Transcript türkiyede`ki afet riskleri

Prof. Dr. Erman Coşkun
Sakarya Üniversitesi
İşletme Fakültesi
Yönetim Bilişim Sistemleri Bölüm Başkanı
Email:[email protected]
Sivil Savunma Uzmanları Derneği Eğitim Semineri
24 Nisan 2013, Çarşamba, Antalya
1
Konuşma Planı
1- Türkiye’de Afet Riskleri
2- Zarar Görebilirlik Tanımı
3- Afet Yönetiminde Zarar Görebilirlik
4- Geliştirilen İl ve Mahalle Bazlı Zarar Görebilirlik
Endeksleri
-Fiziki
-Ekonomik
-Sosyal
5- Afet Müdahalesinde Karar Vermenin ve Karar
Destek Sistemlerinin Önemi
6-Eğitim ile İlgili Konular,
Sonuçlar
Sorular ve Tartışma Konuları
2
Nüfus Artışı ve Afetlerdeki Artış
•
•
•
•
•
Nüfus artışı ile birlikte, afet sayısı da artıyor.
Daha önce risk oluşturmayan tehlikeler artık afet riski
oluşturuyor
Çevreye ve doğaya verilen zarar Afet sayısını ve çeşidini
hızla artırıyor
Afet sayısı zarar görebilirlik riskini de artırıyor
Gerekli tedbirler alınmadığı ve kaynaklar eşit
dağıtılmadığı için zarar görebilir nüfus miktarı artış
gösteriyor
SONUÇ: DÜNYA DAHA TEHLİKELİ VE RİSKLİ
3
GERÇEK: Ülkemiz birçok afet
türüne göre riskli bir ülke
Deprem
Heyelan
Çığ
Kaya Düşmesi
Su Baskını
Ekstrem Hava Koşulları
4
PROBLEM
Biz bu afetlere yeterince hazırlıklı
değiliz, olmadık, ol(a)mıyoruz!
AFETİ YÖNETEMİYORUZ,
YÖNETMEYİ BİLMİYORUZ
AMA YÖNETTİĞİMİZİ
ZANNEDİYORUZ
Doğru tanımlamadığınız ve tam
ölçemediğiniz şeyleri
yönetemezsiniz
5
NEDEN: Pekçok neden olmakla
birlikte en önemlileri
1- Afet Yönetimine yanlış ve tek yönlü bakış açısı
(Tek afet deprem, depremde de fiziki zarar
görebilirlik)
2- Yetersiz ve yanlış eğitim
3- Kültürün etkisi
4- Ekonomik etkiler
5- Siyasal etkiler
6- Teknoloji ile ilgili konular (bilişim)
6
Kavramlar
Afet
Afet yönetimi
Zarar Görebilirlik
Sosyal Zarar Görebilirlik
Ekonomik Zarar Görebilirlik
Tehlike
Risk
• DEPREM BİR TEHLİKEDİR. SİZ ZARAR GÖREBİLİRLİĞİ
HESAPLAYIP TEDBİR ALIRSANIZ TEHLİKE OLARAK
KALIR, YÖNETMEZSENİZ AFET E DÖNÜŞÜR
7
Afet Yönetimine yanlış ve tek
yönlü bakış açısı
• Ülkenin ve binaların fiziki yapısından kaynaklanan ve
insan yerleşimine ve fiziksel yapının dayanıksızlığına
işaret eden FİZİKİ ZARAR GÖREBİLİRLİK kadar,
toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan
SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK de
o toplumun afetlerden (depremlerden) etkilenmesinde ve
afetlerle (depremlerle) başa çıkabilmesinde belirleyicidir.
• Ancak uygulamada fiziki zarar görebilirlik
çalışılmakta, kararlar buna göre verilmekte ve diğer
zarar görebilirlikler göz ardı edilmektedir.
• Bu neden bir problem? Afet Öncesi, Afet Anı, ve Afet
Sonrası
8
SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR
GÖREBİLİRLİK ENDEKSİ (Özceylan, 2011)
• Toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan zarar
görebilirliği nasıl ölçülebilir ?
