Transcript Onderhandelde zorg

LUCAS
Centrum voor zorgonderzoek
en consultancy
De nieuwe generatie van
kwetsbare ouderen
Cera Anders Ouder Worden
29 september 2011
INHOUD









Maatschappelijke evoluties
Veranderingen in zorg
Participatie
Diversiteit
Onderhandelde zorg
Zorg voor kwetsbare ouderen
Empowerment
De visie op herstel
Waardigheid
Vergrijzing
 Volgens cijfers van het Planbureau is in 2010 ongeveer
17,2% van de Belgische bevolking 65 jaar en ouder.
 In 2020 zal dat 19,2% zijn en in 2050 25,7%.
 De cijfers voor Vlaanderen zijn nog iets sterker.
Volgens de Studiedienst van de Vlaamse Regering
(VRIND 2010) evolueert het aantal 65-plussers van
18% vandaag - over 24% tegen 2030 - naar 27 à 28%
tegen 2060.
 Het aandeel 80-plussers zal naar verwachting
verdubbelen: van 5% vandaag naar 11% tegen 2060.
 Vlaanderen blijft aldus de sterkst vergrijsde regio van
het land.
 Binnen Europa plaatst de regio zich in dit opzicht in de
middenmoot.
Diagnose 2025
– Younique: meer differentiatie in zorgconsumenten
– Power to the Patient: meer doe-het-zelf-zorg
– Zorg tot in de hemel: hogere verwachtingen van zorgkwaliteit en –
ervaring
– Bang voor de zorg: angstiger door onveiligheid en complexiteit
– Gezond Grijs : vitaler langer leven
– Iedereen is patiënt: vaker chronisch ziek
– Gezond is een keuze: meer aandacht voor levensstijl
– Voorkomen: hogere prioriteit aan preventie
– Zorgen zonder grenzen: globalisering van gezondheid
– Googleritis: digitalisering van de consument–zorginteractie
– One-to-One: gerichter behandelen met medische technologie
– Caring is Sharing: meer transparantie in kennis en kunde
– Groener: naar duurzame zorg
– Saving lives, saving costs: verzakelijking, marktwerking &
ondernemerschap
– Wie zorgt voor mij ...? Meer vraag en minder aanbod op de
arbeidsmarkt
– Omschakelen: herinrichting van de zorgketen
– De rekening graag: meer vraag, meer kosten ...
Idenburg en Van schalk 2010
Gevolgen van toenemende diversiteit
 Zorgaanbieders zullen zich in de toekomst steeds meer
moeten richten op verschillende behoeften van zeer
gediversifieerde consumenten
 De patiënt is consument/klant, stelt vragen en eisen
 Zijn behoeften EN WENSEN komen in de toekomst
meer centraal te staan
 Finding common ground
 Er wordt meer zorg op ieders maat geboden
 Tegelijkertijd zijn er ook grenzen:
– klant kan te “grote mond” krijgen en
– professionals durven hun “expertenrol” niet meer opnemen
Maatschappelijke evolutie
 Van verzorgingsstaat: mensen beschermen en
afremmen om deel te nemen aan samenleving,
ziekterol
 Naar participatiemaatschappij met volwaardig
burgerschap voor iedereen
Participatie
 betrokkenheid bij beslissingen en
 actieve deelname
 aan een waaier van activiteiten zoals planning,
evaluatie, zorg, onderzoek, training en
opleiding, aanwerving enz.
 met inbreng van ervaringsdeskundigheid
 in samenwerking met en
 op grond van gelijkwaardigheid met
professionals
(Tambuyzer, 2009)
Participatieladder
Tambuyzer & Van Audenhove, 2009
Herwaardering
van de zorgrelatie
 De zorgrelatie is het belangrijkste aspect van
zorg: tijd, persoonlijke aandacht.
