Programy Promocji Zdrowia

Definicja promocji zdrowia

• „Promocja Zdrowia to połączenie różnego rodzaju działań edukacyjnych i wsparcia środowiskowego, politycznego, społecznego, ekonomicznego, prawnego i taktycznego sprzyjających zdrowiu” * Według Green’a i Kreuter’a

Edukacja

• • • • Diagnoza edukacyjna umożliwia określenie przyczyn zachowania przynoszącego niekorzyści zdrowotne (są to tzw.

czynniki predysponujące czynniki wzmacniające, czynniki umożliwiające

.

,

Matryca Promocji Zdrowia:

• Matryca ta stanowi narządzie do planowania rozwiązywania problemów zdrowotnych. • Jej celem jest nie tylko ułatwienie planowania , ale również przybliżenie rozumienia edukacji i wsparcia , które mają nadrzędne znaczenie w promocji zdrowia.

• Matryca promocji zdrowia ilustruje dynamikę rozwoju problemu zdrowotnego (naturalnej historii choroby oraz jej rozwoju i powikłań) i umożliwienie opracowania wskaźników skuteczności / efektywności nowej technologii medycznej oraz prewencyjnych działań instytucji opieki zdrowotnej.

Matryca Promocji Zdrowia:

• Matrycę podzielono na 4 obszary:

1. Zdrowie Pozytywne

, działania mające na celu ogólne wzmocnienie zdrowia jednostki poprzez: systematyczny trening fizyczny, podniesienie wydolności fizycznej itd. Działania te są bardzo podobne do profilaktyki pierwotnej choroby niedokrwiennej serca.

2.

Prewencję Pierwotną

zachowań. , działania mające na celu ograniczenie ekspozycji na czynniki szkodliwe poprzez zmianę nawyków i

Matryca Promocji Zdrowia:

•

3.

4.

4 obszary Matrycy Promocji Zdrowia:

Prewencję Drugorzędową

, czyli identyfikacja grup wysokiego ryzyka wystąpienia choroby i wczesna diagnostyka osób w początkowym stadium choroby

Prewencję Trzeciorzędową

, czyli leczenie chorych i rehabilitacja w celu przywrócenia możliwości pełnienia ról społecznych.

Matryca Promocji Zdrowia:

• Każdy z obszarów Matrycy Promocji Zdrowia został podzielony na 8 części:

1) Cele edukacyjne,

 czyli wstępne zakreślenie obszaru wiedzy, jaki należy posiadać, by właściwie chronić się przed chorobami,  umiejętności jakie są potrzebne do tego by właściwie chronić się przed chorobami i móc wykorzystać wiedzę w tym zakresie,   wstępnie powinno się określić postawy, jakie ma grupa wobec chorób na poszczególnych etapach profilaktyki (chorych cechuje bardzo duża motywacja do działania na rzecz zdrowia, a zdrowych nie), określamy zachowania prozdrowotne i antyzdrowotne jakie można zaobserwować w danej grupie.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 2)

Cele wspierające edukację

tzw. ułatwienia, działania mające na celu umożliwienie dostępu do: informacji, specjalisty, badań diagnostycznych, kursów, szkoleń itp.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 3)

Cele zdrowotne

, Czyli jaki efekt zdrowotny będziemy chcieli uzyskać i jak go zmierzymy.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 4)

Odwracalność dysfunkcji

, w którym etapie prewencji najlepiej będzie podjąć działanie, by osiągać najlepsze efekty.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 5)

Cechy uczenia się klienta

, cechy grupy na każdym etapie prewencji

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 6)

Serwis kadry

, kto i kiedy będzie potrzebny do realizacji zaplanowanych działań

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia 7) 

Koszty indywidualne

, ile nauczyciele muszą wydać ze swojej kieszeni do realizacji zaplanowanych działań na każdym etapie profilaktyki 

Koszty społeczne

, jakie koszty ponosi społeczeństwo na każdym z etapów profilaktyki

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia • 8)

Normy prawne

jakie ustawy i przepisy pozwolą nam działać by wprowadzać zaplanowane działania na poszczególnych etapach profilaktyki.

Procedura promocji zdrowia w działaniu

• Każdy z programów promocji zdrowia powinien opierać się na właściwych modelach teoretycznych, sprawdzonych empirycznie. • Najczęściej do tworzenia projektów wykorzystuje się model PRECEDE – PROCEED, oparty na wszechstronnej i wieloaspektowej diagnozie rzeczywistości – umożliwiającej poprawną konceptualizację i realizację programu.

