczą myślącą; ale co to jest?
Jest to rzecz, która wątpi, pojmuje, twierdzi,
przeczy, chce, nie chce, a także wyobraża sobie i
czuje”
(Kartezjusz, Rozprawa o metodzie).
6
DUALIZM UMIARKOWANY
(ARYSTOTELES, ŚW. TOMASZ Z AKWINU)
Ciała istnieją samoistnie (są substancjami)
 Substancja = materia + forma
 Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym
się z formy i materii
 Dusza jest formą ciała organicznego
 Forma = zespół cech konstytutywnych
 Istnienie duszy polega na tym, że przysługuje
pewnemu ciału
 Rozumna część duszy może istnieć po śmierci
ciała organicznego (nieśmiertelność)

7
DUSZA (FORMA) CIAŁA W UJĘCIU
ARYSTOTELESA
dusza wegetatywna – wiąże się z odżywianiem
i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i
ludzi;
 dusza zmysłowa – czyni zdolnym do
postrzegania i poruszania się; stanowi formę
zwierząt i ludzi;
 dusza rozumna – zdolność myślenia, występuje
wyłącznie u ludzi i odróżnia ich od zwierząt

8
TRUDNOŚCI DUALIZMU (SKRAJNEGO)
Jeżeli dusza i ciało są odrębnymi substancjami, to
na jakiej zasadzie uznajemy człowieka (duszę i
ciało) za jedność?
 Jak uzasadnić związek umysłu i ciała?
 Jakie jest kryterium numerycznej odrębności
przedmiotów duchowych?
 Jak wyjaśnić powstawanie umysłu (ontogeneza i
filogeneza)?

9
MONIZM

Istnieje tylko jeden rodzaj substancji
Materializm
 Spirytualizm
 Teoria identyczności

10
MONIZM MATERIALISTYCZNY

Teza = istnieją tylko substancje materialne (tylko
ciała są substancjami)
11
MATERIALIZM MECHANISTYCZNY
Nie istnieją substancje duchowe
 Zjawiska psychiczne (myśli, uczucia, akty woli
itd.) są ostatecznie pewnym procesami
fizjologicznymi (zatem fizycznymi)
 „[…] oprócz ciał i próżni nie można zostawić w
liczbie rzeczy żadnej trzeciej samoistnej natury,
ani która by kiedykolwiek podpadła pod nasze
zmysły, ani którą by mógł ktoś rozumowaniem
uchwycić”
(Titus Lucretius Carus, De rerum natura).

12
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
(KAROL MARKS, FRYDERYK ENGELS)
Zjawiska psychiczne nie są tożsame ze
zjawiskami fizjologicznymi, lecz wykazują pewną
autonomię (antyredukcjonizm)
 Jednak to ciało człowieka, a nie odrębna od niego
substancja materialna myśli, czuje, chce itd.
 Życie powstało z materii nieorganicznej, życie
psychiczne rozwinęło się w procesie ewolucji –
materia uzyskała świadomość
 Materia uzyskuje nowe jakości nieredukowalne
do poprzedniego stadium ewolucji (materia
nieorganiczna – życie – świadomość)
 Życie psychiczne nie sprowadza się do procesów
fizykochemicznych, ale jest od nich genetycznie i
bytowo zależne

13
BEHAWIORYZM
Teza: posiadać umysł = zachowywać się w pewien
sposób, lub wykazywać tendencję do określonego
typu zachowania (J. B. Watson, B. F. Skiner, G.
Ryle)
 Umysł nie jest jakimś przedmiotem lecz funkcją
 Różnica między żywym człowiekiem
(posiadającym umysł) a nieżywym
(nieposiadającym umysłu) polega na tym, że żywy
człowiek zachowuje się inaczej niż martwy
 Założenie: obiektywne, intersubiektywnie
sprawdzalne i komunikowalne badanie umysłu,
odrzucenie introspekcji, odrzucenie istnienia
wewnętrznych stanów umysłowych

14
TEORIA IDENTYCZNOŚCI PSYCHOFIZYCZNEJ
(CENTRAL-STATE THEORY; IDENTITY)
Teza: umysł = mózg (t. Hobbes, H. Feigl, P.
Feyerabend, U. T. Place, H. Putnam, J. J. C. Smart,
D. Armstrong)
 Stany umysłowe są identyczne z czysto fizycznymi
stanami centralnego układu nerwowego (mózgu)

15

„Dla materialisty człowiek jest przedmiotem
fizycznym, wyróżniającym się spośród innych
przedmiotów fizycznych jedynie szczególną
złożonością fizycznej organizacji i szczególną
złożonością fizycznych możliwości. Człowiek nie
posiada żadnych niefizycznych właściwości”
(David M. Armstrong, Materialistyczna teoria
umysłu)
16
PANSOMATYZM
(TADEUSZ KOTARBIŃSKI)
Pansomatyzm = wszelki przedmiot jest ciałem
 „Wszelka dusza jest ciałem – oto teza
somatyzmu”
 „Dusza jest tożsama z jakimś fragmentem
osobnika fizycznego. Który to jest fragment:
całość układu nerwowego czy wielki mózg, czy
jego określony wycinek, czy jakiś inny fragment
organizmu, czy organizm wreszcie w całości –
tego somatyzm jako taki nie przesądza”.
Tadeusz Kotarbiński, Myśli pansomatyzmu

