Mezozoik i kenozoik w Polsce
Download
Report
Transcript Mezozoik i kenozoik w Polsce
Mezozoik i kenozoik w
Polsce
Podział dziejów Ziemi
Jednostki tektoniczne mezozoiku
Struktura mezozoiczna, wówczas dochodzi do powstania tzw. wału Kujawsko-Pomorskiego (będącego
antykliną, zbudowaną na zewnątrz ze skał młodszych a wewnątrz starszych), tutaj wykształciły się pokłady soli
kamiennej. Era mezozoiczna w Polsce to klimat gorący i suchy, częste regresje i transgresje morza, aby pod
koniec ery doszło do najsilniejszych ruchów górotwórczych - początkowej fazy orogenezy alpejskiej wraz ze
zjawiskami wulkanicznymi. Jako skamieniałości przewodnie tej ery uznaje się amonity i belemnity.
Struktury mezozoiczne:
- Wał Środkowopolski( wał pomorsko – kujawski) przechodzi wzdłuż
linii Kołobrzeg – Bydgoszcz – Włocławek – Opoczno
-Niecka Brzeżna
-Niecka Szczecińska
-Niecka Mogileńska
-Niecka Łódzka
-Niecka Nidziańska
Surowce mineralne mezozoiku
- rudy żelaza
- rudy cynku i ołowiu
- wapienie
- kreda
- margiel
Zastosowanie surowców
RUDY ŻELAZA: pierwiastek metaliczny, występujący w litosferze. Znajdują się zarówno w skałach magmowych
i metamorficznych (magnetyt, hematyt), jak i osadowych (syderyt). Rudy żelaza występują w osadach jezior i
bagien. Małe zapotrzebowanie doprowadziło, np. RFN, Wlk. Brytanię do zaniechania wydobycia. Polska nie
należy do krajów zasobnych w żelazo. Pewne ilości są w okolicach: Częstochowy, Kłobucka i Suwałk, ale nie
wydobywa się ze względu na niską zawartość żelaza w rudzie i szkodliwości dla środowiska.
WAPIENIE: Ze względu na łatwość obróbki, polerowalność i ciekawy wygląd wapień jest stosowany
powszechnie m.in. jako materiał budowlany i okładzinowy, mimo że ulega łatwo wietrzeniu fizycznemu. W
naszym klimacie nadaje się głównie do okładzin wewnątrz budynków. Jest też dobrym materiałem rzeźbiarskim.
Jest używany głównie w budownictwie , przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym, cukrowniczym, w
hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła), w rolnictwie (jako nawóz) oraz w energetyce jako sorbent w procesie
odsiarczania spalin.
MARGIEL – skała osadowa, zwykle szara; składa się z węglanów ( wapnia lub magnezu ) i minerałów ilastych, używany do
wyrobu cementu, także jako nawozów sztucznych(sztuczny), ma słaby, nieprzyjemny zapach. Dobrze reaguje z kwasem solnym
(HCl), pozostawiając błotnistą plamkę. W technologii ceramiki często marglem określane okruchy węglanów powyżej 0,5 mm
występujące w surowcach ilastych.
KREDA– skała osadowa, która powstała na dnie mórz i oceanów. Jest odmianą wapieni (wzór chemiczny CaCO3) dość
czystych, nie zawierających wielu domieszek. Jej podstawowym składnikiem jest kalcyt. Zbudowana jest głównie z
mikroskopowych skorupek kokolitów i otwornic oraz bardzo drobnoziarnistego mikrytu. Inne skemieniałości (np. igły
gąbek, małże, belemnity) występują podrzędnie. Jest to skała miękka, niezbyt zwięzła, porowata, dzięki czemu ma mały
ciężar właściwy i jest lekka. Dodaje się ją do białych farb, proszków i past do zębów. Ma zastosowanie w przemyśle
ceramicznym, chemicznym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Odmiany szczególnie bogate w kokolity zmieszane z
gipsem służą do pisania na tablicy. Duże złoża kredy występują w Polsce w okolicach Chełma, Zamościa i Siedlec.
