Transcript Ewolucja teorii organizacji i zarządzania Frank i Lilian

Teoria organizacji
i zarządzania
Wykład I, Temat 1
Barbara Marczyńska
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Już starożytni Grecy i Rzymianie, a jeszcze
wcześniej Egipt i inne cywilizacje rozwijające się
przed naszą erą, miały swoje organizacje i zasady
oraz prawa i przepisy, które regulowały ich
funkcjonowanie.
 Ludzie, którzy tymi organizacjami kierowali,
najczęściej dziedziczyli władzę, zdobywali ją siłą,
albo otrzymywali ją przez nadanie czy protekcję
kogoś, kto który stał wyżej w hierarchii społecznej.
 W tamtych czasach konkretne umiejętności miały
stosunkowo niewielkie znaczenie dla wyboru na
stanowisko.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Władcy mogli oczywiście wzorować się na opisach
działań swoich wielkich poprzedników, królów czy
wodzów. Jedną z pierwszych książek, które
zawierały rady napisane specjalnie dla władców,
było dzieło Niccolo Machiavellego „Książę”,
dedykowane przedstawicielom książęcego rodu
Medyceuszy.
 Dużą część tego dzieła stanowi wykład o tym, na
czym polega siła i stałość władzy książęcej. Autor
rozpatruje szczegółowo, jakie zalety powinny
cechować księcia, a jakich wad nie powinien mieć,
by móc skutecznie kierować państwem.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Rządzenie oparte było bardziej na intuicji czy
przekonaniach niż na fachowości i profesjonalnym
doradztwie.
 Społeczności ludzkie rozrastały się i stawały coraz
bardziej złożone; obok rodzinnych warsztatów,
zatrudniających kilku czy kilkunastu pracowników,
którymi właściciel zarządzał na wzór „ojca rodziny”
czyli w sposób paternalistyczny, powstawały już
w XVIII wieku fabryki, które zatrudniały setki,
a potem tysiące ludzi.
 Pracę tych ludzi trzeba umiejętnie koordynować –
już nie wystarczał nadzorca z kijem (jak zapewne
było w czasie budowy piramid).
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Koordynacji wymagało zarządzanie wszystkimi
elementami, składającymi się na efektywność
firmy:

Dostawy surowców

Praca robotników

Sprzedaż produktów.
 Zaczęto zwracać uwagę na takie problemy
zarządzania, jak dobór odpowiednich
pracowników – ich siłę fizyczną, ale także ich
umiejętności, pracowitość, zdolności.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Pierwszy w taki sposób spojrzał na kierowanie
ludźmi szef kilku przędzalni w Szkocji – Robert
Owen. Zadbał o swoich pracowników i skrócił im
dzień pracy z 13 godzin do 10 i ½ godziny.
Zakazał zatrudniania dzieci poniżej 10 roku życia.
 Dbał o wydajność: wprowadził codzienną jawną
ocenę pracy, uważając, że w ten sposób pobudzi
się robotników do poprawy wyników, będzie mógł
zidentyfikować braki i trudne obszary środowiska
pracy. Ten pomysł Owena wciąż się praktykuje – w
niektórych firmach regularnie wywiesza się na
tablicy wyniki, uzyskane przez poszczególnych
pracowników lub przez grupy robocze.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Na początku XIX wieku Charles Babbage,
konstruktor mechanicznego kalkulatora,
wprowadził taśmę produkcyjną, prototyp
dzisiejszej linii montażowej.
 Uważał, że robotników trzeba szkolić w konkretnej
specjalności, uczyć wybranych operacji, a nie
całych zadań. Powtarzając często te same
czynności mogli oni nabierać dużej wprawy.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Naukowa organizacja pracy pojawiła się na
początku XX wieku. Jej prekursorem był Frederick
Taylor, wcześniej kierownik w kilku stalowniach
amerykańskich. Obserwował on pracę robotników,
analizował poszczególne czynności, mierzył czas
ich wykonywania, a nawet czas poszczególnych
ruchów pracownika, ustalał szczegółowy,
oszczędny sposób wykonywania działań.
 Określał normy czasowe. Na tej podstawie ustalał
stawki płac i wynagradzał wyżej pracowników,
którzy potrafili przekroczyć normy. Badał
szczególnie osoby najlepiej pracujące, a ich
sposobu pracy uczył pozostałych robotników
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Wydajność pracy rosła,
więc Taylor mógł zwolnić
najmniej wydajnych
pracowników. Robotnicy
zaczęli się obawiać utraty
pracy.
 Wybuchały strajki, Taylor
musiał nawet zeznawać
przed Kongresem
Amerykańskim i tłumaczyć
swoją filozofię i zasady jej
działania.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Podkreślał, że:

Praca powinna być oparta na naukowych
przesłankach

Pracownicy powinni być dobierani według
zdolności, a następnie powinno się im przydzielać
zadania zgodnie z tymi zdolnościami

