Transcript Tarihçe, temel tanımlar

VET-104
BİYOİSTATİSTİK
BİYOİSTATİSTİK ANABİLİM DALI
VET 104 BİYOİSTATİSTİK
Prof. Dr. İ. Safa GÜRCAN
Dr. Arş. Gör. Doğukan ÖZEN
Arş. Gör. Ufuk KAYA
Arş. Gör. Pınar AMBARCIOĞLU
Amaç:
İstatistik ve Biyoistatistik kavramlarının
tanımlanması, Veteriner Hekimlik alanında
bilimsel araştırmalar sırasında kullanılan
temel istatistik yöntemler hakkında
uygulamalı bilgilerin kazandırılması
Faydalanılacak Kitaplar:
BİYOİSTATİSTİK:
Prof. Dr. Kadir SÜMBÜLOĞLU
Prof. Dr. Vildan SÜMBÜLOĞLU
BİYOİSTATİSTİK:
Prof. Dr. Kazım ÖZDAMAR
BİYOİSTATİSTİK:
Prof. Dr. İsmet KAN
Ders slaytları :
80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/sgurcan/dersnotu.html
1 Saat teorik, 2 saat uygulama
Arasınav %40 ve Final %60
Quiz YOK!
1. Hafta
Biyoistatistik ve genel tanımlar
2. Hafta
Frekans dağılımları ve tanımlayıcı ölçütler
3. Hafta
Konum ölçüleri
4. Hafta
Yaygınlık ölçüleri
5. Hafta
Tablo ve grafik yapım yöntemleri
6. Hafta
Teorik Dağılımlar / Arasınav
7. Hafta
Hipotez nedir? Hata tipleri
8. Hafta
İki ortalama arası farkın önemlilik testi
9. Hafta
İki eş arası farkın önemlilik testi
10. Hafta
İki yüzde arası farkın önemlilik testi
11. Hafta
Varyans analizi
12. Hafta
Ki- Kare testi
13. Hafta
Korelasyon analizi
14. Hafta
Regresyon analizi
Final
Tanım
Arasınav
/Final
Probleme
dayalı
Çoktan
seçmeli
İstatistik Nedir?
Statista Status Statazien
Alman istatistikçi Eugel, 1896'da La Haye'de Uluslar
arası istatistik kongresinde, istatistiğin 180 değişik
tanımı bulunduğunu belirtmiştir.
İstatistik sözcüğü iki anlamda kullanılmaktadır:
a- Çoğul olarak kullanıldığında, sistemli bir biçimde
toplanan sayısal bilgileri belirtir.
b- Tekil anlamda kullanıldığında, belirli bir amaç için
gerekli verilerin toplanmasını, toplanan verilerin
değerlendirilmesini ve değerlendirme sonucu karara
varılmasını sağlayan yöntemler topluluğu olarak
tanımlanabilir.
Yazının kullanılmadığı çok
eski çağlarda bile, avcılıkla,
çobanlıkla ve tarımla
geçinen ilkel topluluklarda,
bir takım simgeler
kullanılarak hayvanların ve
tarım ürünlerinin sayıldığı
anlaşılmıştır.
Sardunya adasında yaşamış
olan ilk insanlardan kalma
Nuraghi denilen anıt
duvarları üzerinde bulunan
simgelerin tarım ve av
ürünlerinin sayısını
belirttiği bilinmektedir.
• İstatistiğin Tarihçesi
Eski Mısır anıtlarında, • İstatistiğin Tarihçesi
Mısırlıların ticaret
istatistiklerine ve nüfus
sayımlarına ilişkin
belgeler bulunmuştur.
Bu belgelerden,
Mısırlıların ailedeki
bireyleri sayarak polis
kütüklerine kayıt ettikleri
parasal ve askeri
amaçlarla sayım
yaptıkları anlaşılmıştır.
Konfiçyüs tarafından İ.Ö.
550 yılında yazılan “ŞinKing” adlı kitapta Çin kralı
Yao'nun İ.Ö. 2238 yılında
tarım, endüstri, ve ticaret
istatistikleri toplattığı
anlatılmaktadır. Çin'de İ.Ö.
XII. yüzyıldan sonra
düzensiz aralıklarla bu tür
istatistikler sürdürülmüştür.
Eski Yunan'da İ.Ö 377
yılında Atina'da vatandaşlık
hakkını taşıyanlar ve
taşımayanlar bir sayımla
saptanmıştır.
