Transcript Ekonomiczne aspekty katastrofy demograficznej

Cezary Mech PhD
EKONOMICZNE ASPEKTY
KATASTROFY
DEMOGRAFICZNEJ
Prof. Dariusz Gątarek
Dr Cezary Mech
25 Maj 2010 Gliwice
Cezary Mech PhD
• Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w
okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności
wynosiła ok. 200 mln
• Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270
mln
• W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok.
roku 1820 przekroczyła miliard.
• Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia,
a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld
• Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba
ludności wynosi ok. 6,5 mld
• W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld
• A w 2050 roku niewiele ponad 9 mld
Cezary Mech PhD
• Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą
do 2050 roku urodzi się w krajach
rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i
na Bliskim Wschodzie.
• Największy spadek wystąpi w Japonii, która
rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej
Europy w tym niestety w Polsce która ma
najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w
UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w
Rosji, Niemczech i Włoszech.
Cezary Mech PhD
Uwarunkowania demograficzne
85
82
80
75
70
66
65
60
62
55
52
50
45
poniżej 15 lat
pow yżej 64 lat
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
40
1980
Miliony
Struktura wiekowa ludności 15 krajów UE w latach 1980-2020
Cezary Mech PhD
Uwarunkowania demograficzne
Urodzenia i zgony w latach 1989-2002 oraz prognoza do 2030 r.
Cezary Mech PhD
Regres demograficzny zagrożeniem dla długookresowej
kondycji finansów publicznych
•
•
•
•
•
W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym
przyrostem naturalnym i dalszym spadkiem
dzietności
Najniższy wskaźnik dzietności został
osiągnięty w 2004 r. i wyniósł 1,22, co
oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w
tym czasie jest o 42% mniej liczne od
pokolenia swoich rodziców
Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą
znaczący wzrost wydatków państwa na
świadczenia emerytalnych i opiekę
zdrowotną.
Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na
rzecz starszych zwiększa ryzyko „wtórnego
regresu demograficznego” oraz utrudnia
szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej
licznych młodych pokoleń.
Dalsza kontynuacja braku zastępowalności
pokoleń zagraża fizycznej egzystęncji narodu
Urodzenia, zgony i współc zynnik dzietności *
w Polsce w latach 1950 - 2004
3,0
800
2,8
700
Rok
1988
2,6
600
2,4
500
2,2
2,0
400
1,8
300
1,6
200
1,4
Urodzenia (w tys.)
Zgony (w tys.)
100
1,2
Dzietność (prawa oś)
1,0
0
1950
1956
1962
1968
1974
1980
1986
1992
1998
2004
Cezary Mech PhD
• Główną przyczyną starzenia się
społeczeństw jest spadek dzietności
• Z przeciętnie 4,3 dzieci na jedną kobietę w
1970 r. do 2 w roku 2050.
• W Polsce wskaźnik ten jest już obecnie
dramatycznie niski i wynosi ok. 1,3.
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
• Za czasów Chrystusa średnia wieku
wynosiła ok. 25 lat
• Do początków XX wieku w krajach wysoko
rozwiniętych uległa podwojeniu
• Do roku 2050 wzrośnie z obecnych 68 lat
do 76 lat
• W krajach wysoko rozwiniętych z 77 do 83
lat
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
Źródło: GUS
Cezary Mech PhD
• Alternatywą dla kraju w którym wskaźnik
urodzeń wynosi 1,3 dziecka, zgodnie z
Mikko Myrskyla z Uniwersytetu
Pensylwanii opublikowanym w Nature
• Jest coroczna imigracja równa 1,5%
populacji,
• A więc w przypadku Polski ok. 600 tyś.
rocznie.
Cezary Mech PhD
• W efekcie zapotrzebowanie na imigrantów
tylko w celu utrzymania poziomu
zatrudnienia w Europie Zachodniej
zwiększy się
• W krajach najmłodszych dwukrotnie
• W krajach o najstarszych trzykrotnie
• Będzie się utrzymywało w tej skali przez
dziesięciolecia.
Cezary Mech PhD
• W numerze The Economist z 25 lipca 2009 r. specjalny raport wylicza:
• W ciągu najbliższych dwóch dekad w przeciwieństwie do Polski i
Europy populacja krajów arabskich wzrośnie o 40%
• Dzieci w wieku do 19 lat jest tam dwa razy więcej w społeczeństwie
niż w Europie
• W efekcie dodatkowo 150 mln obywateli tych państw będzie szukała
zatrudnienia w swych krajach i w ościennej Europie.
• „Młodzieńcze społeczeństwo muzułmańskie na południu i wschodzie
Morza Śródziemnego skolonizuje starzejącą się Europę. Na to nakłada
się dechrystianizacja państw zachodnich.”[1]
[1] New York Times, 4.04.2004.