• Sosyal ve ekonomik zarar görebilirliği belirleyen
göstergeler nelerdir?
• Bu göstergeler zarar görebilirliği ne yönde ve hangi
oranda etkiler?
• Bu göstergeler ve önem dereceleri, bütünleşik bir şekilde
nasıl bir araya getirilebilir?
• Bu sonuçlar nerelerde, nasıl, kimler tarafından
kullanılabilir?
9
Sosyal Zarar Görebilirlik
Göstergeleri (Özceylan, 2011)
• Afetlere karşı sosyal olarak zarar görebilirlik ile sosyoekonomik sınıf, cinsiyet, ırk ve etnik köken, yaş,
engellilik, nüfus yoğunluğu, göç hızı, bilinçlilik,
korunma kültürüne sahip olma, hane halkı
kompozisyonu, güvenli bir ortamın varlığı, sağlık
koşulları, sosyal eşitlik, geleneksel değerler ve inançlar
gibi karakteristikler arasında güçlü bir nedensel ilişki
vardır.
(Borden, 2008; Cutter ve Finch, 2008; Borden ve diğ.2007; Cutter, 2006; Enarson ve
diğ.2006; Cutter ve Emrich, 2006; Villagran De Leon, 2006:13; Wisner ve diğ. 2003;
Cutter ve diğ.2003; Cutter ve diğ. 2000; Wisner ve Luce, 1993)
10
Ekonomik Zarar Görebilirlik
Göstergeleri (Özceylan, 2011)
• Gelir düzeyi, yoksulluk sınırının altındaki nüfus, ev
sahipliği, ortalama konut değeri, ortalama kira değeri,
sosyal yardım alanların oranı, işsizlik, kadınların
istihdamı, eşit olmayan toprak dağılımı, topraksız
olma, sanayi kuruluşları sayısı, banka şube sayısı,
araba sahipliği, telefon sahipliği, radyo sahipliği, yerel
bütçe, borçlar-birikimler, yardım bütçesi, enflasyon
(Borden ve diğ., 2007; Cannon, 1994:23; Lavell,
1994:55; Winchester, 1992) ekonomik zarar
görebilirliğin önemli göstergeleridir.
11
Sosyal Zarar Görebilirlik
(Özceylan, 2011)
12
Ekonomik Zarar Görebilirlik
(Özceylan, 2011)
13
Sosyal ve Ekonomik Zarar
Görebilirlik(Özceylan, 2011)
14
Çalışmanın Katkıları
• Zarar görebilirlik kavramını tanımlıyor ve sadece fiziki
zarar görebilirlik olmadığını vurguluyor
• Zarar görebilirlikle ilgili çalışmalarda sosyal ve
ekonomik boyutlara önem verilmesi gerektiğini
savunuyor
•Ekonomik ve sosyal zarar görebilirliğin doğru tespiti ile
afetlere daha hızlı, daha doğru müdahale edilebileceğini
gerekli tedbirlerin alınması ile afet zarar risklerinin
minimize edileceği ve toplumun afet sonrası normal
hayata dönebilmesi için yapılması gerekenlerin
planlaması için bir araç
15
Mikro Bazlı Zarar Görebilirlik
• İlçe, mahalle, hatta sokak bazında zarar
görebilirlik ölçümleri
•İlk çalışmanın tamamlayıcısı ve daha yerel
bazda karar ve tedbirlerin alınması için bir araç
• Sakarya İli Merkez İlçe mahallelerinde
uygulama
•4 zarar görebilirlik türü hesaplaması
Fiziki, sosyal, ekonomik, ve toplam
16
MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK
ANALİZLERİ
Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Fiziksel Zarar
Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)
17
MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK
ANALİZLERİ
Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Sosyal Zarar
Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)
18
MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ
Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Ekonomik Zarar
Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)
19
MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ
Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Toplam Zarar Görebilirlik
Tematik Haritası (Taşkın, 2012)
20
Tablo 1 :
Mahalle Bazlı Depremden Zarar Görebilirlik Endeksi Tablosu
XF*WF
WS *XS
WE *WE
MDZGİ
SEMERCİLER
DİLMEN
KURTULUŞ
CUMHURİYET
YENİGÜN
TABAKHANE
TIĞCILAR
OZANLAR
YAHYALAR
ŞEKER
KÜPÇÜLER
YAĞCILAR
SAKARYA
AKINCILAR
ORTA
YENİ
YENİDOĞAN
TEPEKUM
PAPUÇÇULAR
HACIOĞLU
YENİCAMİ
KARAOSMAN
HIZIRTEPE
ERENLER
ÇUKURAHMEDİYE
MİTHATPAŞA
İSTİKLAL
TEKELER
BAĞLAR
ŞİRİNEVLER
TUZLA
GÜLLÜK
MALTEPE
0.21
0.28
0.07
0.08
0.18
0.07
0.454
0.436
0.28
0.04
0.08
0.401
0.24
0.25
0.01
0.10
0.14
0.04
0.392
0.389
0.28
0.06
0.04
0.387
0.29
0.25
0.02
0.07
0.08
0.05
0.383
0.374
0.29
0.02
0.06
0.370
0.20
0.20
0.09
0.08
0.07
0.09
0.369
0.366
0.19
0.12
0.04
0.353
0.23
0.24
0.06
0.06
0.06
0.05
0.351
0.342
0.22
0.02
0.09
0.339
0.12
0.25
0.14
0.03
0.07
0.05
0.333
0.329
0.20
0.08
0.04
0.322
0.23
0.19
0.03
0.08
0.06
0.04
0.320
0.317
0.24
0.02
0.05
0.314
0.22
0.15
0.03
0.09
0.05
0.07
0.305
0.302
0.16
0.05
0.08
0.294
0.24
0.16
0.02
0.06
0.03
0.06
0.294
0.281
0.20
-0.02
0.08
0.262
0.17
0.09
0.05
0.07
0.03
0.08
0.250
0.238
0.18
0.02
0.04
0.236
0.12
0.11
0.06
-0.00
0.02
0.08
0.201
0.193
0.06
0.08
0.05
0.192
YEŞİLTEPE
0.07
0.04
0.06
0.169
MAHALLE ADI
Tablo incelendiğinde mahalle bazlı depremden zarar görebilirlik endeksi en fazla
21
Türkiye’de Afet Eğitiminde
Üniversitelerin Rolü:
Mevcut Durum Analizi, Sorunlar
ve Çözüm Önerileri
22
Türkiye’de Durum
• 1 sürekli eğitim merkezi sertifika programı
(ODTÜ)
• 1 önlisans programı (Erzincan Üniv.)
• 2 lisans programı (18 Mart ve Namık Kemal
Üniversiteleri)
• 3 yüksek lisans programı (İTÜ, ODTÜ,
KOCAELİ)
• 2 araştırma merkezi veya enstitü (İTÜ ve
ODTÜ)
23
LİSANS
• ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK YÜKSEK OKULU
ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ
BÖLÜMÜ
acil tıp ağırlıklı, güvenlik ve yangına yönelik
• NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK
YÜKSEKOKULU ACİL YARDIM VE AFET
YÖNETİMİ
24
Lisansüstü ve Araştırma Merkezi
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi
DEPREM MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
DEPREM MÜHENDİSLİĞİ VE AFET YÖNETİMİ
ODTÜ
Afet Yönetimi ve Uygulama Araştırma Merkezi
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
Tıbbi Acil Durum Yönetimi ve Afet Tıbbı Uzaktan Öğretim
Programı
BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü
25
ÖZET BULGULAR
Afetler çok yönlü olaylar ancak bizdeki
üniversite programları özellikle lisans ve
önlisansta sağlık yüksek okulları altında
yapılanmış
ÇOK DİSİPLİNLİLİK?
Afet öncesi ve sonrası safhalar verilmişti.
Mevcut Programlar Afetin Hemen Sonrası Yani
Müdahale Aşamasında mı Yoğunlaşıyor?
YA DİĞER SAFHALAR?
