Transcript Dualizm psychofizyczny

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
DUALIZM PSYCHOFIZYCZNY
 „Spór o duszę rzadko bywa rozważany na
zimno.”
 Kazimierz Ajdukiewicz
Problem psychofizyczny
 Jaki jest stosunek między psychiką a światem
fizycznym?
 Czy psychika stanowi część właściwą świata
fizycznego, czy też jest odrębna?
Leibniz w Monadologii (1714)

„Należy wszakże przyznać, że postrzeżenie i
to, co do niego należy, nie da się
wytłumaczyć racjami mechanicznymi. To
znaczy przez kształty i ruchy. Przypuściwszy
zaś, że istnieje maszyna, której budowa
pozwala, aby myślała, czuła, miewała
postrzeżenia, będzie można pomyśleć ją, z
zachowaniem tych samych proporcji, tak
powiększoną, aby można do niej wejść jak do
młyna. Założywszy to, odnaleźlibyśmy
wewnątrz przy zwiedzaniu jej tylko części,
które popychają się wzajemnie, nigdy jednak
nic, co tłumaczyłoby postrzeżenie. [...] trzeba
szukać tego właśnie w substancji prostej, a
nie w rzeczy złożonej, czy też w machinie”
(par. 17).
Intuicyjność dualizmu
 Większość ludzi uważa, że dualizm jest
prawdziwy.
 Ale co to znaczy, że jest prawdziwy?
 Co to znaczy, że umysł nie jest fizyczny?
 Że jest niematerialny?
 Że jest poza przestrzenią? (Tak sądził Kartezjusz)
 Że istnieje dusza nieśmiertelna? (Poglądy religijne
nie są bez związku z poglądami na naturę psychiki!)
Dlaczego dualizm jest
intuicyjny?
 Łatwość wyobrażenia sobie, że nie mamy ciał
 Łatwość wyobrażenia sobie, że nawet
wiedząc wszystko o świecie fizycznym, nie
znałoby się przeżyć, których się jeszcze nie
miało (Neurolożka Maria)
 Łatwość wyobrażenia sobie naszych
fizycznych duplikatów pozbawionych
świadomości
Dwie substancje, dwie
własności?
 Co to znaczy, że umysł jest inną substancją?
 Jak odróżnia się rodzaje substancji?
 Dlaczego są tylko dwie? Dlaczego nie wyróżnia się
na przykład substancji żywych, myślących i
nieorganicznych?
 Trzy światy Karla Poppera:
1. fizyczny,
2. duchowy,
3. idei w sensie obiektywnym (matematyki itd.).
 Dlaczego substancje, a nie własności?
Substancje i własności
 Podstawowe kategorie ontologii:
 Własność to coś, co przysługuje czemuś.
 Substancja to obiekt, któremu przysługują własności i
który istnieje samodzielnie.
 Arystoteles: Substancji przypisuje się orzeczniki, a
sama nie jest niczemu przypisywana.
 Słaba definicja: „Ten człowiek był Sokratesem” – tu
„Sokrates” występuje jako orzecznik, mimo że Arystoteles
uznawałby, że Sokrates jest substancją.
 A procesy?
Podstawowy problem
klasycznego dualizmu
 Dualizm kartezjański ma problem z
połączeniem dwóch odrębnych substancji:
duszy i ciała (rzeczy rozciągłej).
 Ich punktem styku jest wedle Kartezjusza
szyszynka (interakcjonizm).
 Ale różne substancje nie mogą
wchodzić w związki
przyczynowe.
 Domknięcie przyczynowe świata
fizycznego!
Harmonia przedustawna
 Leibniz miał na to prostą odpowiedź: świat
jest najlepszy z możliwych, a duszę i ciało
łączy harmonia przedustawna. Nie trzeba
postulować wcale przyczynowości: ciało i
dusza są zawsze ze sobą zharmonizowane.
 Ale dlaczego? Jak?
Paralelizm Chalmersa
 Współczesne rozwiązanie dualistyczne u
Davida Chalmersa przypomina koncepcję
Leibniza: istnieją prawa psychofizyczne, o
naturze nieprzyczynowej, dzięki którym
istnieje systematyczny związek między
świadomością a stanami ciała.
 Dlaczego nieprzyczynowe?
Dlaczego dualizm jest
nieintuicyjny?
 Trudność zrozumienia, dlaczego stanom
mózgu tak systematycznie towarzyszą stany
umysłowe: intuicyjnie postrzał w głowę na
drodze przyczynowej powoduje np. utratę
mowy
 Trudność zrozumienia, jak umysł mógłby
działać w świecie. Jeśli działa, to
przyczynowo.
Czym jest monizm?
 Monizm: pogląd, wedle którego istnieją tylko
substancje jednego rodzaju.
 Materializm i fizykalizm to odmiany monizmu.
 Istnieje też monizm neutralny: stanowisko,
zgodnie z którym świat nie jest ani jednolicie
fizyczny, ani psychiczny, lecz ma naturę neutralną
(B. Russell).
