Transcript zrownowazony_rozwoj_-_nowy_paradygmat_czy_utopia
Bogusław Fiedor Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ
NOWY PARADYGMAT CZY UTOPIA
1
Zamiast
Wstępu
....
Wiemy, że nawet dobrze funkcjonujące rynki doskonale konkurencyjne mogą być niesprawne, jeśli chodzi o właściwą alokację zasobów w czasie, gdyż przyszłość nie jest wynagradzana na żadnym rynku (
Robert M. Solow, laureat Nagrody Nobla, 1987
) Są tylko dwie rzeczy naprawdę nieograniczone: (1) ilość pokoleń za które musimy czuć się odpowiedzialni i (2) ramy naszych uzdolnień Intelektualnych (
Jan Tinbergen
,
laureat nagrody Nobla, 1969
) Wiek XXI będzie wiekiem środowiska, albo go w ogólne nie będzie (
Ulrich von Weizsäcker, założyciel i dyrektor Umwelt und Energie Institut, Wuppertal, Niemcy
) 2
I. Idea wzrostu zrównoważonego (trwałego, „sustensywnego”, ekorozowju) -geneza
Krytyka tradycyjnych (głównie neoklasycznych) teorii i modeli wzrostu gospodarczych Krytyka standardowych wzorców/ścieżek wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego Reakcja na współczesny kryzys surowcowo-energetyczny i ekologiczny (zwłaszcza wobec jego internalizacji i globalizacji) Reakcja na narastające rozwarstwienie współczesnego świata (dochodowe i cywilizacyjne) 3
1.
2.
3.
4.
5.
I. Idea wzrostu zrównoważonego, trwałego, „sustensywnego”, ekorozwoju) –geneza c.d.
Próba
zintegrowanego
a nie fragmentarycznego spojrzenia na rozwój społeczeństwa ludzkiego, integracja wymiaru: Ekologicznego (przyrodniczego) Ekonomicznego Technologiczno-naukowego Kulturowo-instytucjonalnego Etyczno-aksjologicznego i świadomościowego Próba nowego określenia relacji:
człowiek (społeczeństwo) – środowisko (przyroda)
w ekonomii, etyce, filozofii (ekonomia ekologiczna, etyka środowiskowa, ekofilozofia) 4
II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele
Pojęcie Sustainability : Trwałość
wzrostu oznacza, że potrzeby teraźniejsze nie są zaspakajane kosztem zmniejszania możliwości przyszłych generacji do zaspakajania swych potrzeb (
Raport Komisji Brundtland, WCED, 1987
) (
sustainable
– samopodtrzymujący się, zdolny do trwania) Pewna niejednoznaczność (umowność) pojęcia Polskie kontrowersje: rozwój
trwały zrównoważony
vs. rozwój 5
II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
1.
2.
3.
Trwały rozwój – definicja
Rozwój (wzrost) jest trwały, jeśli
nie zmniejsza się żaden element składowy wektora celów społecznych i ekonomicznych
związanego z procesem rozwoju ekonomicznego (trwały rozwój to nie ekorozwój) Trwały rozwój oznacza
maksymalizowanie korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, przy jednoczesnym zachowaniu użyteczności i jakości zasobów naturalnych w długim okresie
.
żeby rozwój był trwały,
konsumpcja materialnych dóbr i usług musi być jednocześnie ograniczona do poziomu, który jest akceptowalny z ekologicznego punktu widzenia
(
międzypokoleniowa sprawiedliwość
) 6
II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Trwały rozwój – cele
Nadrzędne cele społeczne
: dobrobyt, bezpieczeństwo,
sprawiedliwość
(wewnątrz- i
międzypokoleniowa
)
Cele o charakterze idealizacyjnym
wzrost realnego dochodu
per capita
poprawę stanu zdrowotnego i poziomu wyżywienia "
uczciwy
" (
fair
) dostęp do zasobów środowiska poprawę poziomu wykształcenia,
Cele o charakterze operacyjnym
7
II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
1.
2.
3.
4.