Pracowników należy szkolić

Powinna istnieć przyjazna współpraca
między kierownictwem i pracownikami.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Innym wielkim twórcą, mającym wkład do
naukowej organizacji, był Henry Gantt,
współpracownik Taylora. Zamiast pracy na akord
zaproponował on wypłacanie robotnikom i ich
bezpośrednim szefom premii za wykonanie zadań.
 Gantt zaproponował także system wykresów
programowania produkcji (stosowany do dziś jako
tzw. wykres Gantta).
 Diagram Gantta to graf, stosowany głównie
w zarządzaniu projektami. Uwzględnia się w nim
podział projektu na poszczególne zadania, oraz
rozplanowanie ich w czasie.
Wykres Gantta
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Frank i Lilian Gilbrehtowie badali – nagrywali filmy
dokumentalne, przedstawiające czynności
robotników, analizowali nagrany materiał pod
kątem ruchów, jakie wykonują robotnicy, próbując
identyfikować te ruchy, które należy wyeliminować
jako zbędne.
 Interesowali się także tym, jak obniża się
efektywność pracy pod wpływem zmęczenia.
 Mieli także pomysł na doskonalenie pracowników:
każdy miał przygotowywać się do awansu i szkolić
swego następcę.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Klasyczna teoria
organizacji rozwijała się
równolegle z naukowym
zarządzaniem.
Zajmowała się głównie
poszukiwaniem
wskazówek dla kadry
kierowniczej, a nie tylko
poprawą pracy
robotników.
 Pierwszy był Henri Fayol,
inżynier, praktyk
zarządzania.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Fayol uważał, że sukcesy kierowników
zależą od ich umiejętności i metod
zarządzania, a nie od cech osobowości.
Uważał, że kierowania można się nauczyć,
tak jak innych umiejętności.
To był „kamień węgielny” pod dzisiejszą
teorię zarządzania!
Fayol podzielił czynności gospodarcze na
6 grup.
Grupy czynności
gospodarczych wg Fayola
Techniczne (wytwarzanie wyrobów)
Handlowe (kupowanie-sprzedawanie)
Finansowe (pozyskiwanie i użytkowanie
kapitału)
Ochronne (strzeżenie pracowników
i własności)
Rachunkowe (obliczanie kosztów i zysków)
Kierownicze
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Fayol zaproponował, by przygotowywać kadry
kierownicze do wszystkich dziedzin życia (zamiast
„rzucać na głęboką wodę” osoby, które nie są
odpowiednio przygotowane): gospodarki, wojska,
polityki, kościoła, gospodarstwa domowego.
 Niektóre zasady teorii klasycznej już się
zestarzały; jej zasługą pozostaje to, że
dowartościowana została wiedza na temat
zarządzania, zidentyfikowane i omówione zostały
liczne problemy kierowania.
 Fayol zaproponował kierownikom 14 zasad
działania, którymi sam się chętnie posługiwał.
14 zasad Fayola
 Podział pracy
 Dbanie o osobisty autorytet
(np. dzięki wiedzy)
 Dyscyplina (kary i nagrody,
odpowiednio do
przestrzegania przepisów)
 Jedność rozkazodawstwa
 Jedność kierownictwa (dział
nie może mieć dwu szefów)
 Podporządkowanie interesu
osobistego pracowników
interesom organizacji jako
całości
 Sprawiedliwe wynagradzanie
 Władza hierarchiczna
 Odpowiedni stopień
centralizacji odpowiedzialność szefów
i pewne uprawnienia
szeregowych pracowników)
 Pilnowanie ładu (każdy
człowiek i każda rzecz na
swoim miejscu)
 Przychylne traktowanie
personelu
 Stabilizowanie personelu
(zamiast fluktuacji)
 Prawo do inicjatywy dla
pracowników
 Integracja, tworzenie ducha
zespołu.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Teorie przejściowe, zakorzenione w klasycznym
podejściu, reprezentuje Mary Parker Follet, która
podkreślała znaczenie grupy i postulowała oparcie
kierowania na wiedzy i na specjalizacji.
 Inny przedstawiciel tego nurtu to Oliver Sheldon,
cukiernik, który podjął zagadnienia etyczne,
dotyczące odpowiedzialności przedsiębiorstwa
wobec społeczeństwa, takie jak uczciwe
traktowanie pracowników, przestrzeganie zasady
sprawiedliwości społecznej nie tylko z powodów
pragmatycznych (czyli dla korzyści), ale także
dlatego, że jest to cenna wartość społeczna.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Chester Barnard (kompania
telefoniczna), podobnie jak
Follet, docenił znaczenie grupy
dla efektywności.
 Jest dość oczywiste, że ludzie
działający w grupie osiągnąć
mogą więcej niż w pojedynkę;
 Barnard zwrócił jednak uwagę
na znaczenie grup
nieformalnych – tego, co do
dziś nazywamy „kliką” –
i uznał, że również takimi
grupami nieformalnymi można
i trzeba zarządzać dla dobra
firmy.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Hugo Münsterberg zajmował się tym, jak