26
OLMASI GEREKEN
SÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ: Halka ve geniş
kitlelere eğitim vermek
ÖNLİSANS: Meslek Elemanı Yetiştirmek
LİSANS :Alt ve Orta Kademe Afet Yöneticisi
Yetiştirmek
LİSANSÜSTÜ : Bilimsel Çalışmalar ve Yayınlar
Yaparak Yenilikler Üretmek, Projeler Yapmak
27
STRATEJİ
(LİSANSÜSTÜ)
TAKTİK
(LİSANS)
STRATEJİ
GELİŞTİRME
PLANLAMA VE
YÖNETİM
ORTA DÜZEY EĞİTİCİLER
OPERASYONEL
(ÖNLİSANS)
ALT DÜZEY EĞİTİCİLER
UYGULAMACILAR
SÜREKLİ
EĞİTİM
MERKEZİ
HALK
28
OLMASI GEREKEN
• Üniversiteler eğiticileri eğitmeli HALKI
DEĞİL
• Sürekli Eğitim Merkezlerinin rolü
Uzaktan Eğitim programları geniş kitlelere
erişim imkanı sağlayacaktır. Öğretmenlere,
imamlara, muhtarlara ve mahalle afet
gönüllülerine bu programlar ile eğitim
verilebilir
29
MEVCUT EKSİKLER VE
OLMASI GEREKEN
Afetler çok boyutlu olaylardır (insan, doğa, teknoloji, sosyal yapı).
Bu nedenle tüm bileşenler anlaşılmalı ve eğitimin parçası olmalı.
•Mevcut sistemde Mühendislik ve Sağlık önplana çıkıyor
Ancak :
•Sosyal (Sosyoloji, psikoloji)
•Ekonomik
•Hukuki, yasal
•Yönetsel
•Planlama
•Koordinasyon boyutları yeterince müfredata ve programlara giremiyor
ÖNERİ: MULTİDİSİPLİNER AFET YÖNETİMİ PROGRAMLARI
OLUŞTURULMALI ve FARKLI BÖLÜMLERDEN TEMSİLCİ ÖĞRETİM
ÜYELERİ BU PROGRAMLARDA BERABER ÇALIŞMALI
30
ARAŞTIRMA ve PROJE
Kurumlar arası bilgi paylaşımı ve koordinasyon
eksikliği
TUIK
TUBITAK
MESLEK KURULUŞLARI
MERKEZİ VE YEREL YÖNETİMLER
ve ÜNİVERSİTELER arasında veri ve bilgi
paylaşımı protokolleri hayata geçmeli.
Akademisyenlerle bu bilgiler paylaşılmalı.
31
AFET YÖNETİMİNDE YENİ
ALANLAR
• Afet Bilişimi (ISCRAM)
• Afet Lojistiği
• Afet Tıbbı
• Afet Ekonomisi
• Afet Koordinasyonu ve Yönetimi
• Sosyal Medya
• Afet İletişimi
• Afet Sosyolojisi, Afet Psikolojisi
alanlarında yetişmiş elemanlara ihtiyaç duyulmakta ve bunları
yetiştirecek programlar açılmalı.
32
Tespitler
1- Afeti yönetmiyoruz: AFAD yapılanması
2- Koordinasyon: Farklı ekipler, farklı
teknolojiler ve farklı yönetimler
3- Eğitim ve yeterlilikler
4- Afet yönetimi olayla birlikte değil olaydan
çok önce başlar
5- Planlama sistemleri geliştirilmeli
6- Eğitimde planlama yapılmalı
7- Zarar Görebilirliğin sadece fiziksel olmadığı
Sosyal ve Ekonomik yönlerinin olduğu da
33
Kaynakça
Özceylan, D. (2011) ‘Afetler İçin Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Endeksi
Geliştirilmesi: Türiyedeki İller Üzerinde Bir Uygulama’
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi
Taşkın, K. (2012) ‘Mahalle Ölçekli Depremsel Zarar Görebilirlik Endeksi: Sakarya Örneği’
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi
34
Teşekkür ederim.
Sorular?
Tartışma konuları?
35