Rozwiązanie pośrednie:
dualizm pojęć
 Mamy różne pojęcia, lecz substancja jest ta
sama.
 Dlatego nie można zredukować (sprowadzić) pojęć
dotyczących umysłu do pojęć oznaczających rzeczy
fizyczne.
 Dualizm pojęciowy trudno odróżnić od tzw.
fizykalizmu antyredukcyjnego (Donald Davidson)
 Najsłabsza odmiana dualizmu: aby była przekonująca,
trzeba by udowodnić, że nie sposób mieć jednolitej
pojęciowości, czyli że materializm jest z konieczności
wewnętrznie sprzeczny. Trudne!
Procesualizm: bez substancji
 Procesualiści to moniści, którzy podkreślają,
że pojęcie substancji jest przestarzałe (A.
Whitehead).
 W naukach, zwłaszcza w fizyce, trudno
doszukiwać się bytów samoistnych. Np. pola są
procesami, które się nie rozkładają na byty
(substancje) i relacje między nimi.
Pluralizm
 Dlaczego nie przyjąć, że istnieje wiele
rodzajów substancji czy własności?
 Współczesne nauki szczegółowe badają
zwykle określony poziom organizacji
rzeczywistości:
 oddziaływania w określonych skalach
przestrzennych i czasowych, a nie w innych
 Pogląd tego rodzaju często przyjmują
filozofowie uprawiający swoją dziedzinę w
kontekście nauki.
Problem umysł – ciało a
problem psychofizyczny
 W tradycji anglosaskiej mówi się o problemie
umysł – ciało (mind-body problem), a nie o
problemie psychofizycznym, jak w tradycji
polskiej.
 To nie znaczy to samo! Utożsamienie psychiki z
czymś fizycznym nie musi polegać na
utożsamieniu umysłu z ciałem lub z mózgiem.
 Współczesne teorie kognitywistyczne badają
poznanie jako ucieleśnione. Poznanie nie
ogranicza się tylko do mózgu i jego receptorów
zmysłowych!
Czym jest ciało?
 Edmund Husserl rozróżniał dwa rodzaje ciała:
 ciało fizyczne (Körper)
 ciało żywe (Leib)
 Z punktu widzenia fenomenologii
najważniejszy jest związek ciała żywego z
umysłem.
 Ale też nie jest trudny do zrozumienia; to
ciało jest ożywione przez umysł.
Czym jest świat fizyczny?
 Problem dla monistów: czym są własności lub
substancje fizyczne?
 Odpowiedź zdroworozsądkowa:
 To przedmioty czasoprzestrzenne.
 A co z Wielkim Wybuchem? Czy był fizyczny, skoro
dopiero w jego momencie zaczął się czas?
 Poza tym to jest odpowiedź dogmatyczna. Nauka
może uznać, że inna teoria jest poprawna...
Czym jest świat fizyczny?
 Odpowiedź naturalizmu ontologicznego:
 To przedmioty, o których mówi najlepsza teoria fizyczna.
 Ale takiej jeszcze nie znamy.
Dylemat Hempla: fizykalizm albo postuluje nieznaną
dzisiaj najlepszą teorię fizyczną, albo jest fałszywy, bo
dzisiejsza fizyka jest niekompletna i na pewno
nieprawdziwa.
 Fizykalista musi zatem poradzić sobie z tym
problemem, np. pokazując, że postulowana przyszła
teoria fizyczna musi być jakiegoś rodzaju rozwinięciem
współczesnych teorii.
Dualiści na wymarciu?
 Współcześnie dualizm jest stanowiskiem
bardzo rzadkim, a jeśli już występuje, t0
zwykle w wersji naturalistycznej, czyli
uzgodnionej z wynikami nauki.
 Przykład: paralelizm D. Chalmersa, który
stara się rozwijać podstawy badań nad
neuronalnymi korelatami świadomości.
 Epifenomenalizm: cena za dualizm zgodny z nauką.
Epifenomenalizm
 Syczenie wody w czajniku nie powoduje jej
gotowania, tylko jej towarzyszy. W tym sensie
syczenie jest epifenomenalne.
 Epifenomenalizm w stosunku do
świadomości: to nie świadomość powoduje
działania, ona tylko towarzyszy stanom
mózgu.
 Gorzka to dosyć pigułka, bo okazuje się, że
świadomość nie ma nic do roboty…
Typy dualizmu
 Możemy więc wyróżnić kilka rodzajów
dualizmu:
 dualizm substancji
 kartezjański, interakcjonistyczny
 leibnizjański, z harmonią przedustawną
 dualizm własności
 paralelizm
 epifenomenalizm (Chalmers)
 dualizm pojęć
Do zobaczenia za tydzień!
 Polecana lektura dodatkowa (z punktu
widzenia dualisty):
 Marcin Iwanicki, „Dualizm psychofizyczny.
Odmiany, argumenty, zarzuty”, w: Przewodnik po
filozofii umysłu, pod red. M. Miłkowskiego i R.
Poczobuta, Kraków: W.A.M., s. 37-84.