podnieść wydajność przez:
wyszukanie odpowiedniej osoby do pracy
stworzenie idealnego środowiska
wywieranie wpływu na motywację
pracowników.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Następny wielki nurt badań to tzw. szkoła
behavioralna,
która
zajmowała
się
poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie,
czemu ludzie (pracownicy) nie zachowują
się racjonalnie i zgodnie z oczekiwaniami.
Odpowiedzi na to pytanie szukano m.in.
w wiedzy psychologicznej i socjologicznej
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Elton Mayo wskazał na znaczenie stosunków
międzyludzkich („stosunków współdziałania”) dla
efektywności. W latach dwudziestych i trzydziestych
ubiegłego wieku przeprowadził badania w firmie
Western Electric w Hawthorne koło Chicago.
 Badania te polegały na tym, że w jednej z dwu grup
pracowniczych zmieniał warunki pracy, np. poprawiał
oświetlenie, system przerw; w drugiej grupie takie
zmiany nie miały miejsca – były tylko staranne pomiary
wydajności, podobnie jak w grupie „eksperymentalnej”
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Obie grupy znacząco poprawiły swoją wydajność
– Mayo uważał, że był to rezultat zainteresowania
badaczy tym, co robi pracownik.
 Inny eksperyment Mayo polegał na tym, że
niektórym pracownikom z grupy depeszowców
proponował nagrody finansowe za pracę w
szybszym tempie – nie zgodzili się, ponieważ
ważniejsza dla nich była norma wypracowana
wspólnie w grupie, niż dodatkowy zarobek.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Dalszy rozwój badań w dziedzinie zarządzania
„zawdzięczamy” II wojnie światowej –
powstała wtedy tzw. szkoła ilościowa,
zajmująca się warunkami podejmowania
decyzji.
To właśnie w czasie II wojny tworzono zespoły
– grupy operacyjne - złożone ze specjalistów
rozmaitych dziedzin (np. matematyków, fizyków,
inżynierów), którzy rozwiązywali zadania
niekonwencjonalne, np. mieli opracować
taktykę walki przeciwko okrętom podwodnym.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Brytyjczycy i Amerykanie przenieśli potem tę ideę
grup operacyjnych do rozwiązywania problemów
gospodarczych: wdrażania nowych technologii
albo pomysłów organizacyjnych w transporcie czy
komunikacji.
 Mieszany zespół specjalistów mógł
przeanalizować znaczenie wszystkich czynników,
zbudować dobry model symulacyjny sytuacji i na
tej podstawie przedstawić kierownictwu pewne
propozycje (ich koszty i korzyści) np. zwiększenia
bezpieczeństwa przez wzrost liczebności
członków patrolu, podniesienia ich sprawności,
unowocześnienia uzbrojenia itd.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Takie podejście sprawdziło się też np.
w planowaniu finansowym, programowaniu
zapasów, tworzeniu rozkładu lotów.
W obecnych czasach takie symulacje
wciąż się przeprowadza i to na masową
skalę – stały się one łatwiejsze i szybsze
dzięki komputerom.
Dziś coraz częściej stosuje się
w zarządzaniu podejście systemowe
i sytuacyjne:
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Podejście systemowe oznacza, że traktuje się
firmę jako system złożony z wzajemnie
powiązanych części.
Każdy kierownik musi choć częściowo rozumieć
to, co dzieje się w innych obszarach firmy,
umieć porozumiewać się z zespołami
pracującymi w innych oddziałach, a nie
traktować swego oddziału jak „silos”,
niepodatny na przenikanie czegokolwiek
zewnątrz.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
Dzięki współpracy między oddziałami firmy
powstaje „efekt synergii”, czyli taki
rezultat wspólnej pracy, który jest większy
od sumy rezultatów poszczególnych
działów, wypracowanych bez
współdziałania.
Granice między działami powinny być
otwarte i elastyczne; powinny ułatwiać
przekazywanie informacji i dawania
„sprzężenia zwrotnego”.
Ewolucja teorii organizacji
i zarządzania
 Podejście sytuacyjne zakłada, że skuteczność rozmaitych
decyzji i wyborów zależy od kontekstu sytuacyjnego:
w pewnych sytuacjach te same czynniki wpływają na sukces
kierownictwa, a w innych nie (np. twardy styl zarządzania).
 To kierownik musi ustalić czy dana metoda działania albo
czynnik, jest korzystny bądź nie (np. czy bardzo uprzejmy
język jest dobry do porozumiewania się na budowie?).
 Takie podejście może sugerować, że może nie warto szukać
uniwersalnych zasad zarządzania i że nie da się
rozstrzygnąć raz na zawsze takich kwestii, jak specjalizacja
czy uniwersalizm umiejętności pracownika. Wybór podejścia
zależy trochę od umysłu samego szefa i przyjętej przez
niego teorii.