 Inter-persoonlijke sensitiviteit als belangrijke
competentie
 Goede continuïteit zodat hulp geboden wordt
door vertrouwde gezichten
 Positieve waardering voor zorgverstrekkers
 Participatie en empowerment geen doel op
zich, wel middel om patiënt centraal te stellen
 Volledig de overgang maken van ‘zorg’ naar
‘wonen’ en ‘kwaliteit van leven’
Zorggebruikers en hun wensen
Grotere diversiteit
Globaal 3 types
– Minder zelfredzame zorggebruikers (49%):
Moeite met verantwoordelijkheid en keuzes
– Pragmatische zorggebruikers (41%):
Vertrouwen in nieuwe technologie, zelfredzaam,
hoge prestatiemotivatie, willen participatie
– Maatschappijkritische zorggebruikers (10%):
Kritisch en mondig, tegenstander van
individualisering
http://www.dailymotion.com/video/x80gqr_ps_news
(Motivaction VWS Amsterdam 2005, in Idenburg en van Schalk)
Organisatorische randvoorwaarden
Focus op cliëntenperspectief als dominante perspectief in de
organisatie
Zo niet zal de totale persoon en zijn omgeving nooit centraal staan in
de zorg
Focus op normalisatie: mensen willen zo normaal mogelijk leven
Focus op zelfmanagement en eigen keuze
Focus op de impact van chronische ziekten
- op kwaliteit van leven van de persoon
- op de sociale omgeving: familie, vrienden, gemeenschap
Onderhandelde zorg:
“Wat doet die ziekte met u? Met uw familie?”
Hoe kunnen wij u hierin helpen?
Wat is een empowerende voorziening?
 Luisterende en betrokken stafleden die vertrekken van hun
eigen levenservaring
 Een waaier aan ondersteuningsmogelijkheden
 Goede informatie die zelfmanagement ondersteunt en
herstel bevordert
 Optimistische attitude van hulpverleners, mogelijkheid om
positieve risico’s te nemen
 Gebruikers worden betrokken bij de hulpverlening en bij de
planning: een model van coproductie
 Mensen worden niet klein en hulpbehoevend gehouden,
maar wel uitgerust om wat ze nog kunnen zelf te doen
 De voorziening sluit aan bij lokale dienstverlening – maakt
sociale inclusie mogelijk.
Onderhandelde zorg
 De opkomst van het overlegmodel – shared decision
making SDM
 Wat weten we over vraag van de gebruiker naar
informatie, participatie bij belangrijke beslissingen ?
 Ervaringen in Vlaanderen met personen 65-plussers
De opkomst van het overlegmodel
Het paternalistische model
“Wij weten wat best is voor u”
Het consumentenmodel
“U vraagt wij draaien”
Het vertegenwoordigersmodel
“U krijgt wat wij denken dat u wil”
Het overlegmodel: shared decision making SDM
“ We zijn partners in de zoektocht naar de beste keuze voor u”
Het “hospitaal” als een machtsinstelling
met zijn superieure kennis
Participatie door informatie en communicatie
Voorkeuren van participatiegraad
 Krijgt voldoende informatie en
participatie
 Wenst meer informatie en
participatie
 Heeft geen gevoel van participatie –
maar verlangt dit ook niet
Hinderpalen voor communicatie:
 Veroudering en ziekte
 Groot aantal dokters betrokken
bij medische beslissingen
 Stress en haast
 Taalproblemen
Ethische, juridische en economische redenen
 Ethische redenen
– Belangrijke waarden in de zorg: zorg op maat, cliëntgericht,
menslievende zorg
 Juridische redenen
– Recht op informatie en informed consent
 Economische overwegingen
– Kostenefficiëntie: betere tevredenheid en herstel
Naar een visie op
“herstel”






Woonzorg versus ziekenhuis
Persoonlijke processen van mensen die proberen een
goed leven uit te bouwen
Met grote mate van zelfregie
waarin hun ziekte niet langer de boventoon voert
Impliceert normalisatie en participatie in de
samenleving van mensen met chronische ziekten
Kwaliteit van leven komt centraal te staan in woonzorg
En ook visie op herstel ipv ziektemodel
Menslievende zorg
Vereenzaming in zorgvoorzieningen als gevolg van
doelmatigheid en drang naar efficiëntie
(A. Van Heijst)
Voordelen van goede zorgrelatie, vertrouwdheid met
zorgverstrekkers:
 Intrinsieke kwaliteit: ik ben geen nummer
 Finding common ground
 Bij fouten of klachten
 Ook onderhandeling over onverantwoorde hulpvragen
Zorg voor ouderen
zonder stem
 Mensen in hun waardigheid laten
 Behoud van identiteit ondersteunen
 Zorg zoveel mogelijk afstemmen op wat de persoon
ZOU wensen indien hij zich kon uitdrukken
 Tijd maken om samen met familie en andere
hulpverleners te zoeken naar beste keuze
 Personeel hierin opleiden en hiertoe selecteren
 Anno 2010 vele goede praktijken maar tegelijk nog een
lange weg te gaan ….