Trwały (zrównoważony, samopotrzymujący się) rozwój społeczno ekonomiczny jako
ład zintegrowany, czyli
harmonizujący główne
porządki (łady),
w których ma miejsce ludzkie życie i aktywności: ład
ekologiczny
ład
społeczno-instytucjonalny
ład
ekonomiczny
ład
przestrzenny
Każdy z tych porządków powinien przyczyniać się do powstawania
trwałego w czasie strumienia dochodów
, zapewniając pożądaną i/lub akceptowaną społeczną sprawiedliwość, zachowując zasób kapitału antropogenicznego i przyrodniczego oraz chroniąc procesy wspierające życie zachodzące w środowisku przyrodniczym
.
8
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
1.
2.
3.
Istota
sprawiedliwości międzypokoleniowej
rozwoju w procesie Maksymalizacja, w założonym horyzoncie gospodarowania (a nie w danym „punkcie czasowym”) społecznego dobrobytu (międzypokoleniowa, intertemporalna optymalizacja wykorzystania dostępnych zasobów) Niepogarszanie (przynajmniej) dobrobytu żadnej generacji Zachowanie nieumniejszonego zasobu kapitału dla przyszłych pokoleń 9
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
T RZY INTERPRETACJE TRWAŁEGO ROZWOJU przyrodocentryczne
,
umiarkowanie antropocentryczne
dla przyszłych generacji : równowaga pomiędzy celami ekonomicznymi, społecznymi i jakością środowiska, w tym zachowanie zasobów przyrodniczych
skrajnie antropocentryczne
(technokratyczne). 10
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy (funkcje ekologiczne środowiska )
Zasoby i energia zużyte w gospodarce tworzą w sferze konsumpcji użyteczność, będącą miarą dobrobytu. Z drugiej strony przekształcają się w odpady i zanieczyszczenia, czyli wysoką entropię. Środowisko przyrodnicze jest rezerwuarem przyjmującym odpady i zanieczyszczenia. Część tych odpadów można przywrócić za pomocą recyklingu gospodarce. W przypadku pozostałych odpadów i zanieczyszczeń ich oddziaływanie środowiskowe jest różne w zależności od pojemności asymilacyjnej środowiska. W sferze zasobów skutki procesów gospodarczych zależą od relacji między ich stopą odtworzenia i stopą eksploatacji. W przypadku zasobów nieodtwarzalnych ilość ich ulega stałemu zmniejszeniu, w przypadku zasobów odtwarzalnych jest zmienna. Związki między środowiskiem i gospodarką polegają również na bezpośrednim dodatnim lub ujemnym oddziaływaniu na poziom dobrobytu poprzez pozaekonomiczne funkcje środowiska przyrodniczego.
11
Rys. 1: Schemat gospodarki okrężnej
Positive amenity (+) R P C (+) U ER (-) h>y RR h>y (-) (+) h
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy (funkcje ekologiczne w ujęciu schematu gospodarki okrężnej)
Podsystem gospodarka
P – produkcja dóbr konsumpcyjnych C – sfera konsumpcji U – użyteczność (miara dobrobytu) r - recykling
Podsystem środowisko
R – zasoby naturalne RR – odtwarzalne ER – wyczerpywalne W – odpady A - zdolność asymilacyjna środowiska y - stopa odtworzenia (regeneracji) zasobów h - stopa eksploatacji zasobów 13
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
1.
Sprawiedliwość międzygeneracyjna w zakresie kapitału naturalnego *
Przynajmniej teoretycznie, możliwa w zakresie RR, EAC 2.
3.
4.
Bardzo trudna do osiągnięcia w zakresie ER i LSP Nieuniknioność zmniejszania się kapitału naturalnego w zakresie ER rodzi potrzebę
międzypokoleniowej kompensacji
Istota rozwiązania: przekazaniu przyszłym pokoleniom zwiększonej ilości
kapitału rzeczowego
(antropogenicznego) w zamian za uszczuplone zasoby kapitału naturalnego 5.