Rodzaje diagnoz w modelu PRECEDE PROCEED

• W części PRECEDE rozróżnia się pięć rodzajów diagnozy: społeczną, epidemiologiczną, behawioralno środowiskową, edukacyjno-organizacyjną oraz administracyjną - opisują one etapy planowania.

Diagnoza społeczna

•

Diagnoza społeczna

– to oszacowanie jakości życia w aspekcie czynników społecznych, określa interesujące nas cechy populacji docelowej, dzięki niej rozpoznajemy problemy zdrowotne danej populacji, możemy wyłonić właściwą populację do konkretnego programu promocji zdrowia, lub dobrać odpowiedni program promocji zdrowia do potrzeb danej populacji.

Diagnoza epidemiologiczna

•

Diagnoza epidemiologiczna

– uwzględnia wskaźniki epidemiologiczne jako elementy oceny zdrowotnej społeczności, uwzględniając zauważalne trendy i kierunki, pozwala sprawdzić, czy wybrany w programie problem zdrowotny jest kluczowy dla danej populacji, (w przypadku tego programu zapadalność, chorobowość z powodu chorób układu pokarmowego wśród pracowników zakładów objętych projektem).

Diagnoza behawioralno środowiskowa

•

Diagnoza behawioralno środowiskowa

dzięki identyfikacji behawioralnych i niebehawioralnych czynników ryzyka, wskazaniu siły związku determinant behawioralnych z danym problemem zdrowotnym, możemy zidentyfikować zachowania zdrowotne istotnie przyczyniające się do powstania problemu opisanego w negatywnych wskaźnikach w diagnozie epidemiologicznej.

Diagnoza behawioralno środowiskowa

• 1.

Mając zachowania zdrowotne istotnie przyczyniające się do powstania problemu możemy przeanalizować: jaką grupa celowa dysponują wiedzą na temat szkodliwości tych zachowań, 2. jaki jest stosunek (ocena) badanej grupy do danego zachowania, 3.

jak postrzegane (wpływ społeczny) jest to zachowanie w populacji, 4.

jakie umiejętności posiadane przez badaną grupę można wykorzystać do rozwiązania danego problemu (Self-efficacy).

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

•

Wiedza:

• Nie znają szkodliwych skutków

palenia

tytoniu (wpływ dymu tytoniowego na występowanie chorób układu pokarmowego) • nie wiedzą, że

bierne palenie

tytoniu prowadzi do różnych chorób układu pokarmowego, • nie wiedzą, że nie palenie tytoniu i nie eksponowanie się na palenie bierne jest ważnym elementem profilaktyki chorób układu pokarmowego – nie występuje zjawisko kumulowania się czynników ryzyka np. niewłaściwej diety i innych czynników szkodliwych,

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

•

Ocena (+/-):

• cenią sobie wolność wyboru, • palenie ich uspokaja, • palenie pozwala lepiej myśleć, poprawia koncentrację, • sama czynność palenia tytoniu poprawia kontakty towarzyskie, • ankietowani boją się negatywnych skutków palenia, • palący boją się chorób odtytoniowych, • odczuwają już pierwsze dolegliwości ze strony układu oddechowego, pokarmowego.

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

•

Wpływ społeczny:

• w najbliższym otoczeniu osoby również palą tytoń, brak wzorców, • wiele osób obecnie rzuca palenie decyduje się zerwać z nałogiem, panuje moda na niepalenie i zdrowy styl życia.

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

•

Self-efficacy:

• nie umieją zmotywować się do zerwania z nałogiem, • nie umieją stosować technik radzenia sobie z głodem nikotynowym lub sposobów ograniczenia palenia tytoniu, • nie potrafią budować motywacji do niepalenia.

Diagnoza edukacyjna i organizacyjna

• Po wybraniu zachowania, które poddamy modyfikacji przechodzimy do: •

Diagnozy edukacyjnej i organizacyjnej

ukierunkowana jest ona na trzy czynniki: przekonań indywidualnych, • Wzmacniające – to normy obyczajowe, lub do barier różnych systemów.

– umożliwia ona określenie determinant zachowania i w konsekwencji jego zmianę poprzez działania ukierunkowane bezpośrednio na zachowanie lub jego determinanty. Według Green’a i Kreuter’a • Predysponujące – odnoszą się do postaw, wartości i • Umożliwiające – odnoszą się do dostępności serwisu i /

• Mając określone zachowania, których związek z problemem zdrowotnym jest najsilniejszy (wyniki z diagnozy behawioralno środowiskowej) można zaplanować działania ( media plan kierunku sprzyjającym zdrowiu.