Betutteling
“Haar levenslange afkeer van ziekenhuizen en bejaarden
(‘al die oude mensen’) is merkwaardig getemperd – of
afgestompt? Misschien is ze vooral opgelucht dat ze niet
meer vastgebonden wordt.”
Tom Lanoye, Sprakeloos, 2010 p.190
Betutteling
“Ze laat zich zonder respons de betutteling welgevallen
van sommige verpleegsters. (Hoe voelen we ons
vandaagskes? Gaan we ons soepke opeten of hebben we
alleen goesting in ons speculaaske?)”
Tom Lanoye, Sprakeloos, 2010 p.191
Waardigheid in zorg
Dignity in care network UK
http://www.scie.org.uk/publications/guides/guide15/index.asp
 Hanteer een nultolerantie tov alle vormen van misbruik.
 Ondersteun de mensen met hetzelfde respect dat je zou wensen
voor jezelf of voor een familielid.
 Behandel iedere persoon als een individu door gepersoneliseerde
hulp aan te reiken.
 Bevorder dat mensen een maximum aan onafhankelijkheid, eigen
keuze en controle kunnen bewaren.
 Luister en help de mensen om hun noden en voorkeuren uit te
drukken.
 Respecteer het recht op privacy.
 Verzeker dat mensen een klacht kunnen formuleren zonder vrees
voor vergelding
 Omgaan met familie en informele zorgverstrekkers als
zorgpartners
 Bevorder het zelfvertrouwen en het positieve zelfwaardegevoel.
 Help vereenzaming en isolatie tegen te gaan.
Interpersoonlijke sensitiviteit
De vaardigheid om signalen op te vangen en ze accuraat te interpreteren
Vooral signalen die uitdrukking zijn van iemands emotionele, cognitieve en fysieke
toestand.
“U ziet er toch zo verdrietig/vrolijk uit vandaag…”
Luisteren met de ogen, opmerkzaam zijn, empathie
“Listen with your eyes !”
Persoonlijke aandacht geven, praten met iemand die het niet begrijpt, een
stemming creëren waarin de persoon zich positief aangesproken voelt
“Hable con ella”
Focus op herstel
Leven met de nadelige gevolgen van de ziekte, maar laat de ziekte niet domineren.
“Focus on capacity not on disability”
De persoon in zijn waardigheid laten
Vooral bij manifest falen en beschamende situaties: altijd zelf de fout op zich nemen of
doen alsof het allemaal niet zo erg is.. Humor hanteren…
“Men dient te beseffen
dat niets moeilijker is om uit te voeren,
noch meer twijfelachtig qua succes,
noch gevaarlijker om te hanteren,
dan een nieuwe orde der dingen te initiëren”
Niccolo Machiavelli (1469 - 1527)
Bronnen
Buijssen, H. (2007). De beleving van dementie. Een eenvoudige gids voor naasten van
dementerenden. Utrecht: Spectrum
Bryden, Ch., (2005). Dancing with dementia. My story of living positively with dementia.
London: Jessica Kingsley.
Hall, J.A., Roter, D.L., Blanch, D.C& Frankel. R.M. (2009). Nonverbal sensitivity in
medical students: Implications for clinical interactions. J.Gen.Intern.Med., 24, 1217-22.
Declercq A., Van Audenhove Ch., Mello J., Demaerschalk M.. (2007), Stapstenen naar
kleinschalig genormaliseerd wonen. Eindrapport. LUCAS- K.U.Leuven.
Lanoye, T. (2010). Sprakeloos.
Idenburg Ph.& M. van Schalk, (2010). Diagnose 2025.
Spruytte, N. et al (2009). Kleinschalig genormaliseerd wonen voor mensen met
dementie. Het antwoord op 101 vragen. Leuven: Garant
Spruytte N., De Coster I., Vermeulen K., Declercq A., & Van Audenhove Ch. (2009),
Onderhandelde zorg. Ondersteunende methodieken voor participatie van bewoners en
familie in de residentiële ouderenzorg. Eindrapport, Leuven, Lucas
Timmermann, M. (2010). Relationele afstemming. Presentieverrijkte verpleeghuiszorg
voor mensen met dementie. Den Haag: Lemma.
Van Heijst, A. (2005) Menslievende zorg. Kampen: Lemma