Dylemat podstawowy: dopuszczalny (możliwy, społecznie akceptowalny)
zakres substytucji między kapitałem naturalnym i antropogenicznym (rzeczowym, man-made) *
zasoby nieodnawialne (ER) , zasoby odnawialne (RR), zdolność środowiska do asymilacji zanieczyszczeń (EAC) i do podtrzymywania procesów życiowych (LSP), z uwzględnieniem ilości i jakości 14
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
1.
2.
Substytucja między kapitałem naturalnym i antropogenicznym- zasady (kryteria) trwałości kapitału i wzrostu
Słaba zasada trwałości kapitału
– oznacza ona potrzebę zachowania zasobu kapitału jako całości, bez zwracania uwagi na jego strukturę: kapitał przyrodniczy, antropogeniczny, ludzki czy społeczny (pełna możliwość substytucji (jedna z podstaw optymizmu wzrostowego ENC) .
Wrażliwa zasada trwałości kapitału
kapitału).
- zgodnie z nią trwałość wzrostu wymaga nie tylko zachowania całego zasobu kapitału, ale również stałości jego struktury (substytucja możliwa tylko w obrębie danego 15
3.
4.
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Mocna zasada trwałości kapitału -
wymaga ona zachowania zasobów wszystkich rodzajów kapitału, zarówno co do ilości, jak i jakości (substytucja niemożliwa także w obrębie danego rodzaju kapitału).
Restrykcyjna zasada trwałości kapitału -
jest to skrajny przypadek poprzedniej zasady i sprowadza się do postulatu nie zmniejszania jakiegokolwiek zasobu kapitału.
Potrzeba i wzrostu
pragmatyzmu
w podejściu do trwałości kapitału 16
IV.
MIERZENIE TRWAŁOŚCI ROZWOJU
–
WSKAŹNIKI I INDEKSY TRWAŁEGO ROZWOJU
/
EKOROZWOJU Wskaźniki presji, stanu i reakcji
1.
2.
3.
Wskaźniki presji środowiskowej
: opisują one antropogenne obciążenia środowiska z uwzględnieniem ilości i jakości odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych..
Wskaźniki stanu środowiska
: generalnie, odnoszą się one do jakości poszczególnych komponentów środowiska oraz jakości i ilości zasobów naturalnych. Wynika stąd, że odzwierciedlają one ostateczne cele polityki ekologicznej.
Wskaźniki reakcji (odpowiedzi społecznej)
: są to miary, które ukazują, czy i w jakim zakresie społeczeństwo reaguje na zmiany w środowisku i problemy z tym związane. 17
IV.
MIERZENIE TRWAŁOŚCI ROZWOJU
–
WSKAŹNIKI I INDEKSY TRWAŁEGO ROZWOJU
/
EKOROZWOJU
1.
Eksploatacja zasobów
środowiska przyrodniczego 2.
Emisja/opad
zanieczyszczeń 3.
Podział przedmiotowy/funkcjonalny wskaźników ekorozwoju
Podtrzymywanie procesów życiowych
(ang.
life support
); odnoszą się one do usług, jakie świadczą poszczególne, zwłaszcza nie kontrolowane przez człowieka lub nie poddawane presji antropogenicznej ekosystemy.
4.
Wpływ na dobrobyt społeczny
; dotyczą one tych rodzajów presji antropogenicznej, które wiążą się z bezpośrednim oddziaływaniem na zdrowie i życie.
18
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu teorii trwałego rozwoju (SDT) i neoklasycznej teorii wzrostu (ENC EGT)
1.
2.
3.
Różnice generalne
SDT wyrasta z
krytyki tradycyjnych wzorców rozwoju
gospodarczego oraz krytyki ENC EQT SDT
odrzuca podstawowe założenia metodologiczne ENC
: metodologiczny indywidualizm, idea doskonałej konkurencji, idea równowagi (statycznej i dynamicznej) TSD odwołuje się (głównie) do
metodologicznego holizmu
(pluralizmu) 19
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
1.
2.
3.
4.