Uwarunkowania demograficzne
Cezary Mech PhD
(załącznik 2)
Cezary Mech PhD
• Połowa z 2,5 mld przyrostu ludności w
ciągu najbliższych 40 lat będzie w wieku
powyżej 60 lat
• W 2050 r. będą oni stanowili 2 mld ludzi
• Trzykrotnie więcej niż obecnie.
• Jako proporcja światowej populacji ich ilość
zwiększy się dwukrotnie z 10% obecnie do
22% w 2050 r.
• podczas gdy jeszcze w 1950 r. stanowili oni
8%
Cezary Mech PhD
• Jeszcze szybciej będzie następował przyrost
osób najstarszych powyżej 80 lat.
• Osób powyżej 80 roku życia będzie 10%.
• O ile obecnie żyje ich ok. 90 mln na świecie
to w roku 2050 będzie ich powyżej 400
mln.
• W USA najszybciej rosnącą grupą wiekową
są stulatkowie, których ilość wzrosła z
poziomu 3.700 w roku 1940 do ponad 100
tyś. obecnie.
Cezary Mech PhD
• Liczba Japończyków w wieku
produkcyjnym spadnie już w najbliższym
czasie z 84 mln w 2007 r. do 69 mln w roku
2030.
• W Niemczech ilość pracujących będzie
spadać od przyszłego roku.
Cezary Mech PhD
ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ W
POLSCE
Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku
2007
2010
2020
2030
2040
2050
w mln
Populacja ogółem
z tego:
- w wieku przedprodukcyjnym
- w wieku produkcyjnym
- w wieku poprodukcyjnym
38 116
38 092
37 830
36 796
34 956
32 462
7 488
7 107
6 959
6 253
5 179
4 861
24 545
24 571
22 503
21 254
19 694
16 634
6 082
6 414
8 368
9 289
10 083
10 967
źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza
sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r.
Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD
Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce
Udziały poszczególnych ekonomicznych grup wieku w całej
populacji
2010
16,8% 18,7%
64,5%
- w wieku przedprodukcyjnym
2030
25,2%
17,0%
57,8%
- w wieku produkcyjnym
2050
15,0%
33,8%
51,2%
- w wieku poprodukcyjnym
źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza
sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r.
Źródło: ZUS
27
Cezary Mech PhD
Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD
Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD
Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce
Przeciętne dalsze trwanie życia
Dla kobiety w wieku 60 lat:
2010
2015
2020
2025
2030
2035
22,44
22,88
23,36
23,88
24,42
25,00
Dla mężczyzny w wieku 65 lat:
2010
2015
2020
2025
2030
2035
14,29
14,75
15,23
15,72
16,25
16,81
źródło: Prognoza demograficzna na lata 2008 – 2035, Główny Urząd Statystyczny, 2008
Źródło: ZUS
30
Cezary Mech PhD
• W krajach OECD w 1980 r. na jednego emeryta
przypadało pięciu pracujących
• W 2050 r. pracujących będzie zaledwie dwóch
• W Japonii ilość osób w wieku produkcyjnym (od
20 do 64 roku życia) na jedną osobę w wieku
emerytalnym malała systematycznie
• Z dziesięciu w 1950 r. do 7,7 w 1975 r. i do 3,6 w
2000 r.
• Trend ten się nasili do 1,9 osób w 2025 r. i
zaledwie niewiele ponad 1 osobę, a więc 1,2
osoby w 2050 r.
Cezary Mech PhD
Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)
Liczba ubezpieczonych i liczba emerytów
Stan na koniec danego roku
18 000
70,0%
16 000
54%
60,0%
48%
14 000
12 000
10 000
60%
34%
36%
40%
42%
50,0%
44%
40,0%
31%
8 000
30,0%
6 000
20,0%
4 000
10,0%
2 000
0
0,0%
2010
2015
2020
liczba ubezpieczonych
[tys.]
2025
2030
2035
2040
liczba osób
pobierających emeryturę
[tys.]
2045
2050
stosunek liczby emerytów
do liczby ubezpieczonych
Źródło: ZUS
32
Cezary Mech PhD
• W USA gdy w 1935 roku zostały
wprowadzone świadczenia emerytalne
pracownicy nabywali uprawnień do nich w
wieku 65 lat, w sytuacji gdy przeciętny
okres życia wynosił 62 lata.
• Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych
długość życia wzrosła do 78 lat, a okres
korzystania z emerytury wydłużył się dla
mężczyzn do przeciętnie 18 lat, a kobiet 22
lat, podczas gdy we Francji nawet do 28 lat.