RUDY CYNKU I OŁOWIU: Rudy występują w postaci pokładów i pseudopokładów o rozciągłości kilku kilometrów i
grubości od kilku centymetrów do kilku metrów oraz w postaci soczewek i gniazd. Kruszec występuje też w szczelinach
tektonicznych. Złoża te zawierają do kilku procent cynku i ołowiu. Najważniejsze pierwiastki towarzyszące to kadm, srebro,
german,tal i ind.
Trzeciorzęd
Trzeciorzęd, starszy okres kenozoiku, ok. 65 do 1,8 mln lat temu. Dzieli się
na dwa podokresy: paleogen i neogen. W trzeciorzędzie ukształtował się
niewiele odbiegający od współczesnego rozkład oceanów i kontynentów.
Rozszerzyły się do obecnych rozmiarów Oceany Atlantycki i Indyjski, a
także ostatecznie zamknięty został praocean Tetyda. Subkontynent indyjski
(Dekan) zderzył się z Azją, Australia oderwała się od Antarktydy, a obie
Ameryki połączyły się ze sobą Przesmykiem Panamskim. Na skutek silnych
ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej zostały wypiętrzone liczne
łańcuchy górskie (m.in.: Alpy, Karpaty, Himalaje, Kaukaz). Typowymi skałami
trzeciorzędowymi są: flisz, osady molasowe, osady chemiczne (sól
kamienna, sole potasowe, siarka, gipsy) oraz utwory lądowe
(piaski, iły, węgiel brunatny). We florze trzeciorzędu nastąpił szybki
rozwój roślin okrytozalążkowych. W faunie morskiej dominowały
otwornice (numulity). Na lądzie nastąpiła ewolucja ptaków i ssaków,
początkowo stekowców, a następnie łożyskowych (m.in. naczelnych).
Geneza Karpat
1.Powtanie trzonu krystalicznego Tatr w karbonie. Była to ogromna intruzja granitowa, w której powstał zalegający
głęboko pod powierzchnią ziemi batolit.
2.W kredzie pod wpływem nacisków od południa ku północy, spowodowanych wsuwaniem się płyty afrykańskiej
pod eurazjatycką, utwory osadowe zostały sfałdowane i przerzucone ponad trzonem krystalicznym w postaci
płaszczowin.
3. Po wypiętrzeniu Tatr rozpoczął się okres intensywnego ich niszczenia. Doprowadził do zdarcia pokrywy wierzchniej skał
osadowych i odsłonięcia z pod nich granitów trzonu krystalicznego.
4.Pierwsze ruchy fałdowe w pienińskim pasie skałkowym, najbardziej złożonej jednostce tektonicznej Karpat, nastąpił na
przełomie kredy i trzeciorzędu, późniejsze trzeciorzędzie. W trakcie tych fałdowań występowała intensywna działalność
wulkaniczna, która pozostawiła po sobie żyły andezytów i bazalty. Pasmo skałkowe to wąski pas ciągnący się przez cały
łańcuch karpacki, silnie sfałdowany, pocięty licznymi uskokami.
5.Powstanie pod koniec jury na obszarze dzisiejszych Karpat zewnętrznych zapadliska tektonicznego, w którym
gromadziły się osady fliszowe- piaskowce i łupki pochodzące z niszczonych przez erozje Tatr. Sedymentacja tych osadów
trwała od kredy po miocen
6.Sfałdowanie i przesunięcie ku północy osadów fliszowych – powstanie w miocenie płaszczowin budujących Beskidy
7. Powstanie w miocenie zapadliska tektonicznego na oparzże dzisiejszych kotlin podkarpackich w postaci głębokiego
rowu przedgórskiego. Zalew można w głównym miocenie, w którym, warunkach suchego i gorącego klimatu, wytrącały
się sól kamienna, gipsy, anhydryty. W późniejszym okresie z biochemicznych przeobrażeń gipsów postała siarka.
