Transcript Koning - Medea

Medea – thema 1
GRIEK TEGEN BARBAAR
Griek tegen barbaar
THEMATISCHE LES BIJ MEDEA
Waar komt ‘barbaar’ vandaan?
 Homerus, Ilias 2.867:
‘En Nastes was de aanvoerder van de barbaarsklinkende Kariërs...’
 taal als belangrijkste criterium
Homerus: geen moreel onderscheid
 Trojanen geen ‘barbaren’ in ethische zin
Achilles offert twaalf
jongens op de
brandstapel van
Patroclus (Darius
schilder, c. 330 v.C.)
Grieken niet militair superieur
 Aan beide kanten ‘laffe’ boogschutters
 Strijd gaat gelijk op
 Trojanen kunnen alleen door een list verliezen
Scène uit Troy (Warner 2004)
De archaïsche Ander
 Mythische monsters symboliseren alles wat cultureel
en moreel ‘fout’ is
 Monsters later symbool voor historische Ander
Herakles verslaat
de Stier van Kreta
(links) en krijgt de
Appels van de
Hesperiden
Ontstaan van de barbaar
Groeiende Grieksheid in archaïsche tijd door
• kolonisatie
• Griekse taal
• Panhelleense gedichten
• Panhelleense festivals en instellingen
De Olympische Spelen brachten
de Griekse Wereld bijeen!
De Perzische Oorlogen
 499-94 Ionische Opstand
 492 Eerste Perzische Oorlog
 490 Tweede Perzische Oorlog (Marathon)
 480-479 Derde Perzische Oorlog (Thermopylae,
Salamis, Plataeae)
De Slag bij Thermopylae (480)
Polarisatie in Herodotus
Grieken
Perzen
 weinig grondstoffen
 rijke omgeving
 hard en grimmig volk
 volk zacht en verwend
 weinig inmenging van
 veel staatsbemoeienis
de staat
 giften en diefstal
 stabiliteit door
tevredenheid
en belasting
 markten en handel
 expansiedrift door
gierigheid
Athene, het èchte Griekenland
De Grieken hakken de
Perzen in de pan in de
Slag bij Marathon.
De democratie
zegeviert!
Tragedie en de barbaar
 Eerste echte barbaren in tragedie
 Aeschylus’ Perzen (472)
 Grote Dionysia als podium voor uitdragen Atheense
ideologie
Op het hoogtepunt van de Zeebond
maakten alle roze gebieden op deze kaart
deel uit van het bondgenootschap.
Aeschylus’ Perzen
Perzen
Grieken
 onderworpen aan
 vrij en democratisch
hiërarchisch systeem
 mateloos luxueus
 ongeremd emotioneel
 geremd en gematigd
door wetten
 gedisciplineerd
Een blijvende tegenstelling
Perzen
Grieken
amathia
deilia
akolasia
adikia
sophia
andreia
sophrosyne
dikaiosyne
Buig voor de koning!
Voor Macbeth
(ca. 1030)
Voor de
Assyrische koning
Shalmanezar (ca.
850 v.C.)
Voor Darth Vader (lang,
lang geleden... etc.)
Nomos is koning
De Griekse wetgevers
Solon links) en Lycurgus
werden in hun
respectievelijke stadstaten
Athene en Sparta als
helden en beschermers van
de beschaving beschouwd
De zegeningen van de democratie
 Grieken gehoorzamen door logos en peitho aan hun
wetten
 Alleen in de democratie kan ware philia bestaan
De Atheense Pnyx waar de
volksvergadering bijeenkwam
Iasons rede
‘Griekenland’
recht
‘Barbarije’
geweld
wetten
reputatie
emoties
redeloosheid
Medea vergriekst
Iason
breekt eed
volgt goden niet
respecteert wetten niet
is onrechtvaardig
is laf
Iason als barbaar?
Medea
• wordt begrijpelijk en sympathiek voor het publiek
• is een waardige opponent voor Iason
• morele winnaar eerste confrontatie
Iason wordt gebarbariseerd!
Wat betekent dat?
Euripides is misschien wel pro-Medea. Maar:
a) Euripides is misschien wel contra-Korinthe
b) Medea bedriegt ook de Atheense good guy Aigeus
c) Medea als uitzondering die de regel bevestigt?
De immer stralende
Dageraad met haar
steeds ouder
wordende Tithonos
prijs bij onderlinge spelen
 buit in tijden van oorlog
 mannen mogen slapen met slavinnen

Agamemnon haalt Chryseïs weg
bij Achilles (J.-L. David, 1819)
Greta Scacchi als Penelope in de
tv-film The Odyssey (1997)
Kirke (Waterhouse 1891)
Vrouwen afhankelijk van mannelijke
familie
 Vrouwen alleen in economische
moeilijkheden
 Lage levensverwachting
 Infanticide (?)