• İstatistiğin Tarihçesi
İstatistiğin Tarihçesi
İstatistiklere ençok önem veren devletlerden biri de Roma'lılar
olmuştur. İ.Ö. 443 yılında Servius Tullus tarafından beş yıl ara ile
sayımlar yapılması karar altına alınmış ve sayımları yapmak üzere
örgüt kurulmuş, sonraları bu aralıklar 10-15 yıla yükseltilerek 600
yıl düzenli bir biçimde sayımlar yapılmıştır.
Bu sayımlarda her Roma'lı adını, baba adını, köle ise bırakan
kimseyi, doğum yerini, aile bireylerini, sahip olduğu köle sayısını,
servetini ve öteki mallarını Censor denilen sayım memuruna
bildirmek ve andiçmek zorundadır.
İlk çağlarda bazı Yunan ve Roma tarihçileri, ordunun varlığı, savaş
giderleri, veba salgını, çeşitli yaşlara karşı gelen ortalama yaşam
hakkında bazı verilere rastlandığını yazarlar.
• İstatistiğin Tarihçesi
Orta Çağ
Ortaçağda şehirlerin nüfusu
sayılmaya başlanmış, 1449
yılında Nurenberg şehrinin
nüfusunun da sayıldığı
bilinmektedir.
İstatistiğin Tarihçesi
Yeni ve Yakın Çağ
Yeni ve yakın çağlarda istatistikler daha önem kazanmıştır. Devlet gelir ve
giderlerinin çizelgelere geçirilmesi maliye istatistiklerinin temelini
oluşturmuştur.
1800 yılında Napolyon'un genelgesi ile suç istatistikleri toplanmış,
İngiltere'de Napolyon savaşları sırasında bütçe açığını kapatmak için
vergiler getirilmek istenmiş, bu amaçla toplum hakkında bilgiler
toplanmak için sayımlar yapılmıştır. Sayımları yürütmek için 1832 yılında
istatistik bürosu kurulmuştur. Bu büro, benzer kuruluşların ilki olarak
bilinmektedir.
İstatistik yöntemler, istatistiklerin
toplanmasından çok sonra ortaya
çıkmıştır.
• İstatistik Yöntemlerin
Tarihçesi
Sokrat, Aristo, Heredot yayınlarında,
yöneticilerin istatistiklerin
incelenmesine geniş yer vermeleri
gerektiğini belirtmektedirler.
Bilim adamları 17.yy'da, sayım
sonuçları üzerinde çalışmaya ve yığın
olaylarla ilgilenmeye başlamışlardır.
17. yy’da bulaşıcı hastalıklarla
•
savaşta,hasta sayısı, hastalığın yayıldığı
bölgeler, yakalanma yaşı ve cinsiyet gibi
konularda sayısal veriler toplanmış, bu
verileri karşılaştırma ve yorumlama
girişimleri başlamıştır.
Edmund Halley, Breslav şehrinin doğum ve
ölüm bilgilerini inceleyerek çeşitli
yaşlardaki insanların ölüm olasılıklarını
bulmuş ve bir ölüm hızı tablosu
düzenlemiştir. Bu tablo, yaşam sigortasının
temelini oluşturur.
İstatistik Yöntemlerin
Tarihçesi
İstatistik Yöntemlerin Tarihçesi
Bugünkü anlamda olasılık, İsviçre’li matematikçi Jacob Bernouilli tarafından
‘Ars conjectanti’ adlı yayında yer alan olasılık kuramı üzerine kurulmuştur.
Fransız matematikçi Poisson (1781-1840) olasılık kuramının kapsamını
genişletmiştir.
Karl Pearson (1857-1936) olasılıkla ilgili trigonometri ve normal dağılım
eğrisi denklemlerini deneylerle yinelemiştir.
İstatistik
Herhangi bir konuyu incelemek amacıyla
çalışmanın/araştırmaların planlanmasını,
verilerin toplanmasını, değerlendirilmesini ve
bir karara varılmasını sağlayan bilimdir.
Biyoistatistik
İstatistik alanında geliştirilen bilimsel yöntemleri
Veteriner hekimlik, Tıp, diş hekimliği, eczacılık gibi
alanlarda uygulamasını sağlayan bir bilim dalıdır.
