Transcript TYPY WYBRZEŻY MORSKICH NA ŚWIECIE

TYPY WYBRZEŻY
MORSKICH NA ŚWIECIE
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe
(talasogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
Klifowe
wysokie wybrzeże
opadające ku
morzu stromą
ścianą zwaną
klifem; u podnóża
klifu niekiedy
występuje wąska
plaża
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
fale uderzające z
wielką siłą w
wysoki brzeg
podcinają go,
powodując jego
obrywanie się i
cofanie; u podnóża
klifu tworzy się
lekko nachylona
ku morzu
platforma
abrazyjna
wyspa Wolin,
Jastrzębia Góra,
Gdynia Orłowo,
pd. Anglia
(Dover), przylądek
Północny,
Portugalia
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe
(talasogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Mierzejowe
płaskie wybrzeże z
zatokami
zamykanymi przez
piaszczyste,
wąskie półwyspy
(mierzeje, kosy);
częste są
przybrzeżne
jeziora oraz
zalewy połączone
z morzem wąskim
przesmykiem
w miejscach, gdzie
długie wybrzeże
nagle skręca w
stronę zatoki,
prądy przybrzeżne
usypują wąskie
półwyspy (zwane
kosą lub mierzeją),
które odcinają od
morza zalewy i
jeziora
przybrzeżne
Płw. Helski,
Mierzeja Wiślana,
wybrzeża
oddzielające od
morza jez. Łebsko,
Gardno, Bukowo,
Jamno
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe
(talasogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Lidowolagunowe
płaskie wybrzeża, w
których płytkie
zatoki (laguny)
zamknięte są
wynurzonymi
wałami
przybrzeżnymi
(lido); niekiedy w
czasie przypływu
laguna wypełniona
jest wodą, a podczas
odpływu jej dno się
odsłania (są to tzw.
watty)
na obszarach o
dużej różnicy
między odpływem
i przypływem — z
akumulowanego
materiału tworzą
się w pewnej
odległości od
brzegu ławice
przybrzeżne,
płycizny i wyspy,
które mogą się
łączyć ze sobą
Zatoka Wenecka,
zach. wybrzeże
Włoch, zach.
wybrzeże Morza
Azowskiego,
wsch. wybrzeże
Florydy
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe
(talasogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Marszowe
wybrzeża płaskie z
rozległą,
torfiastobagienną
równiną
uformowane przez
akumulację
materiału
rzecznego w
lagunach, a
następnie
zamulanie i
zarastanie
roślinnością
bagienną
okolice
Międzyzdrojów,
Holandia, Niemcy
(nad M.
Północnym)
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Deltowe
płaskie wybrzeże
poprzecinane
odnogami
uchodzącej do
morza rzeki, liczne
łachy i płycizny,
piaszczyste
półwyspy
wysunięte w
stronę morza
tam, gdzie
działalność budująca
rzeki jest większa niż
działalność niszcząca
morza (dużo
zawiesiny w wodzie
rzeki, słabe pływy i
prądy morskie): rzeki
usypują równinę
akumulacyjną i
uchodzą do morza
licznymi ramionami
delta Wisły, Nilu,
Missisipi, Dunaju,
Mekongu,
Gangesu i
Brahmaputry,
Tygrysu, Indusu,
Leny, Indygirki
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Estuariowe
głęboko wcięte
doliny
uchodzących rzek,
nie mające
charakteru zatok
(morskie
przedłużenia dolin
tam, gdzie rzeka nie
może usypać delty
ani utworzyć
rozlewiska, a
występują silne
pływy — fala przypływu wdziera się w
wylot rzeki i
poszerza go, a fala
odpływu zabiera
materiał pochodzący
z niszczenia
ujście Sekwany,
Tamizy, Loary,
rzeki św.
Wawrzyńca
rzecznych)
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Limanowe
(jarowe)
wybrzeża z
wąskimi,
prostopadłymi do
linii brzegowej
zatokami
(będącymi
przedłużeniem
jarów), często
odciętymi od
morza pasem lądu
powstaje
najczęściej na
obszarach o
budowie płytowej;
nawet jeśli ujście
doliny rzecznej do
morza jest
zamknięte, to
woda przesiąka
pod przegrodą i
uchodzi do morza
pn.-zach.
wybrzeże Morza
Czarnego (ujście
Dniestru,
Dniepru), wsch.