Zlodowacenia
zlodowacenie południowopolskie (Sanu), jako najstarsze o największym zasięgu występowania, miąższość
osadów polodowcowych około 50 metrów, miejscami tylko głębiej
zlodowacenie środkowopolskie (Odry), miąższość osadów polodowcowych między 50-150 metrów
zlodowacenie północnopolskie (Wisły) , jako najmłodsze zwane również bałtyckim, miąższość osadów
polodowcowych największa, na znacznym obszarze 200 metrów, a na Pojezierzu Suwalskim przekracza 200
metrów
Surowce mineralne kenozoiku
Węgiel
brunatny
Zagłębie Konińskie (Konin,
Koło, Turek)
Zagłębie Turoszowskie
(Turów, Bogatynia)
Zagłębie Bełchatowskie
(Bełchatów, Szczerców)
Ropa naftowa i
gaz ziemny
Sieniawa Lubuska
w karpackim zagłębiu
roponośnym (Jasło,
Krosno, Gorlice, złoża są
na wyczerpaniu)
Kotlinie Sandomierskiej
Sól kamienna
siarka
gips
na Pogórzu Beskidzkim
Wieliczka, Bochnia
w okolicach Tarnobrzega
(Piaseczno, Machów,
Jeziórko oraz Osiek),
w rejonie Staszowa
(Grzybów
Niecki Nidziańskiej
(Gacki, Wiślica, Pińczów),
To było na maturze
Zadanie 31. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez Tatry.
Korzystając z rysunku, uszereguj podane niżej wydarzenia geologiczne od najstarszego
do najmłodszego:
1. Fałdowanie osadów w wyniku nacisku płyt litosfery.
2. Niszczenie osadów płaszczowinowych i trzonu granitowego przez czynniki zewnętrzne.
3. Odrywanie płaszczowin od podłoża i przesuwanie w kierunku północnym.
4. Intruzja magmowa.
5. Gromadzenie osadów w zbiorniku morskim.
Zadanie 28. (2 pkt)
Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych Polski.
a) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego z podanych surowców nazwę jednostki
tektonicznej, na obszarze której dany surowiec jest eksploatowany. Nazwy jednostek
dobierz z podanych.
niecka brzeżna, zapadlisko przedkarpackie, monoklina przedsudecka,
zapadlisko śląsko-krakowskie
b) Podaj numery, którymi jednostki te oznaczono na mapie.
Surowiec mineralny Nazwa jednostki tektonicznej Numer jednostki
na mapie
Rudy miedzi
Siarka
Zadanie 18. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono końcowy etap powstawania gór fałdowo-zrębowych.
Uszereguj w kolejności od najstarszego do najmłodszego wydarzenia, które
doprowadziły do powstawania gór fałdowo-zrębowych, wpisując we właściwe miejsca
odpowiadające tym wydarzeniom litery.
A. Erozyjne ścięcie i powstanie powierzchni zrównania.
B. Fałdowanie skał osadowych.
C. Powstanie skał osadowych.
D. Powstanie współczesnej rzeźby na skutek erozyjnych procesów zewnętrznych.
E. Przesunięcie skał wzdłuż linii uskoków.
Zadanie 11. (3 pkt)
Na rysunku przedstawiono przekrój przez platformę wschodnioeuropejską.
Na podstawie: W. Mizerski, Geologia dynamiczna dla geografów, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1999
Przeanalizuj budowę geologiczną obszaru w odwiercie Żebrak oraz wykonaj poniższe
polecenia.
a) Podaj głębokości zalegania stropu i spągu warstwy skał z okresu sylurskiego
nawierconej w miejscowości Żebrak oraz miąższość tej warstwy w tym odwiercie.
Wybierz wartości z podanych (950, 1250, 2200, 3000) i wpisz właściwe miana.
Głębokość zalegania stropu .....................................
Głębokość zalegania spągu .....................................
Miąższość .....................................
b) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F,
gdy jest fałszywe.
Uskok między odwiertami Żebrak i Łuków powstał później niż skały karbońskie. .......
Na obszarze pomiędzy odwiertami w Łukowie i Kaplonosach występują skały
pochodzące z ordowiku. .......
Miąższość skał jurajskich maleje w kierunku południowo-wschodnim. .......
Fałdowanie skał na obszarze przedstawionym na rysunku miało miejsce w kambrze. .......
Zadanie 7. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny przez Łysogóry i obszar
położony na północ od tego pasma.
Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie
jest fałszywe.