17
RELACJA PSYCHOFIZYCZNA
(STOSUNEK CIAŁA DO UMYSŁU)
Interakcjonizm – wzajemne oddziaływanie
zjawisk fizycznych i psychicznych (np. pokój i
termostat)
 Epifenomenalizm – zjawiska fizyczne oddziałują
na psychiczne, ale nie na odwrót (zjawiska
psychiczne są ubocznym produktem zjawisk
fizycznych) (np. pokój i termometr)
 Paralelizm – zjawiska fizyczne i psychiczne nie są
połączone związkami przyczynowymi, ale
przebiegają równolegle do siebie (np. równoległe
szyny kolejowe)
 Teoria dwóch stron – zjawiska fizyczne i
psychiczne są dwoma aspektami tego samego
zjawiska (interospekcja – proces psychiczny,
zmysły zewnętrzne – fizyczny)

18
SPIRYTUALIZM IDEALISTYCZNY
Teza = istnieją tylko substancje duchowe
(metafizyczny idealizm subiektywny w wersji
immanentnej)
 Ciała są jedynie zespołami wrażeń, dla których
esse est percipi (George Berkeley)

19
SPIRYTUALIZM REALISTYCZNY
Teza = rzeczywiście istnieją tylko substancje
duchowe
 Ciała istnieją rzeczywiście, ale są tylko odmianą
substancji duchowych (Leibniz – monadologia)
 Substancjami są monady
 Monady, które mają świadome życie psychiczne
to dusze
 Monady, które nie mają świadomego życia
psychicznego to ciała

20
MONIZM WŁAŚCIWY
(BARUCH SPINOZA)
Teza = istnieje tylko jeden rodzaj substancji,
który ma zarówno atrybuty duchowe, jak i
cielesne
 Ciało i dusza to różne aspekty, pod którymi
ujawnia się nam ta sama substancja

21
MONIZM IMMANENTNY
(DAVID HUME)
Teza = zarówno ciała, jak i dusze są jedynie
układami wrażeń danych nam w doświadczeniu
 Dusza jest tylko strumieniem świadomości
(wiązką przeżyć psychicznych)
 W doświadczeniu nie jest nam dana dusza, czyli
podmiot tych zjawisk
 Ani dusze ani ciała nie są substancjami

22

„Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie
w to, co nazywam moim ja, to zawsze natykam
się na jakąś szczególną percepcję, tę czy inną,
ciepła czy chłodu, światła czy cienia, miłości czy
nienawiści, przykrości czy przyjemności. Nie
mogę nigdy uchwycić mego ja bez jakiejś
percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego
niż percepcję”
(Dawid Hume, Traktat o naturze ludzkiej, t. 1)
23
CZY KOMPUTER MOŻE MYŚLEĆ?
Program sztucznej inteligencji (AI – artificial
intelligence) – symulowanie działania ludzkiego
mózgu za pomocą komputerów, budowa maszyn
przewyższających ludzkie zdolności myślenia
 Roboty, systemy eksperckie: zastąpienie wiedzy i
doświadczenia ludzi odpowiednimi programami
 Czy komputery mogą wykazywać (symulować)
inteligencję?

24
TEST TURINGA
Alan Turing, Computing Machinery and
Intelligence (Maszyny liczące a inteligencja,
„Mind” 1950)
 Jak sprawdzić, czy komputer myśli?
 Maszynę oceniamy na podstawie jej działania
 Jeżeli w danej sytuacji komputer zachowuje się
tak, jak zachowałby się człowiek, to komputer
myśli (komputer myśli, jeśli dział w sposób
nieodróżnialny od działania myślącej osoby)
 Komputer powinien udzielać ludzkich odpowiedzi
na pytania

25
Komputer i człowiek są ukryci przed
egzaminatorką
 Rozmowa toczy się za pomocą klawiatury i
monitora
 Człowiek ma za zadanie przekonywać, że jest to
on człowiekiem
 Komputer jest tak zaprogramowany, by
przekonać, że to „on” jest człowiekiem
 Zadaniem egzaminatorki jest rozpoznanie, który
jest człowiekiem, a który komputerem
 Jeśli egzaminatorka nie jest w stanie rozpoznać,
który jest człowiekiem, to komputer przechodzi
test pomyślnie

26
Czy, jeżeli komputer pomyślnie przeszedł Test
Turinga, to musimy uznać, że komputer myśli
(jest świadomą istotą)?
 Czy mamy wówczas do czynienia ze
świadomością (być może różną od ludzkiej)?
 Fakt, że komputer zbudowany jest z
tranzystorów, a nie z neuronów nie ma
zasadniczego znaczenia
 O inteligencji drugiego człowieka wyrabiamy
sobie opinię na podstawie rozmowy…

27
OSIĄGNIĘCIA AI
Lata 50. XX w. – elektroniczny
„żółw” (W. Grey Walter)
 Lata 60. XX w. – program
koputerowy symulujący
zachowanie się
psychoterapeuty (K. M. Colby):
niektórzy pacjenci woleli
zwierzać się programowi
komputerowemu niż
psychoterapeucie
 Komputery grające w szachy –
komputer Deep Blue (IBM)
pokonał arcymistrza Garriego
Kasparowa

28
CHIŃSKI POKÓJ
29