wybrzeża Zatoki
Gwinejskiej
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Fiordowe
wysokie wybrzeże
z głębokimi,
długimi i wąskimi
zatokami o
stromych ścianach
sięgających często
setek metrów
wysokości
przez zalanie
morzem długich,
głębokich (Ukształtnych) dolin
lodowcowych w
obszarach górskich
pn. wybrzeże
Norwegii, Islandia,
Chile, Alaska,
zach. Kanada,
Grenlandia,
Antarktyda
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Fierdowe
(fjärdowe)
wybrzeże z
zatokami o
ścianach dość
stromych, ale
niezbyt wysokich
(zazwyczaj 30–50
m)
przez zalanie
morzem niezbyt
głębokich dolin
lodowcowych na
obszarach
wyżynnych
bałtyckie
wybrzeże Szwecji,
Chile
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Szkierowe
(skierowe)
wybrzeże z bardzo
dużą ilością
małych
pagórkowatych
wysepek, ledwo
wynurzających się
nad powierzchnię
wyspy-szkiery są
wygładzonymi
przez lodowiec i
fale morskie
pagórkami
granitowymi
(zalane morzem
obszary z licznymi
mutonami i
drumlinami)
wybrzeże Finlandii
i Szwecji u wylotu
Zat. Botnickiej,
Alaska
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Lobowe
rozległa, jęzorowa
zatoka o dość
regularnej linii
brzegowej
zalanie morzem
rozległych
zagłębień
końcowych
lodowca
Zatoka Gdańska
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Ferdowe
(föhrdowe)
liczne rozległe i
głębokie rynny
ciągnące się z lądu
i wpadające do
morza
zalanie morzem
obszarów
akumulacji
polodowcowej,
ponacinanych
rynnami
subglacjalnymi
wsch. wybrzeże
Danii, okolice
Nowego Jorku
Kształtowane przez organizmy żywe (organogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Rafowe
(koralowe)
wybrzeże
oddzielone od
pełnego morza
barierą zbudowaną
z rafy koralowej;
między barierą i
właściwym
wybrzeżem często
płytka laguna; stok
rafy łagodny od
strony laguny,
stromy od strony
morza
rafa koralowa (którą
tworzą wapienne
szkielety
koralowców) może
powstać (a następnie
rozbudować w górę
ku powierzchni
wody) tylko w
morzach ciepłych i w
miejscach tak
płytkich, że światło
słoneczne dociera do
dna
Wielka Rafa
Koralowa (na pn.wsch. od Australii),
Oceania, wyspy
Morza Karaibskiego,
Malediwy, Morze
Czerwone
Kształtowane przez organizmy żywe (organogeniczne typy wybrzeży)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Mangrowe
(namorzyno
we)
płaskie, porośnięte
lasami i zaroślami
rosnącymi przy
brzegu morza, w
wodzie
w klimacie gorącym,
w strefie pływów o
dużych amplitudach,
ale przy niewielkiej
energii fal; korzenie
słonolubnych roślin
tworzą plątaninę, w
której gromadzą się
osady — brzeg
narasta
Sumatra, Nowa
Gwinea, Kuba,
Kolumbia, Morze
Południowochińsk
ie, Zatoka
Bengalska
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne)
NAZWA
Riasowe
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
wysokie strome
wybrzeże o
urozmaiconej linii
brzegowej, liczne
głębokie, kręte
zatoki, półwyspy,
wysepki, w
większości
wydłużone
prostopadle lub
prawie prostopadle
do lądu
zatopienie dolin
wciętych w
zrównane i
odmłodzone masywy
starych gór,
biegnących
prostopadle do
brzegu; skaliste
półwyspy odpowiadające bardziej
odpornym grzbietom
gór, a w ich
przedłużeniu
występują wyspy
PRZYKŁADY
Bretania, pd.-zach.
Irlandia, pn.-zach.
Hiszpania,
Islandia,
Portugalia, Krym
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Kalasowe
(łukowe,
kala,
cala)
podłużne
wybrzeże górskie,
gdzie grzbiety
wznoszą się
wysoko ponad
poziom morza, a
linia brzegowa ma
przebieg falisty
przez częściowe
zalanie młodych
gór o przebiegu
łańcuchów
równoległym do
brzegu; bardzo
płytkie zatoki
powstają w słabo
wyciętych
dolinach
poprzecznych
wybrzeże Alaski,
Sachalin, Płw.
Koreański,
wybrzeże Morza
Tyrreńskiego
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne
NAZWA
CHARAKTERY SPOSÓB I
STYKA
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Dalmatyńskie
(kanałowe)
liczne wyspy i
półwyspy
wydłużone
równolegle do
lądu, długie
zatoki i kanały;
często wybrzeżu
temu towarzyszą
zjawiska
krasowe
Dalmacja
(wybrzeże
Chorwacji),
Kalifornia
przez zalanie
mocno
rozczłonkowanych
grzbietów górskich,
tak że kulminacje
grzbietów tworzą
ciągi wysp
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne)
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
Wulkaniczne
różnego rodzaju
wybrzeża, często o
bardzo
urozmaiconej
(poszarpanej,
zębatej) linii
brzegowej, liczne
wyspy, koliste
zatoki, wysokie
stożki wulkanów
tam, gdzie wulkan
wyrasta
bezpośrednio z
morza lub gdzie
produkty jego
erupcji (np. lawa)
budują linię
brzegową; koliste
zatoki to często
zalane wodą
kaldery starych
wulkanów
wyspy: Madera,
Santoryn, Samoa
Zach., Hawaje
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne)
PRZYKŁADY
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
Uskokowe
linia brzegowa
prostolinijna lub
złożona z
odcinków łamanej,
bardzo urwista
przez zalanie rowu Morze Czerwone,
tektonicznego lub Dekan, Zatoka
obszaru pociętego Kalifornijska
uskokami, przez
powstanie rowu na
granicy morza i
lądu
INNE
PRZYKŁADY
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
Eoliczne
piaszczyste
wybrzeże z
wydmami i
licznymi
półkolistymi
zatokami
nawiewanie piasku Płw. Aralski
na wybrzeże
morza,
wypełnianie wodą
morską zagłębień
terenu powstałych
przez wywianie
piasku
INNE
NAZWA
CHARAKTERYS
TYKA
Antropogeniczne niewysokie (do
kilku m),
zazwyczaj
budowane z
betonu, kamieni
lub ziemi, o
prostych kształtach
geometrycznych
SPOSÓB I
MIEJSCE
POWSTANIA
PRZYKŁADY
działalność
człowieka:
nabrzeża portowe,
falochrony,
sztuczne wyspy i
półwyspy
Gdańsk, Gdynia,
wybrzeże
Holandii, Zat.
Tokijska