TSD:
odrzucenie liberalnego (neoliberalnego) podejścia do gospodarki rynkowej
, zwłaszcza ze względu na niezdolność nie poddanego żadnej regulacji rynku do: Zapewnienia społecznie optymalnej skali eksploatacji zasobów Zapewnienia międzypokoleniowej sprawiedliwości i trwałości rozwoju Zapewnienia społecznie pożądanej jakości środowiska Brak rynkowego (mikroekonomicznego – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe) mechanizmu gromadzenia środków na zachowanie i poprawę stanu środowiska 20
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
Różny sens konceptualny kategorii równowagi w ENC EGT i TSD
1.
2.
3.
ENC EGT :
wzrost zrównoważony jako kategoria
formalna
(dedukowana w ramach rygorystycznego rozumowania modelowego)
konwergencja
rzeczywistych wielkości ekonomicznych do poziomu zapewniającego
steady state
wzrost gospodarczy
egzogeniczny
sposób determinacji stopy zrównoważonego wzrostu (zasadnicza różnica w stosunku do modelu EC i EK) 21
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
1.
2.
Teoria
Sustainable Development
Równowaga jako kategoria o charakterze
jakościowym (
równowaga między różnymi aspektami, celami, ładami w procesie rozwoju), Jako potrzeba zachowania właściwych proporcji
między wzrostem dobrobytu materialnego i jakością środowiska, przy unikaniu społecznie negatywnych następstw procesu rozwoju
22
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
1.
2.
3.
Podstawy mikroekonomiczne ENC EQT
: odwołanie do założenia o powszechnej racjonalności, (
hipoteza maksymalizacji użyteczności
(HMU),
homo oeconomicus
, zachowania strategiczne w rozumieniu teorii gier) i wynikający stąd „mechanizm” dochodzenia do równowagi makroekonomicznej
Teoria trwałego rozwoju
: trudności z jednoznaczną identyfikacją podstaw mikroekonomicznych (antropologicznych) Generalna
krytyka koncepcji homo oeconomicus
widzenia celów i zasad SD i HMU z punktu Czy
homo oeconomicus
może być także
homo sustinens
23
IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
1.
2.
Wartość teoretyczno-poznawcza vs. wartość aplikacyjna (utylitaryzm poznawczy a utylitaryzm aplikacyjny) ENC EGT
: jasne podstawy metodologiczne i antropologiczne kontra
ograniczona wartość poznawcza
(krytykowana także w endogenicznej teorii wzrostu) i aplikacyjna
TSD
: pewne słabości metodologiczne i brak jednoznacznie zdefiniowanej podstawy mikroekonomicznej kontra jej
użyteczność aplikacyjna
(identyfikacja
celów
i
zasad
trwałego rozwoju,
rozwój metod pomiaru
– wskaźniki i indeksy SD, formułowanie instrumentów i mechanizmów realizacyjnych) 24
V. Mikroekonomiczny wymiar/aspekt kategorii SD
Punkt odniesienia :
przedsiębiorstwo
Pytanie generalne: c
o oznacza i czy jest możliwy zrównoważony/trwały rozwój przedsiębiorstwa
Odpowiedź generalna
: zrównoważony/trwały rozwój to kategoria makroekonomiczna/globalna, ale jego praktyczna realizacja musi się odbywać przede wszystkim na poziomie mikroekonomicznym: firmy i gospodarstwa domowe
25
V. Mikroekonomiczny wymiar/aspekt kategorii SD
Greening/zrównoważenie
(w rozumieniu istoty i celów trwałego rozwoju) przedsiębiorstwa jest (może być) paralelnym i współzależnym skutkiem trzech przyczyn:
1.
Rosnącej mikroekonomicznej „zazieleniania” firmy
*
opłacalności procesu
2.
Zaostrzających się regulacji prawno-administracyjnych, a także ekonomicznych (w skali krajowej, międzynarodowej, czy transnarodowej – UE)
3.
Wzrostu producentów) świadomości ekologicznej (konsumentów i
*
Trawestując M. Friedmana:
also a business The green business is (may be)
26
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
1.
2.
Wymiar globalny liczne sukcesy i porażki związane z realizacją MPE.
Przykład sukcesu: Konwencja Bazylejska, częściowo Protokół Montrealski.
Przykład porażki: RKoOK/Kyoto.