Cezary Mech PhD
Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)
Przeciętny wiek osób pobierających emeryturę
75,0
74,0
wiek w latach
73,0
72,0
71,0
70,0
69,0
68,0
67,0
66,0
2010
2015
2020
ogółem
2025
2030
mężczyźni
2035
2040
2045
2050
kobiety
Źródło: ZUS
34
Cezary Mech PhD
Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)
Struktura wieku osób pobierających emeryturę - KOBIETY
2010
2050
2030
0,0%
0,0%
16,6%
20,7%
20,1%
34,8%
36,9%
15,2%
31,1%
20,4%
16,9%
59 i mniej
21,9%
60-64
65-69
19,5%
70-74
22,0%
23,7%
75 i więcej
Źródło: ZUS
35
Cezary Mech PhD
• Wyliczenia poczynione dla Stanów
Zjednoczonych przez R.D. Lee, a więc
kraju, w który następuje wolniejszy proces
starzenia się niż w Polsce.
• Od początku lat 90 występuje tam prosta
zastępowalność pokoleń.
• Zgodnie z tymi wyliczeniami po to, aby
zrównoważyć system emerytalnozdrowotny, powinny być podniesiony
podatki o 38 proc., albo zmniejszone
świadczenia emerytalne o 30 proc.
Cezary Mech PhD
• Podobnie wyliczenia Alana Greenspana[1]:
• Po to aby zrównoważyć system emerytalny już obecnie powinien być
podniesiony podatek od wynagrodzeń o 2 pkt. proc. albo zmniejszone
świadczenie emerytalne o 20%.
• Równocześnie składka na opiekę zdrowotną powinna wzrosnąć o 3,5
pkt. proc. albo powinno się zredukować świadczenia aż o 50%.
• Jeśli te świadczenie nie zostaną zbilansowane obecnie to już za 13 lat
25 proc. wpływów podatkowych, a więc trzykrotnie więcej niż w r.
2005 będzie potrzebne do likwidacji deficytu związanego z tymi
świadczeniami.
• Jeśli tych działań nie podejmie się, to wg Alana Greenspana od 2032 r.
aż 40 proc. wpływów podatkowych (ilość nierealna do zgromadzenia
na ten cel), byłaby potrzebna na finansowanie jedynie tych świadczeń.
[1] „Era zawirowań” MUZA SA, Warszawa 2008, rozdział 22 „Świat
idzie na emeryturę. Ale czy stać go na to?”
Cezary Mech PhD
• Zmniejszenie się dzietności rodzin ma
olbrzymi aspekt finansowy
• Utrzymywanie dzieci jest tańsze niż osób
starszych
• Wg wyliczeń prof. Lee kosztuje państwo
trzykrotnie mniej
• Brak młodego pokolenia oznacza spadek
ilości osób pracujących oraz proces
starzenia się społeczeństwa
Cezary Mech PhD
• W Unii Europejskiej aż 30 – 40 proc.
całości wydatków na świadczenia
zdrowotne przeznacza się na świadczenia
dla osób starszych
• Proces starzenie się społeczeństwa oznacza
przyspieszoną akcelerację kosztów opieki
zdrowotnej
• Wydatki na świadczenia zdrowotne ludzi
młodych są przeciętnie czterokrotnie
niższe
Cezary Mech PhD
• Wydatki na osoby starsze są 4 razy większe
od wydatków na młodych:
• 2,5 razy większe na usługi ze strony
lekarzy,
• 3 razy większe na lekarstwa,
• 4 razy większe na świadczenia szpitalne,
• 10 razy większe na opiekę nad chorym w
domu,
• 30 razy większe na opiekę pielęgniarską.
Cezary Mech PhD
Time Value of Money
$100 Today
- Consume
- Invest @ 3.00 % Return
After One Year
FV=$ 100 X (1 +.03)
=$103.00
After Two Years
FV=$100 X (1+.03) X (1+.03)
=$106.09
41
Cezary Mech PhD
Present Value
• Discounting is the process of finding the
Present Value (PV) of a future cash flow or
a series of cash flows: discounting is the
reciprocal of compounding.
PV=
FVn
(1+i)n
Cezary Mech PhD
Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD
Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)
Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD*)
rok
2010
deficyt roczny funduszu
emerytalnego**)
[mld zł]
stan środków FRD*)
[mld zł]
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
45,3
41,8
61,7
73,3
72,1
63,0
51,5
41,7
34,0
7,0
15,6
26,6
39,8
55,6
74,5
96,8
122,8
152,8
*) stan środków FRD (w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.) przy założeniu stopy zwrotu netto 5% i przy założeniu,
że środki FRD nie zostaną wcześniej uwolnione
**) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.
Źródło: ZUS
44
Cezary Mech PhD
Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)
Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD
Deficyt roczny f. emerytalnego i stan środków FRD (stopa zwrotu 5% ) w kwotach
zdyskontowanych na 2008 r. - wariant nr 1
180
160
140
[mld zł]
120
100
80
60
40
20
Deficyt roczny f. emerytalnego
2050
2048
2046
2044
2042
2040
2038
2036
2034
2032
2030
2028
2026
2024
2022
2020
2018
2016
2014
2012
2010
0
Stan FRD na koniec roku
Źródło: ZUS
45
Cezary Mech PhD
• Całkowity deficyt związany z narastaniem
zobowiązań emerytalno-zdrowotnych zgodnie z
wyliczeniami Kontrolera Generalnego USA D.M.