) mające na celu modyfikację tych zachowań w

• Efekty tych działań można mierzyć wyznaczając odpowiednie cele szczegółowe, które wynikają z tego co chcemy przekazać pracownikom czego chcemy ich nauczyć

Cele szczegółowe

• Cele szczegółowe determinują z kolei pytania jakie mają znaleźć się w ankiecie pre-testu i post-testu.

Ankietowani papierosów.

Cel edukacyjny

1) Po zakończeniu programu wszyscy pracownicy będą potrafili wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu.

Kategoria (co?)

wiedza

wdychają Narzędzie (jak?) dym z Wskaźnik (czym?) wypalanych Termin (kiedy?)

1. Liczba osób, która poprawnie wymieni co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu, w tym: - liczba kobiet liczba mężczyzn wiek uczestników rodzaju zakładu pracy staż pracy miejsce zamieszkania uczestników programu wykształcenie kwestionari usz ankiety /test 2. Liczba osób, które nie potrafiły poprawnie, wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu w tym: - liczba kobiet liczba mężczyzn wiek uczestników rodzaju zakładu pracy staż pracy miejsce zamieszkania uczestników programu wykształcenie Ankieta / test - przed przystąpieniem do programu bezpośrednio po ukończeniu programu.

3 do 6 miesięcy po ukończeniu programu

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Po zakończeniu etapu edukacyjnego 25% spośród palących weźmie udział w terapii rzucania palenia.

wiedza kwestiona riusz ankiety / test 1. Liczba osób, które wzięły udział w terapii rzucania palenia. w tym: - liczba kobiet liczba mężczyzn wiek uczestników rodzaju zakładu pracy staż pracy miejsce zamieszkania uczestników programu wykształcenie 2. Liczba osób, które nie wzięły udziału w terapii rzucania palenia. w tym:: - liczba kobiet liczba mężczyzn wiek uczestników rodzaju zakładu pracy staż pracy miejsce zamieszkania uczestników programu wykształcenie Ankieta / test - przed przystąpieniem do programu bezpośrednio po ukończeniu programu.

- 3 do 6 miesięcy po ukończeniu programu

Następnie określamy jakie działania należy podjąć, by osiągnąć zaplanowaną zmianę zachowania.

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Faza

Uwaga (jak przyciągnąć uwagę grupy) Zrozumienie (zrozumienie istoty problemu przez grupę)

Grupa celowa

Nauczyciele województwa podkarpackiego Pracownicy zakładów produkcyjnych na terenie województwa podkarpackiego Brak wiedzy na temat szkodliwych skutków

czynnego i biernego

na temat objawów pokarmowego.

palenia

patologicznych układu tytoniu Brak wiedzy na temat przyczyn chorób układu pokarmowego. Brak wiedzy świadczących o zmianach

Treść przekazu

Pozytywne skutki abstynencji tytoniowej Pozytywne skutki abstynencji tytoniowej Uświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego wynikają także z palenia tytoniu Uświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego związane z paleniem tytoniu dotyczą wszystkich palaczy.

Kanał Źródło

Plakat, ulotka, reklama Plakat Wykład prezentacja multimedialna , materiały edukacyjne: ulotki, broszury, plakaty, filmy instruktażowe , Ankieta / test promotorzy zdrowia, lekarze, zakładowi liderzy, firmy farmaceuty czne produkując e preparaty ułatwiające rzucenie palenia Lekarze specjaliści, promotorzy zdrowia,

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Postawa (jak grupa zapatruje się na dany problem) nie lubią ograniczania wolności wyboru, rzucenie palenia postrzegają jako kłopotliwe, boją się przybrania na wadze po rzuceniu palenia.

Pozytywne: - obecnie panuje moda na niepalenie, - szeroko prowadzona jest kampania przeciw paleniu w całej Unii Europejskiej także i w Polsce.

Wyjaśnienie, abstynencja tytoniowa zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu pokarmowego Wyjaśnienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego wynikają także z palenia tytoniu Uświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego związane z paleniem tytoniu dotyczą wszystkich palaczy.

Plakat Wykład prezentacja multimedialna ,, dyskusja, Ankieta / test Lekarze specjaliści, promotorzy zdrowia, Wpływ społeczny (jaki wpływ na nasze działania będzie miało otoczenie) Negatywny: osoby z najbliższego otoczenia palą tytoń, brak wzorców modeli do naśladowania, brak programów edukacyjnych.