Veteriner Hekimlikte Biyoistatistik
Hayvanlarda görülen Paraziter hastalıkların veya bir virüsün yaşa,
cinsiyete, hayvanın beslenme tipine göre dağılımı, (Parazitoloji,
Mikrobiyoloji, Viroloji)
Aşı yapımında kullanılan kimyasal bir maddenin içeriğinin
değiştirilmesi sonucu aşının etkinliği (Biyokimya, farmakoloji)
Çiftlik hayvanları üzerinde barınma üzerine yapılan değişikliklerin
hayvan refahı üzerine etkisi (Fizyoloji, Zootekni)
Yeni geliştirilen bir tedavi yönteminin köpeklerde kalça displazisi
sağıltımı üzerine etkisi (Cerrahi)
Uygun sıcaklık ve çözücülerde sperma kalitesinin artırılması (Suni
Tohumlama)
Kalıtsal hastalıkların teşhisi, genin ortaya çıkarılması (Genetik)
İstatistik konu olarak
tanımlayıcı istatistik ve çıkarımsal istatistik
olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Tanımlayıcı istatistik: Elde edilen verilerin
sınıflandırılması, ortalama ve yaygınlık ölçülerinin
hesaplanması, tablo ve grafiklerle sunulmasını içerir.
Çıkarımsal istatistik: Örneklemden elde edilen
bulgular yardımıyla evren hakkında kestirimde
bulunma, hipotezleri test etme ve karara varma
gibi konuları içerir.
Kitle (Evren)
Araştırma kapsamına giren aynı özellikleri
taşıyan birimlerin tümüne denir.
Kitlenin büyüklüğü araştırmanın özelliğine göre
değişir.
Örneklem
Bir kitleden, örnekleme yöntemlerinden
yararlanarak seçilen aynı özellikleri taşıyan bir
grup birimin oluşturduğu topluluğa denir.
Örnekleme
Evrenden örnek seçmek amacıyla geliştirilen
çeşitli yöntemler vardır. Uygun yöntemlerle
evrenden örneklem seçme işlemine
“örnekleme” denir.
Parametre
Evreni tanımlamak için kullanılan ölçülere
parametre denir.
İstatistik
Örneklemi tanımlamak için kullanılan ölçülere
istatistik denir.
Evren ve Örneklem için Tanımlayıcı İstatistiklerin
Gösterimi
Tanımlayıcı Ölçüler
Örneklem
(İstatistik)
Evren
(Parametre)
x
µ
Oran
p
P
Standart Sapma
S

Varyans
S2
2
Ortalama
Standart Hata
Gözlem Sayısı
Sx
n
N
Değişken
Değişik değerler alan herhangi bir özelliğe
değişken denir. Örneğin, boy uzunluğu,
yaş, öğrenim düzeyi vb. kişiden kişiye
değişen değerler olduğu için değişken
olarak adlandırılır.
Veri
İncelenen konuya açıklık getirmek amacıyla
toplanan bilgiler, belgeler, ölçümler, ... vb.
Veri Tipleri
Veriler genel olarak nitelik veriler ve sayısal veriler
şeklinde iki gruba ayrılarak incelenirler.
1. Nitelik veriler
Bireylerin sahip olduğu belli özelliklerin sınıflara
ayrılarak belirtildiği verilerdir. Örneğin, cinsiyet,
medeni durum, başarılı-başarısız gibi. Nitelik verilerde
belli bir sıralama söz konusu ise (kötü-orta-iyimükemmel gibi) bu tür verilere sıralanabilir (ordinal)
nitelik veriler denir.
Böyle bir sıralama yoksa bu tür verilere sınıflanabilir
(nominal) nitelik veriler denir.
2. Sayısal Veriler
Sayısal veriler kesikli ve sürekli sayısal veriler olarak iki alt gruba ayrılır.
Kesikli sayısal veriler, belirli bir aralıktaki tam sayıları alan veri türüdür.
Örnek: Sınıftaki öğrenci sayısı,
Sürekli sayısal veriler, ölçümle belirtilirler ve bir aralıktaki bütün değerleri
alırlar.
Örnek: Boy uzunluğu, yaş, günlük kalsiyum tüketim miktarı(mg) gibi.
Nitelik Veriler ve Sayısal Veriler Arasındaki İlişki
Hem kesikli sayısal veriler hem de sürekli sayısal veriler bazen nitelik veri
olarak ifade edilebilirler. Örneğin sürekli sayısal bir veri olan
vücut kitle indeks verisini
10,0 - 19,9
20,0 - 27,5
27,6 - 30,0
30,1 - 40,0
40,1 ve üzeri
Düşük kilolu
Normal kilolu
Hafif kilolu
Orta kilolu
Aşırı kilolu
Biçiminde sınıflandırarak nitelik veriye dönüştürebiliriz