Łysica jest wyrzeźbiona z kambryjskich piaskowców kwarcytowych. ...............
Skały budujące Łysicę są młodsze od skał budujących Górę Miejską. ...............
Obszar zaznaczony na przekroju numerem 1 ma budowę antyklinalną. ...............
Dolina Pokrzywianki powstała w łupkach ilastych – skałach mniej
odpornych na erozję niż piaskowce kwarcytowe. ...............
Wykorzystując rysunek przedstawiający rozmieszczenie wybranych form
polodowcowych, rozwiąż zadanie19.
Zadanie 19. (1 pkt)
Wyjaśnij, dlaczego Noteć koło Bydgoszczy zmienia kierunek płynięcia z południkowego
na równoleżnikowy.
......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt)
Na rysunkach przedstawiono układy warstw skalnych charakterystyczne dla obszarów
o zaburzonej budowie tektonicznej.
Podaj numery rysunków przedstawiających układy warstw skalnych, w których
nastąpiło:
– pochylenie i sfałdowanie warstw pod wpływem bocznego nacisku o kierunku
poziomym .........
– przerwanie ciągłości warstw i pionowe przemieszczenie obszaru położonego
między uskokami .........
– powstanie części wypukłych nazywanych antyklinami i części wklęsłych,
czyli synklin. .........
Bibliografia
http://geografia.na6.pl/budowa-geologiczna-polski
http://www.cke.edu.pl/index.php?option=content&task=view&id=79&Itemid=86
http://www.szkolnictwo.pl/test,4,5275,10,Geologiczne_dzieje_Polski-Wielkie_jednostki_geologiczno-tektoniczne_w_Polsce
http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Mezozoik
http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/11159-charakterystyka_ery_mezozoicznej.html
http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/11092-przemiany_%C5%9Brodowiska_w_erze_kenozoicznej.html
http://www.geologia.republika.pl/wyk6.htm
http://www.esciagi.info/surowce-hutnicze-rudy-Zelaza-miedzi-cyny-wydobycie-i-zastosowanie,1173
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wapie%C5%84#Zastosowanie_wapieni_w_budownictwie
http://www.redcrystal.pl/wyprawa-bawaria-2012-czesc.html
http://www.google.pl/imgres?q=kreda+ska%C5%82a&hl=pl&rlz=1T4GGLR_enPL319PL326&biw=1591&bih=993&tbm=isch&tbnid=KuvrTI
WogR3EEM:&imgrefurl=http://www.redbor.pl/skaly/0_skaly_osadowe.htm&docid=6wSlC1BKomq9LM&imgurl=http://www.redbor.pl/skaly/
kreda_098.jpg&w=309&h=300&ei=JUkmUc_PM_GQ4gSI54GoDQ&zoom=1&iact=hc&vpx=127&vpy=113&dur=1109&hovh=221&hovw=2
28&tx=82&ty=126&sig=116259584071176660641&page=1&tbnh=142&tbnw=145&start=0&ndsp=51&ved=1t:429,i:81
http://www.google.pl/imgres?q=o%C5%82%C3%B3w&hl=pl&sa=X&qscrl=1&rlz=1T4GGLR_enPL319PL326&biw=1591&bih=993&tbm=is
ch&tbnid=5dnueFSUgWbfUM:&imgrefurl=http://www.redbor.pl/mineraly/0_pierwiastki.htm&docid=ubbllibdLsZVOM&imgurl=http://www.re
dbor.pl/mineraly/olow_0449a.jpg&w=274&h=300&ei=b0smUc88hfThBPzvgZAB&zoom=1&iact=hc&vpx=2&vpy=260&dur=500&hovh=235
&hovw=215&tx=80&ty=114&sig=116259584071176660641&page=1&tbnh=141&tbnw=139&start=0&ndsp=49&ved=1t:429,i:105
http://portalwiedzy.onet.pl/30085,,,,trzeciorzed,haslo.html
Nowy Atlas przyroda-,,Świat wokół nas”, wyd. NOWA ERA
Gimnazjalny Atlas Geograficzny, wyd. PPWK
Opracowała Aleksandra Kaczmarska kl. II ,,a”