Problemy zasadnicze: partykularyzmy narodowe, niedostatek myślenia w kategoriach przezorności i integralności środowiska. Problem społecznej sprawiedliwości/równości ekologicznej i w (międzykontynentalnym) ujęciu międzynarodowym
27
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
3.
4.
Wymiar globalny – c.d.
Mała wciąż gotowość płatnicza „bogatych” do wspierania działań krajów „biednych” na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju Argumenty „amerykańskie” vs. zasada przezorności Występowanie globalnych środowiskowych pozytywnych efektów zewnętrznych (np. lasy deszczowe jako
carbon sink box
, bioróżnorodność) i brak gotowości płatniczej „bogatych” za korzystanie z nich Rola instrumentów ekonomicznych (pozytywny przykład Protokołu Montrealskiego vs. niepowodzenie Protokołu z Kioto w zakresie światowego handlu emisją gazów cieplarnianych) 28
5.
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
Wymiar globalny – c.d.
Zrównoważony rozwój i środowisko a handel międzynarodowy
Kluczowy obszar działań dla przyśpieszenia wzrostu i przejścia do rozwoju zrównoważonego k.s.r. Ważny również w kontekście wtórnego oddziaływania zacofania i biedy na stan środowiska Brak wciąż dostatecznych działań ze strony krajów rozwiniętych służących ograniczaniu środowiskowo intensywnego (surowcowego) eksportu k.s.r. Potencjalne i rzeczywiste zagrożenia związane z
protekcjonizmem handlowym
(zaostrzanie regulacji środowiskowych, rosnąca protekcja przy przechodzeniu do dóbr wyżej przetworzonych, problem protekcjonizmu w rolnictwie 29
1.
2.
3.
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
Wymiar europejski (generalna ocena)
Polityka ekologiczna i energetyczna, a także większość polityk sektorowych UE, przyczyniły się w znacznym stopniu do zrównoważenia rozwoju krajów członkowskich w wymiarze ekologicznym Wysiłki Wspólnoty w zakresie rozwiązywania problemów globalnych, a zwłaszcza ochrony klimatu, rodzą wysokie koszty dla krajów członkowskich przy ograniczonym znaczeniu globalnym w kontekście „powściągliwości” innych głównych „graczy światowych” Polityka rolna Wspólnoty (przejście od CAP do CARP) może być oceniona pozytywnie w wymiarze wewnętrznym. Protekcjonizm w zakresie handlu produktami rolnymi może powodować negatywne skutki w wymiarze globalnym 30
1.
2.
3.
4.
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
Najważniejsze kierunki działań sprzyjających przechodzeniu do rozwoju zrównoważonego/trwałego (Wymiar ekologiczno-ekonomiczny)
Zmniejszenie tempa eksploatacji zasobów nieodnawialnych i surowcowo-oszczędny postęp techniczny Zapewnienie rzeczywistej odnawialności zasobów (zwłaszcza lasy i zasoby mórz światowych) im przeciwdziałanie utracie bioróżnorodności Środowiskowo-przyjazny postęp techniczny celem zmniejszenia presji na środowisko w postaci odpadów i zanieczyszczeń Wszelkie działania służące energooszczędności, wzrostowi energoefektywności i udziału OZE w produkcji energii finalnej 31
VI. Trwały/zrównoważony rozwój:
jak przejść od idei do realizacji (główne problemy
)
Decydujące znaczenie czynnika świadomościowego Edukacja
i postaw ba rzecz zrównoważonego rozwoju: kształtowanie wiedzy bez zmian wewnętrznych (METANOIA) zmiany zewnętrzne (METAMORFOZA), w tym dotyczących pojmowania współzależności środowisko – społeczeństwo – gospodarka, będą zawsze niewystarczające problem międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej i społecznej: Zawsze aktualne pozostaje zdanie Tinbergena...
Należy żyć i gospodarować wg przesłania, (trawestując Keynesa) :
In the long run we’ll all be alive
Gospodarowanie trzeba w rosnącym stopniu postrzegać w kategoriach
Earth as a spaceship
(J.K. Boulding) 32