- brak zainteresowania własnym zdrowiem.

Pozytywne: przeważająca większość osób niepalących może wywierać wpływ na palaczy.

uświadomienie niepalącym wysokiej szkodliwości palenia biernego.

uświadomienie prawa do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego

-

niedopuszczanie do konfliktów pomiędzy pracownikami (np. przerwy w pracy na papierosa, których nie maja niepalący) Plakat prezentacja multimedialna ,, dyskusja, Ankieta / test Specjaliści, Kierownictw o zakładu pracy, Liderzy grup pracownicz ych

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Self-efficacy (przekonanie o umiejętności – kompetencji realizacji zachowanń) Brak umiejętności budowy motywacji do zerwania z nałogiem Brak umiejętności stosowania technik radzenia sobie z głodem nikotynowym.

Brak umiejętności protestowania, kiedy pali się w towarzystwie osoby niepalącej Wskazanie miejsc gdzie prowadzone są terapie pomocy w rzuceni nałogu.

Wyraźne wyznaczenie zamkniętych miejsc gdzie wolno palić tytoń, tak by szanować niepalących.

Pokaz dla konsumenta, Ankieta / test promotorzy zdrowia psycholog Zachowanie i podtrzymanie Ciągłe wzbudzanie motywacji do rzucenia nałogu i wytrwania w abstynencji tytoniowej Zorganizowanie grup terapeutycznych pracujących z psychologiem Ankieta/test Psycholodz y WOMP w Rzeszowie Dyrektor WOMP w Rzeszowie, zakładowi liderzy

Diagnoza administracyjno polityczna

•

Diagnoza administracyjno - polityczna

– umożliwia opracowanie strategii i przygotowanie programu do wdrożenia w oparciu o istniejące regulacje i politykę lub wskazanie deficytów, będących barierą dla implementacji.

Podsumowując PRECEDE:

• Diagnoza społeczna pozwala dobrać grupę, epidemiologiczna sprawdzi trafność naszego wyboru, behawioralno prawem. środowiskowa pozwoli wyłonić interesujące nas zachowania, silnie związane z problemem, edukacyjno organizacyjna pozwoli zaplanować, jak zmienić te zachowania, kto i jak ma zadziałać i jakich spodziewamy się efektów oraz administracyjno polityczna upewni nas że projekt jest zgodny z

PROCEED

• wdrożenie – rozpoczyna się, gdy program został zaakceptowany od zmiany barier organizacyjnych i stopniowego rozprzestrzeniania informacji o programie, – ocena składa się z trzech faz: • ocena wdrażania • (Program został podzielony na etapy, działania w każdym etapie zależą od opracowanego harmonogramu, często wyznacza się ścieżkę krytyczną, by wiedzieć jakimi dysponujemy rezerwami czasowymi na poszczególnych etapach) • ocena zmiany zachowania i / lub jego determinant, • (informacje zbieramy za pomocą pretestu i posttestu i oceniamy deklarowane zachowania). • ocena efektów końcowych – wyrażonych jakością życia oraz wskaźnikami epidemiologicznymi. • (ocenę taką będzie można przeprowadzić dopiero po kilku latach od rozpoczęcia działań)

Cele projektu:

•

Problem zdrowotny:

W Polsce choroby układu pokarmowego są ogromnym problemem, ponieważ dotyczą kilkunastu procent populacji, a odsetek ten stale rośnie. •

Cel strategiczny:

Eliminacja czynników ryzyka występowania chorób układu pokarmowego. • •

Cel główny programu:

Ograniczenie zakresu zjawiska palenia tytoniu przez pracowników zakładów pracy

Uczestnik programu

– osoba, która uczestniczyła we wszystkich zajęciach przewidzianych w ramach programu.

Przykładowe cele szczegółowe:

• - Po zakończeniu programu wszyscy pracownicy będą potrafili wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu.

• - Po zakończeniu etapu edukacyjnego 25% spośród palących weźmie udział w terapii rzucania palenia.

• - U 100% osób biorących udział w programie zostanie rozpoznany stopień uzależnienia od nikotyny i dobrana właściwa metoda rezygnacji z palenia.

• - 85% osób uczestniczących w szkoleniach z zakresu szkodliwości palenia będzie umiało wymienić 5 negatywnych skutków biernego palenia.

• - Po zakończeniu programu u pracowników systematycznie stosujących farmakoterapie spadnie liczba palących o 30%.