Walker’a zawarty w Rządowym Raporcie
Finansowym z 2006 r.:
• $4.351,8 mld,
• Całość tych zobowiązań wynosi $53,1 bn
• Czyli 420% PKB,
• „ok. $440.000 na amerykańską rodzinę”[1]
[1] Jerome R. Corsi „Real US shortfall $4.6
tryllion in red” WorldNetDaily.com 2009
Cezary Mech PhD
• Całkowity deficyt związany z narastaniem
zobowiązań emerytalno-zdrowotnych wg
norm GAAP zgodnie z listopadowym
raportem Departamentu Skarbu wzrósł w
2006 r. do:
• $5,1 bn
• A całość tych zobowiązań do $66 bn
• Czyli 460% PKB
Cezary Mech PhD
• Shadowstats, niezależne biuro statystyczne,
szacuje deficyt GAAP w 2009 r. na
• 9 bln USD, czyli 63 proc. amerykańskiego
PKB,
• a więc o 50 pkt. proc. więcej od i tak
rekordowego deficytu oficjalnego
Cezary Mech PhD
• 389 mld zł – od 1999 r. zostało wpłacone na
konta emerytalne ZUS-u;
• 495 mld suma wpłat obecnie po
waloryzacji;
• 1 bln 270 mld zł - kapitał początkowy 7 mln
osób z uprawnionych 11 mln;
• Całość tych zobowiązań wynosi 1 bln 765
mld PLN;
• Czyli 138% PKB
Cezary Mech PhD
• Ponadto zobowiązania względem:
• Obecnych emerytów i rencistów;
• Osób pracujących w starym systemie
emerytalnym;
• Osób posiadających przywileje emerytalne:
służby mundurowe, sędziowie i
prokuratorzy, górnicy;
• 4 mln osób uprawnionych, a nie mających
wyliczonego kapitału początkowego
Cezary Mech PhD
• A także:
• Brak kapitalizacji zobowiązań wobec
emerytur pomostowych;
• Brak kapitalizacji ryzyka rentowego;
• I:
• Nie pokryte zobowiązania służby zdrowia
Cezary Mech PhD
• Na świecie analizowane są różne działania
wspierające finanse publiczne polegające na
wsparciu rodzin.
• Gdy rodzi się dziecko w rodzinie koszty
utrzymania wzrastają średnio o 30 proc.
• Te kraje, które są skuteczne w kreowaniu polityki
prorodzinnej i mają prostą zastępowalność
(Francja i kraje nordyckie) mają skuteczne pakiety
pro-rodzinne.
• Aby były skuteczne muszą wynoszą one 3-4 proc.
PKB bezpośredniego wsparcia dla rodzin.
Cezary Mech PhD
Źródło: dr Szczepan Hummel
Cezary Mech PhD
OFEs NAV will reach above 1/3 of Polands GDP in 2020
Cezary Mech PhD
Dług – najwyższy rachunek w historii
/The Economist 13-19.06.09/
Cezary Mech PhD
Dziś pierwsze
czytanie ustawy o
eutanazji osób
powyżej 90 roku
życia
Zdaniem MF tylko takie
rozwiązanie uchroni Polskę
przed zapaścią finansów
publicznych
gazeta
codzienna
SETNA ROCZNICA
TRAKTATU BRZESKIEGO
Gazeta
ZNOWU BEZ POLAKÓW
23 dzień strajków
„Solidarności” w
Berlinie
Stan zdrowia 146
głodujących Polaków
pogarsza się
Po raz kolejny Prezydent Polski nie został zaproszony
na ważne uroczystości międzynarodowe
Apel do polskiego parlamentu o ustanowienie drugim
językiem urzędowym języka naszych południowowschodnich sąsiadów
Podniesienie wieku
emerytalnego stało
się faktem
Radość wśród
ekonomistów:
osiągnęliśmy
rewelacyjny wzrost
gospodarczy
73 lat kobiety, 70 lat
mężczyźni- tak długo
będziemy pracować- str. 8
Po 10 latach stagflacji
osiągnęliśmy 2,5% wzrost
PKB - str. 9