1) Zeug (smerig)
2) Vos (sluw)
3) Hond
(nieuwsgierig)
4) Sukkel
5) Zee (grillig)
6) Ezel (koppig)
7) Wezel (amoreel)
8) Merrie (ijdel)
9) Aap (lelijk)
10) Bij (perfect)
De kroon op de
opvoeding: een
Spartaanse moeder
geeft een schild aan
haar zoon (Le Barbier,
1805)
De helden uit de
bronstijd
Dionysustheater, klassieke periode
Taak: productie van wettige kinderen
 Voortdurend onder mannelijk toezicht
 Nauwelijks recht op zelfbeschikking
 Nauwelijks bezit
 Huwbare leeftijd: 14 jaar
 Huwelijken gearrangeerd
 Bruidsschat-systeem

Geen participatie in staatszaken of
militaire aangelegenheden
 Religieuze rol beperkt

Het Thesmoforiënfeest was alleen voor
vrouwen toegankelijk. Het feest duurde
drie dagen en werd begonnen met het
offeren van een big.
Ideale vrouw werpt kinderen, loopt niet in
de weg en doet niet te veel fout
Twee vrouwen bij een weefgetouw,
Attische lekythos (ca. 540 v.C.)
Attische roodfigurige krater,
ca. 460
Klytaimnestra
(Collier 1882)
Rebelleren tegen gevestigde normen en
regels
 ´Mannelijk´ sterk

Antigone versus Kreon in de
beroemde tekening van Cocteau
vrouwen zijn een bron van verdriet
(Orestes)
 vrouwen zijn wel mooi maar richten een
man te gronde (Hippolytus)
 stiefmoeders zijn slechte wezens (Alkestis)
 vrouwen zijn vaak met hekserij bezig
(Ion)
 vrouwen zijn de beste bedenkers van
kwaad (Medea)

Vrouwen zijn intelligent en daadkrachtig
 Aristoteles: vrouw moet niet te deinè of
andreia zijn
 Aristophanes: Euripides’
vrouwen te los en vrij

Hekabe neemt wraak voor de moord op
haar zoon en verblindt de dader
Polymnestor (G.M. Crespi, ca. 1720)
Medea gebruikt de vooroordelen over de
vrouw in haar eigen voordeel
• ‘... ik heb er nu beter over nagedacht’
• ‘... ik was dom en boos’
• ‘... natuurlijk weet mijn man het beter’
• ‘... ik ben ook maar een vrouw’
Een schilderij van
de moderne
kunstenares
Jaimee Todd.
Medea – thema 3
Held tegen heks
Held tegen heks
Thematische les bij Medea
Het belang van de Held
Mythische tijd beschreven door twee
epici, Homeros en Hesiodos
 Heroïsch ideaal uit heldenepos nog steeds
leidend voor klassieke Griek

Iedere Griek in de Oudheid
wilde Achilles zijn!
De Griekse hèroos
Figuur uit mythische tijd
 (Bijna altijd) van adel
 Uitzonderlijk door prestaties
 Overleden
 Vereerd in chthonische cultus
 Geenszins moreel
perfect

De tombe van Achilles bij Troje, op dit schilderij
bezocht door Alexander de Grote – ongetwijfeld
om inspiratie op te doen.
Helden: de eerste generatie
Theseus
Herakles
Perseus
1. De shame-culture
VS.
Voorbeeld: Achilles
‘Jij, Pelide, houd op met de koning te twisten
en ga geen
strijd met hem aan. Een skepterdragende
koning krijgt immers
niet dezelfde eer (ou... homoiês timês), omdat
Zeus hem roem heeft gegeven. Als jij al
sterker (krateros) dan hij bent, - jou schonk
een godlijke moeder het leven.
Hij heeft een grotere macht (pherteros esti),
want heerst over heel wat meer mensen.’
(Il. 2.277-281)
Wat is goed?
‘Goed’ is het halen van je doelen
 Doel zelf is niet goed of slecht
 Intenties zijn onbelangrijk

Agamemnon beledigt Achilles (Tischbein,
1776). Later verklaarde de generaal
verblind te zijn geweest door de godin Ate.
De focus van de held
‘Goed’ zijn vooral de competitieve deugden,
dus
- prestaties op het slagveld
- prestaties als spreker
Achilles kreeg van huis uit de opdracht mee boven alle
anderen uit te steken in ‘het doen van daden en het
spreken van woorden’.
Help Friends Harm Enemies
Gedragscode wordt norm van dikè
 ‘Lex talionis’: oog om oog, tand om tand

De lex talionis levert genoeg stof voor
tragedie: Atreus doodt de zoon van Thyestes,
Thyestes’ zoon Aigisthos doodt Atreus’ zoon
Agamemnon, Agamemnons zoon Orestes
doodt Aigisthos (zie vaasschildering)...
Vrienden en Vijanden
Philia: meer dan vriendschap
 Vijanden: krijgen, erven of overnemen
 Vrienschap kan omslaan in vijandschap
 Wie begint is erg belangrijk!

Wanneer de Trojaan Glaukos en de Griek
Diomedes elkaar willen aanvallen, komen ze er
plotseling achter dat hun vaders philoi zijn. Ze
stoppen meteen met vechten en wisselen in
plaats daarvan geschenken uit.
Iason, een andere held

Atypisch:
◦ geen godenzoon
◦ geen krachtpatser
◦ geen enkeling

Maar:
De charmeur Iason
(Jason & The Argonauts, 1963)
◦ spreker en organisator
◦ aanvoerder van een groep
◦ afhankelijk van een vrouw
Medea, een geval apart
Geen traditionele helper maiden
 Groot aandeel in overwinning Iason
 Claimt door gedrag heroïsche status

Zonder Ariadne was Theseus nooit
levend uit het labyrint gekomen
(scène uit de korte film Ariadnes
draad, Attila Bertóti 2010).
De woede van Medea
Klaagt over oneer en onrecht
 Koestert hevige ‘wrok’
 Vrees voor verlies van status en respect
(‘uitgelachen worden’)
 Geen gebroken hart maar
gekrenkte trots

Dezelfde redenen voor Achilles
om te stoppen met vechten!
Van vriend tot vijand
Medea altijd goede philè geweest
 Iason is ‘begonnen’
 Wraak Medea volledig gerechtvaardigd
 Wrekende Medea schiet ‘heroïsch’ door

Ook Achilles ging in zijn
wraakzucht te ver!
Medea, overwinnaar